ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH NHIỄM LEPTOSPIRA TRÊN BÒ SỮA TẠI ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

B

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O

TRƯ NG Đ I H C NƠNG LÂM THÀNH PH

H

CHÍ MINH

KHĨA LU N T T NGHI P

ĐI U TRA TÌNH HÌNH NHI M LEPTOSPIRA TRÊN BỊ S A
T I Đ A BÀN THÀNH PH

H

CHÍ MINH

H và tên sinh viên : NGUY N TR NG TH NG
Ngành

: Thú Y

L p

: Thú Y 29

Niên khóa

: 2003 - 2008

Tháng 9 / 2008


ĐI U TRA TÌNH HÌNH NHI M LEPTOSPIRA TRÊN BỊ S A T I Đ A
BÀN THÀNH PH

H

CHÍ MINH

Tác gi

NGUY N TR NG TH NG

Khóa lu n đư c đ trình đ đáp ng u c u c p b ng Bác S
ngành Thú Y

Giáo viên hư ng d n:
TS. NGUY N VĂN KHANH

Tháng 9 năm 2008
i


L i c m ơn
Tôi xin g i l i trân tr ng c m ơn:
Ban giám hi u trư ng Đ i h c Nơng Lâm TP. H Chí Minh.
Ban ch nhi m khoa Chăn Nuôi Thú Y.
Quý th y cơ khoa Chăn Ni Thú Y đã t n tình ch b o, truy n đ t nh ng ki n

th c quý báu cho chúng tôi.
Xin bày t lịng bi t ơn sâu s c đ n th y TS. Nguy n Văn Khanh ñã giúp ñ , ch b o
t n tình cho tơi trong th i gian th c hi n ñ tài.
Xin chân thành c m ơn:
Ban lãnh ñ o Chi c c Thú Y TP.H Chí Minh.
Ban lãnh đ o Tr m Ch n Đoán Xét Nghi m và Đi u Tr - Chi c c Thú Y TP.
H Chí Minh.
Các anh ch trong Tr m Ch n Đoán Xét Nghi m và Đi u Tr - Chi c c Thú Y
TP. HCM ñã t o m i ñi u ki n và giúp ñ tôi r t nhi u trong su t th i gian th c t p.
Xin vô cùng c m ơn:
BSTY. Huỳnh Th Thu Hương
BSTY. Nguy n Th Thu Th o
BSTY. Nguy n Phúc B o Phương
BSTY. Lê H u Khánh Tâm
ThS. Đ#ng Th Thu Hư ng
ThS. Nguy n Văn Dũng đã hư ng d n tơi t n tình trong th i gian th c t p đ
hồn thành lu n văn.
C m ơn ba m% đã ni dư ng và d y d& con nên ngư i!
Xin c m ơn các b n l p Thú Y K29 đã cùng tơi chia s' nh ng khó khăn trong su t
th i gian h c t p qua.
NGUY(N TR)NG TH*NG

ii


TÓM T T
Đ tài nghiên c u: “Đi u tra tình hình nhi m Leptospira trên bị s a t i đ a bàn
TP. H Chí Minh” đư c ti n hành t i Tr m Ch n Đoán Xét Nghi m và Đi u Tr Chi
C c Thú Y TP. H Chí Minh, th i gian t+ 21/01/2008 đ n 30/5/2008. Xét nghi m 639
m u huy t thanh bò s a b ng ph n ng vi ngưng k t (MAT), v i b, kháng nguyên

g m 23 serovar do vi n Pasteur TP. H Chí Minh cung c p.
K t qu thu ñư c như sau:
- T- l nhi m Leptospira trên đàn bị s a . 10 qu n, huy n thu,c TP. H Chí
Minh là 22,85%.
- T- l nhi m Leptospira cao nh t là vùng II (Qu n Tân Bình, Bình Tân, Tân
Phú, Bình Chánh) là 31,11%, k ñ n là vùng I (Qu n 12, Qu n 9, Gò V p, Th Đ c) là
22,96 và th p nh t là vùng III (Huy n C Chi, Hóc Mơn) là 20,68%. S khác bi t
khơng có ý nghĩa gi a các vùng v m#t th ng kê (P > 0,05). Ch có vùng II và vùng III
s khác bi t có ý nghĩa (P < 0,05).
- T- l nhi m Leptospira trên bò s a theo quy mô chăn nuôi, cao nh t là
26,09% . nh ng h, có quy mơ đàn < 5 con. K đ n là quy mơ đàn > 20 con (24,39%),
th p nh t . quy mơ đàn 5 – 10 con (20,88%) (P > 0,05).
- T- l nhi m Leptospira trên bị s a theo nhóm máu lai F1, F2, F3 Cao nh t là
nhóm máu lai F1 (32,56%), th p nh t là nhóm máu lai F2 (20,59%) (P > 0.05).
- T- l nhi m Leptospira trên bị s a theo l a đ' cao nh t . bị đ' 2 l a
(29,29%) và th p nh t . bị đ' 1 l a (20,27%) (P > 0,05).
- Đã phát hi n 13 serovar nhi m trên đàn bị s a. T- l cao nh t là 2 serovar
L.hardjo bovis (36,89%) và L.hebdomadis (35,06%).
- S serovar nhi m trên m,t cá th cao nh t là 6 serovar. Ch y u trên bò nhi m
1 – 2 serovar chi m t- l 80,82%.
- Hi u giá kháng th ngưng k t t p trung . m c t+ 1/100 ñ n 1/800. Kháng th
ngưng k t . m c hi u giá 1/200 (37,67%) chi m t- l cao nh t, . m c hi u giá kháng
th 1/3200 ch có m,t cá th chi m t- l (0,68%).

i


M CL C
Trang
Trang t a...................................................................................................................... i

