(Luận án tiến sĩ) Nghiên cứu một số nhân tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng tiểu vùng Tây Bắc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

ĐẶNG TRUNG KIÊN

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG
TIỂU VÙNG TÂY BẮC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH

HÀ NỘI - 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

ĐẶNG TRUNG KIÊN

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG
TIỂU VÙNG TÂY BẮC
Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH (Khoa QTKD)
Mã số: 9340101

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN VIỆT LÂM

HÀ NỘI - 2020

i

LỜI CAM KẾT
Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi
cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi
phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.
Hà nội, ngày

tháng

năm 2020

Tác giả luận án

Đặng Trung Kiên


ii

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tôi chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu Trường đại học
Kinh tế Quốc dân, Trường đại học Tây Bắc đã tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành
luận án này.
Tơi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến người hướng dẫn khoa học của luận án
đã giúp tôi những quy chuẩn về nội dung, kiến thức và phương pháp nghiên cứu để
hoàn thành luận án này.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè, những đồng nghiệp
đã tận tình hỗ trợ, giúp đỡ tơi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu
Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người!

iii

MỤC LỤC
LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii
MỤC LỤC .................................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................................... vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU .........................................................................................vii
DANH MỤC HÌNH ...................................................................................................... ix
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................................. x
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .............................................................. 8
1.1. Nghiên cứu về du lịch cộng đồng .......................................................................8
1.1.1. Cộng đồng.......................................................................................................8
1.1.2. Du lịch cộng đồng ........................................................................................10
1.2. Nghiên cứu về phát triển du lịch cộng đồng ...................................................13
1.2.1. Quan điểm về phát triển trong nghiên cứu ...................................................13
1.2.2. Phát triển du lịch cộng đồng .........................................................................17
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch cộng đồng ............................25
1.3.1. Sức hấp dẫn của điểm đến du lịch ................................................................25
1.3.2. Khả năng tiếp cận điểm đến du lịch .............................................................26
1.3.3. Tính tiện nghi của điểm đến du lịch .............................................................28
1.3.4. Sự tham gia của người dân địa phương ........................................................29
1.3.5. Kiến thức và kỹ năng về du lịch của người dân địa phương ........................30
1.3.6. Lãnh đạo cộng đồng .....................................................................................32
1.3.7. Sự hỗ trợ của các tổ chức trong cộng đồng ..................................................33
1.3.8. Hợp tác và hỗ trợ từ bên ngoài cộng đồng ...................................................34
1.4. Xác định khoảng trống nghiên cứu và định hướng nghiên cứu ...................35

Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 38
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU ..................... 39
2.1. Cơ sở lý thuyết liên quan đến nghiên cứu.......................................................39
2.1.1. Lý thuyết phát triển bền vững ......................................................................39


iv
2.1.2. Lý thuyết các bên liên quan ..........................................................................42
2.1.3. Lý thuyết kỳ vọng .........................................................................................45
2.2. Đề xuất mơ hình và các giả thuyết nghiên cứu ...............................................47
2.2.1. Đề xuất mơ hình nghiên cứu của luận án .....................................................47
2.2.2. Phát triển các giả thuyết nghiên cứu.............................................................54
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 59
CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU ............................................................................................................. 60
3.1. Đặc điểm của khu vực nghiên cứu ...................................................................60
3.1.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc .................................60
3.1.2. Đặc điểm cơ sở vật chất - kỹ thuật và nguồn nhân lực phát triển du lịch cộng đồng..63
3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................67
3.2.1. Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................67
3.2.2. Quy trình nghiên cứu ....................................................................................68
3.2.3. Nghiên cứu định tính ....................................................................................71
3.2.4. Nghiên cứu định lượng .................................................................................75
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 89
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................. 90
4.1. Kết quả nghiên cứu định tính ..........................................................................90
4.1.1. Đánh giá phát triển CBT tiểu vùng Tây Bắc ................................................90
4.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển CBT tiểu vùng Tây Bắc...................93
4.1.3. Điều chỉnh mô hình và giả thuyết nghiên cứu.........................................102
4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng .....................................................................105

