Tài liệu Những điều ký thú của khoa học pdf

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
1







MC LC


Nïëu nhû khưng cố ma sất 2
Sẫn xët bùng khư tûâ than nhû thïë nâo? 4
Khưng khố àïí trúã thânh nhâ lûåc sơ ca Jules Verne 5
Nûúác àấ bỗng tay 8
Vò sao cấ sưëng dûúái bùng thûúâng t têåp àïën cấc lưỵ thng? 9
Vò sao chẩch lẩi nhẫ bổt? 11
Vò sao rìi bay cố tiïëng nhûng bûúám lẩi khưng? 13
Vò sao sëi kïu rốc rấch? 14
Tẩi sao phông quan trùỉc thiïn vùn thûúâng cố mấi trôn? 15
Trấi bom dûa hêëu 17
Àưång vêåt sệ àûúåc hën luån thay vò bõ ếp tham gia thđ nghiïåm 18
Chng ta ëng nhû thïë nâo? 20
Vộ sơ sumo nhể cên sûã dng nhiïìu ngốn àôn hún 21
Vò sao cêy trïn ni thêëp hún cêy úã àưìng bùçng? 23
“Hưìn ma” ca Hoâng hêåu Anh àậ n nghó 25
“Bống ma” hay giố la? 26
Sûå thêåt vïì nhûäng bống ma 27
Tẩi sao ngổn lûãa khưng tûå tùỉt? 29
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC

2






NÏËU NHÛ KHƯNG CỐ MA SẤT

Nhúâ cố ma sất mâ ta cố thïí ngưìi, ài lẩi vâ lâm viïåc àûúåc dïỵ dâng; nhúâ nố
mâ sấch vúã bt mûåc nùçm n trïn mùåt bân, mâ cấi bân khưng bõ trûúåt trïn sân
nhâ, mùåc d ngûúâi ta khưng àùåt nố vâo sất tûúâng, vâ quẫn bt khưng tåt ra
khỗi cấc ngốn tay
Ma sất lâ mưåt hiïån tûúång phưí biïën àïën nưỵi chng ta đt khi àïí túái tấc
dng hûäu đch ca nố, mâ thûúâng cho nố lâ mưåt hiïån tûúång tûå nhiïn phẫi thïë.
Nhúâ ma sất mâ cấc vêåt thïm vûäng vâng. Ngûúâi thúå mưåc ghếp sân nhâ
cho phùèng àïí khi ngûúâi ta àùåt bân ghïë úã àêu lâ chng àûáng n úã àêëy. Cưëc, àơa,
thòa àùåt trïn bân ùn àïìu àûúåc nùçm n mâ ta khưng cêìn phẫi quan têm àùåc biïåt
àïën chng, nïëu nhû khưng gùåp trûúâng húåp cố sûå chông chânh bêët thûúâng nhû
trïn tâu thu.
Thûã tûúãng tûúång rùçng cố thïí trûâ bỗ àûúåc ma sất hoân toân thò sệ khưng
cố mưåt vêåt thïí nâo, d lâ to nhû mưåt tẫng àấ hay nhỗ nhû mưåt hẩt cất cố thïí tûåa
vûäng lïn nhau àûúåc. Têët cẫ sệ bõ trûúåt ài vâ lùn mậi cho àïën khi chng àẩt túái
mưåt võ trđ thêåt thùng bùçng àưëi vúái nhau múái thưi. Nïëu nhû khưng cố ma sất thò
trấi àêët ca chng ta sệ thânh mưåt quẫ cêìu nhùén nhi giưëng nhû mưåt quẫ cêìu
bùçng nûúác.
Cố thïí nối thïm rùçng nïëu khưng cố ma sất thò cấc àinh ưëc sệ rúi tåt ra
khỗi tûúâng, chùèng àưì vêåt nâo giûä chùåt àûúåc úã trong tay, chùèng cún lưëc nâo dûát
nưíi, chùèng êm thanh nâo tùỉt mâ sệ vang mậi thânh mưåt tiïëng vổng bêët têån, vò àậ
phẫn xẩ khưng cht ëu ài vâo cấc bûác tûúâng. Mưỵi lêìn ài trïn bùng, ta lẩi cố

mưåt bâi hổc c thïí àïí cng cưë lông tin ca mònh vâo têìm quan trổng àùåc biïåt
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
3

ca ma sất. Ài trïn àûúâng phưë cố bùng ph hay trïn àûúâng àêët thõt sau khi trúâi
mûa, ta cẫm thêëy mònh thêåt bêët lûåc vâ lc nâo cng nhû mën ngậ
Tuy nhiïn, trong k thåt ngûúâi ta cố thïí lúåi dng sûå ma sất rêët bế àïí
phc v nhûäng viïåc cố đch. Chùèng hẩn nhûäng chiïëc xe trûúåt trïn mùåt bùng, hay
nhûäng con àûúâng bùng dng àïí vêån chuín gưỵ tûâ chưỵ khai thấc àïën chưỵ àùåt
àûúâng sùỉt, hóåc àïën nhûäng bïën sưng àïí thẫ bê. Trïn nhûäng àûúâng “ray” bùng
trún nhùén, hai con ngûåa àậ kếo nưíi 70 têën gưỵ.







NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
4






SẪN XËT BÙNG KHƯ TÛÂ THAN NHÛ THÏË
NÂO?

