SKKN Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học chương nhóm Nitơ lớp 11 nâng cao nhằm nâng cao...

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ..............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài .............................................................................1
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................1
hiên cứu .................................................................................................................2
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu................................................................2
5. Giả thuyết khoa học .........................................................................................2
6. Các phương pháp nghiên cứu .........................................................................3
7. Những đóng góp mới của đề tài ......................................................................3
NỘI DUNG...............................................................................................................3
1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm ....................................................... 3
1.1. Bản đồ tư duy……………………………………………………………………….3
1.1.1. Cơ sở khoa học………………………………………………………3
1.1.2. Bản đồ tư duy là gì?......................................................................4
1.1.3. Ứng dụng của bản đồ tư duy trong dạy học………………………...4
1.1.4. Cách xây dựng bản đồ tư duy……………………………………….4
2. Xây dựng và sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nhóm Nitơ lớp 11 nâng
câo....................................................................................................................…..9
2.1.Nhóm nitơ. ......................................................................................................9
2.2. Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy cho các bài học chương nhóm
Nitơlớp 11 nâng cao ............................................................................................................9
2.2.1. Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy cho các bài học nghiên cứu tài
liệu mới ..............................................................................................................9
2.2.1.1. Nhiệm vụ của bài học nghiên cứu tài liệu mới.......................................9
2.2.2. Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy cho các bài học ôn tập,
luyện tập .........................................................................................................20

SangKienKinhNghiem.net

2.2.2.1. Nhiệm vụ và cấu trúc của bài ôn tập, luyện tập ...................................20
2.2.2.2. Xây dựng và sử dụng BĐTD cho các bài ôn tập, luyện tập .................20
2.3. Thực nghiệm sư phạm…………………………………………………………..25

2.3.1. Mục đích thực nghiệm…………………………………………….25
2.3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm……………………………..25
2.3.3.Nội dung thực nghiệm sư phạm…………………………………...25
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................26
1. Kết luận...........................................................................................................27
2. Kiến nghị.........................................................................................................27
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................28

SangKienKinhNghiem.net


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong quá trình đổi mới toàn diện nền giáo dục, việc đổi mới phương pháp dạy
học (PPDH) đang là vấn đề quan tâm hàng đầu. Dạy học ngày nay đang chuyển từ
lấy giáo viên (GV) làm trung tâm sang lấy học sinh (HS) làm trung tâm, rèn luyện
cho học sinh phương pháp luận khoa học, khả năng tự học, tự nghiên cứu, tự làm và
sáng tạo từ thấp đến cao ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường và đến suốt cuộc
đời.
“Khoa học và cơng nghệ giữ vai trị then chốt trong việc phát triển lực lượng sản
xuất hiện đại, bảo vệ tài nguyên và môi trường, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu
quả, tốc độ phát triển và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Phát triển khoa học và công
nghệ nhằm mục tiêu đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh
tế tri thức, vươn lên trình độ tiên tiến của thế giới. Phát triển đồng bộ các lĩnh vực khoa
học và công nghệ gắn với phát triển văn hóa và nâng cao dân trí.”
(Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH- Đại hội Đảng

XI).
Để hình thành cho học sinh một cách học tích cực và tự chủ, GV khơng chỉ giúp
các em khám phá các kiến thức mới mà còn phải giúp các em hệ thống được những
kiến thức đó. Việc xây dựng được một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến
thức sẽ mang lại những lợi ích đáng quan tâm về các mặt: ghi nhớ, phát triển nhận
thức, tư duy, óc tưởng tượng và khả năng sáng tạo. Một trong những công cụ hết sức
hữu hiệu để tạo nên các “hình ảnh liên kết” là bản đồ tư duy (BĐTD).
Do đó tơi chọn đề tài nghiên cứu: “Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy trong
dạy học chương nhóm Nitơ lớp 11 nâng cao nhằm nâng cao chất lượng dạy và
học hóa học ở trường Trung học phổ thông (THPT)”.

