quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với công ty cổ phần ở việt nam

Mở Đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Với những nỗ lực cải cách môi trờng pháp lý phục vụ kinh doanh, từng
bớc đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đã đạt đợc những
thành tựu nhất định trong việc tạo môi trờng kinh doanh thuận lợi, an toàn và
bình đẳng cho các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế.
Luật doanh nghiệp năm 1999 ra đời đánh dấu bớc phát triển quan
trọng trong việc giải phóng và phát triển sức sản xuất, huy động và phát huy
nội lực trong xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội, góp phần đáng kể vào
tăng trởng kinh tế, tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng thu ngân sách, tạo thêm
nhiều công ăn việc làm và "xóa đói, giảm nghèo", giải quyết các vấn đề xã hội
khác. Chỉ tính từ đầu năm 2000 đến tháng 7 năm 2003, đã có hơn 71.500
doanh nghiệp đăng ký kinh doanh (gấp 1,6 lần so với giai đoạn 1991-1999);
với số vốn đăng ký mới và đăng ký bổ sung khoảng 9,5 tỷ đô la Mỹ (gấp hơn
4 lần so với 1991-1999), cao hơn số vốn đầu t trực tiếp nớc ngoài đăng ký
trong cùng thời kỳ. Ngoài ra, còn có hơn 15.000 chi nhánh, văn phòng đại
diện và khoảng 800.000 hộ kinh doanh cá thể đăng ký kinh doanh; đa tổng số
hộ kinh doanh cá thể trong cả nớc lên khoảng hơn 2,5 triệu hộ. Nhờ đó, tỷ
trọng đầu t của dân c và doanh nghiệp trong tổng đầu t toàn xã hội đã tăng từ
20% năm 2000 lên 23% năm 2001 và 25,3% năm 2002; và năm 2003 gần
27%. Tỷ trọng đầu t của các doanh nghiệp t nhân trong nớc liên tục tăng và đã
vợt lên hơn hẳn tỷ trọng đầu t của doanh nghiệp nhà nớc (DNNN), gần bằng
tổng vốn đầu t của DNNN và tín dụng nhà nớc. Vốn đầu t của các doanh
nghiệp dân doanh đã đóng vai trò quan trọng, thậm chí là nguồn vốn đầu t chủ
yếu đối với phát triển kinh tế địa phơng. Ví dụ, đầu t của các doanh nghiệp
dân doanh năm 2002 ở Thành phố Hồ Chí Minh đã chiếm 38% tổng số vốn
1
đầu t toàn xã hội, cao hơn tỷ trọng vốn đầu t của DNNN và ngân sách nhà nớc
gộp lại (36,5%) [5, tr. 3].
Tuy nhiên, hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật kinh tế nói riêng
của Việt Nam hiện nay còn cha thống nhất, cha đồng bộ, cha ổn định và cha

minh bạch; việc thực hiện pháp luật trong hoạt động kinh doanh của các
doanh nghiệp còn nhiều hạn chế; các doanh nghiệp cha thực sự có đợc những
cơ hội để đóng góp tích cực, chủ động vào quá trình hoàn thiện cơ chế quản lý
nhà nớc đối với doanh nghiệp. Công tác kiểm tra, giám sát xử lý vi phạm pháp
luật trong kinh doanh cha kịp thời và hiệu quả. Vì vậy cha phát huy đầy đủ vai
trò của các loại hình doanh nghiệp, nhất là công ty cổ phần (CTCP), góp phần
bảo đảm nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa (XHCN) phát triển
đúng hớng và bền vững.
Tình hình trên do nhiều nguyên nhân gây ra, trong đó có nguyên nhân
quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với nền kinh tế nói chung và hoạt động
kinh doanh của doanh nghiệp (trong đó có CTCP) nói riêng còn nhiều bất cập,
cha đáp ứng đợc yêu cầu và nhiệm vụ quản lý nhà nớc trong tình hình mới.
Điều này thể hiện ở các mặt cơ bản sau:
- Cha có sự nhận thức đúng đắn về quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối
với CTCP trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN nên dẫn đến tình trạng:
hoặc Nhà nớc chỉ nhấn mạnh yêu cầu quản lý, tạo ra nhiều tầng nấc trung
gian, thủ tục hành chính rờm rà, ảnh hởng đến quyền tự do kinh doanh hoặc can
thiệp hành chính vào hoạt động đúng đắn của các CTCP; hoặc Nhà nớc buông
lỏng quản lý để các mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trờng phát triển, tạo cơ
hội cho một số CTCP thao túng thị trờng, lừa đảo, gây thiệt hại nghiêm trọng
đến tài sản nhà nớc, tài sản của các tổ chức và của công dân.
- Hệ thống pháp luật kinh tế nói chung, trong đó có khung pháp luật về
CTCP thiếu đồng bộ, cha nhất quán, cha sát cuộc sống, nhiều văn bản hớng
dẫn chậm ban hành, nhiều lĩnh vực còn bỏ ngỏ nh pháp luật về tài chính của
2
công ty, pháp luật về kế toán, kiểm toán, pháp luật về kiểm tra, thanh tra kinh
tế. Mặt khác, một số quy định trong các văn bản pháp luật còn chồng chéo,
mâu thuẫn nên đã tạo ra nhiều sơ hở cho các CTCP lợi dụng hoạt động trái
pháp luật hoặc cơ quan nhà nớc sử dụng để can thiệp quá sâu vào hoạt động
kinh doanh đúng đắn của các CTCP.

- Các cơ chế, chính sách lỗi thời, chậm thay đổi đã kìm hãm sự phát
triển các CTCP, đã hạn chế năng lực kinh doanh và sức sản xuất của họ. Trong
một số trờng hợp nhà nớc lại thờng xuyên thay đổi chính sách, chủ trơng đã
đẩy các CTCP rơi vào tình thế lúng túng, đối phó hoặc gây ra những thiệt hại
không nhỏ trong kinh doanh cho các công ty.
Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX Đảng Cộng sản Việt
Nam đã xác định rõ:
Kinh tế thị trờng theo định hớng xã hội chủ nghĩa có sự quản
lý của Nhà nớc. Nhà nớc ta là nhà nớc xã hội chủ nghĩa, quản lý nền
kinh tế bằng pháp luật, chiến lợc, quy hoạch, kế hoạch, chính sách,
sử dụng cơ chế thị trờng, áp dụng các hình thức kinh tế và phơng
pháp quản lý của kinh tế thị trờng để kích thích sản xuất, giải phóng
sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu
cực của cơ chế thị trờng, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động và của
toàn thể nhân dân [18, tr. 87-88].
Xuất phát từ những nội dung trình bày trên, bản thân tác giả nhận
thấy: việc nghiên cứu quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt
Nam hiện nay là việc làm cần thiết của khoa học pháp lý Việt Nam trong xu
hớng hoàn thiện quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với nền kinh tế, trong đó
có quản lý các CTCP nhằm tạo môi trờng pháp lý an toàn, thuận lợi; bảo đảm
các quyền tự do kinh doanh và lợi ích chính đáng, sự bình đẳng của các CTCP
trong nền kinh tế, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của các CTCP Việt
3
Nam trong bối cảnh hội nhập với các nớc trong khu vực và thế giới. Đó cũng
là lý do để chúng tôi chọn đề tài: "Quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với
công ty cổ phần ở Việt Nam" để làm luận án tiến sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Từ sau Đại hội VI của Đảng (tháng 12/1986), cùng với quá trình chuyển
đổi nền kinh tế từ cơ chế tập trung, bao cấp sang cơ chế thị trờng định hớng
XHCN đã đặt ra nhiều nhiệm vụ cấp bách cho khoa học pháp lý trong việc xây