Tẩi cấc lô cưng nhiïåp, ngûúâi ta lâm sẩch khối than, rưìi dng kiïìm ht

sẩch khđ CO2. Sau àố, hổ àun nống àïí tấch khđ ra khỗi dung dõch kiïìm, rưìi nến
dûúái ấp sët 70 atmosphere àïí nố chuín sang dẩng lỗng Sau àố, ngûúâi ta lẩi
àïí nố bay húi dûúái ấp sët thêëp. Kïët quẫ, hổ thu àûúåc CO2 rùỉn, àố chđnh lâ
bùng khư.
Khđ carbonic lỗng àûúåc chûáa trong cấc bònh dây vâ àûúåc chuín túái cưng
xûúãng sẫn xët àưì ëng cố ga vâ nhûäng cưng xûúãng nâo cêìn dng túái nố. Côn
bùng khư, tûác CO2 rùỉn, nhòn bïì ngoâi giưëng nhû cấc cc tuët nến chùåt, àûúåc sûã
dng trong nhiïìu lơnh vûåc nhû bẫo quẫn thûác ùn hóåc cûáu hỗa.
Nhiïåt àưå ca bùng khư rêët thêëp (-78 àưå C), nhûng nïëu cêìm nố vâo tay,
ngûúâi ta vêỵn khưng cố cẫm giấc quấ lẩnh, l do lâ khi ta tiïëp xc, khđ CO2 bay
ra ngùn cấch tay ta vâ bùng khư. Chó khi nùỉm chùåt cc bùng khư thò ta múái bõ tï
cống. Danh tûâ bùng khư diïỵn àẩt ch ëu tđnh chêët vêåt l ca nố. Bẫn thên bùng
khư khưng bao giúâ bõ êím vâ lâm ûúát bêët k vêåt nâo xung quanh. Gùåp nống lâ
lêåp tûác nố biïën thânh khđ, khưng qua trẩng thấi lỗng. Àùåc tđnh àố ca bùng khư
cố thïí àûúåc sûã dng àïí bẫo quẫn thûåc phêím cûåc tưët, búãi khđ CO2 bấm trïn bïì
mùåt côn cố tấc dng ûác chïë khẫ nùng phất triïín ca vi sinh vêåt. Cëi cng, CO2
rùỉn côn lâ chêët cûáu hỗa tin cêåy. Chó cêìn nếm mưåt miïëng bùng khư vâo àấm lûãa
àang chấy lâ cố thïí dêåp tùỉt nố.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
5






KHƯNG KHỐ ÀÏÍ TRÚÃ THÂNH NHÂ LÛÅC SƠ
CA JULES VERNE

Bẩn cố nhúá nhâ àẩi lûåc sơ Matiphu trong truån ca Jules Verne, vâ
trûúâng húåp lẩ lng khi châng ta dng hai cấnh tay khưíng lưì giûä àûúåc cẫ mưåt
chiïëc tâu thy khưng lao xëng dûúái? Vêåy mâ àiïìu àố lẩi chùèng phẫi quấ thêìn
k, ngay cẫ mưåt cêåu bế cng cố thïí lâm àûúåc àiïìu àố
Àêy lâ àoẩn tiïíu thuët mư tẫ k cưng trïn: "Con tâu Torabocolo àậ àûúåc
mang ra khỗi cấi tr àúä hai bïn vâ àang àûúåc chín bõ hẩ thy. Chó cêìn thấo
dêy cấp cưåt tâu ra lâ nố bùỉt àêìu trûúåt xëng dûúái. Àậ cố 6 ngûúâi tô mô àïën xem.
Àng lc êëy, ngûúâi ta thêëy xët hiïån mưåt chiïëc du thuìn àang chẩy men theo
àoẩn búâ như ra vâ tiïën vïì phđa mổi ngûúâi. Chiïëc du thuìn nây mën vâo bïën
vâ nhû vêåy båc lông phẫi ài ngang qua xûúãng àống tâu lâ núi àang chín bõ
hẩ thy chiïëc Torabocolo. Khi thêëy chiïëc du thuìn ra hiïåu, lêåp tûác ngûúâi ta
àònh ngay viïåc hẩ thy con tâu àïí trấnh nhûäng tai nẩn bêët ngúâ. Cho con thuìn
ài vâo sưng àâo rưìi hậy tiïëp tc cưng viïåc cng chùèng sao. Bùçng khưng mưåt bïn
nùçm chùỉn ngang, mưåt bïn thò lao nhanh túái, nhêët àõnh thïë nâo cng xư vâo
nhau, vâ thuìn chùỉc sệ bõ àùỉm.
Bưỵng cố tiïëng kïu thêët thanh; tâu Torabocolo àậ chuín mònh vâ bùỉt
àêìu lao xëng àng lc con thuìn ài ngang qua, cẫ hai sùỉp xư vâo nhau.
Chùèng côn thúâi gian vâ cng khưng côn khẫ nùng nâo ngùn àûúåc sûå va chẩm êëy
nûäa rưìi. Chiïëc Torabocolo trûúåt rêët nhanh xëng dûúái theo àûúâng dưëc… Mưåt lân
khối trùỉng bưëc ra do cổ sất mẩnh, àang cån lẩi úã phđa trûúác mi tâu, côn phđa
lấi ca nố àậ chẩm túái nûúác.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
6

Bưỵng mưåt ngûúâi xët hiïån. Anh ta chp lêëy chiïëc dêy neo båc úã trûúác
mi tâu ghò xëng àêët vâ cưë giûä chùåt nố. Àoẩn anh ta nhanh nhển qën nố vâo
mưåt cấi ưëng sùỉt àậ àống chùåt xëng àêët vâ dng hïët sûác mẩnh giûä chùåt dêy
trong gêìn 10 giêy. Cëi cng, chiïëc dêy neo bõ àûát tung. Nhûng 10 giêy nây
cng àậ à: Chiïëc Torabocolo khi xëng hùèn túái nûúác chó húi chẩm nhể phẫi
chiïëc du thuìn vâ lûúát lïn phđa trûúác"

