Dạy học hệ thức lượng trong tam giác vuông ở lớp 9 theo hướng tích hợp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
UBND TỈNH PHÚ THỌ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG

HÀ THỊ THU HƯỜNG

DẠY HỌC HỆ THỨC LƯỢNG TRONG TAM GIÁC VNG
Ở LỚP 9 THEO HƯỚNG TÍCH HỢP

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Tốn

Phú Thọ, năm 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
UBND TỈNH PHÚ THỌ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG

HÀ THỊ THU HƯỜNG

DẠY HỌC HỆ THỨC LƯỢNG TRONG TAM GIÁC VNG
Ở LỚP 9 THEO HƯỚNG TÍCH HỢP

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Tốn
Mã ngành: 8140111

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Việt Cƣờng

Phú Thọ, năm 2020

i
LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi, đƣợc
hồn thành với sự hƣớng dẫn và giúp đỡ tận tình của thầy PGS.TS.Trần
Việt Cƣờng các kết quả và số liệu đƣợc trình bày trong luận văn là trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chƣa từng đƣợc cơng bố trong
bất kì cơng trình nào khác.
Tác giả luận văn

HÀ THỊ THU HƢỜNG


ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phịng Đào tạo, Ban chủ
nhiệm khoa Tốn – Tin, các cán bộ, giảng viên của trƣờng Đại học Hùng
Vƣơng đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi hồn thành khóa học, trang bị đầy đủ
kiến thức để tơi thực hiện thành cơng cơng việc nghiên cứu và hồn thiện luận
văn.
Tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.Trần Việt
Cƣờng, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, truyền đạt kiến thức lý luận và tận tình
chỉ bảo cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong suốt q trình nghiên cứu
hồn thành luận văn.
Tơi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo trong
tổ Toán cùng các em học sinh các trƣờng THCS Sai Nga – huyện Cẩm Khê tỉnh Phú Thọ đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình nghiên cứu và
thực nghiệm.
Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình và các đồng nghiệp đã ln động

viên, khích lệ, chia sẻ và giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập, nghiên cứu
và hoàn thiện luận văn.
Mặc dù bản thân đã cố gắng rất nhiều trong quá trình học tập, nghiên cứu
và hồn thiện xong luận văn khơng tránh khỏi những sai sót. Rất mong q thầy
cơ, các bạn đồng nghiệp quan tâm góp ý kiến để luận văn đƣợc hồn thiện hơn.
Tơi xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

HÀ THỊ THU HƢỜNG


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .....................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ..........................................................................................................ii
MỤC LỤC .............................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ v
MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................................... 1
2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................................... 2
3. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 2
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 4
1.1. Sơ lƣợc tổng quan nghiên cứu về dạy học tích hợp ....................................... 4
1.1.1. Ở nƣớc ngồi.................................................................................................. 4
1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................................... 5
1.2. Dạy học tích hợp ............................................................................................... 7
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................... 7

1.2.3. Các hình thức tích hợp ................................................................................10
1.2.4. Xây dựng chủ đề tích hợp ...........................................................................14
1.3. Thực trạng dạy học chủ đề Hệ thức lƣợng trong tam giác vuông cho học
sinh lớp 9 ................................................................................................................19
1.3.1. Mục đích điều tra .........................................................................................19
1.3.2. Nội dung điều tra .........................................................................................20
1.3.3. Đối tƣợng điều tra ........................................................................................20
1.3.4. Phân tích kết quả điều tra ............................................................................20


iv
Chƣơng 2. XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC
NỘI DUNG HỆ THỨC LƢỢNG TRONG TAM GIÁC VUÔNG CHO HỌC
SINH LỚP 9 ...........................................................................................................29
2.1. Nội dung Hệ thức lƣợng trong tam giác vng trong chƣơng trình mơn Tốn
ở lớp 9 .....................................................................................................................29
2.1.1. Vai trò của nội dung Hệ thức lƣợng trong tam giác vng trong chƣơng
trình mơn Tốn lớp 9 .............................................................................................29
2.1.2. Nội dung Hệ thức lƣợng trong tam giác vng trong chƣơng trình mơn
tốn lớp 9 ................................................................................................................30
2.1.3. Mục đích, yêu cầu khi dạy học Hệ thức lƣợng trong tam giác vuông cho
học sinh 9 ................................................................................................................34
2.2. Xây dựng và tổ chức dạy học nội dung Hệ thức lƣợng trong tam giác vng
cho học sinh lớp 9 theo hƣớng tích hợp ...............................................................34
2.3. Chủ đề 1: TOÁN HỌC GẮN LIỀN VỚI CÁC VẤN ĐỀ TRONG CUỘC
SỐNG HÀNG NGÀY ...........................................................................................35
2.4. CHỦ ĐỀ 2: TỐN HỌC VỚI VẬT LÍ ........................................................46
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.............................................................62
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................62
3.2. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................62