dựng và hoàn thiện Nhà nớc Cộng hòa XHCN Việt Nam, hệ thống pháp luật
XHCN Việt Nam. Từ đó, đã có nhiều công trình của các cơ quan, đơn vị, các
nhà khoa học, các luận văn, luận án nghiên cứu về vai trò của nhà nớc và pháp
luật trong sự nghiệp đổi mới ở nớc ta. Những công trình này ở mức độ khác
nhau cũng đã đề cập đến vấn đề quản lý nhà nớc bằng pháp luật nói chung và
quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với một số loại hình doanh nghiệp trong
nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN nói riêng. Điển hình nh: Về đề tài
nghiên cứu khoa học, có: Đề tài KX.03.13: Luận cứ khoa học cho việc hoàn
thiện và xây dựng hệ thống pháp luật và quản lý kinh tế bằng pháp luật do
Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ T pháp chủ trì (1994), đề tài này tập
trung nghiên cứu những vấn đề có tính chất nền tảng trong việc xác lập các
nguyên tắc nhằm hoàn thiện và xây dựng hệ thống pháp luật kinh tế cũng nh
việc quản lý nền kinh tế bằng pháp luật. Nội dung của đề tài bao gồm: trình
bày sự phát triển của các quan niệm Luật kinh tế trong lịch sử, lịch sử phát
triển pháp luật kinh tế của Việt Nam; hệ quan điểm xây dựng pháp luật kinh tế ở
Việt Nam; các điều kiện bảo đảm thi hành pháp luật kinh tế trong quá trình
chuyển sang kinh tế thị trờng ở nớc ta, từ đó đề tài đa ra những kiến nghị cụ
thể nhằm xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế và quản lý kinh tế
bằng pháp luật; Dự án VIE/94/003 về Tăng cờng năng lực pháp luật tại Việt
Nam do Bộ T pháp chủ trì với sự tài trợ của chơng trình phát triển Liên hợp
quốc (UNDP), đợc thực hiện từ năm 1994 đến năm 1998. Kết quả
4
nghiên cứu của dự án đợc đề cập trong "Báo cáo kiến nghị về xây dựng và
hoàn thiện khung pháp luật kinh tế tại Việt Nam". Thông qua kết quả nghiên
cứu này, chúng ta thấy nổi lên những nội dung cơ bản sau: Khái niệm, vai trò
của khung pháp luật kinh tế và những đặc điểm của nền kinh tế thị trờng ở
Việt Nam. Trên cơ sở đánh giá khung pháp luật kinh tế hiện hành, báo cáo đã
kiến nghị về việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp luật kinh tế tại Việt
Nam cũng nh những biện pháp để bảo đảm thực hiện khung pháp luật kinh tế
trên thực tế. Về đề tài của các luận án tiến sĩ luật học có: Nhà nớc quản lý

kinh tế bằng pháp luật trong cơ chế thị trờng ở Việt Nam hiện nay của Chu
Hồng Thanh, trong luận án của mình, trên cơ sở nhận thức đúng những khái
niệm cơ bản, tác giả đã làm rõ vai trò của nhà nớc và pháp luật trong cơ chế
thị trờng, phân tích khái quát quá trình xuất hiện và vận động của cơ chế thị
trờng ở Việt Nam. Từ đó rút ra những nhận xét về các yêu cầu kinh tế khách
quan xây dựng hệ thống pháp luật. Khẳng định vai trò và phạm vi tác động
thông qua công cụ pháp luật của Nhà nớc trong cơ chế thị trờng; Đề tài: Hoàn
thiện pháp luật về tổ chức, hoạt động và quản lý nhà nớc đối với doanh
nghiệp nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng ở Việt Nam hiện nay (từ thực tiễn
của thành phố Hồ Chí Minh) của Lê Văn Hng, đã góp phần làm sáng tỏ thực
trạng pháp luật về tổ chức, hoạt động và quản lý nhà nớc đối với DNNN trong
thời gian qua, từ đó đề xuất phơng hớng và giải pháp đổi mới và hoàn thiện
pháp luật, nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN trong cơ chế thị trờng; Đề
tài: Đổi mới và hoàn thiện quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với các loại
hình doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế t nhân ở Việt Nam hiện nay của
Nguyễn Thanh Hóa, thì tập trung cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nớc
bằng pháp luật đối với các loại hình doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế t
nhân; kiến nghị các phơng hớng và giải pháp khả thi nhằm đổi mới và hoàn
thiện quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với các loại hình doanh nghiệp thuộc
khu vực kinh tế t nhân nói chung trong điều kiện kinh tế thị trờng định hớng
5
XHCN ở nớc ta hiện nay; Đề tài: Nhà nớc quản lý bằng pháp luật đối với
doanh nghiệp t nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn của Phạm Quý Tỵ, chỉ đi
sâu nghiên cứu về sự quản lý của Nhà nớc bằng pháp luật đối với hai loại hình
doanh nghiệp trong các loại hình doanh nghiệp ở nớc ta hiện nay là doanh
nghiệp t nhân và công ty trách nhiệm hữu hạn. Về sách chuyên khảo đã có
các tác phẩm sau: Đại hội VIII Đảng Cộng sản Việt Nam và những vấn đề cấp
bách của khoa học về Nhà nớc và pháp luật do PGS.TS Đào Trí úc (chủ
biên), đây là tác phẩm của tập thể tác giả là những nhà nghiên cứu khoa học
pháp lý của Việt Nam trên nhiều lĩnh vực khác nhau, tập trung nghiên cứu

những nội dung cơ bản, những vấn đề cấp bách của khoa học về Nhà nớc và
pháp luật đợc đề ra từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng Cộng
sản Việt Nam. Nội dung cuốn sách chủ yếu đề cập: Đại hội VIII của Đảng
Cộng sản Việt Nam và những vấn đề về bộ máy nhà nớc Cộng hòa XHCN
Việt Nam; Đại hội VIII của Đảng Cộng sản Việt Nam và những vấn đề về
pháp luật; sách Nhà nớc và pháp luật của chúng ta trong sự nghiệp đổi mới
của PGS.TS Đào Trí úc, là tập hợp những bài viết và công trình nghiên cứu lý
luận cơ bản mà tác giả đã thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 1990-1997.
Tác giả đã tập trung nghiên cứu một cách toàn diện những vấn đề phơng pháp
luận, các vấn đề về hệ thống chính trị và Nhà nớc, các vấn đề về pháp luật và
pháp chế, xây dựng ý thức và lối sống tuân theo pháp luật. Những vấn đề mà
tác giả nghiên cứu đã góp phần to lớn trong việc xây dựng nhà nớc ta ngày
càng vững mạnh, "là trụ cột của hệ thống chính trị, là công cụ để thực hiện
quyền lực nhân dân"; Nhà nớc của dân, do dân và vì dân, một nhà nớc trong
sạch, quản lý có hiệu quả các mặt của đời sống xã hội trên cơ sở xây dựng hệ
thống pháp luật đồng bộ, phù hợp với yêu cầu đổi mới của công cuộc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc; Một số vấn đề về nhà nớc quản lý vĩ mô nền kinh tế
thị trờng Việt Nam của GS.TS Nguyễn Duy Gia, là tác phẩm mà thông qua đó
tác giả đã luận giải những vấn đề cơ bản về nền kinh tế thị trờng ở nớc ta phải
6
là nền kinh tế thị trờng có quản lý, hớng dẫn và điều tiết của Nhà nớc theo
định hớng XHCN và đặt dới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Nền kinh tế thị
trờng phát triển đúng hớng, các nguồn lực vật chất - tài chính của xã hội đợc
huy động tốt hơn nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân;
đồng thời phát huy nền dân chủ XHCN, thực hiện công bằng xã hội, tạo điều
kiện và môi trờng thuận lợi cho các hoạt động sản xuất - kinh doanh, kiểm
soát chặt chẽ và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật, bảo đảm
"cơ chế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc theo định hớng xã hội chủ nghĩa
trở thành cơ chế vận hành của nền kinh tế". Bên cạnh các sách chuyên khảo
còn có rất nhiều bài viết của các nhà luật học bàn về vai trò của Nhà nớc và pháp

