Nghiên cứu sự phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở việt nam trong bối cảnh toàn cầu hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
--------------------------

NGUYỄN QUANG PHI

NGHIÊN CỨU SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG
BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HĨA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG

HÀ NỘI - 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
--------------------------

NGUYỄN QUANG PHI

NGHIÊN CỨU SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG
BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ Ở VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA

Chuyên ngành: KINH TẾ BẢO HIỂM
Mã số: 9340201

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS TRẦN THỌ ĐẠT

HÀ NỘI - 2021


i

LỜI CAM KẾT
Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi
cam kết bằng danh dự cá nhân rằng bài luận án này do tôi tự thực hiện và không vi
phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2021
Tác giả luận án

Nguyễn Quang Phi


ii

MỤC LỤC
LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... i
MỤC LỤC ......................................................................................................................ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................ v
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... vi
DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... viii
CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU CHUNG VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ................ 1

1.1. Bối cảnh nghiên cứu ................................................................................. 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 2
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 3
1.4. Tổng quan nghiên cứu .............................................................................. 4
1.4.1. Tổng quan nghiên cứu ngoài nước .................................................................4
1.4.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước .................................................................6

1.5. Qui trình nghiên cứu ................................................................................ 9
1.6. Mơ hình và phương pháp nghiên cứu ................................................... 11
1.7. Kết cấu luận án ....................................................................................... 16
CHƯƠNG 2 LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VÀ THỊ TRƯỜNG
BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ TRONG BỐI CẢNH TỒN CẦU HĨA................... 18

2.1. Lý thuyết về bảo hiểm phi nhân thọ và thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ..18
2.1.1. Khái quát về bảo hiểm phi nhân thọ ............................................................18
2.1.2. Lý thuyết về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ............................................21

2.2. Phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong bối cảnh tồn cầu hóa .... 34
2.2.1. Khái niệm phát triển thị trường bảo hiểm trong bối cảnh tồn cầu hóa ......34
2.2.2. Tồn cầu hóa và bản chất của tồn cầu hóa .................................................35
2.2.3. Sự thay đổi và phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong bối cảnh
tồn cầu hóa............................................................................................................38
2.2.4. Ảnh hưởng của tồn cầu hóa đến các thị trường bảo hiểm mới nổi ............41

2.3. Các tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá sự phát triển thị trường bảo hiểm phi
nhân thọ .......................................................................................................... 43
2.3.1. Các tiêu chí đánh giá sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ .........43


iii
2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ .......44

2.4. Các điều kiện thúc đẩy sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân
thọ trong bối cảnh tồn cầu hóa ................................................................... 48
2.4.1. Các điều kiện khách quan ............................................................................48
2.4.2. Các điều kiện chủ quan ................................................................................50
CHƯƠNG 3 PHÂN TÍCH BỐI CẢNH VÀ THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG BẢO
HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM ........................................................................ 52

3.1. Lịch sử phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam và
các cam kết quốc tế trong lĩnh vực bảo hiểm .............................................. 52
3.1.1. Lịch sử phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ............52
3.1.2. Các cam kết quốc tế trong lĩnh vực bảo hiểm của Việt Nam ......................55

3.2. Thực trạng phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt
Nam (2008 - 2018) .......................................................................................... 57
3.2.1. Năng lực thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam (2008 - 2018) ......57
3.2.2. Hoạt động kinh doanh bảo hiểm ..................................................................66
3.2.3. Hoạt động đầu tư tài chính ...........................................................................73

3.3. Đánh giá thực trạng phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ
Việt Nam (2008 - 2018) .................................................................................. 74
3.3.1. Kết quả đạt được ..........................................................................................74
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ..............................................................................82
CHƯƠNG 4 ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA TỒN CẦU HĨA ĐẾN SỰ PHÁT
TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM .......... 86

4.1. Phân tích mẫu nghiên cứu ..................................................................... 86
4.2. Phân tích tác động của tồn cầu hóa đến các lực lượng tại thị trường
bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam .............................................................. 89
4.2.1. Tác động của tồn cầu hóa đến các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ..89

4.2.2. Tác động của tồn cầu hóa đến nhân tố Khách hàng tại thị trường bảo hiểm
phi nhân thọ Việt Nam ...........................................................................................96
4.2.3. Tác động của tồn cầu hóa đến nhân tố Các nhà cung ứng/phụ trợ tại thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ...............................................................97
4.2.4. Đánh giá chung tác động của toàn cầu hóa tới các lực lượng và sự phát triển
của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ....................................................98


iv

4.3. Phân tích mối quan hệ giữa năng lực tài chính và sự phát triển của thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam .................................................. 101
4.3.1. Năng lực tài chính và dịng vốn đầu tư nước ngồi ...................................101
4.3.2. Kết quả kiểm định ......................................................................................104

4.4. Đánh giá chung...................................................................................... 107
CHƯƠNG 5 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN
THỌ VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TỒN CẦU HĨA (2020 - 2030)........... 109

5.1. u cầu của tồn cầu hóa với sự phát triển của thị trường bảo hiểm
phi nhân thọ Việt Nam ................................................................................ 109
5.1.1. Cơ hội .........................................................................................................109
5.1.2. Thách thức ..................................................................................................113
5.1.3. Yêu cầu.......................................................................................................114

5.2. Định hướng phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam đến năm 2030.. 115
5.3. Giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam trong
bối cảnh toàn cầu hố đến năm 2030 ......................................................... 116
5.3.1. Nhóm giải pháp về chính sách ...................................................................116
5.3.2. Nhóm giải pháp cho các doanh nghiệp bảo hiểm ......................................119

5.4. Kiến nghị điều kiện thực hiện giải pháp ............................................. 130
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 132
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................................... 134
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 135
PHỤ LỤC ................................................................................................................... 140


v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BH

:

Bảo hiểm

CII

:

Học viện bảo hiểm Hoàng Gia Anh

DNBH

:

Doanh nghiệp bảo hiểm

P&I

:

Hội bảo hiểm trách nhiệm dân sự chủ tàu

STBH

:

Số tiền bảo hiểm

TNDS

:

Trách nhiệm dân sự

WTO

:

Tổ chức thương mại thế giới


vi

DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Số lượng doanh nghiệp bảo hiểm tại thị trường bảo hiểm phi nhân thọ
Việt Nam (2001 - 2019) .............................................................................57

Bảng 3.2. Vốn điều lệ của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam
(2008 - 2018) .............................................................................................58
Bảng 3.3.

Vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt
Nam (2008 - 2018) .....................................................................................60

Bảng 3.4. Dự phòng nghiệp vụ của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt
Nam (2008 - 2018) .....................................................................................62
Bảng 3.5. Tỉ lệ bồi thường của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam
(2008 - 2018) .............................................................................................64
Bảng 3.6. Doanh thu phí bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của thị trường bảo
hiểm phi nhân thọ Việt Nam (2008 - 2018) ...............................................67
Bảng 3.7. Tốc độ tăng doanh thu phí bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam (2008 - 2018) ............................68
Bảng 3.8. Bồi thường bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của tồn thị trường bảo
hiểm Việt Nam (2008 - 2018) ....................................................................70
Bảng 3.9. Tỉ lệ bồi thường bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của toàn thị trường
bảo hiểm Việt Nam (2008 - 2018) .............................................................72
Bảng 3.10. Hoạt động tái bảo hiểm của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam
(2008 - 2018) .............................................................................................73
Bảng 3.11. Hoạt động đầu tư của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam
(2008 - 2018) .............................................................................................73
Bảng 3.12. Một số chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ
Việt Nam (2008 - 2018) .............................................................................75
Bảng 3.13: Doanh thu theo doanh nghiệp của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt
Nam (2008 - 2018) .....................................................................................76
Bảng 3.14: Thị phần theo doanh nghiệp của thi trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt
Nam (2008-2018) .......................................................................................78
Bảng 3.15: Khả năng sinh lời của các doanh nghiệp bảo hiểm (2008 - 2018)..............79

Bảng 4.1. Vị trí cơng tác của cán bộ, nhân viên tham gia khảo sát.............................86
Bảng 4.2. Độ tuổi của cán bộ, nhân viên tham gia khảo sát........................................87


vii
Bảng 4.3. Giới tính của cán bộ, nhân viên tham gia khảo sát .....................................88
Bảng 4.4. Thời gian làm việc trong ngành bảo hiểm tính đến thời điểm hiện tại .......88
Bảng 4.5. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố Năng lực
bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ...........90
Bảng 4.6. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố Nhân lực
của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ...........................91
Bảng 4.7. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố Sản
phẩm của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam .................92
Bảng 4.8. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố Phân
phối của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ...................93
Bảng 4.9. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố chất
lượng dịch vụ của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ....95
Bảng 4.10. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới yếu tố Công
nghệ của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ..................96
Bảng 4.11. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới nhân tố Khách
hàng tại thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ................................96
Bảng 4.12. Kết quả thống kê mô tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới nhân tố Các nhà
cung ứng/phụ trợ tại thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ............97
Bảng 4.13. Kết quả thống kê mơ tả về ảnh hưởng của tồn cầu hóa tới các lực lượng
tại thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam .........................................99
Bảng 4.14. Kết quả thống kê mô tả về thay đổi của các lực lượng/nhân tố trong bối
cảnh tồn cầu hóa tác động đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi
nhân thọ Việt Nam ...................................................................................100
Bảng 4.15. Mức độ tác động của tồn cầu hóa đến sự phát triển của thị trường bảo
hiểm phi nhân thọ Việt Nam ....................................................................100

Bảng 4.16. Doanh thu phí bảo hiểm gốc và vốn chủ sở các doanh nghiệp bảo hiểm
trong nước và nước ngoài (2005 - 2018) .................................................102
Bảng 4.17. Tổng tài sản và dự phòng nghiệp vụ của các doanh nghiệp bảo hiểm trong
nước và nước ngoài tại Việt Nam (2005 - 2018) .....................................103
Bảng 4.18. Kết quả mơ hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh
của doanh nghiệp bảo hiểm trong nước và nước ngoài ...........................105


viii

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Qui trình nghiên cứu ......................................................................................10
Hình 2.1. Vận dụng Mơ hình 5 lực lượng của Porter trong lĩnh vực bảo hiểm ............12
Hình 2.2. Mơ hình nghiên cứu đề xuất ..........................................................................14
Hình 3.1. Doanh thu phí bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của thị trường hiểm
phi nhân thọ Việt Nam (2008 - 2018) ..........................................................67
Hình 3.2. Tốc độ tăng doanh thu phí bảo hiểm gốc theo loại hình bảo hiểm của thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam (2008 - 2018) ..............................69
Hình 4.1. Dự phịng và biên khả năng thanh tốn của tồn thị trường và các doanh
nghiệp bảo hiểm có vốn đầu tư nước ngồi (2005 - 2018) ........................106


1

CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU CHUNG VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1. Bối cảnh nghiên cứu
Thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam là thị trường bảo hiểm mới nổi, thị
trường đạt tốc độ tăng trưởng cao trong thời gian dài (bình quân khoảng 20%/năm giai
đoạn 2000 - 2017) (Cục Quản lý và Giám sát Bảo hiểm, 2018). Kể từ khi mở cửa thị

trường và hội nhập vào những năm 2000, chính thức gia nhập WTO năm 2007, thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam phát triển cả về chiều rộng và chiều sâu. Số
lượng các doanh nghiệp tăng từ một doanh nghiệp bảo hiểm giai đoạn 1965 - 1994
lên 31 doanh nghiệp bảo hiểm năm 2017 với sự góp mặt của hầu hết các loại hình
doanh nghiệp trong nước và nước ngồi, qui mơ các doanh nghiệp được mở rộng
nhanh qua các năm với mạng lưới các chi nhánh/công ty thành viên tại hầu hết các
tỉnh thành trong cả nước. Số lượng các sản phẩm được phát triển và đưa ra thị trường
ngày càng đa dạng, được cải tiến đáp ứng nhu cầu bảo vệ của cả khách hàng doanh
nghiệp lẫn khách hàng cá nhân. Nhân lực ngành bảo hiểm tăng cả về qui mô và chất
lượng. Năng lực cung của thị trường được cải thiện. Tuy nhiên, quá trình phát triển
và hội nhập cũng đem đến cho thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam rất nhiều
các yếu tố cản trở, bao gồm sự cạnh tranh gay gắt giữa các doanh nghiệp với các yếu
tố phi kĩ thuật liên quan đến phí, phạm vi bảo hiểm; sự gia nhập của các nhà bảo
hiểm nước ngoài tại Việt Nam với lợi thế về kinh nghiệm, công nghệ; sự cạnh tranh
giữa các doanh nghiệp bảo hiểm trong nước với các doanh nghiệp bảo hiểm tại nước
ngoài liên quan đến dịch vụ, các yếu tố về nhân lực, kĩ thuật thiếu hụt do sự phát
triển quá nhanh của thị trường, v.v.
Xét trong điều kiện khách quan, khủng hoảng tài chính năm 2009 và suy thoái
kinh tế trong nước và quốc tế giai đoạn 2010 - 2013 cũng gây ra các tác động mạnh đối
với thị trường bảo hiểm Việt Nam với sự đi xuống của tốc độ tăng trưởng doanh thu phí
nói chung và một số nhóm nghiệp vụ bảo hiểm chủ chốt giảm, tỉ lệ bồi thường tăng, lợi
nhuận của hầu hết các doanh nghiệp bảo hiểm nói riêng và toàn thị trường thấp, một số
doanh nghiệp rơi vào diện cảnh báo hoặc phải tái cơ cấu.
Nhìn nhận từ góc độ nền kinh tế, thị trường của ngành bảo hiểm phi nhân thọ
Việt Nam thể hiện tiềm năng và cơ hội phát triển cao trong thời gian tới. Mặc dù Mỹ đã
rút khỏi TPP, tuy nhiên vẫn còn 12 quốc gia vẫn đang tiếp tục đàm phán việc gia nhập
TPP, vì vậy trong bối cảnh mới với các thị trường phát triển như Singapore, Brunei,
Malaysia, Nhật Bản, Australia, New Zealand, Canada, cơ hội phát triển của Việt Nam

