SKKN KINH NGHIỆM SỬ DỤNG ÂM NHẠC NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH KHI ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THƠ CHỐNG PHÁP NGỮ VĂN 12

UBND TỈNH HẢI DƯƠNG
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HẢI DƯƠNG

BẢN MÔ TẢ SÁNG KIẾN
MỘT SỐ KINH NGHIỆM SỬ DỤNG ÂM NHẠC NHẰM PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH KHI ĐỌC HIỂU CÁC
VĂN BẢN THƠ THỜI KÌ KHÁNG CHIẾN CHỚNG PHÁP
TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12( CƠ BẢN)

Bộ mơn: Ngữ văn

Năm học 2020 - 2021


MỤC LỤC
Trang
THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN
TÓM TẮT SÁNG KIẾN
MÔ TẢ SÁNG KIẾN......................................................................................1
1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến..................................................................1
2. Cơ sở lí luận.............................................................................................3
2.1. Giải thích một số khái niệm.................................................................3
2.2. Vai trò của âm nhạc ............................................................................4
3. Thực trạng của vấn đề..............................................................................7
3.1. Về phía giáo viên:................................................................................8
3.2. Về phía học sinh..................................................................................7
4. Các biện pháp sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính tích cực của học sinh
khi đọc hiểu các văn bản thơ thời kì chống Mĩ trong chương trình Ngữ văn 12.
9
4.1. Một số yêu cầu cơ bản khi sử dụng âm nhạc.......................................9
4.2. Một số biện pháp sử dụng âm nhạc khi dạy đọc hiểu các văn bản thơ

thời kì chống Pháp trong chương trình Ngữ văn 12( Ban cơ bản)...........10
4. 3. Thiết kế giáo án minh họa các biện pháp sử dụng âm nhạc khi dạy đọc
hiểu các văn bản thơ thời chống Pháp trong chương trình Ngữ văn 12 (Ban
cơ bản)......................................................................................................16
5. Kết quả đạt được...................................................................................33
6. Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng................................................34
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...............................................................35
1. Kết luận....................................................................................................35
2. Khuyến nghị.............................................................................................35
Phụ lục: Một số hình ảnh về hoạt động văn nghệ của học sinh trường THPT Kim
Thành 2 ...................................................................................................37
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................39



THƠNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN
1. Tên sáng kiến: Mợt số kinh nghiệm sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính
tích cực của học sinh khi đọc hiểu các văn bản thơ thời kì kháng chiến chớng
Pháp trong chương trình Ngữ văn 12( cơ bản)
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Phương pháp giảng dạy Ngữ văn 12
3. Tác giả: Nguyễn Thị Thu Trang

Nam (nữ): Nữ

Ngày tháng/năm sinh: 15/07/1985
Trình độ chuyên môn: Cử nhân sư phạm Ngữ văn
Chức vụ, đơn vị công tác: Giáo viên Văn - Trường THPT Kim Thành II
Điện thoại: 0975026085
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Trường THPT Kim Thành II, Kim Anh, Kim
Thành, Hải Dương

5. Đơn vị áp dụng sáng kiến lần đầu: Trường THPT Kim Thành II, Kim Anh,
Kim Thành, Hải Dương
6. Các điều kiện cần thiết áp dụng sáng kiến: học sinh trung bình, khá
7. Thời gian áp dụng sáng kiến lần đầu: Năm học 2020-2021
TÁC GIẢ
(ký, ghi rõ họ tên)

Nguyễn Thị Thu Trang

XÁC NHẬN CỦA TRƯỜNG THPT
KIM THÀNH II


TÓM TẮT SÁNG KIẾN
1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến
Có một thực tế rất đáng buồn nhưng không thể phủ nhận, đó là hiện nay
học sinh càng ngày càng thờ ơ với môn Ngữ văn. Một trong những nguyên nhân
trực tiếp dẫn đến tình trạng học sinh quay lưng lại với văn chương thuộc về giáo
viên - những người đang trực tiếp truyền đạt kiến thức cho học sinh. Trong
không khí đổi mới phương pháp dạy học của ngành giáo dục hiện nay, nhiều
giáo viên đã có tinh thần đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích
cực của học sinh, hình thành các phẩm chất, năng lực cần thiết đáp ứng mục tiêu
của chương trình giáo dục phổ thơng mới. Trong đó, hình thức dạy học tích hợp
âm nhạc khi dạy học Ngữ văn đã và đang trở thành một hướng đi mới nhằm
khơi gợi sự hứng thú cho học sinh trong quá trình tiếp nhận tác phẩm, đồng thời
bồi đắp năng lực thẩm mĩ, khả năng sáng tạo và giao tiếp cho học sinh.
Bên cạnh đó, trong chương trình Ngữ văn lớp 12, phần thơ Việt Nam hiện
đại ( 1945- 1975) là phần kiến thức trọng tâm ở học kì I. Trong đó, các tác phẩm
thơ thời kì kháng chiến chống Pháp là sự kết tinh những giá trị tư tưởng và nghệ
thuật đặc sắc có sức tác động mạnh mẽ đến các thế hệ trẻ. Tuy nhiên, việc tiếp

nhận của học sinh đối với các tác phẩm thơ thời kì này khơng phải lúc nào cũng
dễ dàng.
Do vậy, từ kinh nghiệm bản thân và thực tế triển khai, tôi xin trao đổi
sáng kiến “Một số kinh nghiệm sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính tích
cực của học sinh khi đọc hiểu các văn bản thơ thời kì kháng chiến chớng
Pháp trong chương trình Ngữ văn 12( cơ bản) với bạn bè đồng nghiệp nhằm
nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay
2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến
Điều kiện áp dụng sáng kiến: Các tổ bộ mơn Ngữ văn xây dựng khung
chương trình, xác định rõ mục tiêu cụ thể từng bài học. Đồng thời, nhà trường,
lớp học cần có các trang thiết bị cơng nghệ thông tin hỗ trợ cho giảng dạy, giáo
viên tích cực nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học.


Đối tượng áp dụng sáng kiến : Sáng kiến áp dụng cho học sinh khối 12
Cụ thể, đối tượng nghiên cứu là tác phẩm thơ kháng chiến chống Pháp giai đoạn
1945- 1954 trong chương trình sách giáo khoa THPT lớp 12 cơ bản( không tính
tác phẩm đọc thêm), cụ thể là bài thơ Tây Tiến ( Quang Dũng) và đoạn trích
Việt Bắc ( Tố Hữu)
Thời gian áp dụng sáng kiến: năm học 2020-2021
3.

Nội dung sáng kiến.