L i c m t .................................................................................................................. ii
Tóm t0t ...................................................................................................................... iii
M c l c ..................................................................................................................... iv
Danh m c các ch vi t t0t ....................................................................................... vii
Danh sách các hình và bi u đ ............................................................................... viii
Danh sách các b ng .................................................................................................. ix
Chương 1 .................................................................................................................. 1
1.1 Đ1T V2N Đ3 ..................................................................................................... 1
1.2 M4C ĐÍCH VÀ YÊU C5U ................................................................................ 2
Chương 2 ................................................................................................................... 3
2.1 Đ1C ĐI6M CHUNG VÀ L7CH S8 PHÁT HI9N B9NH.................................. 3
2.1.1 Khái ni m ......................................................................................................... 3
2.1.2 L ch s: phát hi n b nh Leptospira ................................................................... 3
2.2 CĂN B9NH H)C ................................................................................................ 4
2.2.1 Phân lo i ............................................................................................................ 4
2.2.2 Hình thái và c u t o........................................................................................... 4
2.2.3 S chuy n ñ,ng ................................................................................................. 6
2.2.4 Đ#c đi m ni c y và đ#c tính sinh hóa............................................................ 6
2.2.5 S c đ kháng ..................................................................................................... 7
2.2.6 C u trúc kháng nguyên ..................................................................................... 8
2.3 D7CH T( H)C ..................................................................................................... 9
2.3.1 Tình hình b nh và phân b đ a lý ...................................................................... 9
2.3.2 Loài c m th ...................................................................................................... 10
2.3.3 Ch t ch a m m b nh ......................................................................................... 11
2.3.4 Đư ng xâm nh p .............................................................................................. 11
2.3.5 Phương th c truy n lây ..................................................................................... 12
ii


2.3.6 Cách sinh b nh .................................................................................................. 13

2.4 TRI9U CH2.5 B9NH TÍCH ......................................................................................................... 14
2.6 CH=N ĐỐN ...................................................................................................... 15
2.6.1 Ch n đốn d ch t h c và ch n ñoán phân bi t ................................................. 15
2.6.2 Ch n ñoán . phịng thí nghi m.......................................................................... 16
2.7 PHỊNG B9NH VÀ ĐI3U TR7............................................................................ 19
2.7.1 Phòng b nh ........................................................................................................ 19
2.7.2 Đi u tr ............................................................................................................... 20
Chương 3 .................................................................................................................. 21
3.1 TH>I GIAN VÀ Đ7A ĐI6M ............................................................................... 21
3.1.1 Th i gian............................................................................................................ 21
3.1.2 Đ a ñi m l y m u............................................................................................... 21
3.1.3 Đ a ñi m xét nghi m m u.................................................................................. 21
3.2 V?T LI9U............................................................................................................ 21
3.2.1 Đ i tư ng kh o sát............................................................................................. 21
3.2.2 Thi t b và d ng c thí nghi m.......................................................................... 21
3.2.3 B, kháng nguyên chu n Leptospira .................................................................. 22
3.3 N@I DUNG NGHIÊN C3.4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C3.4.1 Phân b l y m u ................................................................................................ 23
3.4.2 Cách l y m u và b o qu n................................................................................. 23
3.4.3 Phương pháp ch n đốn Leptospira b ng ph n ng MAT ............................... 24
3.4.4 Cách ch tiêu theo dõi ........................................................................................ 30
3.5 PHƯƠNG PHÁP X8 LÝ SC LI9U .................................................................... 30
Chương 4 .................................................................................................................. 31
4.1 TD L9 NHI(M LEPTOSPIRA TRÊN ĐÀN BÒ SEA F TP. HCM ................... 31
4.2 TD L9 NHI(M LEPTOSPIRA TRÊN BÒ SEA THEO VÙNG CHĂN NI.. 33
4.3 TD L9 NHI(M LEPTOSPIRA TRÊN BỊ SEA THEO QUY MÔ .................... 36
iii

4.4 TD L9 NHI(M LEPTOSPIRA TRÊN BỊ SEA THEO NHĨM GICNG........... 37
4.5 TD L9 NHI(M LEPTOSPIRA TRÊN BÒ SEA THEO L4.6 CÁC SEROVAR PHÁT HI9N ĐƯHC ............................................................... 40
4.7 SC SEROVAR CIA LEPTOSPIRA NHI(M TRIÊN CÁ TH6 BÒ SEA.......... 42
4.8 HI9U GIÁ NGƯNG KJT VKI LEPTOSPIRA.................................................... 43
Chương 5 .................................................................................................................. 46
5.1 KJT LU?N .......................................................................................................... 46
5.2 Đ3 NGH7.............................................................................................................. 47
TÀI LI9U THAM KHLO .......................................................................................... 48
PH4 L4C ................................................................................................................... 51

iv


DANH M C CÁC CH
Ctv: C,ng tác viên
CCTY: Chi C c Thú Y
ELISA: Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay
EMJH: Ellinghausent McCuluogh Johnson Harris
F1: Bị lai có ½ máu bị Hà Lan (Holstein Friesian)
F2: Bị lai có ¾ máu bị Hà Lan
F3: Bị lai có 7/8 máu bị Hà Lan
IgG: Immunoglobulin G
IgM: Immunoglobulin M
MAT: Microscopic Agglutination Test
PCR: Polymerase Chain Reaction
PBS: Phosphate Buffer Saline
OIE: Organization of International Epidemiology
WHO: World Health Organization

