Bài 9. Cách lập ý của bài văn biểu cảm

I. NHỮNG CÁCH LẬP Ý THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN
BIỂU CẢM.
1. Liên hệ hiện tại vơí tương lai
Ví dụ 1: (SGK/117).

- Hiện tại: Tre gắn bó với con người: làm bóng mát, làm đu tre, diều sáo,.
- Tương lai : + sắt, thép có thể nhiều hơn tre nứa.
+ Tre sẽ cịn mãi, vẫn là bóng mát, khúc nhạc tâm tình,...
=> Liên hệ cây tre trong hiện tại với tương lai để bộc lộ cảm xúc trực
tiếp: tự hào và tin tưởng vào sức sống trường tồn của cây tre.


2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
Ví dụ 2: (SGK/118).
Trong các món đồ chơi, tơi say mê nhất con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai
vệ, với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ, tơi vẫn cịn cảm
nhận được niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm,
tôi mang con gà ra đứng trước thềm, ấp nó giữa lịng bàn tay, dồn hơi đầy ngực,
ngửa mặt lên trời và gập người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con
gà lúc gáy. Cịn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hố thân thành một con gà
trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: “Ĩ... ị...o"! Bao giờ tơi cũng thử rất
lâu để chọn được một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều
khiển giọng gáy thật sinh động, giống y như người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi con trẻ thời ấy rất hấp dẫn bởi chính tính
mong manh của chúng. Chiếc trống lùng tung bị thủng trong chốc lát, con ve bị
đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tượng tượng một quả
bong bóng khơng bao giờ vỡ, khơng thể bay mất, nó cứ mãi như một vật lì lợm...Ơi,
nếu thế thì đâu cịn là quả bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có
được trong tay, và cịn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó. Những con gà đất
lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tơi một nỗi gì sâu thẳm, giống như

một linh hồn.
( Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi)


2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
Ví dụ 2: (SGK - tr 118).

- Đối tượng biểu cảm : Con gà đất - đồ chơi của tuổi thơ .


2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
- Đối tượng biểu cảm : Con gà đất - đồ chơi của tuổi thơ .
- Đoạn 1: Hồi tưởng kỉ niệm con gà đất trong quá khứ
- Đoạn 2:

Suy nghĩ về đồ chơi hiện tại.

- Suy nghĩ, mơ ước: hoá thân thành con gà ...trở thành người nghệ
sĩ thổi kèn đồng.
=> Biểu cảm trực tiếp từ việc hồi tưởng quá khứ mà suy nghĩ về
hiện tại.


3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.
Ví dụ 3: (SGK - tr 119).
Cô vừa đi vừa hỏi tôi:
- Bây giờ em đã giải được những bài tốn khó, đã làm được những bài luận dài rồi
đấy. Vậy em cịn u mến cơ giáo cũ của em nữa khơng?
Và khi xuống đến chân cầu thang, cơ nói to với tơi:
- Đừng qn cơ nhé!

Ơi! Cơ giáo rất tốt của em, không, chẳng bao giờ em lại quên cô được! Sau này, khi
em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cơ, và sẽ tìm gặp cơ giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận
đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng
như nghe tiếng nói của cơ. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cơ, ở đó, em
đã học được bao nhiêu điều bổ ích; ở đó em đã bao nhiêu lần nhìn thấy cơ mệt nhọc và
đau đớn, nhưng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thương mọi người. Cô đã
thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết mà không sao uốn nắn được;
cô đã lo lắng cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài
chúng em; cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc. Lúc
nào cơ cũng có lịng tốt và dịu hiền như người mẹ.
Không bao giờ, phải, không bao giờ em lại có thể qn cơ được, cơ giáo u quý của
em !
(Ét - môn - đô đơ A - mi - xi, Những tấm lòng cao cả)


3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước:
Ví dụ 3: (SGK - tr 119).
- Đối tượng biểu cảm : Cô giáo .
- Tưởng tượng: khi trưởng thành sẽ xa cơ giáo cũ .
- Hồi tưởng: lại kí ức hai năm ngồi trong lớp học của cô giáo.
- Hứa hẹn: Khi đã trưởng thành vẫn sẽ nhớ và tìm về cơ, khơng bao
giờ qn cơ được.
=> Tưởng tượng tình huống, gợi lại kỷ niệm, hứa hẹn, mong ước
để bày tỏ lịng kính u vơ hạn đối với cơ giáo.