4.2.1. Thống kê mô tả đặc điểm nhân khẩu của đối tượng khảo sát ....................105
4.2.2. Thống kê mô tả các biến liên quan đến nghiên cứu ...................................108
4.2.3. Kiểm định độ tin cậy thước đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha ...................114
4.2.4. Kiểm định phân tích nhân tố khám phá EFA .............................................116
4.2.5. Kiểm định sự khác biệt trung bình các biến nhân khẩu với phát triển CBT ......122
4.2.6. Phân tích tương quan Pearson và hồi quy tuyến tính bội ...........................124
Tiểu kết chương 4 ...................................................................................................... 130


v
CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ KHUYẾN NGHỊ. 131
5.1. Thảo luận về kết quả nghiên cứu...................................................................131
5.1.1. Về đánh giá sự phát triển du lịch cộng đồng tiểu vùng Tây Bắc ...............131
5.1.2. Những nhân tố ảnh hưởng đáng kể đến phát triển CBT .............................132
5.1.3. Đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố được lựa chọn đến phát triển CBT tiểu
vùng Tây Bắc ........................................................................................................135
5.2. Một số khuyến nghị .........................................................................................143
5.2.1. Đối với cơ quan quản lý Nhà nước.............................................................144
5.2.2. Đối với người dân địa phương....................................................................145
5.2.3. Đối với doanh nghiệp kinh doanh du lịch ..................................................148
Tiểu kết chương 5 ...................................................................................................... 149
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 150
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.................... 152
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 153
PHỤ LỤC ................................................................................................................... 165


vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CBT

Community-Based Tourism

Du lịch cộng đồng

NCĐL

Nghiên cứu định lượng

NCĐT

Nghiên cứu định tính

NGOs

Non-Governmental Organization

Tổ chức phi chính phủ

SRI

Stanford Research Institute

Viện nghiên cứu Stanford

STI

Sustainable Tourism Index

Chỉ số du lịch bền vững

UNEP

United Nations Environment
Programme

Chương trình Mơi trường
Liên Hợp Quốc

United Nations Development

Chương trình Phát triển Liên

Programme

Hợp Quốc

United Nations World Tourism
Oganisation

Tổ chức du lịch thế giới

UNDP
UNWTO
VH, TT và DL

Văn hóa, Thể thao và Du lịch

WCED

World Commission on Environment
and Development

Ủy ban Thế giới về môi
trường và phát triển

WTTC

World Travel and Tourism Council

Hội đồng Du lịch Thế giới


vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. Lợi ích tiềm năng của du lịch cộng đồng ...................................................... 12
Bảng 2.1: Tổng hợp những nghiên cứu về các bên liên quan trong phát triển CBT tìm
thấy trong các nghiên cứu trước đây ............................................................................. 44
Bảng 2.2: Kết quả hiệu chỉnh các chỉ tiêu đánh giá phát triển CBT và các nhân tố ảnh
hưởng sau tham vấn ý kiến chuyên gia ......................................................................... 53
Bảng 2.3: Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu và dự đoán mối quan hệ kỳ vọng ....... 59
Bảng 3.1: Thống kê một số chỉ tiêu thuộc tiểu vùng Tây Bắc ...................................... 60
Bảng 3.2: Thống kê lượng khách đến các điểm du lịch cộng đồng giai đoạn 2010 - 2017
....................................................................................................................................... 65
Bảng 3.3: Thống kê lượt khách du lịch đến các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc giai đoạn 2010
- 2017 ............................................................................................................................. 66
Bảng 3.4: Tiến độ thực hiện các nghiên cứu ................................................................. 68

Bảng 3.5: Thống kê đối tượng tham gia nghiên cứu định tính...................................... 72
Bảng 3.6: Thông tin đối tượng tham gia phỏng vấn sâu ............................................... 73
Bảng 3.7: Cấp độ thang đo Likert sử dụng cho nghiên cứu định lượng ....................... 76
Bảng 3.8: Tổng hợp thước đo phát triển CBT ............................................................... 78
Bảng 3.9: Tổng hợp thước đo sức hấp dẫn của điểm CBT ........................................... 79
Bảng 3.10: Tổng hợp thước đo khả năng tiếp cận điểm CBT ....................................... 81
Bảng 3.11: Tổng hợp thước đo cơ sở hạ tầng và dịch vụ điểm CBT ............................ 82
Bảng 3.12: Tổng hợp thước đo kiến thức và kỹ năng về du lịch của người dân........... 83
Bảng 3.13: Tổng hợp thước đo hợp tác và hỗ trợ từ bên ngoài cộng đồng ................... 84
Bảng 4.1: Thước đo cơ sở hạ tầng và dịch vụ điểm CBT điều chỉnh sau nghiên cứu định
tính ................................................................................................................................. 99
Bảng 4.2: Tổng hợp các nhân tố và biến số sau nghiên cứu định tính ........................ 103
Bảng 4.3: Đặc điểm nhân khẩu của đối tượng khảo sát .............................................. 105
Bảng 4.4: Thống kê mô tả biến sức hấp dẫn của điểm CBT ....................................... 108
Bảng 4.5: Thống kê mô tả biến khả năng tiếp cận điểm CBT .................................... 109
Bảng 4.6: Thống kê mô tả biến cơ sở hạ tầng và dịch vụ của điểm CBT ................... 110
Bảng 4.7: Thống kê mô tả biến kiến thức và kỹ năng về du lịch của người dân ........ 111
Bảng 4.8: Thống kê mô tả biến hợp tác và hỗ trợ từ bên ngoài cộng đồng ................ 112
Bảng 4.9: Thống kê mô tả biến phát triển CBT .......................................................... 113
Bảng 4.10: Kiểm định độ tin cậy bằng Cronbach’s Alpha cho các nhân tố................ 114