3.3. Nội dung và thời gian thực nghiệm sƣ phạm ................................................63
3.4.1. Đánh giá định tính .......................................................................................64
KẾT LUẬN ............................................................................................................78
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................80


v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viết tắt

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Trung học cơ sở

THCS

Nhà xuất bản

Nxb

Trung học Phổ thông

THPT

NL

Năng lực

Tr

Trang


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tồn thế giới hiện nay đang trên đà phát triển vƣợt bậc về cả tri thức
và trí tuệ sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật đã đem lại cho chúng
ta rất nhiều tri thức mới làm thay đổi cả thế giới tạo nên một xã hội phát triển
hơn và văn minh hơn. Để thích ứng với sự phát triển đó giáo dục hiện nay
không ngừng cải tiến và thay đổi với nhiều sự thay đổi: “Tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ phương pháp và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực,
chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục
lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung cách học, cách
nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri
thức, kỹ năng phát triển năng lực ” xuất phát từ nghị quyết trên ta thấy dạy
học tích hợp có thể đáp ứng đầy đủ các yêu cầu mà nghị quyết đã đề ra.
Dạy học tích hợp là hình thức kết hợp các kiến thức mơn học này học
sinh có thể vận dụng các kiến thức đó sang giải quyết các vấn đề ở các môn
học khác một cách linh hoạt từ đó tạo cho học sinh tính tƣ duy chủ động, sáng
tạo trong học tập, dạy học tích hợp liên mơn khơng chỉ giúp học sinh có thể
giúp học sinh giải quyết vấn đề, nhiệm vụ học tập ở các mơn học khác mà cịn

học sinh cịn có thể vận dụng các kiến thức đã học vào trong cuộc sống thực tế.
Mơn tốn là nền tảng cho rất nhiều bộ mơn khác. Tốn học tạo nên sƣ
tƣ duy trừu tƣợng và logic giúp học sinh có thể học tốt nhiều môn khoa học
khác nhau nhƣng không phải các học sinh đều hiểu sự quan trọng của mơn
tốn và có thể vận dụng các kỹ năng, kiến thức tổng hợp học đƣợc trong mơn
Tốn giải quyết các bài tập ở bộ mơn khác. Do đó, việc cấp thiết của giáo viên
hiện nay là thƣờng xuyên phải đổi mới các phƣơng pháp dạy cho học sinh đặc
biệt là dạy học theo hƣớng “tích hợp, liên mơn”.


2
Trong chƣơng trình tốn phổ thơng hiện nay nội dung hệ thức lƣợng
trong tam giác vuông chiếm một phần không nhỏ trong hệ thống chƣơng trình
tốn về phần hình học. Thực tế dạy học cho thấy, giáo viên chỉ tập trung tới
việc cung cấp các kiến thức toán học cho học sinh mà chƣa quan tâm giúp học
sinh thấy đƣợc mối liên hệ giữa nội dung mơn Tốn với nội dung các mơn
khác cũng nhƣ sự kết nối giữa tốn học với với thực tiễn.
Xuất phát từ những nội dung trên để nâng cao hứng thú học tập và giúp
cho học sinh phát triển nhiều kỹ năng nên chúng tôi chọn đề tài: “Dạy học hệ
thức lượng trong tam giác vng ở lớp 9 theo hướng tích hợp” làm đề tài
thạc sỹ của mình.
2. Mục tiêu của đề tài
Từ việc tìm hiểu, nghiên cứu về dạy học tích hợp, xây dựng chủ đề dạy
học tích hợp trong dạy học chủ đề Hệ thức lƣợng trong tam giác vuông cho
học sinh lớp 9 nhằm giúp học sinh rèn luyện đƣợc các kĩ năng tổng hợp các
kiến thức liên môn, phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập
và biết vận dụng đƣợc các kiến thức đã học trong giải quyết các vấn đề trong
thực tiễn.
Đề tài đƣợc xây dựng để nâng cao hiệu quả dạy cho thầy cô tại trƣờng
THCS Sai Nga.