Thïë lâ chiïëc du thuìn àậ thoất nẩn. Vâ ngûúâi cûáu nguy cho nố chđnh lâ
Matiphu.
Jules Verne hùèn sệ lêëy lâm ngẩc nhiïn nïëu cố ngûúâi mấch cho ưng rùçng
hoân thânh mưåt k cưng nhû thïë khưng cêìn àïën mưåt ngûúâi khưíng lưì. Bêët k
ngûúâi nâo, chó cêìn nhanh trđ mưåt t cng cố thïí lâm àûúåc cấi viïåc phi thûúâng
êëy.
Cú hổc dẩy rùçng mưåt súåi dêy qën vâo mưåt tr trôn thò khi nố trûúåt, lûåc
ma sất àẩt túái mưåt giấ trõ rêët lúán. Sưë vông dêy câng nhiïìu thò lûåc ma sất câng
lúán; lûåc ma sất tùng theo quy tùỉc sau: Nïëu sưë vông dêy tùng theo cêëp sưë cưång
thò lûåc ma sất sệ tùng theo cêëp sưë nhên. Cho nïn ngay mưåt em bế ëu, khi giûä
chùåt mưåt àêìu dêy qën àưå 3-4 vông vâo mưåt trc cưë àõnh, cng à sûác lâm cên
bùçng mưåt lûåc rêët lúán àùåt vâo àêìu kia ca dêy.
ÚÃ cấc bïën tâu thy, ta thêëy khi tâu cêåp bïën thûúâng cố cấc em bế chun
lâm viïåc hậm nhûäng chiïëc tâu chúã hâng trùm hânh khấch. Àố khưng phẫi lâ nhúâ
sûác mẩnh k diïåu, mâ lâ do lûåc ma sất ca súåi dêy qën vâo cổc àậ lâm àûúåc
cưng viïåc êëy.
Nhâ toấn hổc nưíi tiïëng ca thïë k 18 lâ Euler àậ tòm àûúåc hïå thûác giûäa
lûåc ma sất vâ sưë vông qën ca dêy vâo cổc. Dûúái àêy lâ cưng thûác àố àïí cấc
bẩn cố thïí hiïíu sêu hún:
F= f.ek
á
Trong àố:
f lâ sûác kếo ca ta dng àïí chưëng lẩi lûåc F;
e lâ con sưë 2,728 (cú sưë ca logarit tûå nhiïn);
k lâ hïå sưë ma sất giûäa dêy vâ trc trôn;
±• biïíu diïỵn “gốc qën”, nghơa lâ t sưë ca àưå dâi ca cung chùỉn
búãi phêìn dêy àậ qën trïn bấn kđnh ca cung êëy.
Thûã ấp dng cưng thûác nây vâo trûúâng húåp Jules Verne àậ mư tẫ. F lc
nây lâ lûåc kếo chiïëc tâu trûúåt theo mưåt cấi cêìu bùỉc nghiïng.
Trổng lûúång ca tâu lâ 500.000 N. Giẫ sûã àưå nghiïng ca tâu lâ 1/10, nhû

vêåy khưng phẫi toân bưå con tâu mâ chó cố 1/10 trổng lûúång ca nố tấc dng lïn
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
7

dêy, nghơa lâ chó cố 50.000 N tấc dng lïn dêy mâ thưi. Tiïëp tc giẫ sûã nïëu k =
1/3. Gốc ±• xấc àõnh àûúåc ngay, nïëu cho rùçng Matiphu qën cẫ thẫy 3 vông
quanh trc, ±• sệ bùçng 6 •.
Thay cấc giấ trõ nây vâo cưng thûác Euler, ta àûúåc phûúng trònh:
50.000 = f . 2,726•.1/3
Tûâ àố tđnh ra: f = 93 N
Thïë lâ, àïí hoân thânh cấi k cưng tuåt vúâi àố, ngûúâi “khưíng lưì” chó cêìn
kếo dêy bùçng mưåt lûåc gêìn 100 N thưi.
Bẩn àûâng nghơ rùçng con sưë 100 N chó lâ con sưë l thuët, chûá thûåc tïë thò
cêìn phẫi dng mưåt lûåc lúán hún thïë nhiïìu. Song ngûúåc lẩi, cố khi kïët quẫ tđnh
àûúåc úã àêy côn quấ lúán nûäa cú àêëy: Khi ta dng dêy gai vâ trc gưỵ thò hïå sưë ma
sất sệ rêët lúán, nghơa lâ sûác ngûúâi bỗ ra chùèng àấng lâ bao. Giấ nhû cố mưåt cấi
dêy thêåt chùỉc chùỉn, cố thïí chõu àûúåc sûác kếo ca mưåt con tâu, thò lc bêëy giúâ
ngay mưåt cêåu bế ëu àëi, nïëu qën àưå 3, 4 vông dêy vâo trc thò côn thïí lâm
àûúåc nhûäng viïåc tuåt vúâi hún cẫ nhâ àẩi lûåc sơ ca Jules Verne.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
8







NÛÚÁC ÀẤ BỖNG TAY

Khi nối àïën nûúác àấ, cố lệ bẩn ln nghơ rùçng nố phẫi rêët lẩnh, vêåy lâm
sao cố thïí bỗng tay àûúåc. Tuy nhiïn thûåc tïë, úã àiïìu kiïån ấp sët cao, nûúác cố
thïí àống bùng úã nhiïåt àưå 76 àưå C, tûác lâ nïëu bẩn chẩm vâo, bẩn sệ bõ bỗng
liïìn.
Cấc nhâ khoa hổc Anh lâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn tẩo ra nûúác àấ nhiïåt àưå
cao khi nến nố úã mưåt thiïët bõ lâm bùçng thếp dây. Khi ấp sët tùng lïn 20.600
atmosphere, nûúác àậ àống bùng úã nhiïåt àưå trïn 75 àưå C, tûác lâ cố thïí lâm bỗng.
Cấc nhâ khoa hổc gổi loẩi nûúác àấ nống nây lâ "bùng thûá 5". Nối chung ấp sët
câng cao thò nûúác àấ câng nống.
Àiïìu àấng nối lâ nûúác àấ nống àùåc hún nûúác àấ thûúâng, thêåm chđ côn àùåc
hún cẫ nûúác lỗng nûäa. T khưëi ca nûúác àấ úã nhiïåt àưå 76 àưå C lâ 1,05. Nhû vêåy
khi bỗ nố vâo nûúác, nố sệ chòm chûá khưng nưíi nhû àấ bònh thûúâng.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
9






VỊ SAO CẤ SƯËNG DÛÚÁI BÙNG THÛÚÂNG T
TÊÅP ÀÏËN CẤC LƯỴ THNG?