viii
Bảng 4.11: Kiểm định độ tin cậy bằng Cronbach’s Alpha lần 2 cho biến Cơ sở hạ tầng
và dịch vụ bổ sung sau khi lọai thước đo CHB4 ......................................................... 116
Bảng 4.12: Kết quả kiểm định KMO và Bartlett's Test............................................... 117
Bảng 4.13: Tổng hợp kết quả phân tích nhân tố khám phá cho các biến độc lập ....... 118
Bảng 4.14: Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển CBT sau phân tích nhân tố
khám phá EFA ............................................................................................................. 120
Bảng 4.15: Kết quả kiểm định KMO và Bartlett's Test cho biến PTT ........................ 121

Bảng 4.16: Tổng hợp kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA cho biến phụ thuộc 121
Bảng 4.17: Kết quả kiểm định T-test cho biến giới tính ............................................. 122
Bảng 4.18: Kết quả kiểm định T-test cho biến tình trạng hơn nhân ........................... 123
Bảng 4.19: Tổng hợp kết quả kiểm định One-Way ANOVA ..................................... 123
Bảng 4.20: Phân tích tương quan Pearson cặp đôi từng biến độc lập với biến phụ thuộc
phát triển CBT ............................................................................................................. 125
Bảng 4.21: Hệ số tổng hợp mơ hình hồi quy ............................................................... 125
Bảng 4.22: Hệ số phương sai....................................................................................... 126
Bảng 4.23: Kết quả hệ số hồi quy tuyến tính bội ........................................................ 126
Bảng 4.24: Kết luận về các giả thuyết nghiên cứu ...................................................... 129
Bảng 5.1: Thứ tự vai trò các thước đo sử dụng đánh giá sự phát triển CBT............... 132
Bảng 5.2: Tổng hợp các nhân tố và thước đo ảnh hưởng đến phát triển CBT ............ 134
5.1. Một số chỉ tiêu đánh giá phát triển CBT gắn với tăng trưởng kinh tế cộng đồng được
các học giả đề cập trong nghiên cứu ........................................................................... 179
5.2. Một số chỉ tiêu đánh giá phát triển CBT gắn với phát triển văn hóa - xã hội được
các học giả đề cập trong nghiên cứu ........................................................................... 180
5.3. Một số chỉ tiêu đánh giá phát triển CBT gắn với nhận thức về bảo vệ môi trường
được các học giả đề cập trong nghiên cứu .................................................................. 181
5.4. Một số chỉ tiêu đánh giá mức độ thỏa mãn nhu cầu của khách du lịch trong các
nghiên cứu trước đây ................................................................................................... 182
6.1. Một số chỉ tiêu đánh giá sức hấp dẫn của điểm đến du lịch trong các nghiên cứu
trước đây ...................................................................................................................... 183
6.2. Một số chỉ tiêu đánh giá khả năng tiếp cận điểm đến du lịch trong các nghiên cứu
trước đây ...................................................................................................................... 185
6.3. Một số chỉ tiêu đánh giá tính tiện nghi của điểm đến du lịch trong các nghiên cứu
trước đây ...................................................................................................................... 186


ix
6.4 Một số chỉ tiêu đánh giá sự tham gia của người dân trong phát triển du lịch trong các

nghiên cứu trước đây ................................................................................................... 187
6.5. Một số chỉ tiêu đánh giá kiến thức và kỹ năng về du lịch của người dân trong phát
triển du lịch trong các nghiên cứu trước đây ............................................................... 188
6.6. Một số chỉ tiêu đánh giá lãnh đạo cộng đồng trong quản lý phát triển du lịch trong
các nghiên cứu trước đây ............................................................................................. 189

