Môn lý luận và thực tiễn báo chí truyền thông đương đại báo chí đa phương tiện – xu hướng phát triển của báo chí – truyền thông

MỞ ĐẦU
Những thành tựu của cách mạng khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực
công nghệ thông tin, công nghệ phát thanh, truyền hình và đặc biệt là
internet đã tạo ra sự bùng nổ thơng tin trên phạm vi tồn cầu. Sự phát triển
của báo chí trên cơ sở đó là tất yếu và là một thực tế khách quan, làm thay
đổi nhanh trong cả về hình thức và nội dung của các loại hình báo chí
truyền thống. Các cơ quan báo chí muốn theo kịp trình độ phát triển chung
của xã hội thì cần phải đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin, khai
thác sự đa dạng của thông tin, khơng thể bó hẹp thơng tin trong phạm vi
một quốc gia hay một khu vực cũng như không thể giới hạn trong một
phương thức truyền thông cụ thể nào. Đó là tiền đề cho sự ra đời của
phương thức truyền thông đa phương tiện.
Ngày nay, với kỹ thuật và cơng nghệ số, q trình hội tụ truyền thơng
đang diễn ra nhanh chóng và đa dạng, địi hỏi nhà báo phải tích hợp đa kỹ
năng. Kỹ thuật và cơng nghệ truyền thơng mới đang hình thành lớp nhà báo
mới, cơng chúng mới với tư duy và phong cách sáng tạo mới, phương thức
tiếp nhận mới trong môi trường mới. Với việc lựa chọn đề tài “Báo chí đa
phương tiện – xu hướng phát triển của báo chí – truyền thơng hiện
đại”, tác giả muốn thực hiện nghiên cứu của bản thân để mang đến cái nhìn
tổng quan về những vấn đề của nền báo chí – truyền thơng hiện nay, nơi tác
động của khoa học và công nghệ đang được thể hiện một cách hết sức rõ
nét. Đây cũng là phần nghiên cứu dựa trên kết quả làm việc cùng nhóm của
tác giả về vấn đề “Những điều kiện tác động đến sự ra đời và phát triển của
báo chí truyền thông". Tác giả mong rằng những nghiên cứu của mình có
thể mang đến cho người đọc một cái nhìn khái qt hơn về nền báo chí
truyền thơng đa phương tiện, cũng như sự tác động của khoa học công nghệ
tới sự hình thành và phát triển năng lực nghề nghiệp của những nhà báo
trong nền báo chí hiện nay. Tác giả mong rằng tiểu luận có thể đóng góp
một phần nhỏ bé trong công tác nghiên cứu về báo chí – truyền thơng hiện
nay. Với thời lượng và nội dung nghiên cứu cịn hạn hẹp, tiểu luận sẽ
khơng tránh khỏi những thiếu xót, tác giả mong nhận được sự đánh giá,

đóng góp ý kiến của thầy cơ cũng như bạn đọc để bổ sung, hoàn thiện trong
những lần nghiên cứu tiếp theo. Tác giả xin trân thành cảm ơn!

1


NỘI DUNG
I. TRUYỀN THÔNG ĐA PHƯƠNG TIỆN - XU HƯỚNG PHÁT
TRIỂN CỦA BÁO CHÍ – TRUYỀN THƠNG
Trong lịch sử hình thành và phát triển của mình, các loại hình báo chí
truyền thống như báo in, phát thanh, truyền hình ln có sự độc lập tương
đối với nhau với những đặc thù và thế mạnh riêng. Sự bùng nổ của internet
đã tác động mạnh mẽ đến đời sống xã hội và ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát
triển của hệ thống báo chí thế giới nói chung. Trước hết, với sự ra đời của
báo điện tử (còn gọi là báo mạng), thơng tin được cung cấp cho cơng chúng
theo hình thức đa phương tiện sinh động, hấp dẫn hơn. Trong tiếng Anh,
“multimedia” được dịch là “truyền thông đa phương tiện”, là sự truyền tải
một thông điệp bằng sự kết hợp của các loại hình ngơn ngữ viết, ảnh,
video, âm thanh, thiết kế đồ họa và các phương thức tương tác khác; các
hình thức thể hiện đa diện góp phần tạo nên một bức tranh tồn cảnh đầy
đủ thơng tin và có sức thuyết phục cao.
Theo hình thức truyền thơng thơng thường, thơng tin được truyền tải
mang tính chất đơn nhất về hình thức thể hiện, cơng chúng chỉ có thể được
tiếp cận thông tin bằng cách đọc, nghe hoặc xem, nhưng với phương thức
truyền thơng đa phương tiện, tính chất đơn nhất ấy đã bị phá vỡ, khi thể
hiện một nội dung thơng tin trên các website, người ta có thể vừa thể hiện
bằng bản chữ viết (text), vừa trình bày, minh họa bằng hình ảnh (picture,
video), âm thanh (audio). Đó là đặc thù của phương thức truyền tải thông
tin truyền thông đa phương tiện. Với cách tiếp cận này, công chúng được
tiếp nhận thông tin bằng cách thoả mãn các giác quan khác nhau, tạo nên

hiệu ứng tương tác mạnh mẽ nhất so với các loại hình truyền thơng truyền
thống. Trong một thời gian hình thành và phát triển ngắn, loại hình truyền
thơng đa phương tiện đã có một vị trí khá vững chắc và có thể khẳng định

2


nó sẽ là xu hướng phát triển mạnh mẽ nhất về mặt phương thức truyền
thông cả hiện tại và tương lai.
1. Truyền thông đa phương tiện là xu hướng phát triển mang
tính khách quan đáp ứng nhu cầu thơng tin của lớp công chúng mới.
Trong một xã hội hiện đại với sự bùng nổ thơng tin, cơng chúng ngày
càng có những nhu cầu cao hơn đối với nội dung cũng như chất lượng
thông tin. Phương thức truyền thông đa phương tiện cho phép công chúng
thu nhận thông tin bằng cả hình ảnh, âm thanh, văn bản làm thay đổi cách
tiếp cận thông tin của công chúng, nhất là đối với thế hệ trẻ, thế hệ nhạy
bén nhất đổi với khoa học và công nghệ tạo ra sự phát triển của một lớp
công chúng mới của truyền thông. Trái lại, với các loại hình báo chí truyền
thống, cơng chúng đang ngày càng bị phân tâm bởi nhiều hình thức cung
cấp thơng tin động, hấp dẫn, tiếp cận trên toàn bộ các giác quan, cảm quan:
đọc, nghe, nhìn, đối thoại, tham gia trực tiếp… Internet phát triển với sự ra
đời của vô vàn các trang tin điện tử, các kênh truyền hình, phát thanh trực
tuyến (online) và các giao thức liên lạc (Email, chatting) và thoại (voice)
được tích hợp làm thoả mãn tất cả các nhu cầu thông tin của công chúng,
bao gồm cả nghe, nhìn, đọc, nói của cơng chúng.
Internet với đặc trưng tương tác của nó, đã thu hẹp những giới hạn về
không gian và thời gian trong việc tiếp cận thơng tin trên quy mơ tồn thế
giới. Cùng với sự phát triển của hệ thống internet, hàng loạt sản phẩm công
nghệ truyền thông mới được phát triển như công nghệ di động với các
phương thức truyền dữ liệu tốc độ cao, hay các thiết bị đầu cuối được phát

triển theo xu hướng di động hố, cá nhân hóa cao độ tạo nên một sức mạnh
mới mà các loại hình truyền thơng truyền thống khó cạnh tranh nổi.
Sự phát triển của công nghệ truyền thông cũng đã tạo cho báo chí
một hướng đi mới: tích hợp các phương tiện truyền thơng. Tính chất đa
phương tiện được biểu hiện rõ ràng nhất qua sự tích hợp này. Xu hướng
phát triển này là phù hợp với nhu cầu thông tin của xã hội, do vậy đi theo
3