2
vẫn rất rộng mở. Trong Nghị quyết về Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm (2016 2020) của Quốc hội, các chỉ tiêu tăng trưởng giai đoạn 2016 - 2020 được đặt ở mức cao
và lạc quan: Tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân 5 năm 6,5 - 7%/năm. GDP
bình quân đầu người năm 2020 khoảng 3.200 - 3.500 USD. Tỷ trọng công nghiệp và
dịch vụ trong GDP năm 2020 khoảng 85%. Tổng vốn đầu tư tồn xã hội bình qn 5
năm khoảng 32 - 34% GDP. Tỷ lệ đơ thị hóa đến năm 2020 đạt 38 - 40% (Quốc hội,
2016). Với các chỉ tiêu đề ra, giá trị tài sản, kim ngạch xuất nhập khẩu cũng như hoạt
động của các thành phần kinh tế sẽ gia tăng và được thúc đẩy, đây chính là yếu tố gia
tăng nhu cầu và mở rộng thị trường tiềm năng cho ngành bảo hiểm phi nhân thọ Việt
Nam.
Nhìn nhận tổng thể, là một thị trường bảo hiểm mới nổi, có tốc độ phát triển
nhanh và mạnh trong bối cảnh tồn cầu hố và hội nhập, thị trường bảo hiểm Việt Nam
có tiềm năng tiếp tục phát triển mạnh trong tương lai với nhiều phân khúc khác nhau.
Tuy nhiên, thị trường cũng phải đối đầu với hàng loạt các thách thức: năng lực tài chính
thấp, năng lực bảo hiểm liên quan đến các yếu tố về kĩ thuật đánh giá và quản lý rủi ro
còn yếu, kinh nghiệm còn thiếu hoặc non kém, sự cạnh tranh trong nội bộ thị trường
trong nước và cạnh tranh trong môi trường quốc tế.
Việc lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu sự phát triển thị trường bảo hiểm
phi nhân thọ ở Việt Nam trong bối cảnh tồn cầu hóa” cho phép nghiên cứu sinh
đánh giá tổng quát quá trình phát triển đã qua, làm rõ sự phát triển của các lực lượng
của thị trường, đặc biệt là lực lượng doanh nghiệp trong bối cảnh tồn cầu hố, phân
tích đánh giá tiềm năng và ảnh hưởng của môi trường phát triển trong thời gian tới và
đề xuất hướng phát triển phù hợp cho thị trường nói chung, các doanh nghiệp bảo hiểm
phi nhân thọ nói riêng trong bối cảnh mới.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của luận án là phân tích sự phát triển của thị trường bảo
hiểm phi nhân thọ Việt Nam nói chung và các lực lượng của thị trường nói riêng trong
bối cảnh tồn cầu hố, đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo sự phát triển lành mạnh và bền
vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam.

Để làm rõ mục tiêu nghiên cứu, luận án cần làm rõ các yếu tố sau:
- Đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong bối cảnh toàn cầu hóa; sự
phát triển cũng như kinh nghiệm đối phó, thích nghi của các thị trường bảo hiểm nói
chung, thị trường bảo hiểm mới nổi nói riêng dưới tác động của tồn cầu hóa;


3
- Đánh giá sự thay đổi và phát triển của các lực lượng của thị trường bảo hiểm
phi nhân thọ Việt Nam nói riêng và thị trường bảo hiểm Việt Nam nói chung dưới tác
động của tồn cầu hố;
- Dựa trên kết quả phân tích đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự phát triển an toàn
và lành mạnh của thị trường bảo hiểm Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá trong thời
gian tới.
Câu hỏi nghiên cứu đặt ra cho đề tài luận án là:
- Đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ mới nổi trong bối cảnh tồn cầu
hóa là gì?
- Sự thay đổi và phát triển của các thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong bối
cảnh tồn cầu hố?
- Đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam trong bối cảnh tồn
cầu hóa là gì?
- Thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam thay đổi và phát triển thế nào trong
bối cảnh tồn cầu hố?
- Cần có giải pháp gì để thúc đẩy sự phát triển an toàn và lành mạnh của thị trường
bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam trong bối cảnh tồn cầu hố thời gian tới?
- Cần có những điều kiện gì để các giải pháp được xác định phát huy hiệu quả?

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân
thọ, trọng tâm nghiên cứu tập trung vào sự thay đổi và phát triển của thị trường bảo hiểm
phi nhân thọ nói chung và các lực lượng của thị trường nói riêng.

Phạm vi nghiên cứu về không gian: không gian nghiên cứu của luận án là thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam - thị trường bảo hiểm phi nhân thọ với đặc
trưng của thị trường mới nổi. Nghiên cứu phân tích sự thay đổi và phát triển của thị
trường và các lực lượng của thị trường, bao gồm: doanh nghiệp bảo hiểm, khách hàng,
các doanh nghiệp phụ trợ của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ.
Phạm vi nghiên cứu về thời gian: thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn
2008 - 2018, đây là giai đoạn sau khi Việt Nam gia nhập WTO, các thỏa thuận và cam
kết quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực tài chính bảo hiểm liên quan đến việc mở cửa
thị trường dịch vụ tài chính từng bước được thực hiện.
Cơ sở lý luận chính: luận án tiếp cận đề tài nghiên cứu từ khía cạnh mơ hình năm
lực lượng của Porter (2008), bao gồm: các đối thủ cạnh tranh trong ngành, các đối thủ


4
tiềm năng, khách hàng, sản phẩm thay thế, các nhà cung ứng. Tuy nhiên, xuất phát từ
đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, luận án sẽ lựa chọn và đặt trọng tâm
nghiên cứu các lực lượng có yếu tố quyết định đến sự phát triển của thị trường, bao gồm:
doanh nghiệp bảo hiểm, khách hàng và các doanh nghiệp tổ chức phụ trợ.