Tính mới, tính sáng tạo của sáng kiến: Phạm vi nghiên cứu của sáng
kiến là những văn bản thơ kháng chiến chống Pháp 1945- 1954 gồm hai tác
phẩm Tây Tiến và Việt Bắc. Đây là một đề tài không mới, thậm chí hai tác phẩm
này vốn là những tác phẩm quen thuộc đã được khai thác, tìm tịi rất nhiều. Cái
mới của sáng kiến này là vận dụng tích hợp các kiến thức về âm nhạc, cụ thể là
các bài hát về thời kì kháng chiến chống Pháp, các hiểu biết về nhịp điệu, tiết

tấu và các hình thức biểu diễn âm nhạc để phát huy tính tích cực, chủ động của
học sinh. Giờ Văn sẽ trở nên sinh động, vui vẻ, nhẹ nhàng, học sinh tiếp thu tri
thức một cách tự nhiên, sinh động để từ đó được hình thành phẩm chất, năng lực
đặc thù
Khả năng áp dụng của sáng kiến: Học sinh lớp 12 là đối tượng học sinh
rất dễ bắt nhịp với cái mới. Các em có niềm đam mê âm nhạc. Do đó, các giải
pháp kết hợp giữa âm nhạc và việc tổ chức hoạt động dạy học mà sáng kiến đưa
ra sẽ có tính khả thi, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục của Bộ
Giáo dục và Đào tạo.
Lợi ích thiết thực của sáng kiến: Thay vì để học sinh tiếp nhận kiến thức
một cách rời rạc, thụ động thì khi sáng kiến được áp dụng, học sinh sẽ có tâm
thế vui vẻ, thoải mái, hứng thú, từ đó tiếp thu bài một cách tự nhiên, chủ động.
Giờ học Văn sẽ trở nên nhẹ nhàng, từ đó ni dưỡng tình u đối với mơn Ngữ
văn.
4. Khẳng định giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến.
Các tiết học có áp dụng sáng kiến thấy hiệu quả nâng cao rõ rệt. Học sinh
tham gia học tập với tâm thế hứng thú, mong muốn khám phá tri thức và hình


thành được những năng lực của học trò: năng lực tư duy logic, năng lực sáng
tạo, năng lực giả quyết vấn đề…..đặc biệt là năng lực thẩm mĩ
5. Đề xuất, kiến nghị để thực hiện áp dụng hoặc mở rộng sáng kiến.
Để sáng kiến được áp dụng lâu dài, hiệu quả, tổ nhóm chun mơn cần có
những biện pháp phát huy được trí tuệ tập thể. Mỗi giáo viên cần tích cực đởi
mới phương pháp giảng dạy, trau dồi chun mơn và ni dưỡng tình u nghề,
u trị. Đồng thời, đề sáng kiến đạt được hiệu quả cao nhất, nhà trường cần
trang bị cho các lớp hệ thống máy chiếu, tivi hoặc đài, loa... để việc tổ chức các
hoạt động văn nghệ tập thể, việc trình chiếu các bài hát liên quan đến bài học
được tḥn lợi. Tở chức Đồn thanh niên có thể phát động các cuộc thi văn nghệ
gắn liền với các bài hát về quê hương đất nước, về người chiến sĩ cách mạng,

hoặc tổ chức các cuộc thi phổ nhạc, thi sáng tác âm nhạc trong phạm vi nhà
trường để học sinh được phát triển một cách toàn diện các phẩm chất và năng
lực.


1
MÔ TẢ SÁNG KIẾN
1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến
1.1. Đổi mới phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một chiều,
rèn luyện tư duy sáng tạo và tích cực để học sinh chủ động nắm bắt kiến thức
được coi là nhiệm vụ trọng tâm của công tác giáo dục. Muốn thực hiện được
nhiệm vụ này, trước hết, mỗi giáo viên phải tạo được hứng thú cho học sinh để
các em say mê, hứng thú và sau đó là tự giác học tập. Do đó, đởi mới các
phương pháp và hình thức dạy học với mục tiêu lấy học sinh làm trung tâm
nhằm phát huy tính chủ động tích cực, đồng thời hình thành cho các em những
năng lực chung, năng lực đặc thù của bộ môn là định hướng quan trọng trong
việc xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. Bởi dạy học
không chỉ là nhồi nhét những kiến thức khô cứng, áp đặt học sinh theo một
công thức, khuôn mẫu, mà quan trọng hơn là phải để các em tự hình thành và
chiếm lĩnh kiến thức. Có như vậy, học sinh mới say mê, hứng thú với môn học.
1.2. Văn học là một môn học đặc biệt, đòi hỏi người dạy, người học phải
say mê, suy ngẫm, phải hào hứng khi tiếp cận thì giờ học mới đạt được hiệu quả.
Dạy văn, học văn là một nghệ tḥt. Nó vốn khơng ưa sự lặp lại nhàm chán, mà
cần đến sự sáng tạo và linh hoạt. Nhìn vào thực tế hiện nay. chúng ta thấy rằng,
tình u với mơn Ngữ văn trong học sinh đã giảm sút rất nhiều. Một phần, do
Văn học là môn học khó chiếm lĩnh, dù các em thích Văn nhưng khơng phải em
nào cũng có khả năng tiếp thu dễ dàng. Mặt khác, do xu hướng phát triển của
thời đại khoa học, nhu cầu của xã hội, yêu cầu của nghề nghiệp, sự định hướng
của gia đình... ảnh hưởng khơng nhỏ đến việc lựa chọn môn học của các em.
Ngoài ra, một số giáo viên dạy bộ môn vẫn chưa đầu tư thời gian công sức để

đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học để lơi cuốn học sinh vào quá
trình khám phá tri thức.
1.3. Trước tình hình thực tế đó, nhiều giáo viên dạy Văn đã có tinh thần
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
Một trong những phương pháp dạy học đổi mới mà tôi nhận thấy mang lại hiệu
quả tích cực trong những năm trở lại đây là phương pháp dạy học tích hợp kiến


2
thức liên môn. Để phát huy tính chủ động tích cực và tạo niềm say mê hứng thú
cho giờ học, giáo viên có thể vận dụng nhiều kiến thức của nhiều bộ mơn khác
nhau. Trong đó, việc kết hợp vận dụng môn Âm nhạc cùng với những kiến thức
về âm nhạc vốn có của học sinh trong dạy học là một phương pháp rất thú vị để
tạo không khí sôi nổi, hấp dẫn, tạo tâm thế cho học sinh tiếp nhận kiến thức,
đồng thời phát huy được năng lực, sở trường cho học sinh, rèn luyện sự tự tin,
chủ động và sáng tạo. Bởi một trong những con đường gần nhất tác động đến
tâm hồn và trí não của con người là âm nhạc. Điều này đáp ứng được mục tiêu
và yêu cầu quan trọng của chương trình giáo dục phở thơng mới: giúp học sinh
hình thành và phát triển những yếu tố căn bản, đặt nền móng cho sự phát triển
hài hoà về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực.
1.4. Trong chương trình Ngữ văn 12( cơ bản), các kiến thức phần đọc hiểu
văn bản tập trung chủ yếu ở giai đoạn văn học Việt Nam hiện đại từ 1945 đến
nay với các giai đoạn nhỏ hơn: văn học thời kháng chiến chống Pháp, văn học
thời chống Mĩ, văn học sau 1975…Trong đó, các tác phẩm văn học thời chống
Pháp, đặc biệt là những tác phẩm thơ phát triển mạnh mẽ, có nhiều thành tựu
xuất sắc. Ngày nay, thế hệ trẻ chỉ có thể sống trong không khí hào hùng, sôi
động của thời đại qua các trận đánh từ tư liệu lịch sử, qua lời kể của thế hệ cha
anh và qua tác phẩm văn học. Do đó, họ khó có được tâm thế, khí thế để cảm
nhận bản chất thực sự của một thời đại đau thương nhưng hào hùng của dân tộc.
Vì vậy, việc “truyền lửa” cho hậu thế thông qua các văn bản thơ thời chống