luật trong nền kinh tế thị trờng ở Việt Nam nh: Tìm hiểu vai trò của nhà nớc
trong nền kinh tế thị trờng của GS.TS Hoàng Văn Hảo; Pháp luật trong cơ chế
thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc của PTS. Trần Ngọc Đờng; Pháp luật kinh
tế nớc ta trong bớc chuyển sang kinh tế thị trờng của PTS. Nguyễn Nh Phát;
Nền kinh tế thị trờng và những vấn đề pháp lý đặt ra của PTS. Hoàng Thế
Liên, v.v
Ngoài ra, còn nhiều bài viết của nhiều tác giả khác cũng đề cập dới
nhiều góc độ khác nhau liên quan đến hoạt động quản lý nhà nớc bằng pháp
luật trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN. Những công trình đợc công
bố trên là tài liệu tham khảo quý giá cho tác giả trong quá trình nghiên cứu
của mình. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu và bài viết của các tác giả nêu
trên chỉ đề cập đến những vấn đề chung nhất có tính lý luận về vai trò của Nhà
nớc, vai trò của pháp luật, về việc sử dụng công cụ pháp luật trong quản lý nền
kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN. Hoặc chỉ dừng lại ở mức độ nghiên
cứu quản lý nhà nớc đối với DNNN hoặc doanh nghiệp t nhân và công ty trách
nhiệm hữu hạn hay nghiên cứu về các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế t
nhân nói chung. Cha có công trình hay đề tài nào đi sâu vào việc nghiên cứu
một cách toàn diện về quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt
7
Nam hiện nay, để từ đó xây dựng cơ sở lý luận, đa ra những giải pháp cơ bản
nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với
CTCP, một loại hình công ty có nhiều đặc tính u việt hiện nay ở nớc ta. Hơn
nữa, việc luận giải một cách có hệ thống yếu tố quản lý nhà nớc bằng pháp
luật đối với công ty cổ phần có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng và
hoàn thiện các thiết chế quản lý kinh tế dân chủ của Nhà nớc trong nền kinh tế
nhiều thành phần. Đây là một vấn đề khá mới mẻ ở nớc ta trong điều kiện
Đảng và Nhà nớc ta chủ trơng phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng
XHCN.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu của luận án là đề xuất các quan điểm và giải pháp

tăng cờng quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP nhằm bảo đảm môi
trờng pháp lý thuận lợi, an toàn, nâng cao năng lực cạnh tranh trong hoạt động
kinh doanh của CTCP; phát huy vai trò của CTCP trong nền kinh tế thị trờng
định hớng XHCN ở Việt Nam hiện nay.
Để thực hiện tốt mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án có những
nhiệm vụ chủ yếu sau đây:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về CTCP và quản lý nhà nớc bằng pháp luật
đối với CTCP trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở Việt Nam trong
giai đoạn hiện nay.
- Đánh giá thực trạng quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở
nớc ta trong thời gian qua, tìm ra những thiếu sót, yếu kém trong thực tiễn hoạt
động quản lý nhà nớc bằng pháp luật và các nguyên nhân của tình trạng trên.
- Đề xuất, kiến nghị những quan điểm, giải pháp tăng cờng quản lý
nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP, phát huy vai trò to lớn của CTCP trong
nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta.
8
4. Phạm vi nghiên cứu của luận án
ở nớc ta, có nhiều loại hình công ty đợc thành lập và hoạt động nh:
công ty TNHH có hai thành viên trở lên; công ty TNHH một thành viên do
một tổ chức thành lập và làm chủ sở hữu; CTCP; công ty hợp danh (theo luật
doanh nghiệp); các doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài tồn tại dới hình thức
công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH) (theo Luật đầu t nớc ngoài tại Việt
Nam); một số doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài hoạt động theo hình thức
CTCP qui định tại Nghị định số 38/2003/NĐ-CP ngày 15 tháng 4 năm 2003 của
Chính phủ; các CTCP thành lập từ cổ phần hóa DNNN.
Trong luận án này, chúng tôi chỉ đi sâu nghiên cứu quản lý nhà nớc
bằng pháp luật đối với CTCP theo Luật doanh nghiệp ở Việt Nam (bao gồm:
CTCP thành lập theo Luật doanh nghiệp và các CTCP thành lập do cổ phần
hóa DNNN).
5. Cơ sở lý luận và phơng pháp nghiên cứu

Luận án đợc nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, t
tởng Hồ Chí Minh về nhà nớc và pháp luật, những quan điểm, đờng lối, chủ tr-
ơng, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nớc về phát triển nền kinh tế
thị trờng định hớng XHCN.
Đề tài đợc nghiên cứu trên cơ sở vận dụng các phơng pháp nghiên cứu
của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Đây là cơ sở cho việc nhận thức bản chất
nội tại và các mối quan hệ biện chứng của các vấn đề cần nghiên cứu. Vận
dụng các quan điểm lịch sử cụ thể, quan điểm vận động, đề tài đợc nghiên cứu
trong quá trình hình thành và phát triển hoạt động quản lý nhà nớc bằng pháp
luật đối với CTCP; gắn liền với sự thay đổi về các điều kiện kinh tế - xã hội,
hoàn cảnh lịch sử qua các thời kỳ phát triển của đất nớc. Ngoài ra, tác giả luận
án còn sử dụng phơng pháp nghiên cứu tổng hợp, thống kê, phân tích, so sánh,
đánh giá qua các số liệu thu thập có liên quan đến hoạt động quản lý nhà nớc
bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt Nam cũng nh một số nớc trên thế giới
9
nhằm làm sáng tỏ những luận cứ khoa học và tính thuyết phục cao trong các
đề xuất về quan điểm, giải pháp tăng cờng quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối
với CTCP trong nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở Việt Nam hiện nay.
6. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án
Nội dung của luận án có những điểm mới sau đây:
- Luận án đã phân tích những đặc điểm và tính u việt của CTCP trong
nền kinh tế thị trờng ở nớc ta trớc nhu cầu nâng cao năng lực cạnh tranh, thu
hút vốn đầu t, trong bối cảnh hội nhập và hợp tác phát triển của kinh tế Việt
Nam với các nớc trong khu vực và trên thế giới.
- Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống
cơ sở lý luận về quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt Nam
hiện nay, trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN.
- Từ đánh giá thực trạng quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP
hiện nay ở nớc ta, luận án làm sáng tỏ những hạn chế trong công tác quản lý
nhà nớc cần đợc tổng kết, rút kinh nghiệm.