KN: Kháng nguyên
KT: Kháng th

v

VI T T T


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1: Hình d ng c a xo0n khu n Leptospira dư i kính hi n vi ñi n t:.............. 5
Hình 2.2: C u t o c a xo0n khu n Leptospira ........................................................... 5
Hình 2.3: Sơ đ vịng truy n lây Leptospira .............................................................. 12
Hình 3.1: Thao tác l y m u máu . tĩnh m ch đi bị ............................................... 24
Hình 3.2: Q trình th c hi n xét nghi m đ nh tính .................................................. 25
Hình 3.3: Thao tác th c hi n ph n ng MAT ............................................................ 26
Hình 3.4: Đ c k t qu ph n ng MAT....................................................................... 27
Hình 3.5: Quá trình th c hi n xét nghi m đ nh lư ng ............................................... 28
Hình 3.6: S ngưng k t c a Leptospira trong ph n ng MAT .................................. 30
Hình 4.1: B n đ phân chia vùng chăn ni bị s a t i TP. HCM ............................. 33

DANH SÁCH CÁC BI U Đ
Trang
Bi u Đ 4.1: T- l nhi m Leptospira theo vùng chăn nuôi ....................................... 34
Bi u Đ 4.2: T- l nhi m Leptospira theo quy mô chăn nuôi ................................... 36
Bi u Đ 4.3: T- l nhi m Leptospira theo nhóm gi ng lai........................................ 38
Bi u Đ 4.4: T- l nhi m Leptospira theo l a ñ' ..................................................... 39
Bi u ñ 4.5: T- l ngưng k t c a các serovar ñư c phát hi n .................................. 41
Bi u ñ 4.6: T- l các serovar c a xo0n khu n trên cá th bò s a............................. 42
Bi u ñ 4.7: T- l các m c hi u giá kháng th ngưng k t v i Leptospira ............... 43

vi


DANH SÁCH CÁC B NG
Trang
B ng 2.1: Đ#c ñi m phân bi t L.interrogans và L.biflexa ......................................... 4
B ng 2.2: Công th c c a môi trư ng EMJH cơ b n ................................................. 6
B ng 2.3: Công th c c a môi trư ng EMJH canh giàu dinh dư ng ......................... 7
B ng 2.4: M,t s serogroup gây b nh phM bi n ........................................................ 9
B ng 3.1: B, kháng nguyên Leptospira .................................................................... 22
B ng 3.2: B ng phân b l y m u huy t thanh c a bò s a ......................................... 23
B ng 3.3: Sơ ñ phân b kháng nguyên và huy t thanh xét nghi m ñ nh tính.......... 27
B ng 3.4: Sơ đ phân b kháng ngun và huy t thanh xét nghi m ñ nh lư ng....... 29
B ng 4.1: T- l nhi m Leptospira theo vùng chăn nuôi ............................................ 34
B ng 4.2: T- l nhi m Leptospira theo quy mô......................................................... 36
B ng 4.3: T- l nhi m Leptospira theo nhóm gi ng.................................................. 37
B ng 4.4: T- l nhi m Leptospira theo l a ñ' ........................................................... 39
B ng 4.5: T- l ngưng k t c a các serovar trên cá th bò s a ................................... 41
B ng 4.6: T- l các serovar c a xo0n kh n nhi m trên cá th bò s a........................ 42
B ng 4.7: T- l các m c hi u giá kháng th ngưng k t v i Leptospira..................... 43

vii


Chương 1
M

Đ U

1.1 Đ!T V"N Đ
Thành ph H Chí Minh là đ a phương có phong trào chăn ni bị s a s m phát
tri n v s lư ng và t+ng bư c nâng cao v ch t lư ng. F m,t s vùng ven và ngo i thành
chăn ni bị s a đã tr. thành ngh truy n th ng c a bà con nông dân, t n d ng nông nhàn
và nâng cao thu nh p cho nơng h,. Chính vì v y, s lư ng bị s a trên ñ a bàn thành ph ñã
tăng nhanh trong nh ng năm g n ñây.
Cùng v i s gia tăng tMng đàn bị, nguy cơ nhi m các b nh truy n nhi m trong
đó có b nh Leptospirosis cũng tăng cao, không ch gây nh ng tMn th t l n v kinh t
mà m,t s b nh còn gây nh hư.ng nghiêm tr ng cho s c khNe con ngư i. Đ nâng
cao hi u qu chăn nuôi, gi m thi u d ch b nh trên bị c n có nh ng chương trình đi u tra
giám sát đi u ki n chăn ni và d ch b nh là cơ s. ñ c i thi n đi u ki n chăn ni, kh ng
ch d ch b nh.
B nh xo0n khu n (Leptospirosis) tuy khơng gây ch t

t cho bị s a nhưng gây

h i ñáng k cho thú non và thú mang thai. S hi n di n c a thú mang và bài trùng
không bi u hi n tri u ch ng v i b ngồi khNe m nh có th lây b nh sang ngư i thông
qua s n ph m và ti t v t. Vì v y b nh cũng là m,t trong nh ng b nh ph i giám sát và
ch n đốn s m đ có hư ng ñi u tr k p th i.
Xu t phát t+ nhu c u th c t , ñư c s đ ng ý c a khoa Chăn Ni Thú Y
trư ng Đ i H c Nông Lâm TP. HCM, v i s hư ng d n c a TS. Nguy n Văn Khanh
và BSTY. Huỳnh Th Thu Hương chúng tơi th c hi n đ tài: “Đi#u tra tình hình
nhi$m Leptospira trên bị s%a t&i đ(a bàn TP. H) Chí Minh”.

1


1.2 M C ĐÍCH VÀ U C U
1.2.1 M*c đích

Nh m xác ñ nh t- l nhi m b nh do Leptospira, xây d ng cơ s. khoa h c nh m
ti n t i th c hi n vùng an tồn d ch và chương trình chăm sóc ni dư ng bò s a năng
su t, ch t lư ng t i TP. H Chí Minh.
1.2.2 Yêu c+u
- Xác ñ nh t- l nhi m, hi u giá kháng th ñ i v i b nh do Leptospira b ng k
thu t ngưng k t MAT và phân tích m,t s y u t liên quan ñ n t- l lưu hành b nh:
vùng chăn ni, nhóm gi ng, l a đ', quy mơ chăn ni…
- Xác đ nh serovar gây nhi m, s serovar nhi m trên cá th .