Pháp là điều vô cùng cần thiết và có ý nghĩa lớn lao nhằm tiếp thêm sức mạnh, ý
chí cho lớp trẻ ngày nay. Tuy nhiên, khi dạy đến phần kiến thức này, nhiều khi
giáo viên tỏ ra lúng túng khi dung lượng tác phẩm dài nên việc truyền đạt và
tiếp nhận kiến thức của thầy và trò thường tập trung vào việc đọc- chép khiến
cho học sinh tiếp thu một cách bị động, hoặc có thể gây ra sự nhàm chán, nặng
nề trong giờ học.
Từ những lí do trên, để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học
nói chung, dạy học Ngữ văn nói riêng, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Một số kinh
nghiệm sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính tích cực của học sinh khi đọc


3
hiểu các văn bản thơ thời kì kháng chiến chớng Pháp trong chương trình
Ngữ văn 12( cơ bản)” làm sáng kiến kinh nghiệm của mình để chia sẻ cùng các
thầy cô và bạn bè đồng nghiệp.
2. Cơ sở lí luận
2.1. Giải thích một sớ khái niệm
- Tính tích cực của học sinh được hiểu theo nhiều cách: có thể tích cực
trong học tập, tích cực trong trải nghiệm sáng tạo hay hoạt động vui chơi Trong
sáng kiến kinh nghiệm này, tôi xin đề cập đến khái niệm tích cực của học sinh
trong nhận thức học tập. Theo GS TSKH Thái Duy Tiên ( Viện khoa học giáo
dục): “ Tích cực nhận thức biểu hiện sự nỗ lực của chủ thể khi tương tác với đối
tượng trong quá trình học tập, nghiên cứu, thể hiện sự nỗ lực của hoạt động trí
tuệ”.
- Khái niệm tích hợp (integration) được hiểu là sự hợp nhất, sự hoà nhập,
sự kết hợp. Trong lí luận dạy học, tích hợp được hiểu là sự kết hợp một cách hữu
cơ, có hệ thống, ở những mức độ khác nhau, các kiến thức, kĩ năng thuộc các
môn học khác nhau hoặc các hợp phần của bộ môn thành một nội dung thống
nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong
các môn học hoặc các hợp phần của bộ mơn đó.

Tích hợp là một tḥt ngữ khá mới nhưng đã trở thành một nhu cầu tất
yếu của thời đại và cũng là xu hướng chính của nền giáo dục hiện đại trong
những năm vừa qua. Dạy học tích hợp thực sự là một phương pháp mới mẻ, có
hiệu quả cao trong việc giảng dạy ở trường THPT hiện nay. Trong đó, kết hợp
vận dụng các kiến thức về âm nhạc, sử dụng âm nhạc là phương tiện hỗ trợ là
một giải pháp có giá trị thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.
- “ Âm nhạc” là một bộ môn nghệ thuật dùng chất giọng, âm thanh để
diễn đạt các cung bậc cảm xúc, tình cảm của con người. Âm nhạc gồm hai thể
loại chính là thanh nhạc và khí nhạc. Thanh nhạc nghĩa là âm nhạc dựa trên lời
bài hát để diễn tả, thể hiện ý tưởng, cảm xúc, tâm tư tình cảm. Cịn khí nhạc là
âm nhạc dựa trên các âm thanh thuần túy của những loại nhạc cụ.
2.2. Vai trò của âm nhạc
2.2.1. Vai trị của âm nhạc trong đời sớng con người


4
Âm nhạc có nhiều vai trị trong đời sống xã hội với sức ảnh hưởng lớn.
Trước hết, âm nhạc giúp con người giải trí và tác động đến sự hình thành, phát
triển của con người. Sô-xta-covits viết: “ Âm nhạc nâng con người lên, làm
cho con người cao quý, củng cố phẩm chất, niềm tin vào sức mạnh bên trong
bản thân”. Chính vì thế, một lời khuyên được đưa ra: phụ nữ mang thai nên cho
bé nghe nhạc ngay từ trong bụng mẹ để bé hình thành và phát triển tư duy tốt
hơn. Âm nhạc có tác dụng phản ánh trí tuệ, tư tưởng, cũng như tác động mạnh
mẽ và sâu sắc đến cảm xúc của con người. Nó làm rung động tình cảm lắng
đọng trong tâm hồn, chắp cánh cho sức tưởng tượng được bay bổng, giúp mọi
người nhận thức, yêu đời và yêu cuộc sống hơn, từ đó đem lại cho con người
các cảm xúc về thẩm mỹ và sự tinh tế. Nó giúp xua tan nỡi đau khổ, mang lại
niềm vui sướng, sự tươi trẻ, tràn đầy sức sống. Thưởng thức những ca khúc yêu
thích giúp con người thư thái và có rất nhiều trải nghiệm thú vị. Nên trong cuộc
chiến tranh chống Pháp và Mĩ, chúng ta vẫn thấy tinh thần “tiếng hát át tiếng

bom” của đồng bào ta trên các mặt trận. Các đoàn văn công hát phục vụ các
chiến sĩ để tiếp thêm tinh thần cho họ vào cuộc chiến với kẻ thù…. Đây chính là
phương diện truyền tải cảm xúc trọn vẹn và tuyệt vời nhất. Bên cạnh đó, âm
nhạc giúp con người tăng cường trí nhớ, hiệu quả học tập và làm việc. Âm nhạc
không chỉ giải trí, tác động vào cảm xúc mà còn rất tốt đối với sức khỏe. Theo
nghiên cứu của các nhà khoa học, âm nhạc là thần dược của tâm hồn và sức
khỏe của con người. Các bản nhạc có tiết tấu nhanh như disco, chachacha,
pop… giúp chúng ta tỉnh táo, năng động và nhạy bén hơn. Những bản nhạc
khơng lời, piano, Baroque … cịn giúp giảm mệt mỏi, căng thẳng trong cuộc
sống. Tựu trung lại, âm nhạc có vai trị quan trọng, tác động một cách toàn diện
đến sức khoẻ, trí não, tâm hồn cảm xúc của con người. Âm nhạc trở thành một
phần không thể thiếu trong mọi hoạt động sống của con người trong xã hội.
2.2.2. Vai trị của âm nhạc đới với mơn Ngữ văn
Văn học là một bộ môn vừa mang tính chất là môn khoa học, vừa là một
môn nghệ thuật. Văn nhân xưa thường đúc kết: “Thi trung hữu họa” (trong thơ
có họa) hay “thi trung hữu nhạc” (trong thơ có nhạc). Thời nay, các nhà phê bình
âm nhạc khen ngợi một bản nhạc đạt tới “hứng vị của thơ” cịn nhà phê bình văn
học tán dương một bài thơ nọ “tựa hồ như một bản nhạc vần điệu”. Những lối so