- Xác lập các quan điểm, đề xuất những giải pháp nhằm tăng cờng
quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt Nam.
7. ý nghĩa của luận án
Những kết quả nghiên cứu đợc đề cập trong luận án có thể làm tài liệu
tham khảo về cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc tiếp cận và hoàn thiện ph-
ơng thức quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với CTCP ở Việt Nam.
Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng
dạy về quản lý nhà nớc, về chuyên ngành luật trong các trờng học hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung của luận án gồm 3 chơng 8 tiết.
10
Chơng 1
CƠ Sở Lý Luận Về Quản Lý Nhà Nớc Bằng Pháp Luật
Đối Với CÔNG TY Cổ Phần ở Việt NAM
1.1. Khái Niệm, Đặc Điểm, Tính ƯU Việt và quá trình hình
thành CÔNG TY Cổ Phần ở Việt Nam
1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của công ty cổ phần
1.1.1.1. Khái niệm công ty cổ phần
Với những tiền đề kinh tế - pháp lý vững chắc của mình, từ lâu công ty
đã đi vào đời sống của con ngời nh một mô hình "lý tởng" nhất giúp họ tối đa
hóa lợi nhuận, tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch, kiểm soát sự lợi dụng
cơ hội của các thành viên trong công ty. Công ty ra đời gắn liền với những
điều kiện nhất định về kinh tế, xã hội, lịch sử. Các công ty luôn thay đổi phù
hợp với các nhu cầu tất yếu của con ngời. Lúc ban đầu, các thơng gia liên kết
dới hình thức một hãng buôn hay một công ty để hùn vốn đóng những con
thuyền vợt đại dơng, hoặc buôn bán xa hơn ở những lãnh thổ mới khám phá.
Trong quá trình cùng nhau kinh doanh, buôn bán theo phờng hội, các thơng
gia rất cần niềm tin, sự sống chết có nhau. Yếu tố về nhân thân, sự quen biết
mang tính chất "chọn mặt gửi vàng" đợc đặt lên hàng đầu. Càng về sau, sự

giao lu thơng mại đợc mở rộng, nền sản xuất hàng hóa - tiền tệ ngày càng phát
triển, với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận cao nhất, nhiều nhà kinh doanh đã bắt
đầu sự cạnh tranh quyết liệt nhằm tìm kiếm thị trờng, mở rộng qui mô kinh
doanh. Sức mạnh của họ đợc dựa trên thực lực về tài chính, nên mục tiêu nâng
cao năng lực về vốn luôn đợc các nhà doanh nghiệp chú ý. Đến lúc này, yếu tố
về vốn đã chi phối mạnh mẽ hoạt động của các công ty. Hơn thế nữa, khi pháp
luật của một quốc gia thừa nhận một loại hình công ty này hay công ty khác
đều luôn tính đến đặc thù, điều kiện của mình thích ứng ra sao đối với loại
hình doanh nghiệp đó; sự lựa chọn của nhà đầu t, khả năng phát triển cũng nh
11
trình độ quản lý của Nhà nớc. Không tính đến các yếu tố này thì pháp luật về
công ty sẽ không tạo ra đợc khả năng thu hút vốn đầu t, sẽ sơ hở, tản mạn, tùy
tiện. Từ đó, chúng ta thấy rằng, để có thể huy động đợc nhiều vốn, kinh doanh
có hiệu quả hơn ngời ta tổ chức ra nhiều loại hình công ty khác nhau. Sự phân
biệt các loại hình công ty này tùy thuộc vào các tiêu chí, các căn cứ khác nhau.
Dù phân chia theo hình thức nào đi nữa thì vấn đề quan trọng nhất mà nhà n-
ớc, chủ nợ, nhà đầu t, các thành viên trong công ty quan tâm nhất đó là vốn
phục vụ sản xuất - kinh doanh và trách nhiệm pháp lý của công ty đối với các
hoạt động của mình. Nếu dựa trên cơ sở này thì có hai loại hình công ty chủ
yếu là công ty đối nhân và công ty đối vốn.
* Công ty đối nhân: Có hai loại hình là công ty hợp danh và công ty
hợp vốn đơn giản. Các thành viên khi tham gia thành lập công ty này chủ yếu
quan tâm đến nhân thân ngời góp vốn mà không quan tâm đến phần vốn góp.
Công ty hợp danh là loại hình công ty trong đó các thơng gia cùng
kinh doanh dới một tên chung (hãng buôn), nhng công ty không có t cách
pháp nhân, các thơng gia phải chịu trách nhiệm vô hạn hoặc liên đới chịu
trách nhiệm vô hạn về các hoạt động của công ty. Mặt u điểm của công ty này
là do các thành viên chịu trách nhiệm vô hạn nên có độ an toàn cao đối với xã
hội, quản lý có hiệu quả vì ít ngời và tin tởng nhau. Hạn chế của nó là huy
động vốn không đợc nhiều vì thành viên rất hạn chế, chỉ gồm những ngời hiểu

biết nhau, tin tởng nhau, kết ớc với nhau.
Công ty hợp vốn đơn giản gồm hai loại thành viên, thành viên nhận
vốn và thành viên góp vốn, thành viên nhận vốn phải chịu trách nhiệm vô hạn
về các khoản nợ của công ty còn thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm
trong phạm vi vốn góp. Ưu điểm của loại hình công ty này là có thể mở rộng
đợc thành viên góp vốn, có thể huy động đợc vốn lớn hơn công ty hợp danh.
Tuy vậy, số lợng thành viên vốn hạn chế nên việc huy động vốn có hạn và chỉ
thích hợp với qui mô kinh doanh nhỏ.
12
* Công ty đối vốn: Có hai loại hình là công ty TNHH và CTCP. Đặc
điểm chung của công ty đối vốn là khi thành lập và trong suốt quá trình hoạt
động các thành viên công ty hoàn toàn không quan tâm đến nhân thân ngời
góp vốn mà chỉ quan tâm đến phần vốn góp của họ và trách nhiệm của các
thành viên là trách nhiệm hữu hạn trong phần vốn góp.
Công ty TNHH là loại hình công ty chuyển tiếp giữa loại hình công ty
đối nhân và công ty đối vốn. Trong việc thành lập loại hình công ty này ngời
ta vẫn lựa chọn thành viên góp vốn đồng thời cũng quan tâm đến phần vốn
góp, các thành viên phải có lợng vốn nhất định mới đợc tham gia công ty.
Việc quản lý, điều hành loại hình công ty này cũng phức tạp hơn công ty đối
nhân, vốn huy động cũng bị giới hạn trong phần vốn góp của các thành viên
và không đợc phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn.
CTCP là loại hình đặc trng của công ty đối vốn, nghĩa là khi thành lập
và trong suốt quá trình hoạt động các thành viên công ty hoàn toàn không
quan tâm đến nhân thân ngời góp vốn mà chỉ quan tâm đến phần vốn góp của
họ. Bởi vì đối với loại hình công ty này t cách thành viên công ty và các quyền
của cổ đông trong việc quyết định các vấn đề liên quan đến cơ cấu tổ chức và
hoạt động của công ty đợc quyết định trớc hết bởi số lợng các cổ phiếu của
công ty mà ngời đó nắm giữ. CTCP đợc quyền phát hành chứng khoán ra công
chúng. Với tính chất này, CTCP là một hình thức tổ chức đặc biệt, năng động
có thể sử dụng để huy động vốn thông qua các giao dịch trên thị trờng chứng