1.4. Tổng quan nghiên cứu
1.4.1. Tổng quan nghiên cứu ngồi nước
Xu hướng tồn cầu hố và hội nhập trong lĩnh vực bảo hiểm được đề cập trong
rất nhiều nghiên cứu của các tổ chức và cá nhân các nhà khoa học trong ngành.
Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của mỗi ngành, mỗi lĩnh vực
được rất nhiều nhà khoa học, chuyên gia kinh tế quan tâm, các mơ hình nghiên cứu được
các chun gia xây dựng, ứng dụng. Các mơ hình đưa ra các đánh giá nhận định dưới
các góc độ nghiên cứu khác nhau nhằm một mục đích cuối cùng là xác định các nhân tố
ảnh hưởng và ảnh hưởng của các nhân tố này đến sự phát triển của ngành, lĩnh vực trong
một bối cảnh cụ thể.
Đối với thị trường bảo hiểm, do thuộc lĩnh vực kinh doanh dịch vụ tài chính, tính

nhạy cảm cao, bất cứ thay đổi từ bên trong hay từ mơi trường bên ngồi đều có thể ảnh
hưởng đến sự phát triển của thị trường. Phát triển và tồn cầu hố là hai khái niệm đồng
hành với nhau trong bối cảnh kinh tế thế giới hiện nay - các thị trường không thể phát
triển độc lập mà ln có mối quan hệ qua lại ảnh hưởng lẫn nhau.Thực tế cho thấy thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ tại các quốc gia nói chung và thị trường bảo hiểm phi
nhân thọ Việt Nam nói riêng khơng nằm ngồi qui luật, mỗi thị trường đều có sự thay
đổi đáng kể dưới tác động của tồn cầu hố và hội nhập.
Tại các thị trường mới nổi thuộc các nước Đơng Âu, Ấn Độ, Trung Quốc ảnh
hưởng của tồn cầu hoá và hội nhập tương đối rõ nét. Việc gia nhập WTO của các nước
này dẫn đến sự chuyển mình tích cực của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ. Một loạt
các nhân tố thúc đẩy sự phát triển của thị trường xuất hiện bao gồm xu hướng thay đổi
liên quan đến các rào cản thương mại, xu hướng mua bán sát nhập doanh nghiệp, sự cải
thiện về công nghệ, cạnh tranh, qui mô vốn và năng lực bảo hiểm gia tăng, chất lượng
nhân lực được cải thiện, vấn đề cải tiến qui trình khai thác, đa dạng hố sản phẩm, xu
hướng thay đổi mở rộng kênh phân phối.
Theo nghiên cứu của Viện Bảo hiểm Hoàng Gia Anh (CII, 2012), các vấn đề
quốc tế hố và tồn cầu hố ngày càng trở nên quan trọng trong môi trường kinh doanh
bảo hiểm, tác động đến vấn đề tổ chức, kiểm sốt và quản lý trong chiến lược cơng ty.


5
Những vấn đề được đề cập và nhấn mạnh liên quan đến sự xuất hiện của các nguồn vốn
dưới dạng đầu tư của các cơng ty nước ngồi, cơng ty đa quốc gia đối với các thị trường
nội địa tương quan với vấn đề mở rộng thị trường hay tăng trưởng doanh thu phí. Sự gia
tăng về dịng vốn tại các thị trường đang phát triển, thị trường mới nổi liên quan cả đến
xu hướng mua bán sát nhập của các doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài và doanh nghiệp
trong nước. Cụ thể hơn, khi đề cập đến vấn đề quản lý rủi ro của các doanh nghiệp bảo
hiểm đặt trong bối cảnh tồn cầu hố ngày càng sâu rộng, hai nhà nghiên cứu của Viện
Bảo hiểm Hoàng Gia Anh Butterworth & Brocklehurst (2015) đưa các hướng dẫn nhấn
mạnh vào khả năng chịu đựng của thị trường trong mối quan hệ tương quan giữa nguồn

vốn với các nhân tố vĩ mô của thị trường nội địa như doanh thu của ngành, các chỉ số vĩ
mô bao gồm: tốc độ tăng trưởng, lạm phát. Đặc biệt, Butterworth & Brocklehurst (2015)
nhấn mạnh vào việc sử dụng Stress Test để kiểm định mức độ chịu đựng của thị trường
trong bối ảnh toàn cầu hoá, hội nhập.
Nghiên cứu của Baur và các cộng sự (2001) thuộc nhóm nghiên cứu của Swiss
Re nghiên cứu về vai trị của bảo hiểm và ảnh hưởng của tồn cầu hố cùng thương mại
điện tử tại các nước Đơng Âu, tập trung vào vai trò của các nhà bảo hiểm nước ngoài tại
các thị trường này và vấn đề tự do hoá thị trường là cơ hội thúc đẩy sự phát triển của thị
trường, nghiên cứu dẫn ra mô hình ảnh hưởng mà Swiss Re đưa ra liên quan đến ảnh
hưởng của tự do hoá thị trường với sự thâm nhập của các nhà bảo hiểm nước ngoài tới
thị trường bảo hiểm nội địa. Tương tự như vậy, nghiên cứu của Anđelić và cộng sự
(2010) đánh giá tác động của tồn cầu hố đối với thị trường bảo hiểm và tái bảo hiểm
tại các nước Đông Âu, nghiên cứu đề cập đến vấn đề tái cấu trúc thị trường, sự thay
đổi về qui mô vốn, cơ cấu và qui mơ doanh thu phí thị trường theo sản phẩm kết hợp
với các yếu tố rủi ro bảo hiểm. Đáng tiếc là các nghiên cứu này mới dừng lại nghiên
cứu tổng quan, chưa đi sâu phân tích mơ hình ảnh hưởng của các nhân tố.
Không hẳn là nghiên cứu trực tiếp về ảnh hưởng của tồn cầu hố và bảo hiểm,
nghiên cứu của Njegomir và Stojic’ (2012) - giảng viên khoa Kinh tế, đại học Novi Sad
của Serbia chỉ ra mối quan hệ tương quan giữa cầu bảo hiểm với GDP, các rào cản gia
nhập thị trường, lợi nhuận từ hoạt động đầu tư, nguồn nhân lực, khai thác khả năng sinh
lời và đầu tư trực tiếp của nước ngoài. Kết quả kiểm định của nghiên cứu chỉ ra các yếu
tố khai thác khả năng sinh lời, đầu tư trực tiếp nước ngồi và nguồn nhân lực là những
nhân tố có giá trị trong việc thu hút các nhà bảo hiểm nước ngoài và thúc đẩy thị trường.
Tuy nhiên, xét theo mặt cắt dọc, nghiên cứu này tập trung vào vấn đề rào cản và tự do
hoá thị trường với sự xuất hiện của các doanh nghiệp nước ngồi, qui mơ vốn, nhân lực


6
trong mối quan hệ tương quan với sự mở rộng của thị trường, tăng trưởng về doanh thu
của thị trường nội địa.