5
sánh đấy phần nào thể hiện được mối quan hệ nghệ thuật giữa văn học, cụ thể là
thơ và nhạc, chính vì thế chúng rất dễ phối với nhau. Dựa trên lời thơ, bằng sự
rung cảm nghệ thuật, các nhạc sĩ đã tạo nên sức sống mới cho thi ca.Với đặc
điểm gắn bó hữu cơ giữa thơ và nhạc ấy, trong các tiết học Ngữ văn, đặc biệt là
tiết đọc hiểu các tác phẩm thơ, việc tích hợp âm nhạc có vai trị rất tích cực đối
với sự tiếp nhận tri thức của học sinh. Vậy, âm nhạc có vai trị cụ thể như thế
nào?
Trước hết, âm nhạc có vai trò tạo hứng thú học tập cho học sinh trong giờ
học. Bởi khơng phải bất cứ học sinh nào đều có sẵn niềm say mê, yêu thích đối

với môn Văn. Dạy học trị khơng có hứng thú cũng chỉ như “đập búa trên sắt
nguội” mà thôi. Bởi vậy, người thầy trước hết phải là người “thắp lửa đam mê”.
Đặc biệt đối với mơn học Ngữ văn, chỉ có niềm đam mê mới đưa các em khám
phá đến tận cùng vẻ đẹp của những tác phẩm văn chương. Do đó, với vai trò tác
động mạnh mẽ đến tâm hồn và trí não của con người, âm nhạc giúp cho học sinh
xua tan những căng thẳng mỏi mệt trong giờ học, trí não được nghỉ ngơi để rồi
tái tạo thêm năng lượng mới giúp học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Do đó, việc sử
dụng âm nhạc tạo cho giờ học sự sinh động, lôi cuốn. truyền cảm, vui vẻ và
hạnh phúc khi tiếp nhận tri thức. Ví dụ, khi dạy bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh,
giáo viên có thể kết hợp cho học sinh nghe bài hát Thuyền và biển được phổ
nhạc từ chính bài thơ của tác giả, rồi cho học sinh ngâm thơ, hát rap phần văn
bản, hoặc cho học sinh nghe các bài hát khác về đề tài tình yêu….Khi giáo viên
có các hoạt động tích hợp âm nhạc như vậy, học sinh sẽ có cơ hội được thể hiện
năng lực ca hát, hình thành năng lực thẩm mĩ, rèn luyện được sự tự tin trong
giao tiếp. Giờ học diễn ra nhẹ nhàng với tiêu chí: học mà chơi, chơi mà học.
Điều này đáp ứng yêu cầu mục tiêu của đổi mới giáo dục.
Việc sử dụng âm nhạc khi tìm hiểu các tác phẩm thơ sẽ giúp cho học sinh
cảm nhận sâu sắc ý nghĩa và cảm xúc của nhà thơ được gửi gắm qua ngôn từ.
Bởi bản chất của thơ ca là sự kết hợp ngơn ngữ có vần điệu, tức nó đã mang tính
nhạc. Do đó, dựa vào các kiến thức về thanh điệu, cách phối thanh ngắt nhịp ,
giáo viên có thể định hướng cho học sinh cảm nhận nội dung cảm xúc của câu
thơ. Ví dụ, đoạn trích Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu được coi là khúc tình ca và


6
bản hùng ca. Ở phần đầu khi nói về tình cảm giữa người dân Việt Bắc và người
chiến sĩ cách mạng, nhịp thơ chậm, giọng thơ thiết tha nhẹ nhàng chất chứa bao
ân tình . Nhưng ở đoạn sau, nhịp thơ nhanh hơn, giọng thơ hùng hồn khi khắc
hạo cả dân tộc ra trận và tinh thần chiến đấu chiến thắng huy hoàng. Giáo viên
sẽ khai thác chất nhạc này để từng bước giúp học sinh cảm nhận nội dung của

đoạn trích. Ngoài ra, trong giờ đọc hiểu, việc sử dụng một số bài hát cùng đề tài
về đất nước, về người lính sẽ trở thành phương tiện hỗ trợ nhằm tạo ra một
không khí lịch sử, tạo tâm thế tiếp nhận kiến thức một cách chủ động hào hứng.
Mặt khác, xét từ góc độ tâm lý lứa tuổi và khả năng tiếp thu kiến thức,
học sinh lớp 12 có nhu cầu tìm hiểu, phát triển tư duy, kỹ năng, cảm xúc thẩm
mỹ là rất lớn. Các em có tư duy sáng tạo, mới mẻ, thích khẳng định bản thân.
Các em khơng thích một giờ học gị bó, căng thẳng. Cho nên, việc đưa âm nhạc
vào giờ đọc hiểu thơ theo phương châm: "Biết mà học khơng bằng thích mà
học, thích mà học khơng bằng vui mà học" ( câu nói của Khổng Tử) là một cách
hay để lơi kéo, tạo tâm thế thoải mái cho học sinh, từ đó quyết định đến hiệu quả
bài học.
2.2.3. Đặc điểm của thơ ca kháng chiến chớng Pháp
Tuổi trẻ cả nước nói chung, học sinh nhà trường nói riêng là thế hệ ra đời
sau 1975 nên chỉ biết đến chiến tranh qua sách vở, báo chí. Họ nhận thức về
chiến tranh chống kẻ thù xâm lược chủ yếu qua kí ức của cha anh, qua tác phẩm
văn chương cách mạng, qua những kỉ vật kháng chiến ít ỏi… Vì thế, việc “truyền
lửa” cho hậu thế thông qua các tác phẩm văn học chiến tranh nhằm khơi dậy tinh
thần đấu tranh bất khuất, anh dũng của dân tộc ta trong quá khứ, trở thành nguồn
năng lượng lịch sử là điều vô cùng cần thiết và có ý nghĩa lớn lao tiếp thêm sức
mạnh cho thế hệ học sinh ngày nay.
Trong dịng chảy sơi nổi của văn học kháng chiến thì thơ chống Pháp là
tiếng nói tâm tình, đằm thắm, là khúc anh hùng ca hào hùng; là lời tự bộc lộ
chân tình, là ý chí, nghị lực của cả một dân tộc quyết chiến và quyết thắng. Thơ
ca chống Pháp đã phản chiếu bóng dáng một thời đại hào hùng với những con
người anh hùng làm “ chấn động năm châu, lừng lẫy địa cầu”. Thật ít có người
quan tâm đến văn học Cách mạng thời kì chống Pháp lại có thể qn được các
tác phẩm có tính chất kinh điển của văn học thời kỳ này như: tập thơ Từ


7

ấy và Việt Bắc của Tố Hữu; bài thơ Đất nước, bài thơ Đèo Cả của Hữu Loan;
trường ca Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm; các bài thơ Tây Tiến, Đơi mắt
người Sơn Tây của Quang Dũng. Đó thực sự là những tác phẩm bất hủ thời kì
này mà trong đó ít nhiều, trực tiếp hay gián tiếp phản chiếu bóng hình người
lính và khung cảnh chiến tranh.
Năm tháng đã đi qua với nhiều biến động thời đại ảnh hưởng tới đời sống
văn học nhưng cho đến nay và chắc chắn nhiều năm nữa về sau, thơ kháng chiến
chống Pháp vẫn còn vang vọng sâu xa trong tâm hồn chúng ta.
Trong chương trình THPT, bằng những hình tượng nghệ thuật sinh động, các tác
phẩm thơ thời kì kháng chiến chống Pháp đã góp phần đắc lực vào sự nghiệp
chung: giáo dục tinh thần yêu nước và động viên ý chí chiến đấu, bảo vệ tổ
quốc.
3. Thực trạng của vấn đề.
3.1. Về phía học sinh
Mặc dù văn học thời kì kháng chiến chống Pháp có vai trị, vị trí quan
trọng trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam hiện đại nhưng hiện nay
xuất hiện tình trạng nhiều học sinh khơng hứng thú học vì nó đơn điệu, khơ
khan, mang nặng tư tưởng chính trị. Vị trí của các tác phẩm này ngày càng mờ
nhạt trong tâm thức học sinh. Đa số học sinh THPT tỏ ra không hứng thú khi
nghe lại thời đại lịch sử đã qua. Các em không cảm nhận được hết cái hay, cái
đẹp mà tác phẩm mang lại. Đây cũng là tình trạng chung đối với những giờ học
Văn trong nhà trường.
Thực trạng đáng buồn này xuất phát từ nhiều nguyên nhân: do nhận thức
của học sinh về vấn đề học tập, việc lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai, sự
bất cập của chương trình và sách giáo khoa, sự nặng nề và cứng nhắc trong thi
cử… Hơn nữa, theo thời gian, cuộc kháng chiến chống Pháp đã đi vào quá
vãng, cách xa thời đại chúng ta đang sống nên những câu chuyện về thời chiến
khơng cịn đủ sức hấp dẫn đối với thế hệ trẻ ngày nay. Ngày nay, các em chỉ
được nghe về chiến tranh hào hùng qua lời kể của ông bà hay trên phương tiện
trùn thơng đại chúng. Nó khơng đủ sức hấp dẫn so với các cám dỗ của thời