sự phát triển này là sự lựa chọn đúng đắn của các nhà truyền thơng. Hay
nói cách khác, truyền thơng đa phương tiện là xu hướng phát triển mang
tính khách quan đáp ứng nhu cầu thông tin của lớp công chúng mới.
Các tổ chức truyền thơng đa phương tiện hình thành qua hai yếu tố
chính. Một là, qua sự hợp nhất các tổ chức truyền thông truyền thống, các
tổ chức viễn thơng, cơng nghiệp giải trí với nhau, tạo ra một “đế chế thơng
tin” mạnh mẽ và có phạm vi ảnh hưởng và đối tượng cơng chúng khổng lồ.
Có thể minh chứng cho sự hợp nhất này như hãng Time Warner sát nhập
với hãng American Online, là sự kết hợp các phương tiện truyền thông cũ
và mới là báo điện tử và báo giấy. Hai là, sự khai thác triệt để thế mạnh và
tiềm năng của internet và các ứng dụng của công nghệ thông tin. Nếu biết
được tên của các hãng thơng tấn, báo chí trên thế giới, chỉ cần gõ vài chữ
tên của nó vào trang tìm kiếm Google, sẽ dễ dàng tìm được đường dẫn đến
website của các hãng này trên Internet. Các hãng khác như FOX, BBC,
CNN, HBO… đều có những trang chính trên Internet. Sự tồn tại của các
hãng nầy trên Internet không chỉ dừng lại như một phương thức liên lạc
đơn thuần mà là một thương thức truyền thơng cơ bản của hãng đó. Bill
Gates, ông vua của lĩnh vực công nghệ thông tin đã nhận định rằng, truyền
thông trên nền internet sẽ trở nên phổ cập, nhiều hãng viễn thông lớn đang
gia cố cơ sở hạ tầng cho viễn cảnh đó. Cơng chúng sẽ được thưởng thức tất
cả các dịch vụ trên một nền duy nhất.

Nền tảng duy nhất, theo quan điểm của Bill Gates về mặt hình thức
tổ chức thì là một cơ quan báo chí thống nhất trên có sở hợp thành bởi
nhiều cơ quan quản lý báo chí trước đó; về mặt nội dung thì đó là nền tảng
cơng nghệ truyền tải thông tin - Internet và các ứng dụng công nghệ số và
các phương thức truyển tải khác nhau. Biểu biện cụ thể về các sản phẩm
báo chí truyền thơng đa phương tiện có thể vẫn tồn tại theo hình thức
truyền thống vốn có, tuy nhiên người ta có thể tìm thấy tính đa dạng của nó
qua các cách truyền tải đồng thời. Ví dụ người ta có thể khai thác thông tin
4


qua kênh truyền hình CNN, nhưng cũng thơng tin đó có thể được khai thác
trên website của CNN.com, hay cùng một lúc có thể vừa nghe radio, vừa
lướt web trên điện thoại di động hoặc xem trên truyền hình một nội dung
thông tin do một tổ chức truyền thông đưa ra.
2. Sự phát triển của hệ thống báo chí Việt Nam theo xu hướng
truyền thông đa phương tiện
Sau 25 năm thực hiện chính sách đổi mới, cùng với sự phát triển
mạnh mẽ kinh tế – xã hội của đất nước, hệ thống báo chí truyền thơng của
nước ta cũng đã có bước phát triển chưa từng thấy. Tính đến hết tháng
3/2011, cả nước ta đã có 46 báo điện tử, 287/745 cơ quan báo chí có trang
tin điện tử (tỷ lệ gần 40%), hàng ngàn trang tin điện tử có nội dung thông
tin của các cơ quan Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các đồn thể, hội, hiệp hội
và các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đã có 67 đài phát thanh - truyền hình ở
Trung ương và địa phương với 200 kênh chương trình sản xuất trong nước
và 67 kênh nước ngồi được phát trên hệ thống truyền hình trả tiền. Nhiều
cơ quan báo đã tích hợp lên trang tin điện tử cả nội dung báo in, phát thanh
và truyền hình, tiêu biểu như các Vov.com.vn; dantri.com.vn,
tuoitreonline.com.vn, thanhnien.com.vn… Có thể nói, sự phát triển chung
của báo chí Việt Nam trong thời gian qua có sự góp phần khơng nhỏ của sự

phát triển về phương thức truyền thông đa phương tiện. Theo số liệu nghiên
cứu mới nhất, cả nước hiện có khoảng 26,8 triệu người, bằng khoảng 31%
dân số sử dụng internet, đạt tốc độ gia tăng bình quân trong giai đoạn 2000
– 2010 là 12,03%, đây là tốc độ tăng trưởng người dùng internet nhanh
nhất trong khu vực. Có thể nói, cùng với sự phát triển của internet, báo chí
Việt Nam đã từng bước theo kịp trình độ phát triển hiện đại, hội nhập với
các đồng nghiệp khu vực và quốc tế.
Sự phát triển nhanh chóng internet và các loại hình báo chí khác đã
tạo ra sức ép lớn, buộc các cơ quan báo chí phải tìm ra phương hướng phát
triển thích hợp, nếu như muốn sản phẩm báo chí được công chúng tiếp
5


nhận. Phương hướng ấy được thể hiện khá rõ ở sự đa dạng hóa về loại hình
và phương tiện ở các cơ quan báo chí lớn. Hầu như tất cả các cơ quan báo
chí đáng kể đều có trang website song hành với loại hình báo chí truyền
thống. Một số tờ báo đơn nhất đã thực sự trở thành những cơ quan báo chí
đa phương tiện với việc xuất bản đồng thời nhiều loại hình sản phẩm báo
chí khác nhau như: nhật báo, tuần báo, nguyệt san, chuyên san, báo buổi
chiều, báo mạng điện tử. Sự tồn tại đồng thời các loại hình sản phẩm báo
chí truyền thơng khác nhau cho phép các cơ quan báo chí có thể mở rộng
phạm vi ảnh hưởng, tạo điều kiện cho các loại hình sản phẩm hỗ trợ lẫn
nhau về mặt tài chính, quảng bá thương hiệu, cũng như tận dụng các khả
năng khai thác thông tin, tư liệu. Việc ứng dụng các tiến bộ của công nghệ
thông tin đã gắn liền với việc phát triển và tích hợp tốt các loại hình sản
phẩm báo chí, tạo ra hiệu ứng tốt cơ chế truyền thơng và hiệu quả thơng tin,
góp phần “chú trọng và nâng cao tính tư tưởng, phát huy mạnh mẽ chức
năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biên xã hội của các phương tiện
thơng tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và của đất nước”, các loại hình
truyền thơng đa phương tiện đã góp phần “phát triển và mở rộng việc sử

dụng Internet, đồng thời có biện pháp quản lý, hạn chế mặt tiêu cực, ngăn
chặn có hiệu quả hoạt động lợi dụng Internet để truyền bá tư tưởng phản
động, lối sống không lành mạnh”.
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, mơ hình phương
thức truyền thơng đa phương tiện tuy mới hình thành nhưng còn bộc lộ
nhiều hạn chế và yếu kém.
Thứ nhất, việc mở rộng hoạt động của cơ quan báo chí mới chỉ được
sử dụng thuần t ở góc độ cơng nghệ mà chưa thực sự khai thác và sử
dụng nó như một công cụ để xử lý và phổ biến thơng tin. Thế mạnh của
Internet là nó có thể tạo ra giao thức tương tác hai chiều giữa nguồn thông
tin và người tiếp nhận. Tuy vậy, người sử dụng nói chung và cơng chúng
của báo chí nói riêng hầu như chỉ dừng lại ở góc độ giải trí là chính, đơn
6