khoán.
Từ sự phân tích trên, luận án đa ra khái niệm CTCP nh sau:
Công ty cổ phần là loại hình doanh nghiệp thuộc công ty đối vốn. Vốn
của công ty cổ phần đợc chia thành những phần bằng nhau gọi là cổ phần và
đợc thể hiện dới hình thức cổ phiếu. Việc góp vốn vào công ty đợc thực hiện
bằng cách mua cổ phiếu. Các cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ
của công ty trong phạm vi giá trị cổ phiếu mà họ sở hữu. Công ty cổ phần có
13
t cách pháp nhân độc lập, mang tính tổ chức cao, có cấu trúc vốn phức tạp.
Công ty cổ phần có quyền phát hành chứng khoán ra công chúng để huy động
vốn.
1.1.1.2. Đặc điểm của công ty cổ phần
CTCP có những đặc điểm cơ bản sau:
+ Về số lợng thành viên: Hầu hết pháp luật các nớc đều qui định số l-
ợng thành viên tối thiểu mà không giới hạn số lợng tối đa (theo qui định của
Luật công ty năm 1990 của Việt Nam thì số lợng thành viên tối thiểu trong
suốt quá trình hoạt động của CTCP là 7 và theo Luật doanh nghiệp năm 1999
thì số lợng thành viên tối thiểu của CTCP là 3). Đặc điểm này thể hiện đặc tr-
ng cơ bản của CTCP là loại hình công ty đối vốn nên có sự liên kết của nhiều
thành viên tham gia góp vốn vào CTCP.
+ Về hình thức góp vốn: Vốn điều lệ của công ty đợc chia thành nhiều
phần bằng nhau gọi là cổ phần. Giá trị của mỗi cổ phần gọi là mệnh giá cổ
phiếu, ngời mua cổ phiếu gọi là cổ đông, lợi nhuận có đợc hằng năm từ cổ
phần gọi là cổ tức. Việc góp vốn vào CTCP đợc thực hiện bằng cách mua cổ
phiếu, mỗi cổ đông có thể mua một hoặc nhiều cổ phiếu.
+ Về huy động vốn: Trong quá trình hoạt động của mình, CTCP đợc
quyền phát hành chứng khoán theo qui định của pháp luật về phát hành chứng
khoán ra công chúng để huy động vốn. Theo Luật công ty năm 1990 và Luật
doanh nghiệp năm 1999 đều qui định: đối với công ty TNHH khi muốn tăng
vốn điều lệ của mình thì chỉ đợc thực hiện bằng cách hoặc tăng thêm phần vốn

góp của các thành viên, hoặc kết nạp thêm thành viên mới. Trong khi đó khả
năng huy động vốn để tăng thêm vốn điều lệ của CTCP là rất lớn, bất cứ lúc
nào khi hội đủ các điều kiện luật định CTCP cũng có quyền phát hành cổ
phiếu mới để kêu gọi vốn đầu t từ các cổ đông mới.
+ Về chuyển nhợng phần vốn góp: trong CTCP, phần vốn góp của các
cổ đông đợc thể hiện dới hình thức cổ phiếu. Các cổ phiếu do CTCP phát hành
14
là "hàng hóa" nên ngời sở hữu các "hàng hóa" này có thể tự do chuyển nhợng
một cách dễ dàng mà không bị ràng buộc bất kỳ điều kiện nào. Các cổ đông
muốn chuyển nhợng một phần hoặc toàn bộ số cổ phiếu của mình trong CTCP
cho các cổ đông khác đều đợc thực hiện một cách dễ dàng theo qui định của
điều lệ công ty, trừ những trờng hợp pháp luật hạn chế quyền chuyển nhợng
cổ phiếu.
Nh vậy, so sánh với các loại hình công ty khác thì CTCP có nhiều u
việt hơn, khắc phục đợc những hạn chế của loại hình công ty đối nhân và công
ty TNHH. Với loại hình CTCP có thể huy động đợc nguồn vốn lớn thỏa mãn
nhu cầu kinh doanh miễn là sản xuất kinh doanh của công ty có hiệu quả, mức
cổ tức đủ sức hấp dẫn những ngời có vốn, đồng thời chia nhỏ rủi ro cho các
thành viên. Tuy vậy, do CTCP thờng có quy mô kinh doanh lớn, số lợng thành
viên đông nên quản lý, điều hành sẽ gặp nhiều phức tạp. Kết quả hoạt động
của công ty ảnh hởng nhiều đến ổn định xã hội vì công ty đợc công khai phát
hành cổ phiếu huy động vốn trong xã hội và số đông các thành viên góp vốn
có thể là ngời lao động. Mặc dù công ty chịu trách nhiệm hữu hạn nhng để
bảo đảm an toàn cho xã hội và hoạt động của công ty có hiệu quả nhà nớc
phải có nhiều ràng buộc chặt chẽ về tổ chức, hoạt động của loại hình công ty
này.
Cần nhận thức rằng, mỗi loại hình công ty đều có những u điểm và hạn
chế nhất định, nhng CTCP là loại hình công ty có nhiều u điểm, phù hợp với
nền kinh tế thị trờng. Đồng thời trên thực tế để bảo đảm phù hợp với tâm lý
của ngời góp vốn, phù hợp với qui mô ngành nghề kinh doanh, trình độ của

ngời quản lý điều hành công ty, pháp luật các nớc đều cho phép thành lập các
loại hình công ty nêu trên. Luật doanh nghiệp của Việt Nam năm 1999 cho
phép thành lập công ty TNHH một thành viên, công ty TNHH hai thành viên
trở lên, CTCP và cả loại hình công ty hợp danh kết hợp cả u việt của loại hình
công ty hợp vốn đơn giản.
15
1.1.2. Tính u việt của công ty cổ phần
So với các loại hình doanh nghiệp khác hiện nay ở nớc ta, thì CTCP có
nhiều tính u việt rõ nét. Những tính u việt này xuất phát từ chính đặc điểm của
CTCP và đợc thể hiện ở những khía cạnh sau:
- Thứ nhất: CTCP là tổ chức có t cách pháp nhân độc lập
Pháp luật về công ty của các nớc đều xác lập một cách cụ thể và rõ
ràng về các quyền và nghĩa vụ pháp lý của CTCP với t cách là một pháp nhân
độc lập, có năng lực và t cách chủ thể riêng, tồn tại độc lập và tách biệt với các
cổ đông trong CTCP. Trong quá trình hoạt động công ty chịu trách nhiệm về
các khoản nợ bằng chính tài sản của mình. Với t cách chủ thể là pháp nhân
thông qua ngời đại diện theo qui định của pháp luật, CTCP có thể trở thành
nguyên đơn hoặc bị đơn dân sự trong các quan hệ tranh tụng tại tòa án. Khi
CTCP mua sắm các tài sản mới, thì tài sản đó thuộc sở hữu của CTCP, còn các
cổ đông chỉ đợc sở hữu cổ phần trong CTCP mà không có bất kỳ quyền sở hữu
nào đối với tài sản của CTCP.
- Thứ hai: Các cổ đông trong CTCP chịu trách nhiệm hữu hạn
Khi một tổ chức hay cá nhân mua cổ phiếu của CTCP tức là họ đã
chuyển dịch vốn của mình theo những phơng thức nhất định vào CTCP và phần
vốn đó trở thành tài sản thuộc sở hữu CTCP, đồng thời cổ đông sẽ đợc hởng các
quyền và nghĩa vụ phát sinh từ việc góp vốn. Với t cách là một pháp nhân, CTCP
có năng lực pháp luật độc lập, có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ pháp lý theo qui
định của pháp luật. Vì thế, các quyền và nghĩa vụ của CTCP hoàn toàn tách biệt
khỏi các quyền và nghĩa vụ của cổ đông vì CTCP là chủ thể của quyền sở hữu
công ty. Vốn thuộc sở hữu CTCP chính là giới hạn sự rủi ro tài chính của các cổ