Vïì ma àưng, nhiïåt àưå úã cấc nûúác hân àúái xëng rêët thêëp, thûúâng dûúái 0
àưå C nïn ao hưì sưng ngôi àïìu bõ ph mưåt lúáp bùng dây. Trong thúâi gian nây, cấ
sưëng dûúái àấy hưì rêët thđch búi àïën nhûäng lưỵ thng ca lúáp bùng vâ liïn tc si
tùm. Vò sao vêåy?
Chng ta àïìu biïët nûúác cố thïí hoâ tan mưåt phêìn ưxy trong khưng khđ.

Nối chung nûúác úã cấc ao hưì sưng ngôi cố thïí tûå cung cêëp ưxy à àïí cấ thúã.
Khi nûúác múái àống bùng, lûúång oxy hoâ tan côn nhiïìu, cấ dưìn xëng àấy
hưì sưëng úã têìng nûúác êëm ấp, lc nây chng hoẩt àưång rêët đt, quấ trònh thay àưíi tïë
bâo diïỵn ra chêåm hùèn lẩi. Nhûng lúáp bùng mưỵi ngây mưåt dây, ưxy trong khưng
khđ rêët khố hoâ tan vâo nûúác. Mùåt khấc, hâm lûúång oxy trong nûúác giẫm dêìn do
bõ cấc loâi tiïu th vâ do quấ trònh phên hu cấc chêët hûäu cú úã àấy hưì. Àưìng
thúâi, hâm lûúång carbonic trong nûúác tùng dêìn, nïëu vûúåt quấ giúái hẩn sệ khiïën
cấ khưng sưëng àûúåc.
Hiïån tûúång thiïëu oxy xët hiïån trûúác tiïn úã têìng nûúác sêu, vâ lan dêìn lïn
cấc têìng trïn. Do khố thúã úã têìng àấy hưì, cấ phẫi ngoi lïn cao. Nhûng lûúång oxy
ngây câng giẫm khiïën cấ hư hêëp rêët khố khùn, búãi vêåy chng thûúâng têåp trung úã
xung quanh nhûäng lưỵ thng ca lúáp bùng àïí thúã, thêåm chđ cố con côn nhẫy lïn
miïång hưë.
Mưåt ngun nhên khấc ca hiïån tûúång nây lâ vò cấ rêët thđch ấnh sấng.
Têìng nûúác sêu úã dûúái lúáp bùng thûúâng tưëi múâ, trong khi úã dûúái nhûäng lưỵ thng
thûúâng cố nhiïìu ấnh sấng mùåt trúâi chiïëu xëng.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
10

Àïí bưí sung ưxy cho hưì ni cấ, úã cấc nûúác hân àúái, vïì ma rết ngûúâi ta
phẫi àc thng nhiïìu lưỵ úã lúáp bùng trïn hưì, nhúâ thïë àân cấ sệ an toân sưëng àïën
ma xn.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
11

VỊ SAO CHẨCH LẨI NHẪ BỔT?

ÚÃ nhûäng ao àêìm, mûúng, ngôi cố nhiïìu cấ chẩch sinh sưëng, trïn mùåt
nûúác thûúâng cố nhiïìu bống khđ. Nïëu thẫ vâi chc con chẩch trong thng nûúác,
thò chó mưåt lc sau bổt àậ ph àêìy chùèng côn chûâa khoẫng trưëng nâo cẫ. L cấ
lâm sao thïë nhó?
Thò ra, àố chó lâ do loâi chẩch trung tiïån húi nhiïìu mâ thưi.
Chẩch cố thên dâi, húi dểt, cng thúã bùçng mang nhû cấc loẩi cấ khấc.
Nhûng khi trong nûúác thiïëu dûúäng khđ, nïëu chó thúã bùçng mang thưi sệ khưng
cung cêëp à ưxy cho cú thïí. Lc àố, chẩch sệ thô àêìu lïn khỗi mùåt nûúác, trûåc
tiïëp hđt thúã khđ trúâi vâ dng råt lâm cú quan hư hêëp thay thïë mang. Mêëu chưët
chđnh lâ úã àêy: Råt chẩch cố cêëu tẩo khấc hùèn so vúái cấc loâi cấ khấc.
Nïëu nhû råt cấ bònh thûúâng phẫi cån tûâ 8-10 vông trong bng cấ, thò
råt chẩch lẩi nưëi thùèng tûâ cưí hổng àïën hêåu mưn thânh mưåt àûúâng thùèng khưng
gêëp khc vâ cố thïí nhòn thêëu qua. Trïn thânh råt cố nhiïìu mẩch mấu nhỗ.
Àoẩn råt vûâa thùèng vûâa ngùỉn nây cố tấc dng tiïu hốa thûác ùn, àưìng thúâi côn
hư hêëp thay thïë mang khi cêìn thiïët.
Khi chẩch cẫm thêëy trong nûúác hóåc bn khưng à ưxy, nố sệ ngoi àêìu
lïn khỗi mùåt nûúác (mùåt bn), àúáp mưåt ngm khđ rưìi lẩi lùån xëng. Khưng khđ
àûúåc nët xëng råt, cấc mẩch mấu trïn thânh råt hêëp th ln lûúång khđ ưxy
trong khoang råt, chêët khđ thûâa côn lẩi vâ lûúång khđ CO2 do mấu thẫi ra sệ qua
hêåu mưn theo hònh thûác trung tiïån, àố chđnh lâ nhûäng bổt khđ xët hiïån trïn mùåt
NHNG IẽèU KY THU CUA KHOA HOC
12

nỷỳỏc. ệxy trong nỷỳỏc caõng ủt, chaồch caõng ỳỏp nhiùỡu lờỡn hỳn. Khi trong nỷỳỏc
hùởt ửxy, chaồch ngoi lùn khoaóng 70 lờỡn mửợi giỳõ ùớ duy trũ sỷồ sửởng.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
13

VỊ SAO RÌI BAY CỐ TIÏËNG NHÛNG BÛÚÁM
LẨI KHƯNG?