giản và một chiều, các công cụ phản hồi, tương tác hầu như không được
thiết lập hoặc không biết cách nào để thiết lập. Những tiện ích vơ cùng hữu
hiệu như Email có rất ít người sử dụng, đó là thực tế ở nước ta. Vì vậy, với
nhiều cơ quan báo chí, Internet, trang web riêng, hay hộp thư điện tử… chỉ
mang tính biểu tượng của truyền thơng đa phương tiện thời thượng. Cơng
chúng có thể click chuột vào một đường dẫn đến nhiều báo điện tử, trang
tin của nhiều cơ quan và có thể rất thất vọng với những trang thông tin chết
và đã quá lâu rồi không được cập nhật.
Thứ hai là việc mở rộng theo hướng truyền thơng đa phương tiện mà
khơng có chiến lược khai thác sẽ dẫn tới việc lãng phí trong đầu tư. Nhất là
các khoản đầu tư cho nội dung thông tin lien quan đến hình ảnh và âm
thanh phải đầu tư rất lớn về vật chất, kỹ thuật và nhân lực. Các trang web
“chết” phần nhiều là do khơng có thơng tin đưa lên, hoặc do thông tin
không hấp dẫn, không “hot” sẽ nên không hấp dẫn được người truy cập, hệ
luỵ của nó nằm trong sự so sánh với các loại hình sản phẩm báo chí khác

cùng cơ quan chủ quản sẽ lép vế, dẫn đến tình trạng sống dở, chết dở.
Thứ ba là, truyền thơng đa phương tiện địi hỏi năng lực lãnh đạo và
quản lý phải rất cao và đồng bộ, nhìn nhận ở góc độ quản lý thì nguồn nhân
lực cho vấn đề này còn chưa được quan tâm đúng mức nếu như khơng nói
là chưa được tổ chức đào tạo, bồi dưỡng tạo nguồn. Sự phát triển mạnh mẽ
của truyền thông đa phương tiện nhưng thiếu sự quy hoạch chung vừa là sự
lãng phí vừa làm giảm hiệu quả của truyền thông. Cùng một nội dung
thông tin người ta có thể khai thác được ở quá nhiều nguồn khác nhau sẽ
tạo ra tâm lý rằng hình như thơng tin đó coppy của nhau, khơng có bản sắc
riêng, do đó nhiều nguồn thơng tin trở nên mờ nhạt, thiếu tính chính xác,
nhất là với các nguồn tin trên các trang báo điện tử.
Cuối cùng, với sự ra đời và phát triển mạnh mẽ của các cơ quan
truyền thông, nhất là phát triển theo hướng truyền thông đa phương tiện tạo
ra sự cạnh tranh và chạy đua ghê gớm cả về việc khai thác, sử dụng và
7


truyền bá thông tin. Cạnh tranh là động lực cho phát triển tích cực, nhưng
có thể buộc nhiều cơ quan báo chí phải chạy theo việc hấp dẫn cơng chúng
bằng mọi cách, chạy theo thoả mãn nhu cầu thị hiếu tầm thường, kích động
bạo lực, tính dục, đề cập quá sâu vào chuyện riêng tư cá nhân…
3. Những xu hướng phát triển mới của báo chí hiện đại
Có thể nói khoảng thời gian vài năm qua đã cho thấy một loạt các xu
hướng nổi lên của báo chí hiện đại. Ngồi báo chí đa phương tiện, dưới sự
tác động của khoa học cơng nghệ, báo chí và truyền thơng đang xuất hiện
những xu hướng mới và rất có thể báo chí – truyền thơng đa phương sẽ dần
phải nhường chỗ cho một loạt các xu hướng mới này. Có thể tạm liệt kê
như sau:
• Multi-media, Multi-platform (Đa nền tảng)
• Mobile Media, Mobile Journalism (Báo chí di động)

• Social Media, Social Journalism (Báo chí xã hội)
• Data Journalism (Báo chí dữ liệu)
• Innovative Journalism (Báo chí sáng tạo)
• “Wearables” (Các thiết bị đeo trên người)
• Artificial Intelligence (Trí tuệ nhân tạo)
a. Báo chí đa nền tảng (Multi-media, Multi-platform)
Giờ đây báo chí phải hướng đến đa nền tảng. Chỉ báo in, truyền hình
hay website thì chưa đủ mà phải đồng thời có các phiên bản cho máy tính
bảng và điện thoại di động theo thiết kế chuyển đổi linh hoạt (responsive
design). Thậm chí các ứng dụng cho mobile cũng biến chuyển liên tục để
dần tập trung khai thác các thị trường ngách nhằm tạo ra lợi nhuận, thay vì
chỉ tranh đua để chứng tỏ sự hiện diện của mỗi tờ báo trên nền tảng mới mẻ
này.
Người ta còn hướng tới các nền tảng cịn chưa trở nên thơng dụng và
chưa thành sản phẩm thương mại, ví dụ như các thiết bị đeo trên người
(wearables) như vịng đeo tay hoặc kính.
8


Mức độ “đa nền tảng” cũng ngày càng trở nên cao cấp hơn chứ
không chỉ đơn giản là việc sử dụng cùng một mật khẩu để truy cập. Độc giả
xem báo in có thể dùng điện thoại di động “đánh dấu” một bài viết và xem
lại trên thiết bị điện tử khi có thời gian, hoặc truy cập mã QR để theo dõi
các sản phẩm đa phương tiện như đồ họa hoặc video. Hoặc một độc giả
đang theo dõi một bài viết trên máy tính, khi rời bàn làm việc để di chuyển
thì có thể truy cập thẳng vào bài viết đó trên máy tính bảng hoặc điện thoại
di động.
Nhờ tính năng cá nhân hóa và địa phương hóa, hệ thống có thể
“hiểu” nhu cầu người dùng để giới thiệu loại nội dung phù hợp trên mọi
nền tảng.

Các thiết bị đeo trên người được cho là nền tảng tương lai mang lại
hiệu quả to lớn cho nhiều mặt của cuộc sống, đặc biệt là về y tế. Đối với
báo chí và truyền thông, đây cũng là một kênh tiếp cận quan trọng. Hiện đã
có những ứng dụng cho phép đọc tin nhanh trên đồng hồ đeo tay cũng như
những thử nghiệm cho kính Google Glass.
b. Báo chí di động (Mobile Media, Mobile Journalism)
Thời đại mobile media đang tới gần, và đương nhiên báo chí cũng
phải chuyển sang tập trung hơn vào báo chí di động. Trong lúc khái niệm
“web-first” (ưu tiên trước hết cho website) còn chưa trở nên phổ biến với
nhiều cơ quan báo chí, nhất là những tờ báo in đang cịn cố níu kéo vì lo
mất nguồn quảng cáo lớn, thì đã xuất hiện xu hướng “mobile-first.”
Khơng ít tờ báo trên thế giới cho biết số lượng đọc báo qua điện thoại di
động của họ đã vượt cả website. Đầu tư cho một phiên bản mobile - dù là
ứng dụng tải xuống điện thoại dạng native app hay sử dụng trình duyệt với
cơng nghệ HTML5 (mobile web) - hiện khá đơn giản và không quá tốn
kém chi phí nên khơng cịn trở ngại nào về kỹ thuật, song khơng phải tất cả
các cơ quan báo chí đều có “chiến lược mobile” cụ thể.