2


Chương 2
T,NG QUAN
2.1 Đ!C ĐI M CHUNG VÀ L CH S- PHÁT HI N B NH
2.1.1 Khái ni.m
B nh xo0n khu n là b nh truy n nhi m chung cho nhi u loài súc v t và ngư i,
do các ch ng xo0n khu n Leptospira gây ra.
Đ#c ñi m c a b nh là: s t, vàng da, ñái ra huy t s0c t hay máu, viêm gan, th n,
r i lo n tiêu hố, và có th s y thai…(Nguy n Vĩnh Phư c, 1978).
2.1.2 L(ch s/ phát hi.n b.nh do Leptospira
B nh xo0n khu n phát hi n ñ u tiên t i Đ c, lúc ñó ngư i ta g i là b nh xo0n
khu n . chó là b nh thương hàn chó (1850), v sau g i là b nh Stuttgart. Năm 1886,
Adolf Werl (Đ c) và Matheur (Pháp) đã mơ t l i s tái phát c a b nh trên ngư i v i
các tri u ch ng như vàng da, vàng m0t và s t l p l i nhi u ngày cùng các b nh tích .
th n, nên sau này b nh ñư c g i là b nh Weil (Weil’s disease).
Năm 1915, Inada và ctv ñã phân l p ñư c m m b nh và ñ#t tên là Spirochaeta
icterohaemorrhagiae.
Năm1918, Utlenhut và Frome tìm ra m m b nh g i là Leptospira
icterohaemorrhagiae.

Năm 1936, b nh ñư c phát hi n . Liên Xô do Nikonxki, Dexiatôv và
Mactrenko tìm ra m m b nh . trên bị, g i là b nh vàng da, ñái ra máu. T+ ñ y ngư i
ta th y b nh . nhi u nơi, trên nhi u lo i ñ,ng v t.
Hi n nay, lồi gây b nh đư c th ng nh t đ#t tên là L.interrogans (trích d n
Nguy n Vĩnh Phư c, 1978; Tr n Th Bích Liên, 1999; Tr n Hoàng Đ c, 2004).

3


2.2 CĂN B NH H C
2.2.1 Phân lo&i
L p

: Schizomycetes

B,

: Spirochaetales

H

: Leptospiraceae

Gi ng : Leptospira
Loài : Leptospira interrogans (gây b nh)
Leptospira biflexa (ho i sinh)
Hi n nay ngư i ta đã bi t có 212 serovar trong lồi L. interrogans và ñư c x p
vào 23 serogroup (Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).
B ng 2.1 Đ#c ñi m phân bi t L.interrogans và L.biflexa
Đ0c tính

L.interrogans

L.biflexa

Kh năng gây b nh

+

-

M c . 130C trên môi trư ng EMJH

-

+

M c khi có 8 – azaguanine (225/µg/ml)

-

+

Bi n thành d ng hình c u khi có NaCl 1M

+

-

Thay đMi

+

Lipase

(Ngu n: Tơ Minh Châu và Tr n Th Bích Liên, 2001)
2.2.2 Hình thái và c1u t&o
+ Hình thái
Hình thái chung c a Leptospira là d ng xo0n nên thư ng g i là xo0n khu n
Leptospira.
Theo Tr n Thanh Phong (1999); Nguy n Th Phư c Ninh (2005), xo0n khu n
có kích thư c (0,1 µm – 0,2 µm) x (4 µm – 20 µm) và có 15 – 20 vịng xo0n xít nhau
theo chi u kim ñ ng h , 2 ñ u u n l i hình móc câu, có vN b c.

4


(Ngu n: />Hình 2.1: Hình d ng c a Leptospira dư i kính hi n vi đi n t:.
+C ut o
Xo0n khu n đư c bao b c bên ngồi b.i m,t màng g m t+ 3 - 5 l p. Tr c
ngun sinh ch t hình xo0n đư c bao b c b ng m,t l p peptidoglycan và màng
nguyên sinh ch t. Hai s i tr c n m gi a màng ngoài và màng nguyên sinh ch t, ñ u t
do vươn t i g n gi a thân c a t bào (Russell C. Johnson; Nguy n Văn Dũng, 2005).

(Ngu n: />Hình 2.2: Hình c u t o c a xo0n khu n Leptospira.

5


2.2.3 S2 chuy3n ñ4ng

Leptospira di ñ,ng m nh nh co rút thân và xoay theo ba hư ng d c – ngang –
xoay trịn. Trong khi tồn b, t bào v n gi nguyên , do s v n ñ,ng các s i tr c xung
quanh tr c nguyên sinh ch t và làm cho toàn b, t bào xo0n khu n chuy n ñ,ng theo
(Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).
Hi n tư ng di đ,ng tồn thân cùng v i kích thư c h%p b ngang, hình d ng ñ#c
bi t và s m m d'o cho phép các xo0n khu n chui qua l& màng l c có đư ng kính t+
0,1 – 0,2 µm cũng như giúp chúng di chuy n trong môi trư ng bán lNng có 1% th ch.
Chính vì v y Leptospira có kh năng làm t p nhi m các ch t c n ñư c thanh trùng
b ng phương pháp l c (Tr n Th Bích Liên, 1999).
2.2.4 Đ0c đi3m ni c1y và đ0c tính sinh hố
+ Đ#c đi m ni c y
Xo0n khu n Leptospira hi u khí b0t bu,c, môi trư ng nuôi c y nhi u dư ng
ch t như huy t thanh, nhi t đ, thích h p 28 – 300C, pH = 7,2 – 7,4 (Nguy n Th
Phư c Ninh, 2005).
Leptospira phát tri n t t . môi trư ng lNng ho#c bán lNng. Môi trư ng nuôi c y
xo0n khu n phM bi n hi n nay đư c dùng là mơi trư ng EMJH (EllighausenMcMullough-Johnson Harris) ñư c ch n l a b.i Johnson và Harris, 1967 và Tunner,
1970.
B ng 2.2: Công th c c a mơi trư ng EMJH cơ b n
Tên hóa h c

g/l

Disodium hydrogen phosphate (Na2HPO4)