đại cơng nghệ thơng tin hiện nay. Học sinh có thể dành thời gian cả ngày để chơi


8
game, lướt Website, Facebook nhưng để ngồi yên trước màn hình vơ tún 30
phút để xem phim tài liệu về chiến tranh là điều vơ cùng khó khăn. Do đó, các
em khó có thể “nắm” được tư tưởng, khơng “cảm”, không “hiểu” được cái hay,
cái đẹp từ tác phẩm. Từ đó, dẫn đến việc dạy và học văn học chống Pháp trong
trường THPT chưa đạt được hiệu quả cao.
3.2. Về phía giáo viên:
Nhưng theo tôi, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng chán học Văn
của một bộ phận học sinh là giáo viên chưa tổ chức được các hoạt động dạy học
đa dạng, sinh động nhằm phát huy tính tích cực của học sinh tham gia vào quá
trình học tập, đặc biệt thường không quan tâm đúng mức đến việc đa dạng các
hình thức tổ chức dạy học phong phú đa dạng. Hiện nay, phần lớn giờ dạy Văn
trong nhà trường nhìn chung chưa thực sự tạo được sức cuốn hút, nếu khơng
muốn nói là có phần nhàm chán, đơn điệu và cứng nhắc đối với học sinh. Dường
như đã thành thông lệ, giáo viên lên lớp là phải thực hiện đầy đủ các bước: từ
việc kiểm tra sĩ số, kiểm tra bài cũ, lời dẫn vào bài, giảng bài cho đến củng cố
bài và hướng dẫn bài mới. Do những bài thơ thời chống Pháp trong chương trình
đều là những tác phẩm có dung lượng dài nên đơi khi nhiều thầy cô chỉ dành
thời gian đi vào nội dung kiến thức mà ít chú ý đến việc thay đổi các hình thức
dạy học linh hoạt để tạo khơng khí hào hùng của thời đại, từ đó tạo tâm thế cho
học sinh dễ dàng tiếp nhận các hình tượng văn học. Tiết dạy có thể đảm bảo quy
trình các bước nhưng nó lại làm giảm khả năng sáng tạo, hạn chế sự thăng hoa
của người thầy, giảm đi sự hứng thú và khả năng sáng tạo của học sinh khi tiếp
nhận kiến thức, khiến cho học sinh chưa có được những ấn tượng sâu sắc về các
tác phẩm thơ thời chống Pháp.
Từ đó, học trị sẽ x́t hiện tâm lí uể oải, nặng nề, bị nhồi nhét kiến thức và mất
đi hứng thú học. Vì vậy, trong quá trình dạy, dù rất cố gắng, nhiều giáo viên

cũng không thể lôi kéo sự tập trung của học sinh, hiệu quả giờ học bị giảm sút.
Vậy, làm thế nào để thu hút được nhiều học sinh ngồi chăm chú nghe thầy cô
giảng bài? Làm thế nào để cung cấp kiến thức vừa phù hợp đối tượng học sinh
lại vừa theo kịp được xu thế giáo dục chung của cả nước? Làm thế nào để nâng


9
cao chất lượng giáo dục? Đó là những nội dung “làm nóng” các buổi sinh hoạt
chun mơn của tổ Ngữ văn, của BGH mở rộng và Hội đồng giáo dục nhà
trường. Trong rất nhiều nỗi niềm trăn trở về chuyên môn, tôi nhận thấy, việc sử
dụng các kiến thức âm nhạc và vận dụng âm nhạc trong dạy học Ngữ văn nói
chung, trong các văn bản thơ hiện đại thời kháng chiến chống Pháp nói riêng là
một cách thức tiếp cận thú vị để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới, đồng thời
tạo được khơng khí lịch sử của thời đại hào hùng giúp cho giờ học đạt hiệu quả
phát huy tính tích cực chủ động của học sinh.
4. Các biện pháp sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính tích cực của
học sinh khi đọc hiểu các văn bản thơ thời kháng chiến chớng Pháp trong
chương trình Ngữ văn 12( cơ bản)
4.1. Một số yêu cầu cơ bản khi sử dụng âm nhạc trong giờ học Ngữ văn
Việc thay đổi hình thức dạy học khi tích hợp âm nhạc trong quá trình
khám phá tri thức khiến giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và phải tư duy
sáng tạo hơn . Tuy nhiên, để giờ dạy Ngữ văn mang màu sắc văn chương đích
thực và sử dụng âm nhạc trong các hoạt động học tập đạt hiệu quả, tạo động lực
cho học sinh tích cực khám phá kiến thức của bài học mới, khi sử dụng âm nhạc,
giáo viên cần chú ý một số yêu cầu cơ bản sau:
Trước hết, người giáo viên cần xác định rõ mục tiêu cần đạt, phương
pháp và kĩ thuật tổ chức, phương tiện cần dùng và các năng lực cần hình thành
ở học sinh qua các hoạt động học tập cụ thể trong tiến trình bài học. Từ đó, giáo
viên mới xác định hình thức sử dụng âm nhạc một cách phù hợp
Thứ hai là khi xây dựng giáo án, giáo viên cần lưu ý việc phân phối thời

gian hợp lí để việc kết hợp với âm nhạc chiếm một khoảng thời gian hợp lí. Nên
nhớ, âm nhạc chỉ là phương tiện hỡ trợ để tạo khơng khí,hoặc có thể góp phần
củng cố kiến thức, để từ đó tạo đà cho cảm hứng văn chương thăng hoa. Nếu
giáo viên sa đà quá nhiều vào các hoạt động âm nhạc thì vơ hình trung sẽ biến
giờ Ngữ văn thành giờ âm nhạc, sai với mục đích yêu cầu của giờ dạy.
Thứ ba là việc lựa chọn các tư liệu âm nhạc cần gần gũi quen thuộc, phù
hợp với nội dung của bài giảng, phù hợp với tâm sinh lí của học sinh THPT. Các


10
tư liệu ấy phải tạo được không khí thời đại và có liên quan đến hình tượng văn
học đang tìm hiểu để học sinh có sự liên hệ, đối chiếu và tư duy, khắc sâu thêm
kiến thức
Thứ 4 là khi sử dụng âm nhạc trong giờ học, giáo viên cần có sự chuẩn bị
kĩ càng chu đáo về kịch bản, động viên học sinh tập luyện và trình bày tự tin
trước đám đông. Sự hỗ trợ của nhà trường về trang thiết bị như máy chiếu, loa
đài, âm li, mic….là hết sức quan trọng quyết định đến hiệu quả của việc sử dụng
âm nhạc trong tiết học Ngữ văn.
4.2. Một số biện pháp sử dụng âm nhạc nhằm phát huy tính tích cực
của học sinh khi đọc hiểu các văn bản thơ thời kì kháng chiến chớng Pháp
trong chương trình Ngữ văn 12( ban cơ bản)
* Trong chương trình Ngữ văn lớp 12, các tác phẩm thơ thời kì kháng
chiến chống Pháp gồm hai tác phẩm: Tây Tiến của Quang Dũng và Việt Bắc của
Tố Hữu( trừ các bài đọc thêm). Đây là hai tác phẩm tiêu biểu của văn học chống
Pháp mà thơng qua hình tượng văn học, nhà thơ đã tái hiện không khí hào hùng
của thời đại. Tính chất sử thi và lãng mạn, chất trữ tình - chính trị đậm đặc trong
tác phẩm. Hai văn bản này có dung lượng khá dài và mỡi bài được dạy trong
thời gian 2 tiết. Dung lượng kiến thức khá nhiều nên dễ gây cảm giác nhàm
chán, căng thẳng khi tiếp nhận tri thức
Trong quá trình giảng dạy các văn bản thơ chống Pháp trên, tôi nhận thấy,