Đứng trên khía cạnh tổ chức, nghiên cứu của OECD (2011) hay nghiên cứu của
McKinsey & Company (2014), Earn & Young (2015), nghiên cứu của Atul và Eugene
(2006) đều nhấn mạnh đến yếu tố thâm nhập của các nhà bảo hiểm nước ngoài vào các
thị trường nội địa. Các nghiên cứu chỉ ra rằng thị trường bảo hiểm nói chung và thị
trường bảo hiểm phi nhân thọ nói riêng, đặc biệt là các thị trường mới nổi có sự phát
triển mạnh về doanh thu trong bối cảnh toàn cầu hố, các cơng ty bảo hiểm nội địa có
cơ hội mở rộng thị trường, nhập khẩu và nâng cấp công nghệ, năng lực vốn được cải
thiện, hoạt động khai thác được cải tiến. Sự thâm nhập của các tập đoàn tài chính đa
quốc gia vào các thị trường này dưới hình thức đầu tư 100% vốn, bancassurance hay
mua bán sát nhập cho thấy các rào cản thương mại đã thay đổi và đã tạo ra sự khởi sắc
cho các thị trường mới nổi. Nghiên cứu tại Trung Quốc (Claudio, 2013), tại Ấn độ
(Trefis Team, 2015) cho thấy sự góp mặt của các tập đồn tài chính, các nhà bảo hiểm
nước ngoài là một trong những nhân tố ảnh hưởng lớn tới sự phát triển tại các thị trường
bảo hiểm tại các nước này.
Các nghiên cứu ngồi nước có một điểm chung là tập trung vào các thị trường
mới nổi, thị trường đang phát triển như Trung Quốc, Ấn độ, một số thị trường các nước
Châu Á, Châu Phi, hoặc các nền kinh tế chuyển đổi như các nước Đông Âu. Về cơ bản,
vấn đề gia tăng về qui mô vốn do sự thâm nhập của các tập đoàn đa quốc gia, các nhà
bảo hiểm nước ngoài và tác động của nó vào các thị trường được nghiên cứu là vấn đề
trọng tâm được nhấn mạnh trong các nghiên cứu.

1.4.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước
Hội nhập là q trình khơng thể tránh khỏi của Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu
hoá. Sau khi mở cửa nền kinh tế từ năm 1986 với hàng loạt các chính sách mở cửa,
khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước và sự gia
nhập của các doanh nghiệp ngoài nước ngồi, kinh tế Việt Nam đã có những phát triển
vượt bậc về cả lượng và chất. Trong lĩnh vực tài chính bảo hiểm, thị trường bảo hiểm
Việt Nam nói chung và thị trường bảo hiểm phi nhân thọ của Việt Nam nói riêng được
xếp vào nhóm thị trường mới nổi, nhạy cảm với các sự thay đổi, tác động của tồn cầu
hố càng rõ rệt với sự cải thiện đáng kể về môi trường pháp lý theo hướng tiếp cận các

chuẩn mực quốc tế, số lượng các doanh nghiệp, ngân hàng, tập đồn tài chính nước
ngồi, đa quốc gia có mặt tại Việt Nam, sự phát triển và đa dạng về dịch vụ.


7
Nghiên cứu của các tác giả Trần Thọ Đạt và Tơ Trung Thành (2016) về “An ninh
tài chính - tiền tệ của Việt Nam trong bối cảnh mới” cho thấy, hội nhập và tồn cầu hố
góp phần gia tăng qui mơ cho thị trường tài chính nói chung và thị trường bảo hiểm Việt
Nam nói riêng. Trong lĩnh vực bảo hiểm, q trình hội nhập có tác động tích cực đến sự
phát triển của thị trường bảo hiểm Việt Nam với sự phát triển cả về qui mô và chất
lượng. Tuy nhiên, nghiên cứu của các tác giả tập trung vào an ninh tiền tệ là chủ yếu,
phân tích tác động của bảo hiểm đối với đảm bảo an ninh tiền tệ tại Việt Nam được đề
cập mang tính tổng quát, các yếu tố tác động về kĩ thuật, năng lực bảo hiểm, khả năng
cung, v.v. của thị trường bảo hiểm trong bối cảnh hội nhập chưa được đề cập hoặc đề
cập không sâu trong nghiên cứu.
Bên cạnh các nghiên cứu tổng quan mang tính vĩ mơ như vừa đề cập, có một số
nghiên cứu chuyên sâu về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong giai đoạn kinh tế Việt
Nam mở cửa và hội nhập.
Nghiên cứu của Phạm Thị Định (2004) tập trung vào hoạt động đầu tư của các
doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Nhà nước. Trên thực tế, đây là một nghiên cứu
chuyên sâu liên quan đến vấn đề đầu tư của một số doanh nghiệp giữ vai trò chủ đạo
trên thị trường, nhấn mạnh vào hoạt động đầu tư và liên quan đến dòng vốn trong
nước. Nghiên cứu cũng mới chỉ dừng lại ở mức thống kê so sánh theo thời gian liên
quan đến qui mơ vốn nội địa của một số ít doanh nghiệp (ở đây là các doanh nghiệp
Nhà nước thời điểm chưa cổ phần hoá) và kết quả, hiệu quả đầu tư. Vấn đề tồn cầu
hố và ảnh hưởng của tồn cầu hoá đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi
nhân thọ Việt Nam hầu như không được đề cập, có chăng nhấn mạnh đến sự gia tăng
về qui mơ vốn cho hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm khi kinh tế Việt
Nam phát triển do tác động của hội nhập. Sau đó, nghiên cứu của tác giả Trịnh Chi
Mai (2013) cũng tập trung vào hiệu quả đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm phi

nhân thọ tại Việt Nam với chuỗi thời gian kéo dài đến năm 2011. Nghiên cứu này có
đề cập đến vấn đề hội nhập, sự tham gia của các doanh nghiệp nước ngoài, các tập
đoàn đa quốc gia như là các nhân tố khách quan tác động đến kết quả và hiệu quả
đầu tư, không nhấn mạnh đến sự phát triển của thị trường trong bối cảnh hội nhập.
Nghiên cứu của tác giả Trịnh Xuân Dung (2012) tập trung vào đánh giá tổng
quan sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong giai đoạn 2005 - 2010.
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích thống kê chủ yếu dựa trên số liệu thứ
cấp của Cục quản lý giám sát bảo hiểm và Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam đưa ra các phân
tích so sánh về thời gian liên quan đến sự phát triển của thị trường dựa vào doanh thu
phí, tỉ lệ bồi thường, lợi nhuận của doanh nghiệp, kết quả phân tích nhấn mạnh đến