Khi rìi mỵi lûúån quanh, tûâ xa, bẩn àậ nghe thêëy tiïëng “àưång cú” vo vo
ca chng. Nhûng bûúám thò d cố ghế sất tai vâo bẩn cng khưng thïí nghe
àûúåc gò cẫ. Phẫi chùng rìi mỵi cố cú quan "phất thanh" àùåc biïåt?
Thêåt ra, tiïëng kïu àố chó lâ do dao àưång do cấnh gêy ra mâ thưi. Àïí
chûáng minh vêën àïì nây, chng ta hậy lâm thđ nghiïåm sau: lêëy mưåt mẫnh tre
mỗng rưìi khua lïn khua xëng trong khưng khđ. Nïëu khua nhể, bẩn sệ khưng
nghe thêëy gò, nhûng nïëu khua mẩnh, sệ cố tiïëng v v rêët rộ.
Êm thanh truìn àïën tai ta lâ do tai cẫm nhêån àûúåc cấc dao àưång trong
khưng khđ. Tuy nhiïn, ta chó cố thïí nghe àûúåc nhûäng rung àưång cố têìn sưë tûâ 20
àïën 20.000 lêìn mưỵi giêy. Nïëu thêëp hóåc cao hún khoẫng nây chng ta àïìu
khưng nghe thêëy. Àiïìu àố giẫi thđch vò sao mẫnh tre khua chêåm thò im húi lùång
tiïëng, nhûng khi khua nhanh sệ tẩo ra tiïëng xế giố v v.
Cưn trng khi bay phất ra êm thanh cng giưëng nhû ngun l kïí trïn.
Cấc nhâ khoa hổc cho biïët, mưỵi giêy, rìi nhùång vưỵ cấnh tûâ 147-220 lêìn, mỵi
lâ 594 lêìn, thêåm chđ cố loâi côn vưỵ 1000 lêìn, ong mêåt vưỵ 260 lêìn. Nhûng bûúám
trùỉng thò chó lêåp lúâ cố 6 lêìn, bûúám gai 5 lêìn. Chđnh vò thïë mâ chng bay hoân
toân n lùång.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
14






VỊ SAO SËI KÏU RỐC RẤCH?

Khi ngưìi bïn mưåt dông sëi nhỗ, bẩn nghe thêëy tiïëng rốc rấch rêët àùåc
th. Nố khấc hùèn tiïëng ò oẩp ca sống vưỵ vâo búâ àấ bïn sưng, hay tiïëng àưí râo
râo ca thấc nûúác. Thûåc ra, tiïëng rốc rấch àûúåc tẩo ra khi cấc bổt khđ trong
nûúác vúä tung chûá khưng phẫi do nûúác va mẩnh vâo búâ hay rúi tûâ cao xëng.
Nûúác sëi chẫy tûâ cao xëng thêëp, len lỗi qua cấc àõa hònh rêët àa dẩng.
Àùåc àiïím ca mưåt con sëi lâ dông hểp, nûúác chẫy xi chûá khưng cố cấc àúåt
sống vưỵ vâo búâ nhû úã cấc dông sưng lúán. Nûúác chẫy tûâ trïn cao cën theo cấc
phên tûã khưng khđ, hònh thânh rêët nhiïìu bong bống nhỗ. Sët chiïìu dâi con
sëi, cấc bống khđ nây xët hiïån vâ vúä liïn tc. Khi vúä, chng phất ra nhûäng
tiïëng kïu. Hâng triïåu tiïëng bống vúä trong nûúác tẩo thânh mưåt húåp êm rốc rấch.
Mùåt khấc, khi nûúác va vâo nhûäng núi lưìi lộm cng cố thïí lâm khưng khđ
dao àưång, phất ra tiïëng kïu. ÚÃ cấc khe ni àấ dưëc, tiïëng vang rốc rấch côn lan
rưång, trẫi ra khùỉp thung lng.
ÚÃ cấc con sưng cng cố tiïëng bống vúä, nhûng êm thanh nây bõ tiïëng sống
úã mưåt khưng gian rưång lúán ất ài, nïn ngûúâi ta khưng nghe rộ.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
15







TẨI SAO PHÔNG QUAN TRÙỈC THIÏN VÙN
THÛÚÂNG CỐ MẤI TRÔN?

Thưng thûúâng mấi nhâ nïëu khưng bùçng thò cng nghiïng, chó riïng mấi
cấc phông quan trùỉc ca àâi thiïn vùn thò hònh trôn, trưng xa giưëng nhû mưåt
bấnh bao lúán. Phẫi chùng hổ lâm dấng cho nố hay chó àïí trưng cho lẩ mùỉt?
Khưng phẫi vêåy, búãi mấi trôn cố tấc dng riïng ca nố. Nhòn tûâ xa, nốc
àâi thiïn vùn lâ mưåt nûãa hònh cêìu, nhûng àïën gêìn sệ thêëy trïn nốc mấi cố mưåt
rậnh húã chẩy dâi tûâ àónh xëng àïën mếp mấi. Bûúác vâo bïn trong phông, rậnh
húã àố lâ mưåt cûãa sưí lúán nhòn lïn trúâi, ưëng kđnh thiïn vùn khưíng lưì chơa lïn trúâi
qua cûãa sưí lúán nây.
Mấi hònh trôn ca àâi thiïn vùn àûúåc thiïët kïë àïí chun dng cho kđnh
thiïn vùn viïỵn vổng. Mc tiïu quan trùỉc ca loẩi kđnh nây nùçm rẫi rấc khùỉp bêìu
trúâi. Vò thïë, nïëu thiïët kïë nhû nhûäng mấi nhâ bònh thûúâng thò rêët khố àiïìu chónh
ưëng kđnh vïì cấc mc tiïu. Trïn trêìn nhâ vâ xung quanh tûúâng, ngûúâi ta lùỉp mưåt
sưë bấnh xe vâ àûúâng ray chẩy bùçng àiïån àïí àiïìu khiïín nốc nhâ di chuín mổi
gốc àưå, rêët thån tiïån cho ngûúâi sûã dng. Bưë trđ nhû vêåy, d ưëng kđnh thiïn vùn
hûúáng vïì phđa nâo, chó cêìn àiïìu khiïín nốc nhâ chuín àưång àûa cûãa sưí àïën

trûúác ưëng kđnh, ấnh sấng sệ chiïëu túái vâ ngûúâi quan sất cố thïí nhòn thêëy bêët cûá
mc tiïu nâo trïn bêìu trúâi.
Khi khưng sûã dng, ngûúâi ta àống cûãa sưí trïn nốc nhâ àïí bẫo vïå kđnh
thiïn vùn khưng bõ mûa giố. Àûúng nhiïn, khưng phẫi têët cẫ cấc phông quan
trùỉc ca àâi thiïn vùn àïìu thiïët kïë mấi trôn. Mưåt sưë phông quan trùỉc chó quan
NHNG IẽèU KY THU CUA KHOA HOC
16

saỏt bờỡu trỳõi hỷỳỏng Bựổc - Nam nùn chú cờỡn thiùởt kùở maỏi nhaõ hũnh chỷọ nhờồt hoựồc
hũnh vuửng.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
17