4. Quan sát, suy ngẫm:
Ví dụ 4: (SGK/120,121)
U tơi đã ngủ từ lâu. Nhưng tơi bng bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng
thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hịa lẫn với bóng tối, vẽ nên một khn mặt

trăng trắng với đơi mắt nhỏ, lịng đen nhuộm một màu nâu đồng. Cái bóng
mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói
khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc
mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta, nhiều lúc nhàn, quây quần
bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm
những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng tơi sực nhớ, tơi chợt
nhìn u, tơi bỗng giật mình, tơi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây
khơng phải là u tơi. Có đâu u tơi lại thế kia. Tóc đường ngơi của u tơi lốm
đốm, rụng, chỉ cịn lưa thưa. Lúc u tơi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nhăn
lại, xếp lên nhau, đến khi cười hết cũng cịn những vết rạn khía quanh
xuống hai bên gị má. Hàm răng trên của u tơi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy
năm nay. U tôi đã già từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tơi thực khơng
hay.
(Theo Tơ Hồi, Cỏ dại)


4. Quan sát, suy ngẫm.
Ví dụ 4: (SGK – tr 120 +121)
- Đối tượng biểu cảm : U tôi.
- Quan sát: Cái bóng đen đủi... khn mặt ( trăng trắng, đơi mắt
nhỏ, mái tóc, nếp nhăn, hàm răng ,...)
- Suy ngẫm: U tôi già đi từ bao giờ? U tôi già đi từ lúc nào? Tôi
thực không hay”
=> Quan sát, miêu tả chi tiết, suy nghĩ để bày tỏ cảm xúc về nỗi
vất vả, gian truân của U và sự thờ ơ của mình nên thương U
nhiều hơn.


I. NHỮNG CÁCH LẬP Ý THƯỜNG GẶP CỦA BÀI VĂN BIỂU CẢM.

1. Liên hệ hiện tại vơí tương lai
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.
4. Quan sát, suy ngẫm.
* Ghi nhớ:
Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc
nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ
về hiện tại, mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình
huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm, vừa thể hiện
cảm xúc.
- Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân
thật và sự việc được nêu ra phải có trong kinh nghiệm. Được
như thế bài văn mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.


III. LUYỆN TẬP.

Bµi tËp 1: Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau:
a) Cảm xúc về vườn nhà.
b) Cảm xúc về con vật ni (con bị, con chó, con mèo…)
c) Cảm xúc về người thân.
d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.


III. LUYỆN TẬP.

b) Cảm xúc về con vật nuôi.
*Liên hệ hiện tại với tương lai:
- Xác định hình dung con vật mà em muốn nói đến ở hiện tại.
- Trong tương lai nếu con vật đó khơng cịn nữa thì em sẽ

nhớ đến những đặc điểm mà em yêu quý (hình dáng, tính
cách).
- Xác định tình cảm của em đối với con vật đó.


b) Cảm xúc về con vật nuôi.
*Hồi tưởng quá khứ, suy nghĩ về hiện tại:
- Xác định hình dung con vật mà em đã từng ni,
những đặc điểm (hình dáng, tính cách) làm em nhớ mãi.
- Bây giờ con vật đó có cịn tồn tại hay khơng? Nếu cịn
tồn tại thì có đặc điểm gì khác? Nếu khơng cịn tồn tại
thì điều gì ở quá khứ làm em nhớ đến con vật đó nhất.
- Tình cảm đối với con vật ở q khứ đó cịn mãi trong
em đến bây giờ.


Tit 36. Tp lm vn
I. những cách lập ý thờng gặp của bài văn biểu cảm

1. Liờn h hin ti vơí tương lai
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.
4. Quan sát, suy ngẫm.
* Ghi nhớ
II. LUYỆN TẬP.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu:
*Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước:
- Đặt một tình huống có liên quan đến ngôi trường (một buổi
chào cờ, buổi lao động, hội trại). Nghĩ đến một tình huống

khác tương tự nhưng khơng phải trên nền ngôi trường để
nhận ra sự khác biệt, để bộc lộ cảm xúc.
- Cảm xúc sẽ ùa về là những cảm xúc nào? Thơi thúc em
làm gì?
- Qua những cảm xúc đó em sẽ nhận ra tình cảm của em
đối với ngơi trường mình.


Tit 36. Tp lm vn
I. những cách lập ý thờng gặp của bài văn biểu cảm

1. Liờn h hin ti vơí tương lai
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.
4. Quan sát, suy ngẫm.
* Ghi nhớ
II. LUYỆN TẬP.

d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu:
*Quan sát, suy ngẫm:
- Nhìn vào một ngơi trường nào đó mà hình dung đến một
ngồi trường khác trong tuổi thơ của em.
- Suy ngẫm điều khác biệt giữa hai ngơi trường đó. Điều gì
nỉi bật tạo nên sự khác biệt đó, từ đó biểu lộ cảm xúc.
- Biểu cảm tâm trạng của em khi những cảm xúc đó ùa về.