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Xây dựng năng lực cộng đồng và sự tham gia của cộng đồng, sự chi phối
bên ngoài và phát triển du lịch khơng bền vững. .......................................................... 31
Hình 2.1: Mơ hình đề xuất nghiên cứu một số nhân tố ảnh hưởng đến phát triển CBT
tiểu vùng Tây Bắc Việt Nam ......................................................................................... 54
Hình 3.1. Bản đồ hành chính các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc ............................................. 61
Hình 3.2. Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 69
Hình 4.1: Mơ hình nghiên cứu điều chỉnh sau nghiên cứu định tính .......................... 104
Hình 4.2: Biểu đồ Histogram về phân phối chuẩn phần dư ........................................ 128
Hình 4.3: Biểu đồ Scatterplot dị tìm giả định liên hệ tuyến tính ................................ 128
Hinh 5.1: Mơ hình nghiên cứu điều chỉnh sau nghiên cứu định lượng ....................... 144


x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Cơ cấu lao động theo độ tuổi trong kinh doanh CBT ............................... 64
Biểu đồ 3.2: Tỷ lệ lượt khách CBT so với tổng lượt khách tiểu vùng Tây Bắc ............ 67


1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của nghiên cứu
1.1. Về mặt thực tiễn

Theo Hội đồng Du lịch Thế giới (WTTC, 2011), du lịch được coi là một trong
những ngành công nghiệp lớn nhất Thế giới, chiếm khoảng 9% GDP toàn cầu, góp phần
tăng trưởng kinh tế, tạo cơ hội việc làm, đặc biệt ở những quốc gia đang phát triển. Tính
riêng năm 2012, mặc dù bị ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế, nhưng ngành vẫn
ghi nhận đón trên một tỷ lượt khách quốc tế, đem lại doanh thu trên 1,035 tỷ USD
(UNWTO, 2013), ước tính lượng khách quốc tế vẫn tiếp tục tăng trưởng trung bình
4,1%/năm và sẽ đạt 1,4 tỷ USD vào năm 2020; 1,8 tỷ USD vào năm 2030 (UNWTO,
2014). Du lịch Việt Nam đang có những bước chuyển biến rõ rệt, liên tục tăng trưởng
trong nhiều năm với tỷ lệ trung bình về lượng khách trên 17%/năm giai đoạn 1990 2017, cụ thể: Nếu như năm 1990 Việt Nam đón khoảng 250 nghìn lượt khách quốc tế,
thì đến năm 2017 gần 13 triệu lượt. Tổng thu từ khách du lịch năm 2000 là 17,4 nghìn
tỷ đồng, đến năm 2017 là 510,9 nghìn tỷ đồng (Tổng cục Du lịch Việt Nam, 2018), góp
phần khơng nhỏ vào việc thực hiện cơng nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, cải thiện
và nâng cao chất lượng đời sống của người dân.
Bên cạnh những mặt tích cực đạt được thì sự phát triển của “du lịch đại chúng”
(Mass tourism) đã tạo ra những tác động tiêu cực đến điều kiện kinh tế, xã hội và môi
trường sống như việc di dân tái định cư, bất bình đẳng giới, khai thác bừa bãi các tài
nguyên du lịch, không công bằng trong phân phối thu nhập, vấn đề quản lý chất thải hay
sự giao thoa, thay đổi văn hóa truyền thống của cộng đồng người dân bản địa…
(Mingsarn Kaosa-ard, 2006). Nhiều tổ chức quốc tế nhận thức được những tác động tiêu
cực ngày càng tăng của “du lịch đại chúng” và cố gắng tìm ra một hướng đi mới cho
phát triển du lịch đảm bảo sự cân đối hài hòa với thiên nhiên, giá trị xã hội và cộng đồng,
hình thức “du lịch thay thế” (Alternative tourism) đã được các học giả đề cập đến trong
những năm 1980 - 1990. Một số loại hình du lịch thay thế như du lịch sinh thái, du lịch
trang trại nông nghiệp nông thôn, du lịch vì người nghèo, du lịch bản địa, du lịch có
trách nhiệm, du lịch dựa vào cộng đồng… đã được giới thiệu để đối phó với những tác
động xã hội và môi trường của ngành du lịch thông thường trước đây.
Du lịch dựa vào cộng đồng (thường gọi là “du lịch cộng đồng”: CommunityBased Tourism (CBT)) xuất hiện ở Việt Nam từ những năm 1980 tại một số điểm như
Mai Châu - Hịa Bình, Sa Pa - Lào Cai; Hội An - Quảng Nam và một số tỉnh Đồng Bằng
Sông Cửu Long đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân địa phương. Một số loại
hình CBT tiêu biểu như tham quan các làng nghề cổ, tìm hiểu văn hóa, phong tục tập