để phát huy tính tích cực và hình thành phẩm chất năng lực cho học sinh, người
giáo viên có thể sử dụng âm nhạc ở nhiều hình thức khác nhau, tất nhiên mỡi
hình thức ấy sẽ được thực hiện ở một lớp hoặc vào một thời điểm cụ thể khi
giảng dạy để phù hợp với từng đối tượng học sinh, hoặc được sử dụng ở các
bước trong tiến trình bài dạy. Từ kinh nghiệm thực tiễn giảng dạy, tôi đã lựa
chọn và sử dụng một số biện pháp sử dụng âm nhạc phù hợp với đặc trưng bài
học, với đối tượng học sinh và mang lại hiệu quả nhất định.


11
4.2.1 Sử dụng các kiến thức âm nhạc để đọc hiểu nội dung ý nghĩa
của câu, đoạn thơ.
Thơ là khái niệm chỉ các loại sáng tác văn học có vần điệu, có đặc điểm
ngắn gọn, súc tích, nhiều ý cơ đọng. Bên cạnh đó, một bài thơ cịn cần có vần
điệu giữa câu nọ với câu kia và tổ hợp của các câu tạo ra nhạc tính trong bài thơ.
Chất liệu của âm nhạc là âm thanh, nhịp điệu, tiết tấu. Nhà thơ dùng âm thanh
làm phương tiện diễn đạt tư tưởng, tình cảm. Khi khám phá tính nhạc trong thơ
nghĩa là xem việc tác giả đã sử dụng, kết hợp từ ngữ như thế nào để tạo ra hài
hòa về âm thanh, sự nhịp nhàng cho thơ. Do đó, giáo viên cần vận dụng đặc
điểm này để định hướng học sinh tìm hiểu cảm xúc của nhà thơ được bộc lộ qua
câu chữ. Trong quá trình giảng dạy, tơi nhận thấy, các tác phẩm thơ chống Pháp
rất giàu nhạc tính nên giáo viên hoàn toàn có thể sử dụng cách thức này để học
sinh khám phá tác phẩm.
Ví dụ: Tây Tiến là bài thơ không chỉ giàu chất họa mà còn đậm chất nhạc.
Cả bài thơ là một bản nhạc đa âm điệu của tiết tấu. Bởi bài thơ được kết tinh từ
tâm hồn và cảm xúc của một người lính, một nhà thơ, một họa sĩ và một nhạc sĩ
Quang Dũng. Khúc dạo đầu là nỗi nhớ “chơi vơi”, vừa xa xăm, sâu lắng, vừa
thiết tha, quyến luyến:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơ
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi chơi vơi”.

Từ biểu cảm “ơi” kết hợp với từ láy “chơi vơi” tạo nên âm hưởng thiết tha
ngân mãi trong lòng người, vọng mãi vào thời gian, năm tháng. Chất nhạc còn
được tạo ra bởi những âm hưởng đặc biệt qua hình ảnh:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây, súng ngửi trời
Việc sử dụng toàn thanh trắc: “dốc”, “khúc khuỷu”, “thẳm”, “hút”,
“súng”, “ngửi” … như diễn tả sự khó khan hiểm trở của núi rừng. Nhưng câu
thơ thứ tư lại toàn thanh bằng: “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”. Nhịp thơ trầm
xuống như xoa dịu những trúc trắc ở trên. Cách phối thanh đã đem đến hiệu quả rõ
rệt cho lời thơ: người đọc cảm thấy được thư giãn sau những phút căng thẳng.


12
Trong bài thơ, ở rất nhiều đoạn thơ, giáo viên có thể vận dụng những kiến thức âm
nhạc ấy để giải mã tín hiệu nghệ thuật đặc sắc của nhà thơ.
Hay khi tìm hiểu đoạn trích Việt Bắc, giáo viên có thể khai thác ở cách
ngắt nhịp, tiết tấu để lí giải nội dung, cảm xúc của nhà thơ Tố Hữu. Nếu ở đoạn
đầu, tiết tấu chậm, giọng thơ thiết tha, nhẹ nhàng thủ thỉ góp phần thể hiện tình
cảm quân dân thắm thiết. Còn ở đoạn sau, nhịp thơ nhanh mạnh hào hùng thể
hiện khúc khải hoàn ca chiến thắng của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống
Pháp.
Như vậy, giáo viên sử dụng các kiến thức âm nhạc để định hướng học sinh
tìm hiểu nội dung ý nghĩa của văn bản thơ thường được áp dụng ở bước hình thành
kiến thức. Với những kiến thức nền tảng về âm nhạc đã học từ các lớp dưới, học sinh
sẽ dễ dàng “ cảm” và “ hiểu” nội dung cảm xúc của bài thơ.
4.2.2. Sử dụng các bài hát về cách mạng, về quê hương đất nước
Âm nhạc là gắn bó với đời sống, cần thiết cho cuộc sống, đặc biệt nó là
người bạn đồng hành của mọi thế hệ. Văn học và âm nhạc là những tác phẩm
nghệ thuật bao giờ cũng xuất hiện ở một thời điểm nhất định, ít nhiều cũng phản
ánh hơi thở cuộc sống thời điểm đó với đầy đủ sắc thái, đặc điểm về văn hóa,

đạo đức lối sống, tư tưởng thời đại và chân dung con người... Xuất phát từ đặc
trưng này, giáo viên có thể sử dụng âm nhạc (kèm theo hình ảnh) - những bài hát
cách mạng, bài hát ngợi ca đất nước, về đề tài người lính, hay những bài thơ đã
được phổ nhạc trong trong các tiết dạy các tác phẩm thơ kháng chiến chống
Pháp để vừa phát triển toàn diện năng lực và tư duy vừa gây hứng thú cho học
sinh tiếp thu kiến thức một cách thoải mái nhất. Cách thức này có thể áp dụng ở
bước khởi động hoặc có thể sử dụng khi tìm hiểu một số chi tiết hình ảnh phần
hình thành kiến thức hoặc phần vận dụng mở rộng.
Ví dụ: Trước khi vào đọc hiểu bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng), giáo viên
có thể cho học sinh nghe bài hát Đồn vệ q́c qn của nhạc sĩ Phan Huỳnh
Điểu,

bài

Qua

miền

Tây

Bắc

của

nhạc

sĩ

Nguyễn

Thành

[Nguồn]. Từ đó, giáo viên yêu cầu học sinh phát
biểu cảm nhận về bài hát và dẫn dắt vào bài thơ. Đối với đoạn trích Việt Bắc