1
SangKienKinhNghiem.net


2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu việc xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học chương
nhóm Nitơ lớp 11 nâng cao nhằm nâng cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường
THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu nghiên cứu
- Nghiên cứu các nội dung lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài như: Q
trình dạy học hóa học, phương pháp dạy học hố học tích cực, bản đồ tư duy trong
dạy học hố học....
-Nghiên cứu mục tiêu, chương trình, nội dung kiến thức và kỹ năng chương
nhóm Nitơ lớp-11 nâng cao.
- Nghiên cứu xây dựng và vận dụng bản đồ tư duy, thiết kế các hoạt
động học tập cho các bài dạy học cụ thể của chương nhóm Nitơ lớp-11 nâng cao.
- Thực nghiệm sư phạm đánh giá tính khả thi, tính phù hợp và hiệu quả của
các đề xuất.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

4.1.Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học hóa học mơn Hóa 11
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Q trình tự học hóa học phần hóa học nhóm Nitơ chương trình nâng cao
THPT nhằm cao chất lượng dạy và học hóa học ở trường THPT.
5. Giả thuyết khoa học
Chất lượng bài dạy học sẽ được nâng cao khi giáo viên xây dựng và sử dụng
bản đồ tư duy một cách hợp lý và sáng tạo trong các bài dạy học, HS tham gia các
hoạt động học tập tích cực và hứng thú hơn để tự chiếm lĩnh kiến thức cho bản
thân. Qua đó bằng việc sử dụng bản đồ tư duy trong các bài dạy học, GV đã từng
bước rèn luyện cho HS một trong các phương pháp tự học có hiệu quả.

2
SangKienKinhNghiem.net


6. Các phương pháp nghiên cứu
Sử dụng phối hợp các nhóm phương pháp sau:
6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Các phương pháp thu thập nguồn tài liệu lý luận liên quan đến đề tài.
- Các phương pháp nghiên cứu phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu đã thu thập.
6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra, quan sát các quá trình học tập, giảng dạy hố học phổ
thơng.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm, đánh giá tính khả thi và hiệu quả việcsử
dụng BĐTD trong dạy học Chương nhóm Nitơ
-Trao đổi với GV, HS về các vấn đề nghiên cứu.
6.3. Nhóm các phương pháp xử lý thông tin trong khoa học giáo dục
Sử dụng thống kê toán học trong khoa học giáo dục để xử lý, phân tích và
đánh giá các kết quả thực nghiệm sư phạm.

7. Những đóng góp mới của đề tài
- Góp phần hồn thiện cơ sở lý luận về ứng dụng BĐTD trong dạy học nói
chung và dạy học hóa học nói riêng.
- Xây dựng và đề xuất những cách sử dụng BĐTD trong dạy học chương
nhóm Nitơ lớp 11 nâng cao theo hướng dạy học tích cực nhằm nâng cao chất
lượng dạy và học.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp cho GV và HS tiết kiệm được thời
gian, phát huy tính năng động sáng tạo trong dạy và học mơn hóa học.
- Thơng qua bài học giúp học sinh hình thành phương pháp học hiệu quả, đó là
sử dụng BĐTD trong ghi chép bài học, hệ thống hóa kiến thức, ơn tập…
- Thực nghiệm sư phạm đã khẳng định tính khả thi, tính phù hợp và hiệu quả
của đề tài

3
SangKienKinhNghiem.net


NỘI DUNG
1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
1.1. Bản đồ tư duy
1.1.1. Cơ sở khoa học
Cơ sở khoa học của bản đồ tư duy theo Tony Buzan, dựa trên 3 yếu tố sau:
 Chức năng của bộ não: Các nghiên cứu về não bộ cho thấy hai bán cầu não có
chức năng khác nhau: bán cầu não phải trội hơn trong một số chức năng về màu sắc,
hình ảnh, biểu tượng, tưởng tưởng, nhận thức không gian; trong khi bán cầu não trái
ưu thế trong những lĩnh vực khác như: logic, ngơn ngữ, số, phân tích. Do đó nếu sử
dụng được càng nhiều chức năng và sử dụng tối ưu nguồn tài nguyên của cả hai bán
cầu não thì quá trình ghi nhớ và nhận thức càng hữu hiệu.
 Tâm lí học của q trình học và ghi nhớ: : Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng,
não có thể dễ dàng nhớ được những thông tin đặc biệt sau: những thông tin ở đầu