8
yếu tố chi phí quản lý cao. Tuy nhiên các đánh giá này vẫn mang tính định tính và
chưa có bằng chứng minh chứng cụ thể, chưa nhấn mạnh sâu đến sự thâm nhập và
vai trò của các nhà bảo hiểm nước ngoài tác động đến thị trường theo các nhân tố cụ
thể như vốn, trình độ quản lý, cơng nghệ. Vấn đề tác động của tồn cầu hố đến thị
trường thị trường với tác động các dòng vốn nước ngoài cũng như các yếu tố quản
trị và xu hướng du nhập không được đề cập.
Nghiên cứu của tác giả Đoàn Minh Phụng (2007) tập trung vào nghiên cứu
hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ trong thị trường.
Trong nội dung phân tích, tác giả đề cập đến các nhân tố bên trong và bên ngoài
doanh nghiệp tác động đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân
thọ và xu hướng của thị trường. Tuy nhiên, do nghiên thực hiện từ năm 2007 với số
liệu phục vụ nghiên cứu trước 2006, sử dụng số liệu thứ cấp và phương pháp nghiên
cứu phân tích thống kê, tập trung vào hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp bảo
hiểm phi nhân thọ của Nhà nước nên không phản ánh hết được tác động cụ thể của
tồn cầu hố đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam. Hơn nữa, các nhân
tố ảnh hưởng mới được đề cập và phân tích mang tính cảm tính, tác động của tồn
cầu hố và hội nhập còn mờ nhạt tại thời điểm trước 2007.

Nghiên cứu của tác giả Hồ Công Trung (2015) tập trung vào các nhân tố vi
mơ từ phía doanh nghiệp tác động đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân
thọ bao gồm yếu tố chất lượng dịch vụ, cấu trúc vốn, các phân tích này được phân
tích định lượng dựa cả vào số liệu sơ cấp và thứ cấp. Kết quả của nghiên cứu đề cập
đến vấn đề chưa phù hợp về cơ cấu sản phẩm, cấu trúc vốn chưa hợp lý và xung đột
về kênh phân phối. Tuy vậy, phân tích của tác giả mới chỉ dừng lại ở mối quan hệ
giữa cấu trúc vốn, chất lượng dịch vụ với sự phát triển của thị trường, mối liên hệ
liên quan đến sự gia tăng nguồn vốn từ bên ngoài và các nhân tố xuất hiện do tồn
cầu hố và hội nhập chưa được chỉ ra hoặc còn rất mờ nhạt trong nghiên cứu.
Hay nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thanh Nga (2015) tập trung vào hoạt động
giám sát thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, đưa ra các phân tích đánh giá đối với hoạt
động quản lý thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong bối cảnh hội nhập của thị trường
bảo hiểm Việt Nam. Các phân tích tương đối dàn trải và đánh giá yếu tố bám sát hội
nhập của hệ thống giám sát từ phía cơ quan quản lý đối với sự vận hành của thị trường.
Tương tự như các nghiên cứu trước, các phân tích dựa vào số liệu thứ cấp và phân tích
mang tính chất thống kê và so sánh, không nhấn mạnh sâu vào tác động của nguồn vốn
tác động đến sự phát triển của thị trường.


9
Một số chuyên gia kinh tế và các nhà khoa học cũng đưa ra các phân tích cơ
hội và thách thức đối với sự phát triển của thị trường bảo hiểm Việt Nam nói chung
và thị trường bảo hiểm phi nhân thọ nói riêng trong bối cảnh tồn cầu hố và hội
nhập, đặc biệt khi các cam kết của Việt Nam với WTO đã và đang được thực hiện,
FTAs mới đang dần trở thành hiện thực trong thời gian tới (Nguyễn Thị Hải Đường,
2016; Nguyễn Thị Hải Đường và cộng sự, 2016). Bài viết của các tác giả này bước
đầu đưa ra mối liên hệ giữa sự phát triển của thị trường bảo hiểm Việt Nam sau khi
gia nhập WTO và chỉ ra các cơ hội, thách thức đối với thị trường bảo hiểm Việt Nam
khi các FTAs có hiệu lực trong thời gian tới.
Nhìn chung các nghiên cứu tại Việt Nam đi vào từng vấn đề cụ thể của thị

trường như hoạt động quản lý Nhà nước liên quan đến quản lý giám sát hoạt động của
thị trường (Nguyễn Thanh Nga, 2015), hay vấn đề đầu tư đầu tư tài chính của các
doanh nghiệp (Trịnh Chi Mai, 2012; Hồ Cơng Trung, 2015), hoặc tập trung phân tích
sự phát triển của thị trường từ khía cạnh kết quả và hiệu quả kinh doanh (Trịnh Xuân
Dung, 2012). Các nghiên cứu chưa tập trung vào gốc của vấn đề là sự phát triển của
thị trường gắn với yếu tố tồn cầu hố liên quan đến các cam kết mở của thị trường,
sự thâm nhập của các nhà bảo hiểm nước ngoài vào thị trường trong nước trong bối
cảnh thị trường bảo hiểm mới nổi của Việt Nam. Bên cạnh đó, nghiên cứu chi tiết về
sự thay đổi của các lực lượng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam dưới
tác động của hội nhập liên quan đến nhân lực, công nghệ, quản lý rủi ro, sản phẩm
và phân phối, khách hàng cũng không được nghiên cứu sâu trong các nghiên cứu
trước đây.
Từ các khoảng trống trong các nghiên cứu đi trước, đề tài luận án sẽ tập trung
phân tích ảnh hưởng của tồn cầu hố đến phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân
thọ thông qua các lực lượng của thị trường với sự thay đổi về cơ cấu và qui mô vốn,
nhân lực, công nghệ và quản lý đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ.
Hơn nữa, luận án sẽ tập trung làm rõ một số vấn đề như đánh giá mối quan hệ tương
quan giữa sự gia tăng về qui mô vốn của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ dưới tác
động của các nguồn vốn trong và ngoài nước với sự phát triển của thị trường bảo
hiểm, đặt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô của nền kinh tế mới nổi và đang trong quá
trình hội nhập, phát triển.