3. Giả thuyết khoa học
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học tích hợp, nếu xây dựng
và tổ chức dạy học đƣợc một số chủ đề dạy học tích hợp về hệ thức lƣợng
trong tam giác vng cho học sinh lớp 9 thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả
dạy học đồng thời hình thành và phát triển năng lực cho học sinh.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học tích hợp.


3
- Nghiên cứu chƣơng trình kiến thức Hệ thức lƣợng trong tam giác
vng và thực tế dạy học tích hợp của nội dung này ở các trƣờng THCS.
- Thiết kế chủ đề tích hợp trong dạy học Hệ thức lƣợng trong tam giác
vuông cho học sinh lớp 9.
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để kiểm tra và đánh giá tính hiệu quả
của giả thuyết khoa học đã đề ra.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận: Các tài liệu ngành giáo dục bên ngành toán, tâm
lý học sƣ phạm, lý luận dạy học mơn tốn, các sách, tạp chí khoa học tốn các
cơng trình nghiên cứu.
- Điều tra và quan sát: Dự giờ và quan sát việc dạy học của giáo viên
trên lớp. Phỏng vấn một số giáo viên trực tiếp giảng dạy mơn Tốn ở trƣờng
Trung học cơ sở, phát phiếu thăm dò cho giáo viên và học sinh để tìm hiểu
thực trạng vấn đề dạy học tích hợp ở Trƣờng trung học cơ sở. Tổng kết kinh
nghiệm để tìm ra những kết luận khoa học cần thiết cho luận văn.
- Thực nghiệm sƣ phạm: Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để kiểm tra
và đánh giá tính hiệu quả của giả thuyết khoa học đã đề ra.
6. Cấu trúc của luận văn
Bao gồm: “Mở đầu”, “Kết luận” và “Danh mục tài liệu tham khảo”, nội
dung luận văn gồm ba chƣơng:

- Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.
- Chƣơng 2. Dạy học hệ thức lƣợng trong tam vng cho học sinh lớp 9
theo hƣớng tích hợp.
- Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm.


4
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Sơ lƣợc tổng quan nghiên cứu về dạy học tích hợp
1.1.1. Ở nước ngồi

Tích hợp là một quan điểm giáo dục và đã trở thành một xu hƣớng
của các nƣớc trên thế giới hiện nay. Việc dạy tích hợp quan trọng trong
xác định nội dung của việc giảng dạy trong trƣờng Trung học phổ thơng ở
nhiều nƣớc. Dạy học tích hợp đƣợc nhiều nƣớc trên thế giới quan tâm và
đang tiến hành thực hiện. Đây là cách dạy học một bƣớc chuyển từ cách
tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực để đào tạo đƣợc con ngƣời vừa có
đủ tri thức, vừa biết hành động một cách sáng tạo, linh hoạt giữa những lý
thuyết và đi tiến tới thực hành.
Các nƣớc trên thế giới đều tiến hành dạy tích hợp nhƣng các nƣớc
đều có một số quan điểm và cách nhìn nhận khác nhau về dạy học tích hợp.
Theo trình độ học vấn, mức độ mà quan điểm tích hợp dựa trên những đặc
điểm riêng của từng nƣớc. Tại Hoa Kỳ, Vƣơng quốc Anh, Pháp, New
Zealand, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc... sử dụng quan điểm tích hợp ở mức độ
cao từ tiểu học đến Trung học phổ thông.
- New Zealand: Tại đây họ quan tâm đến việc cung cấp cho học sinh
một nền tảng kiến thức toán học vững chắc để học sinh có thể tiếp tục áp dụng
kiến thức vào lĩnh vực khác để phát triển kỹ năng, tƣ duy và sự tự tin sử dụng
toán học trong đời sống để tiếp cận và giải quyết vấn đề thực tế.

- Hoa Kỳ: Chƣơng trình giảng dạy tốn học ở chú trọng đến việc dạy
học để giải quyết vấn đề, chứng minh và lập luận đặc biệt học chú trọng đến
việc giao tiếp và tƣơng tác của toán học với các môn học khác.