9


Nói chung, phiên bản mobile của các cơ quan báo chí Việt Nam
khơng khác gì với phiên bản cho máy tính. Thực tế, với một màn hình nhỏ
(cho dù nhiều máy phablet có màn hình hơn 5 inch), lại chủ yếu được xem
theo chiều dọc (portrait) và cách thức tiếp nhận nội dung của người dùng
hoàn toàn khác biệt, việc tạo ra nội dung dành riêng cho điện thoại di động
là điều hiển nhiên.
Nhiều ứng dụng đọc báo của nước ngồi được thiết kế riêng cho điện
thoại nên hình ảnh được làm lại, cách di chuyển (navigation) cũng khác so
với khi đọc bằng máy tính, độ dài của thơng tin và cách thức kết nối từ

thông tin này sang thông tin khác cũng được chỉnh sửa cho phù hợp.
Mặt khác, điện thoại di động không chỉ là nền tảng đọc báo mà còn là nền
tảng tác nghiệp. Các nhà báo trước đây dùng bút, máy chữ, sau đó chuyển
sang máy tính và giờ đây chỉ cần dùng điện thoại di động là kết hợp cả máy
tính lẫn máy ảnh và máy quay phim.
Để làm được điều đó thì điều quan trọng trước hết là người phụ trách
phiên bản di động phải có “tư duy mobile,” kế đó là việc đào tạo kỹ năng
cho các phóng viên để có thể tác nghiệp linh hoạt với chiếc điện thoại di
động của mình: họ có thể viết tin văn bản và cập nhật nội dung nhanh
chóng cho tịa soạn, biết chụp ảnh, quay video và biên tập cơ bản bằng
những ứng dụng trên điện thoại di động, thậm chí có thể sử dụng những
ứng dụng truyền thông mới (new media) để tường thuật trực tiếp, truyền
phát video trực tiếp (live streaming) lên thẳng website.
Đương nhiên, sử dụng điện thoại nghĩa là phải chấp nhận thỏa hiệp
phần nào về chất lượng hình ảnh và video, song báo chí hiện đại cho phép
điều này bởi đặt nặng tính thời sự hơn tính nghệ thuật. Ngồi ra, cơng nghệ
càng ngày càng hiện đại và có nhiều phụ kiện hỗ trợ nên chất lượng chụp
ảnh/quay phim của điện thoại di động càng ngày càng cải thiện.

10


Hiện đang có một quan điểm rằng do tỷ lệ người dùng điện thoại di
động với màn hình dọc quá lớn, nên video không nhất thiết phải theo chiều
ngang như TV theo tiêu chuẩn thông thường.
Một ứng dụng mới với tên gọi Periscope của trạng mạng xã hội
Twitter vừa ra mắt vào cuối tháng 3/2015 để cạnh tranh với địch thủ
Meerkat trước đó, cho phép người dùng tải video dạng live streaming. Tuy
là một trang chia sẻ video nhưng giới chun mơn cho rằng nó có thể là
một cơng cụ làm báo vô cùng hiệu quả và tức thời.

c. Báo chí xã hội (Social Media, Social Journalism)
Giờ đây truyền thơng xã hội không phải là một lựa chọn của báo chí
nữa mà đã trở thành điều bắt buộc trong hoạt động tác nghiệp hằng ngày.
Chính vì thế trên trang đào tạo báo chí nổi tiếng Poynter.org có hẳn một
chun mục “social journalism.”
Pageview (số lượt xem) của mỗi tin bài một thời từng được coi là
thước đo hiệu quả tin tức, nhưng hiện nay các tòa soạn chú trọng hơn đến
chỉ số tương tác qua mạng xã hội, bao gồm cả số lần “like,” các bình luận
luận hay số lần được chia sẻ. Sự tương tác của người xem (engagement)
đang trở thành tiêu chí đánh giá chất lượng của bài viết.
Và đương nhiên, số lượng truy cập từ mạng xã hội đang ngày càng
trở nên quan trọng đối với các báo điện tử, bên cạnh lượng truy cập trực
tiếp và truy cập từ các trang khác (referral). Một bài viết trên báo giờ đây
khơng chỉ nhằm đến độc giả mà cịn phải nhằm đến bạn bè của độc giả vì
có như vậy thì bài viết mới dễ được chia sẻ và tiếp tục được lan truyền.
Đang có một quan điểm gọi là “social first” đối với các tòa soạn hiện
đại, nghĩa là khi có thơng tin nóng thì thậm chí được chia sẻ trước hết lên
mạng xã hội. Và social journalism khuyến khích sự tham gia của người
dùng vào q trình làm báo từ khi sự việc bùng phát cho đến khi có tác
phẩm báo chí hồn thiện.

11


Báo chí xã hội cịn có nghĩa là biết sử dụng mạng xã hội để tác
nghiệp. Các nhà báo hiện nay phải biết dùng mạng xã hội để khai thác
thông tin, thẩm định thông tin và truyền phát thông tin. Rõ ràng trong thời
đại thế giới phẳng và kết nối chặt chẽ qua mạng xã hội hiện nay, khi bất kỳ
ai cũng có thể trở thành một nhà báo cơng dân với chiếc máy điện thoại có
camera, các nhà báo khơng phải là những người duy nhất có khả năng lan

truyền thông tin.
Rất nhiều tin tức xuất hiện sớm nhất trên mạng xã hội và nội dung do
người dùng khởi tạo (user-generated content) đang được coi là một phần
quan trọng trên báo chí. Đương nhiên, theo tiêu chuẩn báo chí chuyên
nghiệp, nhà báo sử dụng mạng xã hội chỉ mang tính tham khảo, coi đó như
một nguồn tin ban đầu, sau đó phải tìm cách thẩm định thơng tin đó.
Kỹ năng sử dụng mạng xã hội hiệu quả sẽ giúp phóng viên thậm chí
thẩm định thơng tin qua kênh này sau khi tiếp nhận thơng tin, và khi hồn
thành sản phẩm thơng tin thì biết cách truyền bá sản phẩm của mình một
cách nhanh nhất.
d. Báo chí dữ liệu (Data Journalism)
Báo chí dữ liệu là một thể loại mới trở nên phổ biến trong vài năm
trở lại đây, song thực tế nó đã được sử dụng từ cách đây cả thế kỷ. Tuy
nhiên, báo chí dữ liệu chỉ thực sự phát triển cùng với sự phát triển của công
nghệ cũng như sự lan truyền của Internet.
Thế giới bước vào kỷ ngun “Big Data” thì báo chí dữ liệu lại càng
trở nên quan trọng. Có nhiều cơ quan báo chí nước ngoài xây dựng riêng
các nội dung dữ liệu kiểu này, cung cấp nội dung “thơ” để người đọc tự tìm
hiểu và có đánh giá riêng (Đương nhiên, nếu muốn, độc giả có thể tham
khảo thêm các ý kiến của chuyên gia).
Nhiều năm trước, tin đồ họa đã được dùng rất nhiều trên báo in, từ
những thông tin thời tiết đơn giản cho đến những nội dung phức tạp hơn,
được trình bày cơng phu bằng các phần mềm xử lý hình ảnh, và một hình
12


vẽ mô tả một trận chiến tấn công lực lượng khủng bố, một thảm họa động
đất-sóng thần hay cơng tác chuẩn bị cho một giải đấu thể thao rõ ràng trực
quan và dễ hiểu hơn nhiều so với một bài viết bằng văn bản. Đương nhiên,
một tin đồ họa không thể thay thế hồn tồn cho các nội dung thơng tin

khác, nhưng nếu được dùng với vai trò bổ trợ sẽ mang lại hiệu quả thông
tin cao hơn nhiều.
Gần đây, cách làm tin đồ họa trở nên dễ dàng hơn nhiều với những
chương trình trên Internet, trong đó các gói dịch vụ dành cho những cơ
quan báo chí chuyên nghiệp địi hỏi phải trả phí để được truy cập những
tiện ích cao cấp, hoặc cung cấp đội ngũ hỗ trợ triển khai nội dung theo yêu
cầu.
Cấp độ cao hơn nữa là đồ họa tương tác, tăng tính trực quan và lơi
kéo sự tham gia của độc giả. Thay vì những hình ảnh tĩnh, độc giả có thể
theo dõi sự phát triển của sóng thần, hoạt động của tàu thăm dị Sao Hỏa,
tuyến bay của chiếc máy bay bị mất tích...
Được sử dụng nhiều nhất chính là trong lĩnh vực thể thao, ví dụ
những dịch vụ cho phép theo dõi trực tiếp các trận đấu, thông tin về các cầu
thủ, thậm chí cả phân tích dữ liệu tự động để đưa ra các kết quả phỏng đốn
trước trận đấu.
e. Báo chí sáng tạo (Innovative Journalism)
Báo chí hiện đại cũng đồng nghĩa với nhiều sáng tạo. Một tác phẩm
báo chí giờ đây không đơn giản là mấy trăm, mấy ngàn từ kèm theo bức
ảnh minh họa, hoặc một đoạn âm thanh, một phóng sự hình ảnh. Báo chí
hiện nay kết hợp tất cả những gì có thể để cách trình bày trở nên hấp dẫn,
thu hút hơn, sử dụng cả nhiều công nghệ, phầm mềm, thiết bị tối tân và độc
đáo. Nhưng quan trọng hơn là phải có tư duy sáng tạo và sáng tạo khơng
ngừng. Một sản phẩm báo chí sáng tạo có thể tạo sức hút cao gấp nhiều lần
một sản phẩm báo chí thơng thường.