hay cuối buổi học, những thông tin mà liên hệ với những điều đã được lưu trữ trước
đó trong não bộ hay là liên hệ với những điều đang được học, những thông tin nổi
bật và độc nhất, những thơng tin mà người đó quan tâm và những thơng tin có ảnh
hưởng mạnh mẽ đến một trong 5 giác quan
 Cách ghi chép: Ghi chép theo kiểu lược dòng cho chúng ta thấy rằng cách ghi
chép này hoàn toàn thiếu sử dụng các chức năng của não phải như: màu sắc, hình
ảnh, trí tưởng tượng, nhận thức không gian; và cách ghi chép này cũng khơng phù
hợp với tâm lí học của việc ghi nhớ khi không sử dụng những yếu tố đặc biệt hữu
hiệu cho quá trình ghi nhớ. Vì vậy, nếu chúng ta ghi chép theo kiểu lược dịng thì
chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của não bộ - não trái, mà chưa hề sử dụng kỹ
năng nào bên não phải. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn thường đang chỉ sử dụng
50% khả năng bộ não của chúng ta khi ghi nhận thông tin.
4
SangKienKinhNghiem.net


1.1.2. Bản đồ tư duy là gì?
Bản đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng và đơn giản, là phương
tiện ghi chép đầy sáng tạo và hiệu quả, sử dụng màu sắc, từ khóa và hình ảnh để mở
rộng và đào sâu ý tưởng.
Bản đồ tư duy thể hiện ra bên ngoài cách thức mà não bộ chúng ta hoạt động.
Đó là liên kết, liên kết và liên kết.
Bản đồ tư duy có cấu trúc cơ bản là các nội dung được phát triển rộng ra từ
trung tâm, rồi nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm và nối các nhánh cấp hai
với nhánh cấp một, nhánh cấp ba với nhánh cấp hai......Điều này giống cây xanh
trong thiên nhiên với các nhánh tỏa ra từ thân của nó.
1.1.3. Ứng dụng của bản đồ tư duy trong dạy học
-Ứng dụng trong tóm tắt nội dung và ôn tập một chủ đề.
-Ứng dụng trong làm việc tổ, nhóm
- Ứng dụng trong thu thập, sắp xếp ý tưởng

- Ứng dụng trong nghiên cứu khoa học
- Ứng dụng trong làm việc ghi chép khi nghe giảng
1.1.4. Cách xây dựng bản đồ tư duy
Hiện nay, tư duy có sử dụng phần mềm tin học hỗ trợ được coi là phong cách tư
duy hiện đại, một kỹ năng sử dụng bộ não rất mới mẻ. Để thiết lập BĐTD, có thể sử
dụng một số phần mềm như:
Phần mềm EDraw Mind Map.
Phần mềm FreeMind.
Phần mềm MindMapper 2008.
Phần mềm Tony Buzan’s iMindMap.
Phần mềm Mindjet MindManager Pro 8.
1.1.4.1.Xây dựng bản đồ tư duy bằng phần mềm Mindjet MindManager Pro 8

5
SangKienKinhNghiem.net


Mindjet MindManager Pro 8 là phần mềm được sử dụng khá rộng rãi,đây là
phần mềm dành cho cho các doanh nghiệp và cá nhân. Đặc biệt, Mindjet thích hợp
với GV, HS, sinh viên cần sơ đồ hóa bài giảng hoặc đề tài nghiên cứu. Mindjet
MindManager Pro 8 giúp sắp xếp công việc một cách thông minh, sáng tạo và bớt
tốn thời gian hơn bằng cách theo dõi nhóm cơng việc, tổ chức và truyền thơng tin
một cách có hiệu quả. Mindjet hỗ trợ xuất ra nhiều định dạng, từ các định dạng ảnh
thông dụng đến PDF, DOC, HTML, TXT, XML đến định dạng riêng của chương
trình (.mmap).
Các bước lập một bản đồ tư duy bằng phần mềm
Mindjet MindManager Pro 8
Mở ứng dụng của phần mềm:

Định dạng bản đồ: có thể sử dụng một trong các mẫu bản đồ có sẵn trong thư viện

của phần mềm hoặc tự thiết kế mẫu bản đồ riêng.
 Sử dụng mẫu có sẵn: Chọn file/ new/ chọn một mẫu bản đồ phù hợp.
 Tự thiết kế mẫu:

6
SangKienKinhNghiem.net


Format topic: Click chuột phải vào central topic, chọn Format topic

Thẻ Shape and Color: chọn hình dạng topic, màu đường viền và màu nền cho topic,
có thể chọn màu nền topic ở home/fill color.
Thẻ Alignment: chọn kiểu căn lề cho đoạn văn bản trong topic và chọn kiểu sắp xếp
vị trí giữa đoạn text và hình ảnh.