5
- Pháp: Chƣơng trình giảng dạy tốn học khơng đề cập đến các năng
lực mà dạy học toán hƣớng tới nhƣng học cũng nhấn mạnh các yếu tố nhƣ
năng lực chứng minh, lập luận, suy luận, giải quyết vấn đề,.. Sử dụng các
ngơn ngữ của tốn để áp dụng vào nhiều lĩnh vực khác nhau nhƣ trong lập
trình, trong vẽ biểu đồ, sơ đồ, quản lý dữ liệu số và trong lĩnh vực công nghệ
thông tin.
- Úc: Họ xây dựng chƣơng trình tốn học với mục đích giúp học sinh
thêm năng động tự tin sáng tạo trong các lĩnh vực đời sống và xã hội đồng
thời phát triển các khả năng lập luận, vận dụng, chứng minh và các kỹ năng
khác nhau của bản thân.
1.1.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, dạy học tích hợp là một khái niệm khá mới đối với nền
giáo dục, tuy nhiên việc dạy học tích hợp khơng phải là mới vì thực ra nó
cũng đã tồn tại ở nhiều bậc học của nƣớc ta, chỉ có điều chúng ta khơng gọi
cụ thể. Việc xây dựng chƣơng trình giáo dục theo tƣ tƣởng tích hợp bắt đầu
đƣợc chú ý ở Việt Nam từ những năm 80 của thế kỉ XX. Có thể nói, tích hợp
đã trở thành xu thế phát triển giáo dục trên thế giới trong nhiều thập kỉ qua.
Ở nƣớc ta đã có nhiều môn học, cấp học quan tâm vận dụng tƣ tƣởng
của dạy học tích hợp vào q trình dạy học để nâng cao chất lƣợng giáo dục
theo xu hƣớng tích hợp. Nhƣng thực tế, các vấn đề về tích hợp trong chƣơng
trình hiện hành đang dạy thì chƣa có nhiều nội dung đƣợc tích hợp. Số lƣợng
giáo viên ở các cấp học chƣa đƣợc bồi dƣỡng nhiều để chuẩn bị cho dạy học
tích hợp và ý thức khả năng tự tìm hiểu của giáo viên chƣa cao để có thể có
hiệu quả tốt trong việc dạy học tích hợp.

Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cũng đang đƣa ra các đề án và đổi
mới sách giáo khoa để có nhiều nội dung tích hợp hơn nhằm giảm tải các môn
học và nội dung.


6
Trong vài năm trở lại đây cũng đã có rất nhiều nghiên cứu liên quan
đến tích hợp ở nƣớc ta đƣợc công bố nhƣ:
- “Tài liệu tập huấn dạy học tích hợp ở trường Trung học cơ sở, Trung học
phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015). Nội dung Tài liệu tập huấn
dạy học tích hợp ở trường Trung học cơ sở, Trung học phổ thơng trình bày ba
chuyên đề”: Những vấn đề chung về dạy học tích hợp; Tổ chức dạy học tích
hợp; Cách thức tổ chức và quản lí dạy học tích hợp.
- “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh” (quyển 1: Khoa học
Tự nhiên; quyển 2: Khoa học Xã hội) do Đỗ Hƣơng Trà (2016) chủ biên.
Trong hai cuốn sách này, tác giả đã đƣa ra những cơ sở lí luận cần thiết về
dạy học tích hợp theo định hƣớng phát triển năng lực.
- “Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học phổ
thông” của tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh. Trong cơng trình này, tác giả đã
nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn và nghiên cứu biên soạn tài liệu dạy học
tích hợp một số mơn học ở trƣờng trung học phổ thơng [3].
Ngồi ra cịn có một số luận văn, luận án, bài đăng tạp chí đã đƣợc
cơng bố về dạy học tích hợp nhƣ: Luận văn thạc sĩ của Võ Viết Hƣng (2015)
với tên đề tài “Nghiên cứu dạy học tích hợp chủ đề dịng điện trong các mơi
trường trong Vật lí phổ thơng”; Luận văn thạc sĩ của Tống Thị Hạnh (2015)
với tên đề tài “Xây dựng và tổ chức dạy học một số chủ đề kiến thức tích hợp
khoa học tự nhiên ở Trung học cơ sở”; Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Tố
Khuyên (2016) với tên đề tài “Tổ chức dạy học chủ đề tích hợp STEM Cơng
nghệ nano và đời sống ở trường Trung học cơ sở”; Luận án tiến sĩ của
Nguyễn Thế Sơn (2017) với tên đề tài “Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy

học mơn Tốn ở trường Trung học phổ thông”...