13


Có rất nhiều cách sáng tạo để làm cho một tác phẩm báo chí trở nên
hấp dẫn hơn, từ những tác phẩm quy mơ kiểu như phóng sự đoạt giải báo

chí Pulitzer của New York Times là “Snowfall” hay tác phẩm tương tự của
The Guardian về một vụ cháy rừng – với cách gọi tạm thời là digital megastories (Siêu tác phẩm báo chí) – cho đến việc sử dụng photomap hay các
ứng dụng trên điện thoại di động của một số cơ quan báo chí Hong Kong
nhằm phản ánh vụ biểu tình Chiếm Trung tâm gần đây, việc sử dụng hình
đồ họa 3D của một hãng cung ứng truyền thông Đài Loan, hay ở Việt Nam
là bản tin bằng nhạc rap của báo điện tử VietnamPlus.
Sự sáng tạo là khơng giới hạn, và sự sáng tạo đó nếu giúp chuyển tải
được nội dung trên báo chí thì có thể mang lại hiệu quả vô cùng to lớn.
Nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng dự án đặc biệt “Snowfall” báo hiệu một
xu hướng làm báo mới trong tương lai, kết hợp thông minh cả nội dung văn
bản lẫn video, ảnh và đồ họa 3D. Sau New York Times, một số cơ quan báo
chí trên thế giới cũng như ở Việt Nam đã thử áp dụng cách làm này với chi
phí rẻ hơn rất nhiều.
Có một thuật ngữ mới ra đời là “drone journalism” – báo chí sử dụng
thiết bị bay khơng người lái. Sẽ cịn nhiều tranh cãi liên quan tính pháp lý
của việc sử dụng các thiết bị này cũng như vấn đề bảo vệ quyền riêng tư,
song một thực tế không thể phủ nhận là những chiếc máy bay khơng người
lái với đủ mọi kích cỡ, đủ mọi tính năng, càng ngày càng hiện đại có khả
năng bay xa và bay cao, lại có giá thành hợp lý, đang trở thành những công
cụ đắc lực cho hoạt động báo chí khi xảy ra thiên tai, cháy nổ, tai nạn...
Tháng 9/2014, tờ Des Moines Register thuộc sở hữu của tập đoàn Garnett ở
Mỹ trở thành một trong những đơn vị báo chí đầu tiên trên thế giới đưa một
phóng sự báo chí vào thế giới thực tại ảo (virtual reality), sử dụng kính
Oculus VR. Dự án có tên gọi “Harvest of Change,” nói về một trang trại đã
trải qua bốn thế hệ trong cùng một gia đình, người xem đeo kính VR và
như bước vào một thế giới thực.
14


Kính thực tại ảo cũng được sử dụng trong một hình thức khác mới

mẻ khác là trị chơi liên quan đến hoạt động báo chí, với thuật ngữ tiếng
Anh là “gaming journalism.” Chẳng hạn người chơi được giao nhiệm vụ
trong vịng 60 giây phải chụp được hình ảnh một sự kiện thời sự, và tùy vị
trí đứng của họ mà có thể nhìn thấy những gì đang diễn ra trước mắt giống
hệt như ngồi đời.
g. Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence)
Cũng nhờ sự phát triển vơ cùng nhanh chóng của cơng nghệ mà giờ
đây chúng ta có nhiều sản phẩm thông minh, giúp giảm sức lao động của
các nhà báo. Nhiều cơng đoạn trong q trình tác nghiệp được hệ các thiết
bị, phần mềm “trí tuệ nhân tạo” tự động hỗ trợ, không chỉ giảm gánh nặng
cho con người mà còn tăng mức độ chuẩn xác của nội dung, đồng thời nâng
cao hiệu suất công việc.
Các phần mềm biên tập và phát hiện đạo báo xuất sắc như
Grammarly bắt đầu được nhiều cơ quan báo chí sử dụng, thậm chí một số
hãng thông tấn lớn sử dụng robot để viết các bản tin thị trường thay con
người. Tất nhiên, vai trò của các nhà báo “bằng xương bằng thịt” là không
thể thay thế, nhưng điều không phải bàn cãi là trí tuệ nhân tạo có khả năng
giúp một tờ báo tối giản nhân lực hoặc giúp cho quy trình sản xuất trở nên
nhanh chóng và hiệu quả hơn.
II. NGƯỜI LÀM BÁO TRONG THỜI ĐẠI BÁO CHÍ TRUYỀN THƠNG ĐA PHƯƠNG TIỆN
1. Những tác động của công nghệ truyền thông đối với người
hoạt động trong lĩnh vực báo chí – truyền thơng
a. Những tác động tích cực
Những tiến bộ vượt bậc về cơng nghệ của thời đại chắc chắn giúp ích
rất nhiều cho phương thức sống của con người. Nó thỏa mãn nhiều khám
phá và trải nghiệm trước đây chưa từng có trong hầu hết mọi sinh hoạt đời
sống từ hoạt động khoa học, giáo dục, kinh doanh, quản lý xã hội đến sinh
15

hoạt văn hóa, vui chơi, giải trí… Cơng nghệ cũng làm cho hoạt động báo
chí và truyền thơng có thêm nhiều lợi thế. Những người làm báo chí, làm
truyền thơng sẽ thuận lợi rất lớn trong việc đáp ứng những nhu cầu phức
tạp và đa dạng của công chúng. Hoạt động báo chí, truyền thơng ngày nay
khơng chỉ đơn thuần là cung cấp thơng tin, các loại hình giải trí mà đòi hỏi
sự trực quan và tương tác cao. Nhờ cơng nghệ họ có thể có được những
điều đó ở những khu vực khác nhau một cách nhanh chóng, kịp thời và
thuận tiện nhất.
Hầu như tất cả chức năng của các phương tiện truyền thông trong
cuộc sống xã hội hiện đại đều có thể kết hợp và nâng cao năng lực vốn có
của nó thơng qua các phương tiện truyền thơng kỹ thuật số. Hay nói cách
khác, sự phát triển của báo chí, truyền thơng, viễn thơng gắn liền với những
tác động từ sự thay đổi về công nghệ truyền thông. Thực tế hiện nay, một
số công đoạn của báo chí, phát thanh, truyền hình (như biên soạn, sản xuất
và phát hành…) đang trải qua những thay đổi về kỹ thuật và cơ sở hạ tầng
mà thành tựu khoa học kỹ thuật đem lại.
Truyền thông đa phương tiện là một phương thức hoạt động báo chí
mới, và nhiều phần chắc chắn sẽ là chủ đạo trong tương lai rất gần. Không
chỉ ở các nước phát triển, cuộc cạnh tranh để vươn lên trong nghề nghiệp
đối với các nhà báo ở mọi khu vực hiện nay và tới đây sẽ rất gay gắt. Nhà
báo bị buộc địi hỏi khơng thể chỉ chuyên vào một lĩnh vực như phóng viên
ảnh hay phóng viên viết bài. Trường hợp phóng viên ảnh ngồi việc cung
cấp phóng sự ảnh, họ cịn có thể phỏng vấn, ghi âm, quay phim, hiệu đính
âm thanh, hình ảnh video và thậm chí cả thiết kế đồ họa, flash thì điều đó
chắc chắn cũng là địi hỏi đối với phóng viên viết bài, phóng viên quay
phim. Cũng khơng có gì là quá phóng đại nếu như tự bản thân một người
có thể trở thành một “cơ quan” cung cấp sản phẩm truyền thông đa phương
tiện cho cộng đồng nhờ biết ứng dụng các loại máy móc và cơng nghệ.