đông trên toàn bộ số vốn đã đầu t vào CTCP, nên trách nhiệm của những cổ
đông đối với các nghĩa vụ của công ty đợc hạn chế trong phạm vi mà họ đã đầu
t vào cổ phiếu. Xét về phơng diện sự tách bạch về tài sản thì các cổ đông
không có quyền đối với tài sản của CTCP nên họ không chịu trách nhiệm về
16
các nghĩa vụ của CTCP; CTCP chịu trách nhiệm bằng chính tài sản của mình.
Cả CTCP lẫn chủ nợ của CTCP đều không có quyền kiện đòi tài sản của cổ đông
trừ trờng hợp cổ đông nợ CTCP do cha đóng đủ tiền góp vốn hoặc cha thanh toán
đủ cho CTCP số tiền mua cổ phiếu phát hành. Đây là điểm khác nhau cơ bản về
trách nhiệm của các chủ thể kinh doanh, trong công ty hợp danh hay doanh
nghiệp t nhân (theo pháp luật Việt Nam) và đối với công ty đối nhân hay
doanh nghiệp một chủ của hầu hết các nớc thì các thành viên hợp danh (hay
thành viên nhận vốn) và chủ doanh nghiệp sẽ chịu trách nhiệm cá nhân vô hạn
về các nghĩa vụ của công ty hay của doanh nghiệp bằng tài sản của mình bất
kể tài sản đó có liên quan đến hoạt động kinh doanh hay không.
Nh vậy, xuất phát từ sự tồn tại độc lập của CTCP so với các cổ đông nên
CTCP có các quyền và nghĩa vụ về tài sản riêng, do đó các rủi ro của cổ đông khi
đầu t vào CTCP chỉ giới hạn trong số lợng giá trị cổ phiếu mà cổ đông đó đầu t.
Ngợc lại, khi đầu t vào công ty hợp danh hay doanh nghiệp t nhân thì mức độ rủi
ro là vô hạn. Với tính chất chịu trách nhiệm hữu hạn nh trên đã thu hút mạnh mẽ
các nhà đầu t mạnh dạn đầu t vào CTCP nhiều hơn so với đầu t vào các loại hình
doanh nghiệp khác mà ở đó họ phải chịu trách nhiệm vô hạn. Bất kỳ nhà đầu t nào
cũng hiểu rằng khi mình đầu t vào CTCP với tính chất chịu trách nhiệm hữu hạn
của cổ đông thì không bao giờ mình bị mất nhiều hơn so với số vốn đã bỏ ra đầu t
vào CTCP nên họ ít sợ rủi ro hơn ngời đầu t vốn vào công ty hợp danh hay doanh
nghiệp t nhân, những ngời này phải thấp thỏm lo âu canh cánh khi tình hình kinh
doanh của doanh nghiệp xấu đi, vì họ có thể mất toàn bộ tài sản bất kỳ khi nào.
Chính lợi thế này mà các CTCP có khả năng huy động rất lớn các nguồn vốn đầu
t của xã hội vào hoạt động sản xuất - kinh doanh của mình.
- Thứ ba: Việc chuyển nhợng các phần vốn góp đợc thực hiện một

cách tự do
Hầu hết pháp luật về công ty của các nớc trên thế giới đều qui định
và cho phép chuyển nhợng một cách dễ dàng và tự do các loại cổ phiếu do
17
CTCP phát hành từ cổ đông sang chủ sở hữu mới. Vì khác với các loại công
ty khác, vốn điều lệ của CTCP đợc chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là
cổ phần. Giá trị của mỗi cổ phần gọi là mệnh giá cổ phiếu. Việc góp vốn vào
CTCP đợc thực hiện bằng cách mua cổ phiếu nên cổ phiếu đợc xem là hình
thức thể hiện phần vốn góp của các cổ đông. Các cổ phiếu do CTCP phát
hành là "hàng hóa" nên các cổ đông khi sở hữu cổ phiếu có thể tự do chuyển
nhợng; hơn thế nữa trách nhiệm của các cổ đông chỉ giới hạn trong phạm vi
giá trị các cổ phiếu mà họ sở hữu nên khi họ muốn rút lui khỏi công việc
kinh doanh hay muốn bán cổ phiếu của mình cho ngời khác thì họ thực hiện
rất dễ dàng. Đó là lý do giải thích vì sao có rất nhiều ngời muốn đầu t vào
CTCP chứ không muốn đầu t vào các loại hình doanh nghiệp khác. Đây cũng
là một trong những yếu tố cần thiết cho việc hình thành và phát triển thị tr-
ờng chứng khoán.
- Thứ t: CTCP có cơ cấu vốn và tài chính linh hoạt, có thể huy động đ-
ợc vốn theo yêu cầu kinh doanh
CTCP không thể đợc thành lập và không thể hoạt động nếu không có
vốn. Vốn quyết định và chi phối toàn bộ hoạt động, quan hệ nội bộ cũng nh
quan hệ với các đối tác bên ngoài. Trong quan hệ nội bộ, vốn của công ty đ-
ợc xem là cội nguồn của quyền lực. Với đặc trng là loại hình công ty đối
vốn, quyền lực trong CTCP sẽ thuộc về những ai nắm giữ phần lớn số vốn
trong công ty. Trong quan hệ với bên ngoài, vốn của CTCP là một dấu hiệu
chỉ rõ thực lực tài chính của công ty. Tuy nhiên, khác với nhiều yếu tố khác,
vốn trong CTCP là yếu tố năng động nhất. Các qui luật kinh tế thị trờng chỉ
ra rằng cùng với sự lu thông hàng hóa là sự lu thông tiền tệ, tức là sự chu
chuyển các nguồn vốn. Sự phát triển của CTCP tỷ lệ thuận với sự luân
chuyển các nguồn vốn trong nền kinh tế. Sự vận động của vốn trong CTCP

vừa chịu sự chi phối khách quan của các qui luật kinh tế, vừa bị ảnh hởng bởi
ý chí chủ quan của con ngời. Điều này đặt ra một đòi hỏi là con ngời phải tạo
18
ra cách thức góp vốn, cách tổ chức và quản lý vốn để có thể đáp ứng đợc sự
vận động linh hoạt của vốn. Sự linh hoạt trong vận động của vốn vừa phải
thích ứng với yêu cầu đòi hỏi đa dạng của nhà đầu t, vừa không mất đi bản
chất vốn có của CTCP. Điều đó có nghĩa là phải tạo cho bản thân CTCP khả
năng chuyển dịch các phần vốn góp một cách dễ dàng song t cách pháp nhân
của công ty không vì sự chuyển nhợng đó mà bị thay đổi.
Theo các qui định của Luật doanh nghiệp thì CTCP ở Việt Nam có thể
qui định và phát hành nhiều loại cổ phiếu khác nhau nh: cổ phiếu phổ thông,
cổ phiếu u đãi (trong cổ phiếu u đãi có: cổ phiếu u đãi biểu quyết, cổ phiếu u
đãi cổ tức, cổ phiếu u đãi hoàn lại và các loại cổ phiếu u đãi khác) và các loại
trái phiếu. Đây sẽ là những loại chứng khoán đợc phát hành rộng rãi ra công
chúng nhằm tăng khả năng thu hút vốn đầu t cho kinh doanh của CTCP. Ngoài
ra, với việc xác lập mệnh giá của cổ phiếu thấp đã tạo điều kiện thuận lợi cho
những nhà đầu t dù cho khả năng tài chính không nhiều nhng vẫn có khả năng
tham gia đầu t vốn vào CTCP.
- Thứ năm: Tính ổn định trong hoạt động kinh doanh và không hạn
chế về thời gian tồn tại
Đối với các loại hình doanh nghiệp t nhân hay công ty hợp danh sự tồn
tại của các doanh nghiệp này luôn luôn gắn liền với t cách của chủ sở hữu
doanh nghiệp hay các thành viên hợp danh; bởi vì hoạt động kinh doanh của
các doanh nghiệp này có thể sẽ bị kết thúc cùng với cái chết, sự rút lui hay sự
khánh tận của chủ doanh nghiệp t nhân hay của một trong các thành viên hợp
danh công ty. Khác với các loại hình doanh nghiệp trên, hoạt động kinh
doanh của CTCP hoàn toàn không phụ thuộc vào bất kỳ điều gì có thể xảy ra
đối với các cổ đông trong CTCP; bởi vì CTCP có t cách pháp nhân độc lập
nên nếu có bất kỳ sự rút lui, sự phá sản hoặc thậm chí cái chết có xảy ra đối
với các cổ đông thì CTCP vẫn tiếp tục tồn tại và phát triển mà hoàn toàn