1,0

Potassium dihydrogen phosphate (KH2PO4)

0,3

Sodium chloride (NaCL)

1,0

Amonium chloride (NH4CL)

0,25

Thiamin

0,005

Glycerole

0,1

6


B ng 2.3: Công th c c a môi trư ng EMJH canh giàu dinh dư ng
Tên h5p ch1t

g/l

Bovine albumin, fraction V

100

Calcium chlonde (CaCL2.2H2O)

0,1

Magnesium chloride (MgCL2.6H2O)

0,1

Zinc sulfate (ZnSO4.7H2O)

0,04

Iron sulfate(FeSO4.7H2O)

0,5

Vitamin B12

0,002

Tween 80

12,5

Copper sulfate (CuSO4.5H2O)

0,003

(Ngu n: R.J.Chappel, 1998)
Sau 3 - 6 ngày ñôi khi g n 10 ngày m i quan sát ñư c s phát tri n c a
Leptospira trên môi trư ng. Trên môi trư ng th ch (1 – 3%) Agar xu t hi n khu n l c
nhN, không màu trên m#t ho#c sát b m#t môi trư ng. Trong quá trình phát tri n c n

vitamin B, B12 và các y u t khác như Fe2+, Ca2+, Mg2+. Mơi trư ng phân l p đ u tiên
có th thêm 5 Flouroucacil, rifampicin, amphotericin.
Có th ni Leptospira trên phơi 1 – 14 ngày tuMi (vài ch ng có th gây ch t
phôi 2 – 8 ngày) (Tr n Thanh Phong, 1996).
+ Đ#c tính sinh hố
Khơng lên men các lo i ñư ng.
Ph n ng catalase (+), oxydase (+) (Tr n Thanh Phong, 1996).
2.2.5 S6c ñ# kháng
Trong nư c trung tính hay hơi ki m xo0n khu n có th s ng hàng tháng. Tuy
nhiên, trong nư c có pH th p (pH < 6,5) Leptospira mau ch t. Nh ng vùng có ¾ di n
tích đ t chua thì khơng có b nh. Trong nư c bi n, trong nư c nhi m trùng n#ng, xo0n
khu n không t n t i lâu. F ñ t m, nư c đ ng, ít ánh n0ng m#t tr i, đ t ki m nh% nó
s ng hàng tháng. Nhưng . ñ t khô x p, nhi u ánh sáng chúng ch s ng có vài gi .
M m b nh ñ kháng tương ñ i y u v i nhi t ñ,, ánh sáng. F 560C b di t trong
5 phút, 76 – 960C ch t ngay l p t c. Dư i ánh sáng m#t tr i chi u thOng vào và b phơi
khơ, Leptospira s ng đư c 2 gi và ch t nhanh khi nhi t ñ, dư i 00C.

7


Trong th t ư p mu i, xo0n khu n s ng ñư c 10 ngày. Trong th t tươi nó ch t n
t i trong th i gian ng0n do pH th t gi m xu ng trong quá trình phân hóa th t. Các ch t
sát trùng thơng thư ng như formol 1%, acide fenic 5% tiêu di t xo0n khu n nhanh
chóng (Nguy n Vĩnh Phư c, 1978; Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).
Theo Ferguson (1956) (trích d n Tr n Th Bích Liên, 1999), xo0n khu n
Leptospira có th s ng nhi u gi trong nư c ti u trung tính ho#c có tính ki m nh%.
Ngồi ra, xo0n khu n cịn nh y c m v i nhi u ch t ch ng vi khu n như:
Streptomycin, Penicillin, xà bông, ch t t y…(Tr n Thanh Phong, 1996).
2.2.6 C1u trúc kháng nguyên, tính sinh mi$n d(ch và ñ4c l2c c7a Leptospira
+ C u trúc kháng ngun

Theo Tr n Th Bích Liên, (1999) Leptospira có 2 lo i kháng nguyên:
Kháng nguyên b m#t có b n ch t là protein – polysaccharide, không ch u
nhi t, gi vai trò thi t y u trong ph n ng vi ngưng k t do có nh ng ñi m quy t ñ nh
kháng nguyên (epitope) mà có th xác ñ nh ñư c serovar và serogroup.
Kháng nguyên thân, b n ch t là liposaccharide, ch u nhi t. Các kháng nguyên
này n m . vách t bào và m,t s có tính đ#c trưng cho serogroup v i các v trí quy t
đ nh kháng ngun đ#c hi u c a serovar.
Leptospira interrogans có r t nhi u serogroup khác nhau do có s khác bi t v
c u trúc kháng nguyên, m&i serogroup l i có nhi u bi n th huy t thanh h c là serovar.
Cho đ n nay có kho ng hơn 212 serovar khác nhau n m trong 23 serogroup (Nguy n
Th Phư c Ninh, 2005).
+ Tính sinh mi n d ch
Do ñ#c ñi m v c u trúc kháng nguyên cho nên mi n d ch Leptospira khá ph c
t p. Kh năng t o mi n d ch c a nh ng serogroup khác nhau thư ng khơng đ ng nh t
do d bi t v kháng nguyên, vì v y thư ng ít x y ra ph n ng chéo gi a các serogroup
(Võ Bá Lâm, 1999).
+ Đ,c l c
Leptospira s n xu t ngo i ñ,c t haemolysin có kh năng phân gi i và làm ch t
t bào. Tuy nhiên, m,t s ch ng còn s n xu t m,t s lư ng nhN n,i ñ,c t (Nguy n
Th Phư c Ninh, 2005).