16

Như vậy, sự phát triển công nghệ đem lại cơ hội chưa từng có để
giúp mở rộng khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân. Bản thân những người
hoạt động báo chí, truyền thơng thời đa phương tiện là người có những kỹ
năng tổng hợp trên cơ sở việc ứng dụng sáng tạo các thành tựu công nghệ
thông tin.
b. Những tác động tiêu cực
Tuy nhiên, sự phát triển những kỹ năng tổng hợp của những người
hoạt động trong lĩnh vực báo chí truyền thơng, bên cạnh những mặt tích
cực dễ nhận thấy cũng khơng phải khơng cịn có những điều hệ lụy. Bản
thân những hệ lụy này nằm ngay trong chính sự phát triển những kỹ năng
tổng hợp để đáp ứng địi hỏi của mơ hình hoạt động đa phương tiện ngày
nay.
Một trong những khía cạnh đó chính là sự mâu thuẫn giữa tốc độ
phát triển và chiều sâu của sự phát triển. Mâu thuẫn giữa sự mở rộng các
khả năng hoạt động của con người và những đòi hỏi chính đáng đối với sự
phát triển chiều sâu trí tuệ cần thiết trong từng khả năng của nó.
Sự ra đời của phương tiện kỹ thuật đã thay thế cơ bản các hoạt động
con người từ lao động cơ bắp đến năng lực giác quan hay trí não. Máy móc
làm con người lười đi, máy móc làm cho con người phụ thuộc. Nhưng điều
quan trọng hơn cả là con người dường như đến lúc tin vào máy móc hơn là
tự tin vào bản thân mình. Chính sự phát triển vượt bậc về khoa học và cơng
nghệ đã làm ra điều đó.
Cơng nghệ có thể giúp cá nhân thích ứng và mở rộng các kỹ năng
trong những điều kiện nhất định, song cũng vì thế, nó rất có nguy cơ làm
thui chột các năng lực tự nhiên ở con người. Đáng lẽ một nhà báo có thể trở
thành một cây bút viết phóng sự sắc sảo và chỉ cần như thế là đủ thì anh ta
lại trở thành một nhà báo đa phương tiện. Thay vì tập trung mọi năng lực
để sáng tạo những tác phẩm có tầm cỡ thì anh ta lại chỉ có thể viết được

những phóng sự kha khá bởi còn phải phân phối khả năng cho việc xử lý
17


những công việc khác như chụp ảnh, quay phim, ứng dụng phần mềm công
nghệ để xử lý sản phẩm. Bởi vì anh ta càng ngày càng phải tăng năng xuất
làm việc để kịp thời phục vụ cơng chúng đang địi hỏi rất cao trong hưởng
thụ. Tuy nhiên đây là công chúng mà nhu cầu hưởng thụ phần lớn cũng bị
tha hóa, vốn chỉ quen dùng những sản phẩm thiên về thỏa mãn giác quan
trực tiếp và không phải động não nhiều.
Và như vậy, dường như khơng có cách nào khác, chúng ta đang trong
tình trạng khơng thể cưỡng lại xu thế chung. Cái xu thế mà tất cả mọi sản
phẩm phục vụ đời sống đều phải thỏa mãn được đòi hỏi nhanh, nhiều, tốt,
rẻ. Đây cũng chính là chỗ gợi mở cho chúng ta nhiều suy nghĩ nhằm đi sâu
tìm hiểu và giải quyết thấu đáo hơn.
2. Thay đổi để đáp ứng xu hướng phát triển của các cơ quan báo
chí
Trong giai đoạn hiện nay, do tất cả các mơ hình truyền thơng truyền
thống có thể tận dụng các phương tiện truyền thông kỹ thuật số để phát
triển đã tạo ra tiền đề cho việc hình thành các tịa soạn hội tụ của các tập
đồn truyền thơng, bởi khi chưa có internet, các loại hình báo chí truyền
thống (báo in, phát thanh, truyền hình) phát triển tương đối độc lập, mỗi
loại hình có những ưu thế riêng khơng bị lấn át, nhưng khi internet ra đời
và phát triển cùng một loạt tiện ích đã tạo nên một sức mạnh mới mà các
loại hình truyền thơng truyền thống khó cạnh tranh nổi. Xu hướng phát
triển này mang tính khách quan, đáp ứng nhu cầu thông tin của lớp công
chúng mới trong xã hội hiện đại. Công nghệ đã làm lu mờ ranh giới giữa
các loại hình báo chí và tạo ra sự hội tụ ngoạn mục làm cho báo chí truyền
thống phải thay đổi cách làm sở trường của mình. Báo in đã có thêm trang
điện tử và các kênh truyền hình (như: VOV.TV, Truyền hình Nhân dân;

Truyền hình Quốc hội…); ở lĩnh vực phát thanh, truyền hình cũng khơng
nằm ngoại lệ đó. Xu hướng chung của báo chí hiện đại là hội tụ tất cả các

18


phương tiện biểu đạt (lời nói, âm nhạc, tiếng động, hình ảnh, màu sắc, bố
cục, giao diện trang báo…).
Một cơ quan báo hiện đại sẽ là một guồng máy sản xuất, phân phối
thông tin dưới nhiều chất liệu khác nhau (văn tự, phi văn tự, ảnh tĩnh và
ảnh động, audio, video…) với mục đích nhằm đáp ứng tối đa nhu cầu, sở
thích đa dạng của cơng chúng. Nói cách khác, trong các cơ quan báo chí
được tổ chức theo hướng mơ hình tịa soạn báo chí hội tụ truyền thơng đa
phương tiện. Theo mơ hình này, thơng tin sẽ được chủ động phân phối theo
cách mà công chúng cần tiếp nhận nó nhanh nhất, chất lượng nhất, đầy đủ
nhất. Như vậy, một cơ quan báo chí khi đã hội tụ truyền thông phải cấu trúc
lại để trở thành một guồng máy sản xuất, chế biến, phân phối thông tin
nhằm cho ra nhiều sản phẩm hấp dẫn với từng nhóm cơng chúng.
Khơng chỉ có thế, các cơ quan truyền thơng khác nhau đều có mong
muốn hướng tới một mơ hình tổng hợp bao gồm hầu hết các sản phẩm, từ
ấn phẩm in giấy, sản phẩm điện tử, cho đến phát thanh, truyền hình...
Thuật ngữ multimedia - truyền thơng đa phương tiện ra đời để phản ánh
hiện tượng phát triển đa dạng và mạnh mẽ của các mơ hình báo chí, truyền
thơng đó; và các nhà báo trong thời đại này cũng được gọi là multimedia
journalist.
Để thích ứng với phương tiện truyền thơng mới này, các tịa soạn đã
buộc phải thay đổi không gian nơi làm việc, tăng hiệu quả công việc trong
việc trao đổi, xử lý thông tin. Việc quản lý chất lượng tập trung sẽ đảm bảo
được những thông tin nhất qn trên mọi loại hình và kênh thơng tin của
các phương tiện truyền thơng, qua đó sẽ củng cố thêm thương hiệu của cơ

quan báo chí. Áp dụng chung một kế hoạch thống nhất sẽ đảm bảo nguồn
cung cấp ổn định thông tin độc quyền về những vấn đề đang được công
chúng quan tâm nhất. Đây là hướng đi của báo chí hiện đại trên thế giới và
cả Việt Nam.