2
quán các dân tộc bản địa, khám phá thiên nhiên... Hiện mơ hình này đang được áp dụng
phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Hịa Bình, Lào Cai, Hà Giang và
thu hút được nhiều khách du lịch đến thăm.
Tiểu vùng Tây Bắc, gồm các tỉnh Hịa Bình, Sơn La, Điện Biên và Lai Châu (Quyết
định 1064/QĐ-TTg, 2013) có nhiều tiềm năng cho phát triển loại hình CBT do sở hữu
những tài nguyên tự nhiên phong phú, đa dạng như cấu trúc địa hình đồi núi cao đã tạo nên
nhiều hang động đẹp (động Hoa Tiên, Hịa Bình; hang Dơi, Mộc Châu, Sơn La; động Pa
Thơm, Điện Biên; động Tiên Sơn, Tam Đường, Lai Châu…), thích hợp cho một số loại
hình CBT gắn với thể thao leo núi, thám hiểm hang động. Khí hậu chia thành hai mùa theo
độ ẩm (mùa mưa và mùa khô), bốn mùa theo nhiệt độ (xuân, hè, thu, đông), nhiệt độ trung
bình/năm khoảng 230C, độ ẩm trên 80%, lượng mưa trung bình từ 1.200 - 1.800mm; nhiều
cao ngun có độ cao trên 1.000m so với mực nước biển (Cao nguyên Mộc Châu, Sơn La
(1.050m); Sìn Hồ, Lai Châu (1.500m); Sín Chải, Tủa Chùa, Điện Biên (1.596m)…, thích
hợp cho phát triển một số loại hình CBT trải nghiệm trong lĩnh vực nơng nghiệp, nghỉ
dưỡng. Hệ thống sơng ngịi, lịng hồ, thác ghềnh phong phú như sơng Mã; sơng Đà; lịng
hồ thủy điện Hịa Bình, Sơn La, Lai Châu, rất thuận lợi cho phát triển loại hình CBT gắn
với du thuyền, trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương vùng lòng hồ; nhiều thác
nước đẹp như thác Dải Yếm (Mộc Châu), thác Tác Tình (Tam Đường, Lai Châu), tài
nguyên sinh vật khá phong phú và đặc trưng, thích hợp cho phát triển những loại hình du
lịch sinh thái cộng đồng. Ngồi ra, tiểu vùng Tây Bắc cịn có nhiều nguồn suối khống nóng
nằm trong các khu vực cộng đồng dân cư sinh sống, rất thuận lợi cho phát triển loại hình
CBT tắm nước nóng, nghỉ dưỡng như Kim Bơi (Hịa Bình); bản Mòng (Sơn La); xã Ngọc
Chiến (Mường La, Sơn La); Hua Pe (Điện Biên); Vàng Pó (Phong Thổ, Lai Châu).
Những tiềm năng du lịch văn hóa như bản sắc văn hóa, phong tục tập quán, lễ
hội độc đáo của khoảng 22 dân tộc thiểu số (Thái, Mường, Mông, Giao, Sinh Mun, Khơ
Mú…), tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm du lịch của vùng. Nhiều ngành nghề truyền
thống dân tộc có giá trị cao cho phát triển CBT như nghề dệt thổ cẩm của người Thái,

Mông, Lào, Lự…; nghề làm bánh dày, làm giấy, rèn, nấu rượu, trạm bạc… của người
Mông… Văn hóa ẩm thực với nhiều món ăn mang đậm hương vị dân tộc như canh “xổm
lôm”; “chẳm chéo”; thịt hun khói; cá nướng “pỉnh tộp”; cơm lam… Các lễ hội dân tộc
như lễ cúng Bản mới của người Cống; tết cơm mới của người La Hủ; lễ gội đầu của
người Thái… tất cả đã tạo nên một nền văn hóa đa sắc tộc đặc trưng, thích hợp cho
những loại hình CBT gắn với trải nghiệm văn hóa bản địa. Bên cạnh đó, tiểu vùng Tây
Bắc cũng có nhiều điểm di tích lịch sử có ý nghĩa cho phát triển du lịch nói chung và
loại hình CBT nói riêng như di tích chiến trường Điện Biên; nhà ngục Sơn La; bia thờ
anh hùng Lò Văn Giá (bản Cọ, Sơn La), đề thờ Hồng Cơng Chất (Điện Biên)…