8


2.3 D CH T H C
2.3.1 Tình hình b.nh và phân b8 ñ(a lý
Năm 1967, F.A.O khuy n cáo xo0n khu n là b nh ñáng lưu ý trong s c kho'
c,ng ñ ng, ñang tràn lan kh0p th gi i, trên nhi u loài gia súc k c thú hoang dã và
ngư i.
B ng 2.4: M,t s serogroup gây b nh phM bi n

Serogroup

B.nh

ngư i

Icterohaemorrhagiae Weil

, ch6a

Đ4ng v9t c m th*

Phân b8

Lồi g m nh m

Chó, mèo, gia súc

Kh0p nơi

Heo, gia súc

Kh0p nơi

Canicola

S t canicola

Chó

Pomona

S t Pomona

Heo, gia súc, lồi g#m Chó, ng a, mèo

Kh0p nơi

nh m
Gripptyphosa

S t bùn l y,

Lồi g#m nh m

S t cánh đ ng
Autumnalis

S t Hasami

Ng a, chó, dê, gia Kh0p nơi
súc

Lồi g#m nh m

Chó, gia súc

S t Fort Bragy
Bataviea

Weil,

ĐNÁ, Nh t
M

Chu,t

Chó, mèo

S t đ ng lúa

ĐNÁ,
Châu

Âu,

Châu Phi,
Nh t
Australis

S t đ ng mía

Chu,t

Chó, heo, gia súc

Châu

Âu,

Úc,

M ,

Nh t, ĐNÁ
Hebdomadis

Nanukayami

Lồi g#m nh m

Chó, gia súc

Nh t

Akiyami B,
S t 7 ngày
Pyrogenes

Leptospirosis

Chu,t

ĐNÁ, Nh t

febrilis
Chu,t

Balium

Chu,t, mèo, heo

Châu

Âu,

M , Israel
Mitis

Sweneherd

Heo

Gia súc

Châu

Âu,

Úc,

M ,

Nam M

(Ngu n: Nguy n Vi t Lan, 2003)

9

2.3.1.1 Th gi i
Theo Nguy n Vĩnh Phư c (1978), b nh có kh0p nơi trên th gi i, gây nhi u
thi t h i như gi m s n lư ng s a, th t, s gia súc ch t khá cao, ph m ch t th t gi m hOn
và t n kém v phòng ch ng b nh.
F các nư c Châu Á: Leptospira ñư c phát hi n t i Australia (1980) trên bò v i
các serovar như: hardjo, pomona, trên heo có các serovar: pomona, (Gordon, 1980;
Mccoughan và ctv, 1980). 2n Đ, (1990), bò nhi m serovar autumnalis chi m 48%
tMng s

bò b nhi m Leptospira. F Philipines (1979), 65% bò b nhi m serovar

hebdomadis. F Malaysia (1987), bò b nhi m serovar sejroe chi m 40% tMng s các
trư ng h p nhi m Leptospira.
2.3.1.2 Vi.t Nam
K t qu ñi u tra c a vi n thú y cho th y xo0n khu n có . t t c các t nh t+ B0c
đ n Nam. Bò . m,t s t nh khu 4 cũ nhi m 37,1%, . Ba Vì (Hà N,i) nhi m 17,6%, .
Tây B0c 25,8%.
Năm 1964, m,t tr n d ch Leptospirosis x y ra . Lai Châu có 69 bị b nhi m
(Tr n Thanh Phong, 1996).
Tơn Thanh Thía (2006), kh o sát tình hình nhi m Leptospira trên bò s a . m,t
s qu n, huy n thu,c TP. HCM v i t l dương tính là 31,88%.
Đồn Lê Vi Uyên (2007), kh o sát tình hình nhi m Leptospira trên bò s a .
m,t s qu n, huy n thu,c TP. HCM v i t l dương tính là 28,8%.
2.3.2 Lồi c m th*
B nh có tính ch t ngu n d ch thiên nhiên. H u h t các đ,ng v t có vú đ u m n
c m v i b nh. Đ,ng v t hoang dã, gia súc (trâu bò, heo, ng a, c+u dê, chó mèo...), gia
c m, đ,ng v t máu l nh (r0n, rùa, cá, cơn trùng, ti t túc) đ u có th b nhi m b nh.
F lồi g#m nh m và thú hoang dã, b nh thư ng . d ng n tính hay mang
khu n. Gia súc b b nh nhưng đư c chăm sóc t t ít khi th hi n tri u ch ng (Nguy n
Vĩnh Phư c, 1978).

F ngư i, nhóm có nguy cơ m0c b nh cao nh t là nông dân tr ng lúa, mía, cơng
nhân chăn ni, lị mM, h m mN, v sinh, thú y viên làm công tác ch n đốn xét
nghi m...(Tr n Thanh Phong, 1996; Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).