19


3. Những yêu cầu đối với người làm báo trong thời đại báo chí –
truyền thơng đa phương tiện.
Đối với nhà báo cũng như những người làm việc trong lĩnh vực báo
chí- truyền thơng thì việc phát triển kỹ năng đa phương tiện vừa là nhu cầu
phát triển tự thân, vừa để tránh khỏi bị đào thải trong quá trình cạnh tranh
của các cơ quan báo chí nói chung, các nhà báo nói riêng. Điều này giúp
cho năng suất làm việc của mỗi cá nhân tăng lên, đồng thời kích thích khả
năng sáng tạo các tác phẩm báo chí đa loại hình của các nhà báo với mục
đích đáp ứng ngày càng đa dạng các đối tượng công chúng báo chí. Đáp
ứng u cầu đó, nhà báo cần có những thay đổi để thích ứng với xu hướng
phát triển của báo chí hiện đại:
Thứ nhất, nâng cao kĩ năng xử lý ngôn ngữ đa phương tiện. Trước
đây, người làm báo gần như chỉ chuyên môn một công việc, do vậy một ê
kíp làm việc theo lối truyền thống thường là cồng kềnh, nhưng hiệu quả lại
không cao. Làm báo thời kỳ đa phương tiện đòi hỏi một nhà báo cần phải là
người làm được nhiều việc, không chỉ viết cho báo in mà cịn có thể viết
cho báo điện tử, báo phát thanh và truyền hình. Nhà báo cần có sự chuyên
nghiệp để xử lý thông tin cho các kênh truyền thơng. Để thích ứng trong
mơi trường truyền thơng mới, nhà báo “đa kỹ năng” ngồi việc nắm bắt các
cơng nghệ làm báo truyền thống, phải biết xử lý ảnh và video, fie âm
thanh…, từ đó tăng khả năng sáng tạo các tác phẩm báo chí đa loại hình,
thu hút đa dạng các đối tượng người đọc và người xem. Đưa tin đa phương

tiện có nghĩa là mọi người cần phải hiểu rõ đặc điểm, chức năng các loại
hình báo chí khác nhau như thế nào, tính chất các kênh thơng tin khác nhau
ra làm sao để có thể sử dụng hiệu quả nhất thông tin nào cần chuyển tải đa
phương tiện và chuyển tải như thế nào để hiệu quả thông tin được tốt nhất.
Người làm báo và người làm báo nói chung phải thành thạo kỹ năng xử lý
ngôn ngữ đa phương tiện, như xử lý văn bản, hình ảnh, âm thanh, các
chương trình tương tác...
20


Thứ hai, Cải thiện kỹ năng khai thác, chắt lọc thơng tin. Nhà báo cần
có kỹ năng sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại phục vụ hoạt động
nghiệp vụ báo chí, có kỹ năng phát hiện vấn đề, kỹ năng thu thập, khai
thác, xử lý, kiểm chứng thông tin và xây dựng tác phẩm,… Trong mơi
trường báo chí cạnh tranh khốc liệt, muốn bài viết có tác động xã hội lớn,
người viết phải đào sâu, tìm tịi những chi tiết đắt giá và điều đó chỉ có
được khi người viết tiếp xúc, gần gũi, quan sát thực tế.
Nhà báo trong kỷ nguyên số cần phải biết sử dụng và khai thác triệt
để truyền thông xã hội phục vụ cho hoạt động của mình. Theo đó, nhà báo
phải là người biết thu hút sự hợp tác và cùng tham gia của công chúng, coi
công chúng là đối tác hoặc đồng nghiệp thông qua các kênh truyền thông
xã hội. Làm báo thời kỳ đa phương tiện, nhà báo sẽ vừa là chủ thể, lại vừa
là khách thể thông qua việc tiếp nhận, xử lý thơng tin từ phía cơng chúng
qua các trang mạng xã hội. Điều này được thể hiện rõ nét nhất là trên các
trang tin điện tử.
Thứ ba, Thay đổi trong kỹ năng làm việc của nhà báo đa phương
tiện. Trong một tòa soạn, các bộ phận liên kết với nhau bằng hệ thống máy
tính từ Tổng biên tập đến các khâu sản xuất trong tòa soạn, tạo nên một ê
kíp làm việc liên hồn, có thể cùng một lúc xử lý nhiều kênh thơng tin như
truyền hình internet, báo điện tử, báo giấy, các thông tin mạng trên điện

thoại, ipad.v.v…vì vậy, u cầu phóng viên, biên tập viên của tịa soạn hội
tụ phải là phóng viên “đa năng”, vừa có kỹ năng viết bài, vừa biết sử dụng
các thiết bị kỹ thuật cho cơ quan báo chí đa phương tiện.
Tin tức rõ ràng và nhất quán của một cơ quan báo chí được thể hiện
trên tất cả các loại hình báo chí sẽ góp phần củng cố thương hiệu cho cơ
quan báo chí. Để làm được như vậy địi hỏi các cơ quan báo chí phải phát
huy được khả năng và thế mạnh của các loại hình báo chí khác nhau trong
cùng một tịa soạn trên ngun tắc hợp nhất nội dung. Điều này đỏi hỏi rất
lớn sự nỗ lực từ phía các nhà báo trong thời kỳ đa phương tiện hiện nay.
21


Tính chuyên nghiệp của đội ngũ nhà báo là hạt nhân để xây dựng nên tính
chuyên nghiệp của báo chí hiện đại.
Thứ tư, đạo đức nhà báo là một nhân tố hết sức quan trọng để tạo nên
tính chuyên nghiệp của phóng viên báo chí. Tính chun nghiệp của nhà
báo là sự tổng hợp của tài năng, đạo đức, sự say mê và kỹ năng nghiệp vụ
chuyên môn cao để tạo nên những tác phẩm báo chí tiêu biểu, đáp ứng
được nhu cầu của cuộc sống. Mục đích lớn nhất của người làm báo là phải
đưa thông tin trung thực, trong một bối cảnh trung thực để mọi người có
thể hiểu đúng về vấn đề, sự kiện đó.
Truyền thơng đa phương tiện đem đến cho các nhà báo sự tiện lợi và
cơ hội phát huy sở trường và khả năng của mình, nhưng cũng đặt ra những
thách thức khơng nhỏ trong q trình tác nghiệp. Cơng nghệ sẽ giúp cho
nhà báo khả năng tiếp cận với chủ đề, sự kiện nhanh hơn nhưng sẽ làm thui
chột kiến thức và khả năng tư duy của nhà báo nếu nhà báo đó có tư tưởng
ỷ lại vào kỹ thuật và cơng nghệ. Lối làm việc không trực tiếp đi đến hiện
trường để thu thập thông tin mà khai thác nguồn tin trên mạng rồi xào xáo
trở thành tin bài của mình là những hiện tượng làm báo tiêu cực của khơng
ít phóng viên hiện nay.