3
Tuy nhiên, những tiềm năng đó chưa được khai thác hiệu quả cho phát triển du
lịch, hầu hết các điểm CBT của vùng đều phát triển manh mún, mang tính tự phát, cùng
với sự hiểu biết hạn chế về du lịch của người dân địa phương là những rào cản đối với
phát triển hiệu quả loại hình du lịch này. Theo kết quả thống kê của Sở Văn hóa, Thể
thao và Du lịch các tỉnh tiểu vùng Tây Bắc thì số lượng khách đến các điểm CBT còn
rất khiêm tốn, chiếm khoảng 12% so với tổng lượt khách đến (Biểu đồ 3.2). Các sản
phẩm du lịch còn nghèo nàn, đơn điệu (chủ yếu mới chỉ dừng ở việc cung cấp một số
loại hình như văn hóa văn nghệ, ẩm thực và homestay), chưa tạo ra được sự khác bệt rõ
nét giữa các khu vực, điểm đến. Đặc biệt, trong thời gian vừa qua, một số địa phương
đã chứng kiến bên cạnh những mặt tích cực của phát triển CBT là sự giao thoa, phai mờ
các giá trị văn hóa, sự thay đổi lối sống của người dân bản địa, sự xuống cấp về môi
trường tự nhiên… Công tác quản lý, định hướng đầu tư, khai thác hoạt động du lịch
chưa rõ ràng, do vậy, rất nhiều điểm CBT đang mất dần tính hấp dẫn đối với du khách,
tài nguyên du lịch (cả về tài nguyên tự nhiên và tài nguyên văn hóa) đang bị xâm hại và
suy thối nhanh chóng (Nguyễn Huy Hoàng, 2014).
Xuất phát từ thực tiễn, xu hướng phát triển du lịch trên thế giới nói chung và Việt
Nam nói riêng, nghiên cứu về CBT tại tiểu vùng Tây Bắc cho thấy nhiều tiềm năng phát
triển loại hình du lịch này. Tuy nhiên, thực tế CBT tại các địa phương đến nay chưa phát

triển tương xứng với tiềm năng hiện có, các sản phẩm CBT cịn nghèo nàn, đơn điệu, chưa
thu hút và đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch (Nguyễn Huy Hoàng, 2014). Tác giả
cho rằng cần thiết phải nghiên cứu xem những nhân tố nào có ảnh hưởng đáng kể đến
phát triển CBT tiểu vùng Tây Bắc, từ đó đề xuất những khuyến nghị cho các bên liên
quan có những giải pháp để phát triển CBT tiểu vùng Tây Bắc trong thời gian tới.
1.2. Về mặt lý luận
Thứ nhất, phát triển từ những năm 1980 đến nay đã có nhiều nghiên cứu về CBT,
tuy nhiên chưa có một khái niệm mang tính phổ qt về CBT, phát triển CBT. Đứng
trên quan điểm và mục đích nghiên cứu khác nhau, các khái niệm về CBT, phát triển
CBT khơng hồn tồn giống nhau. Do vậy, để phục vụ cho mục đích nghiên cứu của
luận án, tác giả cho rằng cần xem xét, đánh giá, kế thừa và điều chỉnh các khái niệm này
phù hợp với bối cảnh nghiên cứu của tiểu vùng Tây Bắc, Việt Nam.
Thứ hai, nghiên cứu về những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển CBT ở các địa
phương khác nhau là không giống nhau, khơng mang tính đại diện, gắn với đặc điểm
của từng quốc gia, có thể nhân tố tác động thành công đối với CBT ở địa phương này nhưng
không phải là thành cơng cho địa phương khác. Ví dụ, Hiwasaki (2006), đã xác định 4 nhân
tố thành công trong phát triển CBT (trường hợp nghiên cứu tại vườn quốc gia Nhật Bản),
gồm: (1) Thể chế; (2) các quy định liên quan đến bảo tồn tự nhiên; (3) nâng cao nhận thức