không hề bị ảnh hởng gì cả. Đây chính là một u điểm bảo đảm cho việc kinh
19
doanh của CTCP diễn ra một cách liên tục và ổn định. Mặt khác, pháp luật
công ty hiện đại của một số nớc đều không hạn chế thời gian tồn tại của
CTCP trừ những trờng hợp nh: công ty phá sản hoặc các cổ đông cùng thỏa
thuận chấm dứt hoạt động hay vì một lý do nào khác mà điều lệ công ty qui
định. Chính sự ổn định trong kinh doanh và thời gian hoạt động lâu dài đã
tạo cho các CTCP có đợc sự thu hút mạnh mẽ và đợc a chuộng hơn so với các
loại hình doanh nghiệp khác.
- Thứ sáu: CTCP có cơ chế quản lý tập trung cao và minh bạch
Với t cách là một pháp nhân độc lập, trong CTCP có sự tách biệt giữa
quyền sở hữu và cơ chế quản lý. Đó là việc các cổ đông sẽ bầu ra ban giám
đốc và ban giám đốc sẽ thay mặt các cổ đông quản lý công ty. Nh vậy, trong
CTCP việc quản lý đợc tập trung hóa cao vào ban giám đốc mà không dàn
trải đều việc quản lý cho các cổ đông nh đối với công ty hợp danh; bởi vì
trong công ty hợp danh việc quản lý công ty đợc thực hiện bởi các thành viên
hợp danh với t cách là những ngời chịu trách nhiệm vô hạn hoặc liên đới chịu
trách nhiệm vô hạn về các khoản nợ trong kinh doanh của công ty nên họ đ -
ợc toàn quyền quản lý công ty và nhân danh công ty trong các hoạt động. Sự
tách biệt giữa quyền sở hữu và việc quản lý còn đợc thể hiện ở việc luật công
ty hiện đại của một số nớc còn qui định cho phép giám đốc quản lý công ty
có thể không phải là cổ đông của công ty. Giám đốc có thể là ngời đại diện
theo pháp luật của CTCP, là ngời điều hành các hoạt động kinh doanh hàng
ngày của công ty. Rõ ràng việc qui định nh vậy một mặt thu hút đợc những
ngời quản lý chuyên nghiệp đợc CTCP thuê làm công tác quản lý, mặt khác
tách biệt vai trò chủ sở hữu với chức năng quản lý đã tạo cho CTCP có đợc
sự quản lý tập trung cao thông qua cơ chế quản lý hiện đại, lành nghề nên rất
phù hợp với điều kiện quản lý các doanh nghiệp có qui mô lớn.
1.1.3. Quá trình hình thành công ty cổ phần ở Việt Nam
20

ở Việt Nam, so với các nớc trên thế giới, Luật công ty ra đời muộn và
chậm phát triển mặc dù các hoạt động thơng mại đã có từ lâu và đợc điều
chỉnh bằng thông lệ thơng mại. Do Việt Nam là thuộc địa của Pháp, nên đã có
thời kỳ Luật thơng mại của Pháp đợc áp dụng trên từng vùng khác nhau của
lãnh thổ Việt Nam. Luật lệ về công ty lần đầu tiên đợc qui định tại Việt Nam
vào năm 1913 trong "Dân luật đợc thi hành tại các Tòa Nam án Bắc kỳ", trong
đó có đề cập đến "hội buôn" đó là những hình thức công ty đơn giản. Theo
đạo luật này, các công ty (hội buôn) đợc chia thành hai loại: hội ngời và hội
vốn. Trong hội ngời chia thành hội hợp danh (công ty hợp danh), hội hợp t
(công ty hợp vốn đơn giản), hội đồng lợi. Trong hội vốn chia thành: hội vô
danh (CTCP) và hội hợp cổ (công ty hợp vốn cổ phần đơn giản). Trong luật
này không có công ty trách nhiệm hữu hạn.
Năm 1944, chính quyền Bảo Đại xây dựng Bộ Luật thơng mại Trung
phần.
Năm 1972, chính quyền Việt Nam Cộng hòa ban hành Bộ Luật thơng
mại Việt Nam Cộng hòa.
Sau năm 1954, đất nớc chia làm hai miền: miền Bắc bắt đầu tiến hành
cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam tiếp tục cuộc đấu tranh thống
nhất đất nớc. ở miền Bắc, Nhà nớc ta tiến hành cải tạo các thành phần kinh tế
phi XHCN theo kế hoạch 3 năm khôi phục và phát triển kinh tế (1957-1960).
Trong giai đoạn này, hình thức công ty hợp doanh ra đời là sự duy trì một số
doanh nghiệp có phần sở hữu t nhân. Về cơ bản, các công ty hợp doanh đợc
coi nh một hình thức để cải tạo đối với các thành phần kinh tế phi XHCN. Sự
tồn tại của các công ty này chỉ trong một thời gian ngắn và sau đó chuyển thể
thuộc sở hữu nhà nớc và sở hữu tập thể dới các hình thức xí nghiệp quốc
doanh, các nhà máy, các cửa hàng hay hợp tác xã. Việc ra đời hình thức công
ty hợp doanh thực chất là bớc chuyển trong quá trình thực hiện nhiệm vụ cải
21
tạo các thành phần kinh tế nên nó tồn tại không lâu và nhà nớc cũng không có
văn bản pháp luật nào để điều chỉnh mà chỉ dùng chính sách để cải tạo.

Từ năm 1960, thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng Lao động Việt Nam
(nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) lần thứ III, miền Bắc bắt đầu xây dựng nền
kinh tế kế hoạch hóa tập trung với hai thành phần kinh tế chủ yếu là quốc
doanh và tập thể trong đó kinh tế quốc doanh giữ vai trò then chốt chi phối
toàn bộ các quan hệ kinh tế trong nền kinh tế quốc dân. Nhà nớc với t cách là
chủ sở hữu các t liệu sản xuất chủ yếu và vốn đã đề ra hệ thống chỉ tiêu pháp
lệnh bắt buộc từ sản xuất, lu thông đến phân phối sản phẩm theo mệnh lệnh
hành chính. Một số văn bản pháp luật trong thời kỳ này cũng đề cập đến thuật
ngữ "công ty", nhng khái niệm "công ty" ở thời kỳ này đợc sử dụng không
đúng với bản chất pháp lý của nó, mà thực chất là khái niệm đợc dùng để phân
biệt giữa các hình thức hoạt động trong các đơn vị sản xuất tạo ra sản phẩm và
các đơn vị thực hiện hoạt động thơng nghiệp phân phối, tiêu thụ sản phẩm;
nên không có loại hình công ty và pháp luật về công ty.
Sau đại thắng mùa xuân năm 1975, miền Nam đợc hoàn toàn giải phóng,
thống nhất đất nớc, Đảng và Nhà nớc ta đã có nhiều chính sách trong việc khôi
phục và phát triển kinh tế sau chiến tranh. Nhng do nhiều nguyên nhân khách
quan và chủ quan khác nhau, nên chúng ta cha có bớc đột phá trong công cuộc
phát triển nền kinh tế đất nớc.
Từ năm 1986, với đờng lối đổi mới toàn diện đất nớc theo tinh thần Đại
hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng ta đề ra
đờng lối xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế
thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc theo định hớng XHCN. Đờng lối đổi mới đó
đã thúc đẩy sự đa dạng hóa các loại hình doanh nghiệp với việc bảo đảm quyền
tự do kinh doanh của các doanh nghiệp trong việc lựa chọn qui mô kinh doanh,
ngành nghề hoạt động, hình thức sở hữu. Ngày 21 tháng 12 năm 1990, Quốc hội
khóa VIII nớc Cộng hòa XHCN Việt Nam đã thông qua hai đạo luật quan trọng
22
là: Luật công ty và Luật doanh nghiệp t nhân. Với việc ban hành hai đạo luật
này cùng hệ thống các văn bản hớng dẫn thi hành đã tạo lập nên hành lang pháp
lý cho hoạt động của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh nh: CTCP, công ty