13
của Tố Hữu, giáo viên có thể cho học sinh lắng nghe bài Chiến thắng Điện
Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Sau đó, giáo viên có thể đặt câu hỏi: Em cảm nhận
như thế nào về đất nước và nhân dân Việt Nam qua bài hát vừa lắng nghe? Học
sinh được tự do bày tỏ cảm nhận của mình, từ đó giáo viên bắt nhịp vào bài mới.
Lắng nghe bài hát với âm điệu hào hùng, tráng ca sẽ tạo cho học sinh
những rung cảm mạnh mẽ, từ đó sẽ dễ dàng thấu hiểu con người, dân tộc thời
chống Pháp để rồi đánh thức lòng biết ơn sự hi sinh của cha ông, niềm tự hào
trước chiến công của dân tộc. Mục tiêu bài học đạt được một cách tự nhiên và
thuyết phục.
Giáo viên cần chú ý, những, đoạn nhạc, bài hát đưa ra cần có độ dài phù
hợp để tránh gây mất thời gian và loãng trọng tâm bài học. Đồng thời, giáo viên
cần khéo léo dẫn dắt từ vấn đề bài hát gợi ra để hướng học sinh vào bài học.
4.2.3

Sử dụng âm nhạc để trình bày văn bản thơ.

Trong tiết đọc hiểu thơ kháng chiến chống Pháp, việc đọc diễn cảm bài thơ,
đoạn thơ là yêu cầu bắt buộc. Ngoài ra, học sinh còn phải học thuộc lòng văn
bản thơ. Đây là yêu cầu dễ gây sự đơn điệu, nhàm chán cho học sinh. Vì vậy,
giáo viên có thể thay đởi hình thức đọc thuộc lịng trùn thống bằng việc yêu
cầu học sinh đọc hoặc hát trên nền nhạc cụ thể. Học sinh lớp 12 đang ở độ tuổi
hình thành tư duy thẩm mĩ rất mạnh, đặc biệt, các em coi âm nhạc như một
người bạn trong cuộc sống hàng ngày và dành cho âm nhạc niềm say mê lớn.

Đặc biệt, mỡi em có một gu âm nhạc khác nhau nên tùy thuộc vào đặc điểm
từng lớp, từng đối tượng học sinh để đưa ra yêu cầu phù hợp khi trình bày văn
bản thơ bằng âm nhạc. Cụ thể, giáo viên có thể yêu cầu học sinh ngâm thơ trên
nền nhạc trữ tình trùn thống, hoặc có thể hát các bài hát được phổ nhạc từ
chính lời thơ trong văn bản, hoặc học sinh có thể sáng tạo sử dụng các phong
cách âm nhạc khác nhau để tự phối và phổ nhạc văn bản thơ đang học: ráp,
rock, nhạc trẻ….Cách thức này có thể áp dụng ở thao tác đọc văn bản( kết hợp
với đọc diễn cảm), hoặc bước hình thành kiến thức khi giáo viên đang định
hướng cho học sinh tìm hiểu từng đoạn thơ, hoặc sau khi học xong toàn bộ bài
thơ để khái quát lại cảm xúc chủ đạo của bài thơ.


14
Ví dụ: Giáo viên có thể u cầu học sinh hát bài hát “ Những mùa Tây
Tiến” được nhạc sĩ Quỳnh Hợp phổ nhạc từ lời thơ của Quang Dũng. Hoặc học
sinh có thể trình bày bài thơ Tây Tiến theo thể loại ráp, rock hoặc trên nền nhạc
truyền thống. Tương tự, với đoạn trích Việt Bắc, học sinh có thể ngâm những
đoạn thơ về tình quân dân , hoặc có thể đọc rap những đoạn thơ miêu tả về khí
thế chiến đấu và chiến thắng của đội quân cách mạng.
Hình ảnh: Bài hát: Những mùa Tây Tiến

Với việc vận dụng âm nhạc nêu trên, chắc chắn, học sinh sẽ dễ thuộc lòng
thơ. Đặc biệt, học sinh sẽ được tham gia với tâm thế: học mà chơi, chơi mà học,
để từ đó, hình thành sự tự tin trong giao tiếp, bộc lộ được năng lực sở trường
riêng của cá nhân. Tình u văn học được ni dưỡng trong tình u âm nhạc
sẽ giúp học sinh hình thành phẩm chất cần thiết, bồi đắp tâm hồn các em biết
cảm


15

4.2.4 Sử dụng âm nhạc bằng cách: viết lời cho ca khúc dựa trên nội
dung ý nghĩa của bài thơ từ nền nhạc có sẵn hoặc tự sáng tác
Việc nắm bắt nội dung ý nghĩa của các tác phẩm thơ thời chống Pháp là
không hề đơn giản, bởi dung lượng kiến thức dài với những hình tượng nghệ
thuật mang ý nghĩa khái quát, phản ánh rất rõ không khí của thời đại hào hùng.
Khi giáo viên chốt lại kiến thức và khắc sâu thêm ý nghĩa của văn bản hoặc hình
tượng nghệ tḥt nào đó trong tác phẩm, thay bằng những lời văn giảng giải có
thể khó tiếp thu, giáo viên có thể phở nhạc lời văn ấy từ nền nhạc bài hát có sẵn
phù hợp với cảm xúc bài thơ. Dựa trên một giai điệu cụ thể, giáo viên viết lời để
học sinh dễ nhớ dễ nhằm khắc ghi nội dung cảm xúc của bài thơ. Giáo viên cũng
có thể biến thành bài tập vận dụng để về nhà các em tự viết lời và có thể sáng
tác cả phần nhạc. Cách làm này tương tự như cách sáng tác thơ vè để giúp mọi
người dễ nhớ những công thức của các mơn Toán, Lí, Hóa khơ khan. Hay trong
thời gian gần đây, trào lưu sáng tác nhạc của các bạn trẻ đang nở rộ, đặc biệt là
những sáng tác dựa vào các văn bản văn học trong chương trình Ngữ văn các
cấp. Các bài hát như: Để Mị nói cho mà nghe do ca sĩ Hoàng Thùy Linh trình
bày, Bớng bớng bang bang( ban nhạc 365), Chí Phèo( Bùi Cơng Nam).... ra đời
và được các bạn trẻ đón nhận nồng nhiệt. Hay trào lưu chế nhạc( sáng tác lời
theo một bản nhạc đã có) đang phát triển mạnh mẽ trên mạng xã hội với những
tên tuổi rất “hót” với học sinh: Hậu Hoàng, Thiên An..... Cách sử dụng âm nhạc
như vậy có thể được áp dụng ở bước vận dụng mở rộng để củng cố kiến thức và
tạo điều kiện cho học sinh thực hành vận dụng trong đời sống, đồng thời phát
huy khả năng sáng tạo nghệ tḥt của học sinh.
Ví dụ: Giáo viên có thể viết lời khái quát về thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ
dữ dội vừa trữ tình nên thơ trong bài thơ Tây Tiến dựa theo nhạc bài hát “ Qua
miền Tây Bắc” hào hùng. Hay viết lời về hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ
đẹp về khí phách, lí tưởng và tâm hồn đậm chất sử thi và lãng mạn theo nhạc bài
hát “ Đồn vệ q́c qn”:
“Đồn binh Tây Tiến một lịng xơng pha, từ giã thành đơ qút ra sa trường.