Thẻ Size and Margins: phần margins cho phép lựa chọn khoảng cách từ các
đường viền của topic đến phần nội dung của topic.
Thẻ Subtopics Layout: Chọn kiểu bản đồ, kiểu đường liên kết giữa topic đang
format với các topic liên kết trực tiếp với nó. Phần Distance between siblings dùng
để điều chỉnh khoảng cách giữa các subtopic phụ của topic đang format.

7
SangKienKinhNghiem.net


Thẻ General Layout: phần Main Topic
Line Width dùng để điều chỉnh độ rộng
của đường nối giữa central topic với các
subtopic của nó. Muốn đường viền
topic và đường nối các topic đậm hơn

thì tích vào mục Organic appearance.
Tương tự như vậy, muốn định dạng một
topic nào thì click chuột phải vào topic
đó và làm tương tự như trên.
 Chọn nền cho bản đồ:

Click chuột phải vào phần nền của bản đồ, chọn Background, sau đó chọn
Assign Image from Library… và chọn một mẫu trong thư viện background của
phần mềm; hoặc chọn Brackground Properties…sau đó chọn một màu nền phù
hợp hoặc chọn một ảnh trong thư viện ảnh để làm nền cho bản đồ.
Xây dựng bản đồ:
Nhập các nội dung của BĐTD: định dạng cỡ chữ, kiểu chữ như trong Word.
 Chèn topic: - Vào Insert/ topic hoặc subtopic
8
SangKienKinhNghiem.net


- Chèn topic cấp 1: click đúp chuột trái vào vị trí cần chèn
- Chèn topic cùng nhánh: click chuột trái vào topic cùng cấp với
topic cần chèn sau đó nhấn enter.

Chọn thẻ Map Markers để chèn các icon, hoặc chọn thẻ Home trên thanh cơng
cụ sau đó chọn Icon Markers
 Chọn thẻ Library để chèn các hình ảnh trong thư viện ảnh của phần mềm,
hoặc click chuột phải vào topic và chọn Image sau đó chọn From file… (chèn hình
ảnh từ một file bất kỳ trong máy tính) hoặc chọn From Library….
Hoặc có thể copy một bức ảnh sau đó click chuột phải vào topic cần chèn hình ảnh
chọn Paste/ Paste Inside.
 Tạo ghi chú, liên kết: Click chuột phải vào topic muốn tạo ghi chú hoặc liên
kết, sau đó chọn Notes (để tạo ghi chú), chọn Hyperlink (tạo liên kết với các

files khác). Hoặc trong thẻ Home trên thanh công cụ chọn Notes, chọn
Hyperlink.
Tạo liên kết với các file khác: Mind manager 8.0 cho ta liên kết với nhiều loại tập
tin khác (mỗi topic chỉ liên kết được 1 tập tin duy nhất) . Khi click vào biểu tượng
liên kết thì tập tin liên kết sẽ được mở.
9
SangKienKinhNghiem.net


Trình diễn một bản đồ tư duy:
Chọn View/ chọn Presentation Mode.
các nút PgUp, PgDn chúng ta sẽ trình
bày từng nội dung một của map với kích
thước trọn màn hình.
 Click vào dấu () để đóng các
nhánh lại, click vào dấu (+) để
mở các nhánh ra.
 Click vào End Presentation để kết
thúc trình chiếu.