III. QUẢN LÝ BÁO CHÍ – TRUYỀN THƠNG PHẢI BẮT KỊP
XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN
Trong kỷ nguyên bùng nổ thông tin, việc phát triển truyền thông đa
phương tiện là xu hướng phát triển tất yếu của các cơ quan báo chí ở Việt
Nam. Tình hình mới của đất nước địi hỏi báo chí ngày càng phải phát huy
hơn nữa vai trị to lớn của mình trong lĩnh vực căn hóa tư tưởng, góp phần
bình ổn các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội đưa đất nước vượt
qua những khó khăn hiện nay, hội nhập với khu vực và thế giới. Muốn thực
hiện tốt những nhiệm vụ to lớn đó, đầu tiên và trước hết phải chú trọng đến
cơng tác quản lý hoạt động báo chí. Cơng tác quản lý báo chí được cần thiết
phải tập trung tổ chức thực hiện tốt một số nội dung sau đây:
22


Xây dựng quy hoạch phát triển báo chí phù hợp. Phương hướng chỉ
đạo của Đảng và Nhà nước ta đối với hoạt động báo chí là “phát triển đi đơi
với quản lý tốt”. Việc tiếp tục mở rộng quy mô của báo chí trong phạm vi
tồn xã hội là một yêu cầu tất yếu. Xã hội luôn phát triển, dân trí ngày càng
cao, nhu cầu thơng tin, giao tiếp tăng lên. Hoạt động báo chí trong sự
nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hố, trong q trình hội nhập quốc tế
ngày càng sâu rộng và nhất là sự bùng nổ của thơng tin tồn cầu... đang đặt
ra những u cầu mới về quy hoạch báo chí theo hướng chiến lược. Chiến
lược thông tin phải đánh giá được thực trạng thông tin ở nước ta, đánh giá
đúng được xu hướng phát triển của khoa học, công nghệ, nhất là sự phát
triển của cơng nghệ thơng tin. Từ đó, đưa ra được các quan điểm chỉ đạo và
các giải pháp và bước đi phù hợp để thực hiện chiến lược đó.
Hồn thiện hệ thống pháp luật về báo chí. Chất lượng, hiệu quả quản
lý xã hội của Nhà nước phụ thuộc rất nhiều vào mức độ hồn thiện của hệ
thống pháp luật. Vì vậy, yêu cầu về một hệ thống văn bản quy phạm pháp
luật đồng bộ trong lĩnh vực báo chí là hết sức cần thiết. Phải thống nhất

nhận thức và chỉ đạo động báo chí dưới sự lãnh đạo của Đảng và hệ thống
pháp luật của Nhà nước, vừa bảo đảm sự chặt chẽ trong quy định, chế tài,
vừa bảo đảm sự thơng thống cho nhà báo và các cơ quan báo chí phát huy
tính năng động, sáng tạo. Qua hơn 20 năm thi hành Luật Báo chí, một số
điều quy định của Luật đã khơng cịn phù hợp. Vì vậy, pháp luật báo chí
cần được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn. Việc xây dựng và
hoàn thiện hệ thống pháp luật báo chí cần hướng vào các nội dung sau: Thứ
nhất, cụ thể hoá, chi tiết hoá các điều khoản quy định. Thứ hai, xác định rõ
trách nhiệm của các chủ thể tham gia hoạt động báo chí. Thứ ba, rà sốt, bổ
sung những vấn đề mới do thực tiễn và sự phát triển của báo chí đặt ra. Thứ
tư, bảo đảm quyền tự do báo chí của cơng dân.
Hồn thiện chế độ chính sách và đầu tư thích hợp đối với lĩnh vực
báo chí. Chế độ, chính sách đối với lĩnh vực báo chí trong điều kiện phát
23


triển kinh tế thị trường là một vấn đề lớn cần được xem xét, giải quyết cả
về lý luận và thực tiễn. Thời gian qua, chúng ta đã có những bước chuyển
biến nhất định trong việc thực hiện chế độ chính sách mềm dẻo đối với báo
chí. Tuy nhiên, các chế độ, chính sách đối với báo chí vẫn cịn lạc hậu,
chưa theo kịp sự phát triển hoạt động báo chí. Do vậy, cần khẩn trương rà
sốt để bổ sung, sửa đổi một số chính sách, chế độ báo chí như: lương báo
chí, thuế, nhuận bút, chính sách tài trợ, giá, quảng cáo. Nhà nước cũng cần
có kế hoạch khảo sát, nghiên cứu các hình thức hoạt động kinh doanh của
các cơ quan báo chí lớn để có chính sách khuyến khích các hình thức kinh
doanh phù hợp, tạo nguồn thu, tăng cường cơ sở vật chất đồng thời thực
hiện đúng nghĩa vụ với Nhà nước.
Hiện nay, Nhà nước vẫn đầu tư khá lớn cho báo chí với cơ cấu ngân
sách gồm: ngân sách nhà nước cho phát thanh, truyền hình, báo in, báo điện
tử. Trong đó, phần đầu tư cho phát thanh, truyền hình là lớn nhất do các

phương tiện trang thiết bị ban đầu rất đắt tiền. Trong tương lai, phần đầu tư
cho báo điện tử cũng đòi hỏi lượng ngân sách khá lớn. Thực tế, đa số các
báo, đài đều hoạt động dựa vào ngân sách. Nhà nước vẫn nên cấp ngân
sách nhưng cần tính tốn rõ các tiêu chí: mức trợ cấp, đối tượng, thời gian,
trợ cấp khơng hồn lại hoặc cho vay ban đầu với lãi suất thấp... để báo chí
hoạt động đúng pháp luật, đúng định hướng, có hiệu quả. Tăng cường đầu
tư cho các báo địa phương vùng sâu, khó khăn; có chính sách để tăng
cường xuất bản và phát sóng thêm các đài bằng thứ tiếng của các dân tộc
thiểu số để chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến được với
đồng bào các dân tộc. Tựu chung lại, Nhà nước cần có chính sách tài chính
quốc gia, huy động được các nguồn lực tài chính phục vụ cho hoạt động
phát triển thơng tin; có chính sách và đầu tư thích hợp đối với hoạt động
báo chí, đầu tư đủ, đúng trọng điểm đối với những cơ quan báo chí xứng
tầm, cần thiết.

24


Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quản lý nhà nước về báo
chí Mỗi quốc gia có điều kiện kinh tế, chính trị, văn hố, xã hội khác nhau
nên có sự khác nhau trong hoạt động và tổ chức thực hiện quản lý nhà nước
về báo chí. Tuy nhiên, trong xu thế hội nhập toàn cầu, hoạt động báo chí
cần phải đáp ứng yêu cầu thu hẹp sự khác biệt về cơng nghệ, trình độ
nghiệp vụ.... với các nước trong khu vực và thế giới. Sự hợp tác quốc tế về
quản lý báo chí phải bảo đảm vừa phát triển quan hệ, nhanh chóng hội nhập
vừa bảo đảm chủ quyền, độc lập dân tộc, bình đẳng, các bên cùng có lợi.
Trước hết, cần tổ chức thực hiện tốt các văn bản quốc tế quan trọng có liên
quan như: Cơng ước tồn cầu về Luật bản quyền, Cơng ước Brussels về
phân phối các tín hiệu mang chương trình truyền qua vệ tinh, Công ước
Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật... Chủ động xây dựng

các kế hoạch khảo sát kinh nghiệm quản lý báo chí ở một số nước trên thế
giới; tham dự các hội nghị, diễn đàn quốc tế và khu vực về xã hội thông tin,
về quản lý internet, trực tiếp tham gia vào các tổ chức báo chí khu vực và
quốc tế vì các mục đích trên.
Nâng cao chất lượng và hiệu quả bộ máy quản lý. Cần xây dựng các
quy định cụ thể, rõ ràng nhằm điều chỉnh tốt hơn chức năng, nhiệm vụ, cơ
chế phối hợp giữa Bộ Thông tin và truyền thơng với các bộ, ngành có liên
quan. Cần xây dựng các quy định mới và cụ thể hơn để tổ chức lại bộ máy
quản lý nhà nước cũng như để nâng cao vai trị của các Sở Thơng tin và
truyền thông. Triển khai áp dụng phương tiện kỹ thuật và công nghệ quản
lý hiện đại vào hệ thống quản lý nhà nước về báo chí. Với một đội ngũ cán
bộ, nhân viên thiếu, trình độ có hạn, đầu việc nhiều thì đẩy nhanh việc áp
dụng cơng nghệ thơng tin, phương pháp quản lý hiện đại vào hệ thống quản
lý báo chí là việc làm cấp thiết. Điều đó vừa tinh giản được biên chế theo
chủ trương chung của Đảng, Nhà nước, vừa qn xuyến cơng việc một
cách có hiệu quả.

25