TNHH, doanh nghiệp t nhân; đã góp phần to lớn trong việc giải phóng lực lợng
sản xuất, phát huy nội lực, thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ cơ chế tập
trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trờng định hớng XHCN. Tuy nhiên, do
đợc xây dựng trong thời kỳ đầu của công cuộc đổi mới, nên sau gần mời năm
thực hiện, nhiều nội dung của các đạo luật trên đã tỏ ra bất cập, không đáp ứng
đợc nhu cầu điều chỉnh hoạt động của các loại hình doanh nghiệp trong thời kỳ
mới. Vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung Luật công ty và Luật doanh nghiệp t nhân đã
trở nên cấp thiết hơn lúc nào hết nhằm tiếp tục hoàn thiện môi trờng pháp lý
cho các hoạt động kinh doanh tại Việt Nam. Đáp ứng nhu cầu đó, trên cơ sở
hợp nhất có sửa đổi, bổ sung Luật công ty và Luật doanh nghiệp t nhân, ngày
01 tháng 6 năm 1999 Quốc hội khóa X nớc Cộng hòa XHCN Việt Nam đã
thông qua Luật doanh nghiệp và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm
2000. Luật doanh nghiệp ra đời với phạm vi điều chỉnh đợc mở rộng, nhiều nội
dung đợc đề cập một cách toàn diện, cải cách một bớc quan trọng về thủ tục
hành chính, phù hợp với yêu cầu tăng cờng quản lý nhà nớc, cải thiện môi trờng
kinh doanh, phát huy nội lực, thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế đất nớc.
Nh vậy, cùng với các loại hình doanh nghiệp khác, CTCP ở Việt Nam ra
đời khá muộn so với các nớc trên thế giới. CTCP ở nớc ta đợc hình thành và
phát triển cùng với sự thừa nhận nền kinh tế thị trờng có điều tiết, thể hiện sự
thay đổi sâu sắc trong t duy lãnh đạo kinh tế của Đảng và Nhà nớc ta.
Mặt khác, cùng với chủ trơng sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao
hiệu quả DNNN, từ đầu thập niên 90, Đảng và Nhà nớc ta đã có chủ trơng "cổ
phần hóa" DNNN nhằm mục tiêu:
23
- Góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh của doanh
nghiệp; tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu, trong đó có đông
đảo ngời lao động; tạo động lực mạnh mẽ và cơ chế quản lý năng động cho
doanh nghiệp để sử dụng có hiệu quả vốn, tài sản của Nhà nớc và của doanh
nghiệp.
- Huy động vốn của toàn xã hội, bao gồm: cá nhân, các tổ chức kinh

tế, tổ chức xã hội trong nớc và ngoài nớc để đầu t đổi mới công nghệ, phát
triển doanh nghiệp.
- Phát huy vai trò làm chủ thực sự của ngời lao động, của các cổ đông,
tăng cờng sự giám sát của nhà đầu t đối với doanh nghiệp; bảo đảm hài hòa lợi
ích của Nhà nớc, doanh nghiệp, nhà đầu t và ngời lao động.
Theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành Trung -
ơng Đảng khóa IX và các Nghị định số 28/CP ngày 7 tháng 5 năm 1996, Nghị
định số 44/1998/NĐ-CP ngày 29 tháng 6 năm 1998 và Nghị định số
64/2002/NĐ-CP ngày 19 tháng 6 năm 2002 của Chính phủ thì các DNNN sau
khi cổ phần hóa sẽ chuyển đổi hình thức sở hữu và hoạt động dới hình thức
CTCP theo Luật doanh nghiệp và nhà nớc sẽ thực hiện chức năng quản lý của
mình đối với các doanh nghiệp này nh đối với CTCP. Nh vậy, ngoài các CTCP
đợc thành lập và hoạt động theo qui định của Luật doanh nghiệp thì việc cổ
phần hóa DNNN sẽ có thêm cơ hội cho các doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà n-
ớc sau khi cổ phần hóa sẽ trở thành các CTCP hoạt động theo Luật doanh
nghiệp.
Thực tiễn cho thấy, chủ trơng đẩy mạnh cổ phần hóa các doanh nghiệp,
kể cả DNNN là hoàn toàn đúng đắn, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất
kinh doanh, góp phần tăng trởng và phát triển bền vững nền kinh tế thị trờng
định hớng XHCN ở nớc ta hiện nay. Theo số liệu thống kê của Ban chỉ đạo
đổi mới và phát triển doanh nghiệp, tính đến cuối tháng 7/2004 số DNNN đợc
cổ phần hóa là 1.748 doanh nghiệp. Kết quả khảo sát 500 doanh nghiệp đã đ-
24
ợc cổ phần hóa cho thấy: doanh thu trung bình của các doanh nghiệp đã tăng
43%, vốn điều lệ tăng 1,5 - 2 lần, cổ tức đợc chia khoảng 15,5%, nộp ngân
sách nhà nớc tăng 16%, lợi nhuận tăng 243%, thu nhập ngời lao động tăng
54%, số lao động đợc sử dụng trong các doanh nghiệp cổ phần tăng 12%,
phần vốn nhà nớc tại doanh nghiệp tăng từ 10 - 50% nhờ cổ tức đợc chia đầu
t trở lại.
Rõ ràng, xuất phát từ nhu cầu phát triển các hoạt động đầu t kinh

doanh trong nền kinh tế, CTCP đã ra đời và với lợi thế của mình, CTCP đã
ngày càng khẳng định sức sống trong đời sống kinh tế - pháp lý của các quốc
gia. Đặc biệt với quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra một cách mạnh mẽ thì
hình thức CTCP cũng đã có sức bật mới với sự xuất hiện của các loại hình
CTCP "đa quốc gia", "xuyên quốc gia " với tầm hoạt động rộng lớn và khả
năng cạnh tranh cao.
1.2. Khái Niệm, Nội DUNG, Đặc TRƯNG Và VAi Trò Quản Lý Nhà
Nớc Bằng Pháp Luật Đối Với CÔNG TY Cổ Phần ở Việt Nam
1.2.1. Khái niệm quản lý nhà nớc bằng pháp luật đối với công ty
cổ phần
Quản lý nhà nớc bằng pháp luật là việc nhà nớc sử dụng pháp luật làm
công cụ để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Đây là phơng thức quản lý riêng có
của Nhà nớc nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nớc đối với xã hội. Điều
12 Hiến pháp 1992 quy định: "Nhà nớc quản lý xã hội theo pháp luật, không
ngừng tăng cờng pháp chế xã hội chủ nghĩa" [57, tr. 4].
Nhà nớc và pháp luật là hai hiện tợng xã hội thuộc kiến trúc thợng
tầng, có mối liên hệ chặt chẽ, mật thiết với nhau, cùng phát sinh, tồn tại, phát
triển và tiêu vong; đều là phơng tiện của quyền lực chính trị. Nhà nớc thiếu
công cụ pháp luật có tính bắt buộc chung thì không thể phát huy vai trò quản
lý kinh tế - xã hội của mình vì không thiết lập đợc trật tự, kỷ cơng trong quản
25