2. Xây dừng và sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nhóm Nitơ lớp 11
nâng câo
2.1.Nhóm nitơ.
Nghiên cứu nhóm nitơ được thực hiện bằng sự phân tích cấu hình electron lớp
ngồi cùng ns2np3 có 3 electron nên có cộng hóa trị là 3 trong các hợp chất. Riêng
ngun tử N lớp electron ngồi cùng khơng có phân lớp d nên trong các hợp chất
nitơ chỉ có cộng hóa trị 4. Các nguyên tố khác: P, As…ở trạng thái kích thích có 5
electron độc than ở lớp ngồi cùng nên trong các hợp chất càn có cộng hóa trị là 5.
Việc nghiên cứu nhóm nitơ có sự vận dụng lý thuyết sự điện để xem xét tính axit,
bazơ của dung dịch các chất. Trong nhóm nitơ chỉ nghiên cứu nitơ và photpho nên

10
SangKienKinhNghiem.net


cần làm rõ sự giống nhau và kháckhác nhau của hai nguyên tố và hợp chất của
chúng
2.2. Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy cho các bài học chương nhóm Nitơlớp

11 nâng cao
Để thiết kế một bài dạy học có sử dụng BĐTD trong dạy học hóa học có thể
thực hiện theo quy trình sau:
Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học.
Bước 2: Xác định kiến thức và nội dung trọng tâm.
Bước 3: Lựa chọn PPDH và phương tiện dạy học.
Bước 4: Xác định và thiết kế các hoạt động của giáo viên và học sinh trên
lớp học.
Bước 5: Xây dựng BĐTD dùng cho bài học.
Bước 6: Lựa chọn phương pháp kiểm tra đánh giá kiến thức, kỹ năng của
học sinh.
2.2.1. Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy cho các bài học nghiên cứu tài liệu mới
2.2.1.1. Nhiệm vụ của bài học nghiên cứu tài liệu mới
Bài học nghiên cứu tài liệu mới có nhiệm vụ chủ yếu là nghiên cứu,
truyền thụ - tiếp thu kiến thức mới.
Bài học thường có cấu trúc:
 Phần mở đầu: được trình bày ngắn gọn để chuẩn bị cho HS tiếp thu kiến
thức mới, bao gồm việc nêu nhiệm vụ nhận thức, giới thiệu dàn bài thuyết trình,
hoặc đàm thoại ngắn gọn về các kiến thức cũ có liên quan đến bài học.
 Sự nghiên cứu, nắm vững kiến thức mới, kỹ năng mới chiếm phần cơ bản
của giờ học. GV sử dụng các phương pháp dạy học, phương tiện dạy học để thực

hiện nội dung này.
 Cuối giờ học, GV khái quát ngắn gọn nội dung mới truyền đạt. Cho HS
vận dụng kiến thức, kỹ năng mới thu được. GV trả lời các câu hỏi, thắc mắc của HS
11
SangKienKinhNghiem.net


đặt ra khi vận dụng kiến thức và hệ thống kiến thức mới truyền đạt. Cuối cùng, GV
hướng dẫn học ở nhà và các bài tập cần hồn thành.
Thành cơng của một giờ học nghiên cứu tài liệu mới là HS nắm được các kiến
thức mới trong bài học, nhớ được các kiến thức đó và vận dụng chúng để hồn thành
các bài tập hóa học. Để đạt được thành công này, phương pháp dạy của GV và
phương pháp học của HS cần được sử dụng một cách hợp lí.
Đối với GV: cần nắm vững bài học, xác định rõ những nội dung nào trong bài
là mới và trọng tâm, những nội dung nào HS cần biết, những nội dung nào HS cần
hiểu. Có như vậy, GV mới kiểm sốt được việc giảng dạy tránh việc dạy lan man.
Để giúp HS nắm vững bài, hiểu bài, ghi nhớ và vận dụng được bài học thì trong quá
trình giảng dạy, GV cần có những cách làm nổi bật những nội dung đó, tác động
mạnh mẽ đến các giác quan của HS kích thích mạnh mẽ khả năng ghi nhớ của bộ
não.
Đối với HS: cần nắm được những nội dung quan trọng của bài, ghi nhớ chúng
và vận dụng chúng. Để ghi nhớ tốt nội dung bài học, HS cần có cách ghi chép và ghi
nhớ thông tin một cách logic và tạo những điểm nhấn cho những thông tin quan
trọng. Cách ghi chép bài học bằng BĐTD có thể giúp HS ghi nhớ bài học một cách
rất hiệu quả.

12
SangKienKinhNghiem.net

13
SangKienKinhNghiem.net


14
SangKienKinhNghiem.net


15
SangKienKinhNghiem.net


16
SangKienKinhNghiem.net


17
SangKienKinhNghiem.net


18
SangKienKinhNghiem.net