16
Đi qua đi qua con đường Tây Bắc, gập ghềnh uốn khúc sương khói Pha Lng.
Đầu khơng mọc tóc, da xanh màu trời, hồn mơ thiếu nữ, lòng hừng hực thù,
nguyện giết xâm lăng”( lời một)
Với bài Việt Bắc, khi khái quát về tình quân dân giữa người ra đi và người ở
lại, giáo viên có thể dựa theo nền nhạc bài Đất nước của nhạc sĩ Phạm Minh
Tuấn để viết lời giúp học sinh hiểu sâu hơn nội dung văn bản:
“Chiến khu ơi! Ta nhớ mãi về người.
Nơi rừng núi mười lăm năm oanh liệt
Bao ngày tháng gian nan, sương mù giăng vây kín lối
Bước chân khơng ngại, trọn tình quân dân
Khúc hát yêu thương, mãi mãi trong tim, Việt Bắc ơi!”..( Lời một)
Giáo viên có thể tở chức trị chơi thi sáng tác hoặc khún khích học sinh
dàn dựng các tiết mục văn nghệ gắn với bài học . Với hình thức sử dụng âm
nhạc này, học sinh sẽ được tác động mạnh mẽ cả trí tuệ và cảm xúc nên sẽ cảm,
hiểu tác phẩm thơ thời chống Pháp một cách sâu sắc hơn. Bởi con đường âm
nhạc là con đường ngắn nhất và dễ dàng nhất đến với trái tim của con người.
Học sinh sẽ nhớ lâu kiến thức, đồng thời có cơ hội được thỏa sức sáng tạo. Học
sinh sẽ vừa tiếp thu tri thức, đồng thời vừa đồng sáng tạo với tác giả, vừa phát
triển khả năng cảm thụ văn học và âm nhạc. Tính tích cực chủ động của học sinh
được thể hiện sâu sắc ở hình thức sử dụng âm nhạc này.
* Như trên đã đề cập, có rất nhiều hình thức sử dụng âm nhạc trong dạy học
nhằm phát huy tính tích cực chủ động, từ đó hình thành nhiều phẩm chất năng
lực cần thiết cho học sinh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, trong
phạm vi nghiên cứu của sáng kiến và từ những kinh nghiệm giảng dạy chương
trình Ngữ văn 12 của bản thân, tơi chỉ lựa chọn và trình bày những cách thức sử
dụng âm nhạc phù hợp và đạt hiệu quả khi giảng dạy các văn bản thơ Việt Nam
thời chống Pháp trong chương trình Ngữ văn 12. Song, để áp dụng và phát huy
có hiệu quả tốt các hình thức này, thiết nghĩ, mỗi người giáo viên dạy Ngữ văn

cần có sự đầu tư về cơng sức và chun mơn, phải có sự say mê với nghề và am
hiểu tâm lí lứa t̉i mới có thể trùn lửa cho học trị để ni dưỡng tình yêu với


17
mơn học, mới có thể tạo tác động tích cực nhất đến năng lực và phẩm chất của
học sinh.
4. 3. Thiết kế giáo án minh họa về việc sử dụng âm nhạc khi dọc
hiểu bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng trong chương trình Ngữ văn
12( tham khảo phần Phụ lục 1)
Với tính chất là giáo án minh họa để thể hiện rõ những cách thức sử dụng
âm nhạc vào tiến trình bài học, tơi xin đưa ra những cách sử dụng âm nhạc có
thể áp dụng đối với việc đọc hiểu bài thơ Tây Tiến. Khi áp dụng trong tình hình
thực tế, giáo viên có thể thay đổi linh hoạt sao cho phù hợp với thời gian và đối
tượng học sinh. Để phát huy hiệu quả của các hình thức sử dụng âm nhạc trong
tiết dạy, giáo viên chia lớp ra thành các nhóm, giao việc cho học sinh chuẩn bị ở
nhà, chuẩn bị tốt các trang thiết bị cần thiết hỗ trợ( xem chi tiết giáo án minh
họa phần Phụ lục 1)
5. Kết quả đạt được
Để kiểm tra tính hiệu quả khi sử dụng âm nhạc trong dạy các văn bản thơ
thời chống Pháp nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, tôi đã phối
hợp cùng tổ chuyên môn tiến hành lấy phiếu điều tra khảo sát mức độ hứng thú
của học sinh khi đọc hiểu bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng ở 2 lớp 12E và
12B thơng qua 3 mức độ: rất thích; thích học; khơng thích học. Trong đó, lớp
12E áp dụng phương pháp dạy cũ, không sử dụng âm nhạc trong úa trình đọc
hiểu, cịn lớp 12B thì tổ chức nhiều hình thức sử dụng âm nhạc ở các bước theo
tiến trình bài học( theo thiết kế giáo án minh họa phần Phụ lục 1).
Kết quả như sau:
Không rõ

Đối tượng

Số

Rất

Thích

Không

khảo sát

phiếu

thích

học

thích học

Lớp 12E
(39 HS)

39

10
25.6%

9
23%

19
48.7%

điểm
01
2,7%

Lớp 12B
( 40 HS)

40

15
37.5%

20
50 %

4
10 %

1
2,5%

quan

Quan điểm
khác
0

0


18
Bảng 1. Khảo sát sự yêu thích của HS sau giờ thực nghiệm
Bảng 1 đã tổng hợp kết quả khảo sát về mức độ hứng thú khi tiếp nhận tác
phẩm của HS sau giờ thực nghiệm. Nhìn vào kết quả, cho thấy, tỉ lệ số HS rất
thích và thích học khi tổ chức các hình thức dạy học: biện pháp đổi mới kết hợp
với âm nhạc ở lớp 12B chiếm 87,5%; cịn ở lớp 12E ( theo tiến trình dạy học
khơng tích hợp âm nhạc) chỉ chiếm 48.6%. Điều đó chứng tỏ việc áp dụng các
hình thức âm nhạc phong phú giờ dạy học đọc hiểu văn bản thơ Việt Nam chống
Pháp đem lại hiệu quả cao, kích thích hứng thú học tập của học sinh.
Để đánh giá hiệu quả dạy học một cách khách quan và chính xác hơn nữa,
giáo viên cho học sinh làm bài kiểm tra 15 phút với các nội dung kiến thức trong
bài học ngay sau khi giờ học kết thúc
Bảng 2. Kết quả đánh giá 15 phút bài Tây Tiến Ngữ văn 12( cơ bản) sau
giờ thực nghiệm
Lớp

Điểm giỏi Điểm khá

Điểm

Điểm

Điểm

Trung

yếu

kém

12E (39 học 3( 7,6%)

8(20.5%)

bình
20(51,2%)

sinh)
12B( 40 HS)

18(45%)

16( 40%)

6(15%0

8(20.5%) 0
0

0

Bảng 2 đã tổng hợp kết quả khảo sát mức độ tiếp thu kiến thức bài học
của học sinh ở hai lớp. Với phương pháp tích hợp âm nhạc, nhiều học sinh lớp
12E không thấy hứng thú, tiếp thu bài thụ động dẫn đến chất lượng bài làm chưa
tốt. Còn lớp 12B, khi giáo viên tổ chức nhiều cách thức tích hợp âm nhạc trong
tiến trình dạy học, hình thức mới này đã phát huy tính tích cực, học sinh rất hào
hứng và tạo tâm lí thoải mái nên tiếp thu bài chủ động, dẫn đến chất lượng bài

kiểm tra tốt hơn.
Từ kết quả thực nghiệm trên, có thể khẳng định, các biện pháp tổ chức
dạy học có sử dụng âm nhạc khi đọc hiểu bài thơ Tây Tiến nói riêng và các văn
bản thơ Việt Nam hiện đại nói chung ở lớp 12B của nhà trường đã mang lại