10


Tuy nhiên t- l và m c ñ, c m nhi m thay đMi tuỳ vùng, m t đ, ni, tùy
serovar gây b nh và tùy thu,c ñ,ng v t c m th . Súc v t non thư ng c m nhi m m nh
hơn súc v t trư.ng thành, nhưng súc v t trư.ng thành có đ i s ng dài hơn nên thư ng
có t- l nhi m cao hơn (Võ Bá Lâm, 1999).
Trong phịng thí nghi m Leptospira thư ng ñư c gây b nh cho chu,t lang, thN,
chu,t b ch, chu,t Hamster. Chu,t ch t 2 – 3 ngày sau khi tiêm hay bôi b nh ph m vào
ñùi (Nguy n Vĩnh Phư c, 1978; Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).
Leptospira có th đư c nuôi trên phôi 7 – 14 ngày (vài ch ng có th gây ch t
phơi sau 2 – 8 ngày sau khi tiêm) (Tr n Thanh Phong,1996).
2.3.3 Ch1t ch6a m+m b.nh
Trong cơ th ñ,ng v t b nh Leptospira có hai giai đo n:
- Giai đo n Leptospira huy t (Leptospiremia) kéo dài t+ 1 – 2 tu n ñ u tiên c a
b nh, Leptospira có trong máu.
- Giai ño n Leptospira ni u (Leptospiruria), xo0n khu n có trong b th n, ng
d n ti u, nư c ti u, bàng quang, thai b s y, màng thai...Giai ño n này kéo dài t+ m,t
tu n ñ n nhi u tháng hay nhi u năm (Nguy n Th Phư c Ninh, 2005).
F gia súc và ñ,ng v t hoang dã, nh t là loài g#m nh m (như chu,t), ch n có
hi n tư ng mang m m b nh. Gia súc mang khu n sau khi lành b nh hay b b nh . th
n. Th i gian mang khu n và m c ñ, bài th i xo0n khu n qua nư c ti u thay đMi tuỳ
thu,c lồi mang xo0n khuOn và ch ng xu0n khu n. Các nghiên c u . Liên Xô cho bi t
bò bài xo0n khu n trong 120 ngày, dê 180 ngày, heo 110 ngày, ch n 500 ngày, ngư i
160 ngày theo Livbaxenkơ (1961) (trích d n Nguy n Vĩnh Phư c, 1978).
F ngo i c nh, xo0n khu n có . nh ng nơi nhi m nư c ti u loài mang khu n

hay do v t ñang có b nh bài ra như: ao h ch a nư c t nhiên hay nhân t o, vũng nư c
ñ ng....G#p nh ng ñi u ki n thu n l i như: đ, m thích h p, đ, pH trung tính,... m m
b nh sP t n t i lâu. Ru i mang m m b nh m,t cách cơ gi i. Ngư i ta ñã phân l p ñư c
L. grippotyphosa t+ ve theo Crepgoxkaia và Remenxova (1957) (trích d n Nguy n
Vĩnh Phư c, 1978).
2.3.4 Đư ng xâm nh9p
Leptospira xâm nh p ch y u qua ñư ng tiêu hoá. Gia súc ăn ph i căn b nh do
chu,t mang ñ n.
11


Xo0n khu n có th xuyên qua da nguyên lành, niêm m c (ch c n bôi canh
khu n Leptospira vào ñùi chu,t lang, sau 30 phút trong máu ñã tìm th y xu0n khu n
(Nguy n Vĩnh Phư c, 1978).
Xo0n khu n có th qua nhau thai ho#c b cơn trùng chích (Trân Th Bích Liên,
1999).
2.3.5 Phương th6c truy#n lây

Thú
b nh
ù

Chu,t trư.ng thành

nư c
ti u

mang trùng
nư c, bùn, ñ t

Ngư i

Nư c, bùn, ñ t

Nư c ti u
Gia
súc
Cơ quan bài
ti t thú
trư.ng
thành

Thú b nh

Hình 2.3: Sơ đ vịng truy n lây Leptospira gi a ngư i và ñ,ng v t theo Faine, 1994
(trích d n Nguy n Văn Dũng, 2005).

+ Lây lan tr c ti p
- B nh có th lây t+ gia súc khNe và gia súc b nh trong q trình ni nh t
chung (ví d : nư c ti u gia súc b nh ch a Leptospira dính vào niêm m c m0t mũi thú
lành, qua giao ph i tr c ti p) (Tr n Thanh Phong, 1996).
- Bò s a m0c b nh do thư ng đư c ni nh t trong chu ng có n n c ng (n n xi
măng, bê tông) khi ti u nư c có th b0n lên thành nh ng gi t nhN khí dung. Bị cùng
12


chu ng nuôi và ngư i tr c ti p chăm sóc có th m0c b nh do hít ph i nh ng gi t khí
dung này (Lê H u Khánh Tâm, 2007).
+ Lây lan gián ti p
- B nh lây gián ti p do gia súc ăn u ng nh ng s n ph m ñã ti p xúc v i m m

b nh do chu,t th i ra. F nh ng ngu n nư c b nhi m m m b nh, n u gia súc u ng,
hay bơi qua, hay t0m trong nư c có m m b nh đ u b b nh. Các lồi cơn trùng, ti t
túc, nh t là lồi hút máu có th truy n b nh (Nguy n Vĩnh Phư c, 1978).
- Theo Cocdon và Smit (1961) (trích d n Nguy n Vĩnh Phư c, 1978) ch c n
m&i ha có 2 chu,t là có th làm lây b nh.
- F ngư i r t d b lây ñ i v i nh ng công nhân chăn nuôi, công nhân c u
ñư ng, gi t mM gia súc, các xét nghi m viên trong phòng xét nghi m, các thú y viên,
nh ng ngư i s n xu t v0c xin Leptospira (Nguy n Vĩnh Phư c,1978).
2.3.6 Cách sinh b.nh
Sau khi xâm nh p b ng cách xuyên qua da và niêm m c, xo0n khu n phát tán
theo máu t i các cơ quan và nhân lên nhanh chóng . các cơ quan nhu mô như gan,
th n, lách, màng não...Xo0n khu n có th . các cơ quan này t i 16 ngày r i di trú ñ n
m nh máu ngo i biên (gây nhi m trùng huy t) nhi u ngày ñ n khi s t l0ng xu ng.
Th i ñi m này kháng th b0t ñ u xu t hi n trong máu nên vi khu n t n t i trong th n,
và có m#t trong nư c ti u.
Tri u ch ng c a gia ño n nhi m trùng huy t (Septicemia) là s t, tMn thương
mao m ch, dung huy t, hemoglobin ni u, vàng da, viên th n kP và xu t huy t ñi m
trên niêm m c.
N u ñ,ng v t s ng sót qua giai đo n này thì nhi m trùng c c b, sP x y ra trên
th n và s t n t i kéo dài c a xo0n khu n trong nư c ti u (Nguy n Th Phư c Ninh,
2005).
2.4 TRI U CH:NG
Theo Nguy n Th Phư c Ninh (2005), . trâu bò các serovar gây b nh phM bi n
là australis, bataviae, canicola, grippotyphosa, hebdomadis, icterohaemorrhagiae,
pomona và sejroe.
Trâu bò là ngu n ch a chính c a serovar hardjo.
T- l m0c b nh 100%, t- l ch t < 5%. Th i gian nung b nh 4 – 9 ngày.
13