TRẤI BOM DÛA HÊËU

Trong cåc àua ư tư chùång Saint Petersburg - Tiphliso nùm 1924, nưng
dên vng Kavkaz àậ hoan hư nhûäng chiïëc ư tư ài ngang qua bùçng cấch nếm cho
cấc nhâ thïí thao nâo lâ lï, tấo, dûa hêëu, dûa gang. Kïët quẫ lâ chng lâm bểp,
lâm thng vúä cẫ hôm xe, côn nhûäng quẫ tấo thò lâm cấc tay àua bõ thûúng nùång.
Ngun nhên thêåt dïỵ hiïíu: vêån tưëc riïng ca ư tư àậ cưång thïm vâo vúái

vêån tưëc ca quẫ dûa hay quẫ tấo nếm túái vâ biïën chng thânh nhûäng viïn àẩn
nguy hiïím, cố tấc dng phấ hoẩi. Ta tđnh khưng khố khùn lùỉm lâ mưåt viïn àẩn
cố khưëi lûúång 10 g cng cố nùng lûúång chuín àưång nhû mưåt quẫ dûa 4 kg nếm
vâo chiïëc ư tư àang chẩy vúái vêån tưëc 120 km.
Tuy vêåy, khưng thïí so sấnh tấc dng àêm thng ca quẫ dûa trong nhûäng
àiïìu kiïån nhû thïë vúái tấc dng ca viïn àẩn àûúåc, vò quẫ dûa khưng cûáng nhû
viïn àẩn.
Khi bay nhanh úã nhûäng lúáp khđ quín cao (têìng bònh lûu) cấc mấy bay
cng cố vêån tưëc vâo khoẫng 3.000 km mưỵi giúâ, nghơa lâ bùçng vêån tưëc ca viïn
àẩn, thò ngûúâi phi cưng sệ àûúng àêìu vúái nhûäng hiïån tûúång giưëng nhû hiïån
tûúång vûâa nối trïn. Mưỵi mưåt vêåt rúi vâo chiïëc mấy bay àang bay nhanh nhû thïë
sệ trúã thânh mưåt viïn àẩn phấ hoẩi. Gùåp mưåt vưëc àẩn lúán chó àún giẫn thẫ tûâ
mưåt chiïëc mấy bay khấc sang, d mấy bay àố khưng bay ngûúåc chiïìu, cng y
nhû bõ mưåt khêíu sng mấy bùỉn trng: nhûäng viïn àẩn nếm túái sệ àêåp vâo mấy
bay mẩnh chùèng kếm nhûäng viïn àẩn sng mấy. Ngûúåc lẩi, nïëu viïn àẩn bay
àíi theo mấy bay cố vêån tưëc nhû nố thò sệ vư hẩi.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
18







ÀƯÅNG VÊÅT SỆ ÀÛÚÅC HËN LUÅN THAY VỊ
BÕ ẾP THAM GIA THĐ NGHIÏÅM

Cấc nhâ khoa hổc àậ tòm ra mưåt phûúng phấp cố thïí xoa dõu nhûäng tưí
chûác bẫo vïå àưång vêåt, trong khi vêỵn sûã dng àûúåc chåt, khó vâ cấc sinh vêåt

khấc vâo nhûäng thđ nghiïåm y hổc. Thay vò ếp båc vâ àấnh thëc mï, hổ kiïn
trò hën luån chng trúã thânh àưëi tûúång nghiïn cûáu tûå nguån.
Cấc nhâ khoa hổc cho biïët, ngoâi lúåi đch hiïín nhiïn nhû khưng phẫi giam
giûä vâ dng thëc, phûúng phấp nây côn khiïën cấc thûã nghiïåm dïỵ dâng hún vâ
cho ra nhûäng kïët quẫ chđnh xấc hún so vúái khi àưång vêåt bõ stress vò cấc phông
giam.
Tẩi Phông thđ nghiïåm Cưng nghïå vâ Khoa hổc Qëc phông Anh, úã
Wiltshire, phûúng phấp nây àang àûúåc sûã dng àïí kiïím tra tấc àưång ca ëu tưë
kđch thđch thêìn kinh lïn nhûäng con khó. Ngûúâi ta gùỉn cho chng cấc thiïët bõ
phất tđn hiïåu nhỗ xđu, àïí cố thïí theo dội hoẩt àưång àiïån trïn nậo bưå ca chng
tûâ xa. Nhûäng con khó nây sau àố àûúåc hën luån àïí thûåc hiïån nhiïåm v, nhû
phên biïåt nhûäng hònh dẩng khấc nhau trïn mưåt mân hònh nhẩy cẫm. Phûúng
phấp truìn thưëng ca nhûäng thđ nghiïåm cng loẩi lâ àûa con vêåt ài xa khỗi
chìng vâ giam chng trong mưåt mưi trûúâng xa lẩ. Quấ trònh cấch ly nây
thûúâng gêy ra sûå phẫn khấng tûâ phđa con vêåt, vâ cho kïët quẫ sai khấc vúái thûåc
tïë.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
19