1.5. Qui trình nghiên cứu


10

Xác định mục tiêu
và khung nghiên cứu

Xác định khung lý thuyết và
cơ sở khoa học của
Nghiên cứu

Thảo luận nhóm chuyên gia,
thiết kế các câu hỏi phỏng vấn
và phiếu điều tra

Phân tích dữ liệu
hồn thiện báo cáo

Kết quả nghiên cứu

Hình 1.1. Qui trình nghiên cứu

Phỏng vấn
chuyên gia

Thu thập dữ liệu
thứ cấp


11
Qui trình nghiên cứu được thực hiện trình tự theo chiều mũi tên với các bước sau:
- Xác định mục tiêu và lập bảng nghiên cứu: đây là giai đoạn xác định mục tiêu
nghiên cứu sau khi đã xác định được tên đề tài nghiên cứu. Trình tự và các vấn đề nghiên
cứu được xác định sơ lược trong giai đoạn này.
- Thu thập tài liệu và thông tin thứ cấp: cơng việc này phục vụ cho việc phân tích
tổng quan nghiên cứu, xác định khung lý thuyết và cơ sở khoa học của nghiên cứu và
xác định các nhân tố ảnh hưởng.

- Thu thập số liệu sơ cấp: sau khi xác định các nhân tố, nghiên cứu tập trung thiết
kế các câu hỏi phỏng vấn và phiếu điều tra phục vụ cho việc thu thập thông tin sơ cấp.
Xác định đối tượng phỏng vấn và đối tượng điều tra của nghiên cứu.
- Phỏng vấn chuyên gia và điều tra khách hàng.
- Xử lý số liệu và phân tích số liệu.
- Tổng hợp kết quả nghiên cứu và hoàn thiện luận án: tổng hợp kết quả nghiên
cứu, đề xuất giải pháp và hồn thiện luận án.

1.6. Mơ hình và phương pháp nghiên cứu
- Mơ hình nghiên cứu
Sự phát triển của mỗi ngành mỗi lĩnh vực hay thị trường tồn tại 5 lực lượng
(Porter, 2008), bao gồm: (1) các đối thủ cạnh tranh trong thị trường, cạnh tranh giữa các
đối thủ hiện tại, (2) các đối thủ tiềm năng - nguy cơ của người nhập cuộc mới, (3) khách
hàng - quyền thương lượng của người mua, (4) nhà cung ứng - quyền thương lượng của
nhà cung ứng, và (5) sản phẩm thay thế - nguy cơ của sản phẩm và dịch vụ thay thế.


12

Doanh nghiệp
bảo hiểm
Đối thủ tiềm
năng
Tồn cầu hóa

Khách hàng

Sự phát triển
của thị trường

Các nhà cung
ứng
Sản phẩm thay
thế
Hình 2.1. Vận dụng Mơ hình 5 lực lượng của Porter trong lĩnh vực bảo hiểm
Mơ hình nghiên cứ u của luận án v ận dụng mơ hình năm lự c lượng củ a Porter
đặt trong b ối cảnh đặc trư ng ngành bảo hiểm nói chung, thị trường bảo hiểm phi
nhân thọ Việt Nam nói riêng. Trong bối cảnh này có thể hiểu n ăm lự c lượng này
g ồ m:
Th ứ nh ất, các doanh nghiệp bảo hiểm đang hoạt động trên thị trường: thị
trường bảo hiểm là th ị trường dịch vụ tài chính, ngành kinh doanh đặc biệt, sản
ph ẩm bảo hiểm khơng có bảo hộ độc quyền vì v ậy tính cạnh tranh trong th ị trường
ln gay g ắt như ng nó cũng diễn ra song hành với y ếu tố hợ p tác phát triển vì năng
l ực của b ản thân m ỗi doanh nghiệp là hữ u h ạn. Xét trên khía cạnh tích cự c, cạnh
tranh giữ a bản thân các doanh nghiệp trong th ị trườ ng thúc đẩy sự phát triển của th ị
trường, ngược lại, trên khía cạch tiêu cự c, nó hạn chế và tổ n h ại đến năng lự c thị
trường.
Thứ hai, các đối thủ tiềm năng: đây là lực lượng có tồn tại đối với sự phát triển
của thị trường bảo hiểm, tuy nhiên các nhà bảo hiểm ở nước ngồi sẽ khơng gây ra
áp lự c cạnh tranh nhiều với các nhà bảo hiểm bên trong thị trường nội địa liên quan
đến hoạt động bảo hiểm gốc do các qui định chặt chẽ về kinh doanh bảo hiểm tại các
quốc gia hoặc qui định về bảo hiểm phi biên giới (Chính phủ, 2016), bên cạnh đó xu
hướng M&A có thể tạo ra sự thơn tính hoặc thâm nhập vào thị trường nội địa, tuy
nhiên yếu tố này được gắn liền với các nhân tố vốn, nhân lự c, chiến lược của doanh
nghiệp. Xét trên khía cạnh cạnh tranh ngoài ngành, mặc dù bảo hiểm là một bộ phận


13
cấu thành của hệ thống tài chính trung gian, tuy nhiên đặc trư ng của bảo hiểm phi
nhân thọ khác hồn tồn so với các tổ chức tài chính trung gian khác như ngân hàng

và và các tổ chứ c tài chính - bảo hiểm phi nhân thọ đem lại sự bảo vệ về tài chính,
chứ khơng đem lại giá trị sinh lời cho khách hàng (Nguyễn Hữu Tài, 2007). Chính vì
vậy, các đối thủ tiềm năng ngồi ngành của bảo hiểm phi nhân thọ trong kinh doanh
bảo hiểm về cơ bản có thể hiểu là hầu như khơng tồn tại. Do đó, lực lượng này được
loại trừ khỏi mơ hình nghiên cứ u liên quan đến bảo hiểm phi nhân thọ.
Thứ ba, về lực lượng khách hàng, đây là lực lượng quyết định yếu tố cầu đối với
sự phát triển của thị trường, nghiên cứu ảnh hưởng của lực lượng khách hàng cần nghiên
cứu các yếu tố nhu cầu của khách hàng, khả năng đáp ứng nhu cầu, tính sẵn sàng thỏa
mãn nhu cầu (Kotler, 2009).
Thứ tư, lực lượng các nhà cung ứng trong thị trường bảo hiểm ở đây bao gồm
doanh nghiệp, tổ chức phụ trợ cung cấp dịch vụ cho ngành bảo hiểm: các công ty giám
định, các nhà tư vấn quản trị rủi ro, tư vấn pháp lý. Các nhà cung ứng, cung cấp dịch vụ
phụ trợ về cơ bản góp phần bảo vệ quyền lợi của khách hàng bảo hiểm, hỗ trợ các doanh
nghiệp bảo hiểm trong việc cung cấp dịch vụ tới khách hàng. Về cơ bản, khi các tổ chức,
doanh nghiệp phụ trợ bảo hiểm hoạt động hiệu quả sẽ thúc đẩy sự phát triển lành mạnh
của thị trường bảo hiểm.
Thứ năm, sản phẩm thay thế, tương tự như lực lượng thứ hai, bảo hiểm phi nhân
thọ là ngành kinh doanh đặc biệt, sản phẩm đặc thù là cam kết bồi thường và khơng có
sự bảo hộ về sản phẩm, sản phẩm của các doanh nghiệp bảo hiểm có thiết kế sơ lược
gần giống nhau, tuy nhiên, khơng có sản phẩm tài chính hay vật chất nào thay thế được
sản phẩm bảo hiểm. Chính vì thế, lực lượng này về cơ bản có thể đưa ra khỏi mơ hình
nghiên cứu.
Từ các ý kiến chuyên gia (Phụ lục 1) và kinh nghiệm của bản thân tác giả, nghiên
cứu sẽ tập trung vào phân tích ba lực lượng theo mơ hình năm lực lượng trong bối cảnh
sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam là doanh nghiệp bảo hiểm,
khách hàng và các tổ chức doanh nghiệp phụ trợ bảo hiểm.