Theo Nguy n Vĩnh Phư c (1978), tri u ch ng c a Leptospira . trâu bị đư c
chia làm 3 th :
+ Th quá c p tính (r t ít g#p)
B nh phát ra nhanh con v t s t cao, m t mNi, ng+ng tiêu hóa, nhu đ,ng d cN
và nhu ñ,ng ru,t gi m hay ng+ng. Táo bón, lơng d ng, m0t l đ , m t mNi, thích n m.
Niêm m c và da vàng s m, nư c ti u vàng, huy t s0c t hay s0c t m t, vào th i gian
cu i urê máu tăng cao.
Con v t ch t nhanh 3 – 7 ngày.
+ Th c p tính
Th c p tính thư ng g#p trên bê. Con v t s t cao, không ăn, tiêu ch y, nư c ti u
màu vàng hay nâu ch a huy t s0c t , ñôi khi l n máu, niêm m c vàng, con v t thi u
máu. F mí m0t, mơi, dư i hàm…có hi n tư ng phù th ng, đơi khi có ho i t: . mơi, cM
và m#t.
Theo Ph m S Lăng và ctv (2002), . bò cái, s n lư ng s a có th gi m xu ng
ch cịn ¼ so v i bình thư ng. S a có màu h ng, đN hay hơi nâu, đơi khi có l m t m
h t màu đN. C b n b u vú đ u có kh năng nhi m b nh. Vú khơng sưng, khơng nóng
nhưng m m nhão nên còn g i là “viêm vú m m”. S n lư ng s a tr. l i bình thư ng
sau 4 – 7 ngày, hồn tồn bình ph c sau 14 ngày. Nhu ñ,ng d cN gi m ho#c ng+ng.
Nh ng con mang thai d s y thai giai ño n ñ u hay giai ño n cu i c a thai kỳ,
nhau thai tu,t theo thai. T- l s y thai trong ñàn chi m 5 – 10% vào giai đo n 3 c a
th i kì mang thai.
Trư c khi ch t các tri u ch ng này tr. nên n#ng hơn, con v t n m ph ph c,
tim ñ p g p, nh p th. m nh, nư c đái đN, phân đơi khi r t vàng.
+ Th mãn tính
B nh thư ng ghép v i b nh ký sinh trùng ñư ng máu. Tri u ch ng hay g#p là
tiêu ch y, nư c ti u vàng hay s m. Con v t có th phù nh%, có th s y thai hay khơng
có bi u hi n tri u ch ng.
Xo0n khu n thư ng khu trú t i th n và ñư ng sinh d c (ñ c, cái).
Bi u hi n b nh lâm sàng n u như con v t khơng đư c chăm sóc t t hay do y u
t mơi trư ng thay đMi làm con v t b stress.

14


Thú b nh th mãn tính có th thành con mang trùng su t ñ i (Lê Anh Ph ng,
2002).
2.5 B NH TÍCH
Hi n tư ng vàng da . trên trâu bò ch th y . m0t. Trên da, niêm m c có nh ng
m ng ho i t:, loét. TM ch c liên k t dư i da vàng, keo nh y và th y th ng. Tích nu c
. xoang ng c, xoang b ng d ch có màu vàng. Xu t huy t dư i da, niêm m c ru,t,
phMi, tim, th n và lách, máu loãng.
Th n nh t màu, có nh ng đi m ho i t: màu vàng, xám xen kP, bM ra th y gi i
h n gi a vùng vN và vùng t y khơng rõ.
Bàng quang ch a đ y nư c ti u màu đN, vàng hay s m, có khi bàng quang x%p,
khơng có nư c ti u.
Gan sưng, vàng, nát và có nh ng đám ho i t:. Ph n l n túi m t teo, m t ñ#c
quánh. H ch lâm ba ru,t sưng. PhMi th y th ng, ph qu n, ph nang có nhi u nư c
(Ph m S Lăng và ctv 2002).
Th t gia súc có mùi khét đ#c trưng (Ph m S Lăng và Phan Đ ch Lân, 1997).
Th mãn tính: thơng thư ng khơng rõ, nhi u khi ch có nư c ti u vàng (Đinh
Văn Hân, 2005).
2.6 CH;N ĐỐN
2.6.1 Ch2.6.1.1 ChThơng thư ng, khi b nh phát hi n rõ, ch n đốn lâm sàng khơng khó, khi mM
khám th t thư ng có mùi khét, m t hOn ph m ch t và có màu vàng. B nh x y ra quanh
năm, nhưng thư ng th y v mùa mưa, nh t là sau nh ng tr n l t, sau lúc gia súc v n
chuy n xa (Nguy n Vĩnh Phư c, 1978).
2.6.1.2 Ch+ V i bi u hi n hồng đ n c n phân bi t:

- Hồng ñ n do ng, ñ,c hoá ch t (Arsenic, Cu...) ho#c ng, đ,c Aflatoxin.
- Hồng đ n do nhi m m,t s vi trùng khác (E.coli gây dung huy t...)
+ V i bi u hi n th n kinh lưu ý phân bi t v i m,t s b nh như:
- B nh gi d i (Pseudorabies)
- B nh d i (Rabies)
15