Phûúng phấp tiïëp cêån múái cng bao gưìm viïåc cho àưång vêåt lâm quen vúái
ngûúâi àiïìu khiïín. Phêìn thûúãng cho sûå cưång tấc ca chng cố thïí lâ nhûäng quẫ
chëi hay mưåt cưëc sûäa trûáng.
Mưåt thđ nghiïåm khấc cng àang àûúåc thûåc hiïån trïn lúån. Cấc nhâ nghiïn
cûáu hën luån chng àïí chng húåp tấc vúái hổ trong viïåc thûã nghiïåm mưåt loẩi
kem chưëng nhiïỵm trng da. Trûúác àêy, àïí lâm àûúåc viïåc nây, ngûúâi ta phẫi
àấnh thëc mï cho chng. Côn nay, nhûäng con lúån àậ hổc cấch chõu àûång àïí
gùỉn cấc sensor lïn da nhùçm theo dội cấc phẫn ûáng ca cú thïí hóåc quấ trònh mêët
àưå êím.
Viktor Reinhardt, mưåt nhâ nghiïn cûáu linh trûúãng, cưë vêën ca Viïån bẫo
trúå àưång vêåt úã th àư Washington (M) ng hưå xu hûúáng múái nây. Ưng cho

biïët: “cố thïí khuën khđch ấp dng phûúng phấp àố úã khùỉp mổi núi. Nïëu bẩn
lâm viïåc vúái àưång vêåt thay vò ấp bûác chng thò chùèng cố l do gò àïí ngûúâi khấc
phẫn àưëi cẫ”.






















NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
20

CHNG TA ËNG NHÛ THÏË NÂO?

Liïåu vêën àïì nây cố thïí lâm ta suy nghơ àûúåc chùng? Àûúåc lùỉm chûá.
Chng ta kïì cưëc hóåc thòa nûúác vâo mưi vâ “hp” chêët lỗng chûáa trong àố vâo
miïång. ÊËy chđnh cấi hânh àưång “hp” giẫn dõ mâ ta quấ quen thåc àố lẩi cêìn
phẫi giẫi thđch.
Quẫ vêåy, tẩi sao chêët lỗng lẩi chẫy vâo miïång ta? Cấi gò lưi kếo nố vêåy?
Vâ àêy lâ ngun nhên: Khi ëng, ta lâm giận lưìng ngûåc ra vâ nhúâ àố lâm
loậng khưng khđ trong miïång. Dûúái tấc dng ca ấp sët khưng khđ úã bïn ngoâi,
chêët lỗng cố khuynh hûúáng chẩy vâo khoẫng khưng gian cố ấp sët nhỗ hún, vâ
thïë lâ chẫy vâo miïång ta.
Hiïån tûúång úã àêy cng giưëng nhû hiïån tûúång sệ xẫy ra vúái chêët lỗng
trong cấc bònh thưng nhau. Nïëu nhû ta lâm loậng khưng khđ úã bïn trïn mưåt
bònh, dûúái tấc dng ca ấp sët khđ quín, chêët lỗng sệ dêng cao lïn trong bònh
àố. Ngûúåc lẩi, nïëu ngêåm chùåt mưi vâo cưí mưåt cấi chai thò d cưë gùỉng thïë nâo
bẩn cng khưng thïí “hp” àûúåc nûúác tûâ chai vâo miïång, vò ấp sët khưng khđ
trong miïång vâ trïn mùåt nûúác lâ nhû nhau.
Vêåy, nối chùåt chệ ra thò chng ta khưng nhûäng ëng bùçng miïång mâ côn
bùçng cẫ phưíi nûäa, vò sûå giận núã ca phưíi chđnh lâ ngun nhên lâm cho chêët
lỗng chẫy vâo miïång.


NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
21

VỘ SƠ SUMO NHỂ CÊN SÛÃ DNG NHIÏÌU NGỐN
ÀÔN HÚN

Sûå linh hoẩt cố thïí lâ chòa khốa thânh cưng ca cấc vộ sơ sumo hẩng nhể,
nhâ sinh thấi hổc Perri Eason (M) nhêån xết. Tuy nhỗ con hún, nhûng hổ biïët
xốa ài sûå cấch biïåt vïì hònh thïí bùçng viïåc sûã dng nhiïìu miïëng vộ khấc nhau.
Àiïìu tûúng tûå cố thïí xẫy ra úã nhûäng cåc àêëu khưng cên sûác trong thïë
giúái àưång vêåt, bâ Perri Eason, thåc Àẩi hổc Louisville, Kentucky (M), nhêån
àõnh. Dûúái con mùỉt ca ngûúâi phûúng Têy, sumo lâ mưn “àêíy nhau” giûäa
nhûäng ngûúâi quấ khưí, nhûng thûåc tïë, nố lâ mưn thïí thao ca tưëc àưå, sûå dun
dấng vâ nhanh nhển. Trong mưn vộ nây, lõch sûã àậ ghi nhêån cố túái 70 ngốn àôn
khấc nhau.
Eason vâ cưång sûå àậ phên tđch 140 trêån àêëu ca 14 ngûúâi nhể nhêët vâ 14
ngûúâi nùång nhêët trong nhốm Makuuchi (nhốm 40 vộ sơ giỗi nhêët ca Nhêåt Bẫn,
khưng kïí cên nùång). Cên nùång trung bònh ca hổ lâ 120 kg, ngûúâi nùång nhêët
hún 180 kg.
Kïët quẫ thưëng kï cho thêëy, trung bònh mưỵi trêån, mưåt àư vêåt nhỗ sûã dng
21,7 ngốn àôn khấc nhau, trong khi àưëi phûúng to lúán ca hổ thi àêëu khấ àún
giẫn, chó vúái 13,3 "miïëng". Nhốm nhỗ hún cng sûã dng túái 49 bûúác di chuín,
trong khi nhốm nùång nhêët chó xï dõch 29 lêìn mâ thưi. Eason nhêån xết thïm
rùçng, cấc vộ sơ hưå phấp thûúâng têåp trung úã chiïën thåt xư ngậ àưëi phûúng, côn
nhûäng ngûúâi àân ưng bế nhỗ thò di chuín lùỉt lếo, qúng hóåc ngấng ngậ àưëi
th.
NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
22