14

Doanh nghiệp
bảo hiểm

Tồn cầu hóa

Khách hàng

Sự phát triển của
thị trường

Các nhà cung ứng

Hình 2.2. Mơ hình nghiên cứu đề xuất
Từ tổng quan nghiên cứu và đặc trưng của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở
Việt Nam, từ phía doanh nghiệp bảo hiểm, nghiên cứu tập trung làm rõ ảnh hưởng của
các nhân tố chiến lược, vốn, nhân lực, công nghệ, sản phẩm, mạng lưới phân phối, chất
lượng dịch vụ, v.v. sau khi Việt Nam gia nhập WTO, tác động trực tiếp từ dòng vốn
và sự tham gia của các nhà bảo hiểm nước ngoài và sự phát triển của bản thân thị
trường trong nước. Từ phía khách hàng, nghiên cứu tập trung phân tích cầu bảo hiểm,
khả năng đáp ứng nhu cầu và sự sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của khách hàng trong bối
cảnh hội nhập của kinh tế Việt Nam. Đối với các tổ chức và doanh nghiệp phụ trợ,
nghiên cứu xem xét mức độ tác động liên quan đến chất lượng dịch vụ và sự thúc đẩy
phát triển thị trường.

- Phương pháp nghiên cứu
Thảo luận nhóm:
Thảo luận nhóm được triển khai dưới hình thức thảo luận trực tuyến qua công
cụ Teams. Thành phần tham gia thảo luận nhóm là năm CEO của các cơng ty bảo
hiểm phi nhân thọ và 01 nhà quản lý thuộc Cục Quản lý Giám sát Bảo hiểm, 01 cán
bộ Hiệp hội bảo hiểm Việt Nam. Đây là các chuyên gia có kinh nghiệm trên 15 năm

trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ tại Việt Nam. Thảo luận tập trung vào các nội
dung: (1) xác định nội dung khảo sát liên quan đến các lự c lượng của thị trường theo
mô hình Năm Lự c lượng, xác định các nhân tố ảnh hưởng trong mỗi lực lượng và các
biến kiểm soát của mỗi nhân tố; (2) xác định đối tượng được khảo sát. Kết quả thảo
luận nhóm được ghi biên bản và đính kèm trong phụ lục của nghiên cứ u.
Khảo sát:


15
Phiếu khảo sát được xây dựng trên cơ sở ý kiến chun gia thơng qua thảo luận
nhóm (Phụ lục 2) và từ tổng quan nghiên cứu với việc lựa chọn các nhân tố tác động
liên quan đến tồn cầu hố và cụ thể hoá bởi sự thâm nhập của các doanh nghiệp bảo
hiểm nước ngoài, vấn đề tăng vốn, yếu tố kỹ thuật, xu hướng phát triển sản phẩm, mạng
lưới phân phối, nhân lực, công nghệ. Câu hỏi chủ yếu thiết kế theo hướng diễn tả dựa
vào thang đo Likert 5 mức độ (Allen và các cộng sự, 2007). Sau khi phiếu thiết kế xong
được xác nhận bởi các thành viên tham gia thảo luận nhóm.
Câu hỏi khảo sát sau đó được gửi đến các đối tượng được khảo sát. Các đối
tượng khảo sát bao gồm: các chuyên viên có kinh nghiệm làm việc 15 năm trở lên,
các trưởng phó phịng, ban, các giám đốc và phó giám đốc chi nhánh hoặc công ty
thành viên, các CEO tại các công ty bảo hiểm, các giảng viên/nghiên cứu viên tại các
trường đại học, các bộ tại cơ quan quản lý Nhà nước về bảo hiểm, cán bộ quản lý tại
các công ty cung cấp dịch vụ phụ trợ (Phụ lục 2). Số người được tiếp cận khảo sát là
156, kết quả khảo sát hợp lệ là 150. Thông tin khảo sát được nhập và xử lý phục vụ
nghiên cứ u.
Thời gian khảo sát từ 25 tháng 2 đến 30 tháng 3 năm 2020.
Phân tích thống kê mơ tả
Phương pháp thống kê mô tả theo thời gian và không gian được sử dụng để phân
tích các số liệu thứ cấp để làm rõ xu hướng phát triển của thị trường liên quan đến năng lực
bảo hiểm, cơ cấu doanh nghiệp và nhà cung cấp, sản phẩm và qui mô thị trường. Gắn với
kết quả khảo sát, kết quả phân tích thống kê mơ tả cũng làm rõ hơn đặc tính của các mẫu

quan sát (đối tượng khảo sát), cho thấy cơ sở và độ tin cậy của mẫu liên quan đến kinh
nghiệm và trải nghiệm thực tiễn của họ gắn với kết quả khảo sát và độ tin cậu của thông tin
thu thập.
Nghiên cứu định tính
Kết quả khảo sát thu thập và phân tích theo phương pháp định tính dựa trên cơ
sở kết quả khảo sát và giá trị trung bình liên quan đến mỗi lực lượng, các nhân tố đánh
giá từng lực lượng và các biến quan sát của từng nhân tố. Về cơ bản, các nhận định của
các đối tượng được bảo sát là ý kiến của các chuyên gia có kinh nghiệm, các nhà quản
lý và các lãnh đạo trung và cao cấp tại các doanh nghiệp bảo hiểm. Ý kiến và nhận định
của các chuyên gia là cơ sở để xác định mẫu nghiên cứu khảo sát cũng như là cơ sở thiết
kế bảng hỏi, cơ sở đề xuất giải pháp. Đối tượng chuyên gia đề cập trong nghiên cứu và