"Sûå khấc biïåt thêåt rộ râng. Nhûäng vộ sơ nhỗ hún di chuín rêët nhanh,
trong khi cấc àưëi th lúán hún chó ò ẩch chẩy quanh. Dûúâng nhû têët cẫ khẫ nùng
ca hổ lâ lûâ lûâ tiïën lïn phđa trûúác cho àïën khi hổ xư ngậ ngûúâi khấc ra khỗi
vông”, Eason nối.
Tuy nhiïn, vưën àôn ca cấc vộ sơ nhỗ hún chó cố thïí xốa ài phêìn nâo
khoẫng cấch vïì hònh thïí, chûá khưng gip hổ vûúåt qua àûúåc quy låt “kễ mẩnh
thùỉng thïë”. Cấc vộ sơ nùång hún chiïën thùỉng trong 52% sưë trêån, 48% côn lẩi
thåc vïì cấc vộ sơ nhỗ hún.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
23






VỊ SAO CÊY TRÏN NI THÊËP HÚN CÊY ÚÃ
ÀƯÌNG BÙÇNG?

Trïn ni cao, cêy cưëi phong ph khưng kếm gò àưìng bùçng, nhûng àïí
bẩn sệ thêëy, nïëu khưng thåc dẩng "côi àển" hay "kể" thò chng cng lâ nhûäng
"ch ln". Tẩi sao vêåy nhó? Thò ra, thûâa ấnh sấng, thûâa giố nhûng lẩi thiïëu chêët
àậ khiïën chng khố mâ phưíng phao àûúåc.
Mưåt lâ, do ấnh sấng mùåt trúâi gưìm 7 mêìu thânh phêìn lâ àỗ, da cam, vâng,
lc, lam, châm, tđm tấc àưång khấc nhau àïën sûå phất triïín ca cêy, trong àố ấnh
sấng àỗ đt gêy trúã ngẩi nhêët, ấnh sấng lam tđm gêy trúã ngẩi nhiïìu nhêët. Sưëng
trong mưi trûúâng khưng cố ấnh sấng tđm, cêy sệ vûún dâi rêët nhanh. Trïn ni
cao, do khưng khđ loậng, đt bi, lẩi tûúng àưëi trong sët nïn tia tđm vâ tia ngoẩi
tđm trong ấnh sấng mùåt trúâi rêët đt bõ hêëp th. Chđnh chng àậ khưëng chïë sinh
trûúãng ca cêy mẩnh hún úã àưìng bùçng nhiïìu.
Hai lâ, trïn ni cao khưng khđ loậng, àêët cng rêët mỗng, thêåm chđ khưng
cố lúáp àêët mâu, vò thïë nûúác vâ chêët dinh dûúäng rêët dïỵ bõ rûãa trưi. Nhiïåt àưå vïì

àïm trïn ni lẩi xëng rêët thêëp, ban ngây cng thêëp hún úã àưìng bùçng nïn cố
ẫnh hûúãng nhêët àõnh àïën sûå sinh trûúãng ca cêy.
Ngoâi ra, trïn ni cao giố thưíi cng mẩnh hún úã àưìng bùçng lâm cho cêy
phẫi mổc nghiïng hóåc nùçm rẩp xëng. Nïëu cố dõp ài qua Hoâng Sún úã An
Huy (Trung Qëc), bẩn sệ thêëy nhûäng cêy tng Hoâng Sún nưíi tiïëng: thên cêy
rêët thêëp, ën ngûúåc chiïìu giố nhû châo àốn khấch túái thùm vò thïë àûúåc gổi lâ
“tng àốn khấch”. Giố trïn ni àậ tẩo cho cêy tng cố dấng nhû vêåy.
NHNG IẽèU KY THU CUA KHOA HOC
24

Do taỏc ửồng tửớng hỳồp cuóa caỏc iùỡu kiùồn trùn, nùn cờy trùn nuỏi cao coỏ
daỏng thờởp hỳn cờy ỳó ửỡng bựỗng.

NHÛÄNG ÀIÏÌU K TH CA KHOA HỔC
25






“HƯÌN MA” CA HOÂNG HÊÅU ANH ÀẬ N
NGHĨ

Cung àiïån Hampton Court, gêìn th àư London ca Anh, tûâ lêu àậ nưíi
tiïëng vò lúâi àưìn rùçng núi àêy thûúâng xun àûúåc hưìn ma Hoâng hêåu Catherine
Howard, vúå thûá nùm Vua Henry VIII, “ghế thùm”. Du khấch àïën cung àiïån kïí

lẩi rùçng hổ nghe nhûäng tiïëng r vâ nhòn thêëy bống trùỉng lúâ nhúâ ài lẩi trong hânh
lang tôa nhâ.
Lo súå vò nhûäng chuån nây, Ban quẫn l lêu àâi quët àõnh nhúâ túái cấc
chun gia.
Cëi thấng trûúác, Tiïën sơ Richard Wiseman, Àẩi hổc Herdfordshire, cng
mưåt nhốm cấc nhâ têm l hổc, àậ àïën Hampton Court lâm nhiïåm v “sùn ma”.
Hổ lùỉp àùåt cấc camera nhiïåt vâ thiïët bõ ào chuín àưång khưng khđ sët dổc
hânh lang, sau àố, phỗng vêën cấc khấch tham quan xem hổ cố cẫm thêëy cấi gò
àố khấc lẩ hiïån hûäu trong hânh lang khưng. Hún mưåt nûãa sưë ngûúâi àûúåc hỗi cho
biïët hổ thêëy nhiïåt àưå giẫm àưåt ngưåt, mưåt sưë ngûúâi “rng mònh” vò dûúâng nhû cố
cấi gò àố ma quấi lúãn vúãn trong phông. Ai nêëy àïìu cho àố lâ hưìn bâ Hoâng hêåu
chïët oan nùm xûa hiïån vïì (Catherine Howard bõ tûã hònh nùm 1542 trong mưåt
cún thõnh nưå ca nhâ vua - phất hiïån bâ cố quan hïå tònh ấi vúái ngûúâi khấc trûúác
khi cûúái ưng).