7
Qua việc tìm hiểu sơ lƣợc nhƣ vậy ta có thể thấy rằng việc dạy học tích
hợp ở nƣớc ta đã có rất nhiều tác giả quan tâm điều đó cho thấy việc dạy học
tích hợp ở các cấp là thật sự cần thiết.
1.2. Dạy học tích hợp
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản
a) Khái niệm Tích hợp
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động,
chƣơng trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích
hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”.
Theo từ điển Giáo dục học [5]: “Tích hợp là hành động liên kết các đối
tƣợng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực
khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.
Mặc dù có nhiều cách hiểu khác nhau về tích hợp, chúng tơi đồng quan
điểm với quan niệm sau: Tích hợp là sự liên kết, kết hợp các nội dung, lĩnh
vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học để thực hiện tốt mục tiêu dạy
học.
b) Dạy học tích hợp
Theo UNESCO, dạy học tích hợp là “một cách trình bày các khái niệm
và ngun lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tƣ tƣởng
khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực
khoa học khác nhau” [16].
Theo Xavier Roegiers [28], khoa sƣ phạm tích hợp là một quan niệm về
q trình học tập trong đó tồn thể các q trình học tập góp phần hình thành
ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính trƣớc, những điều cần thiết cho
học sinh, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập tƣơng lai, hoặc hòa nhập
học sinh vào cuộc sống lao động.

8
Theo Từ điển Giáo dục học [5]: “ Dạy học tích hợp là hành động liên
kết các đối tƣợng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc
vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học.”
Theo Nguyễn Thị Kim Dung [26], dạy học tích hợp là một quan niệm
dạy học nhằm hình thành ở học sinh những năng lực giải quyết hiệu quả các
tình huống thực tiễn dựa trên sự huy động nội dung, kiến thức, kỹ năng thuộc
nhiều lĩnh vực khác nhau.
Giống nhƣ quan điểm về tích hợp, dạy học tích hợp cũng có nhiều cách
hiểu khác nhau, chúng tơi đồng quan điểm với quan niệm sau: dạy học tích
hợp là q trình dạy học kết hợp, lồng ghép nhiều nội dung, kiến thức, kĩ
năng thuộc nhiều lĩnh vực, nhiều môn học để giúp học sinh hình thành các
năng lực cần thiết.
1.2.2. Đặc điểm của dạy học tích hợp
Các nhà nghiên cứu đã đƣa ra tiêu chí quan trọng của dạy học tích hợp
[31]: việc học và nghiên cứu các môn học khác nhau, có thời khóa biểu linh
động, giáo viên giảng dạy theo nhóm, q trình học lấy học sinh làm trung
tâm, có sự tƣơng tác về trình độ giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh và
giáo viên, giữa giáo viên với nhau.
Tuy nhiên, qua nghiên cứu tài liệu chúng tơi thấy rằng về cơ bản dạy
học tích hợp có các đặc điểm sau đây [22]:
- Lấy người học làm trung tâm
Dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm, ngƣời học đƣợc quyền lựa chọn
học gì và học nhƣ thế nào, học bắt đầu từ đâu từ đó học sinh có thể tự thể hiện
bản thân. Học sinh có thể lựa chọn học theo nhóm để các thành viên trong
nhóm cùng giúp đỡ nhau kích thích óc sáng tạo để cùng nhau thực hiện nhiệm
vụ học tập.

9
Dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm đƣợc xem là phƣơng pháp đáp
ứng yêu cầu cơ bản của mục tiêu giáo dục nhất là đối với giáo dục nghề
nghiệp, có khả năng định hƣớng việc tổ chức q trình dạy học thành quá
trình tự học, quá trình cá nhân hóa ngƣời học. Dạy học lấy ngƣời học là trung
tâm đòi hỏi ngƣời học là chủ thể của hoạt động học, họ phải tự học, tự nghiên
cứu để tìm ra kiến thức bằng hành động của chính mình, ngƣời học khơng chỉ
đƣợc đặt trƣớc những kiến thức có sẵn ở trong bài giảng của giáo viên mà
phải tự đặt mình vào tình huống có vấn đề của thực tiễn, cụ thể và sinh động
của nghề nghiệp rồi từ đó tự mình tìm ra cái chƣa biết, cái cần khám phá học
để hành, hành để học, tức là tự tìm kiếm kiến thức cho bản thân.
- Định hướng đầu ra
Hiện nay hình thức dạy học này đều đƣợc áp dụng khá phổ biến và gắn
liền với thực tế nhiều hơn. Dạy học tích hợp chú ý đến kết quả học tập của
ngƣời học để vận dụng vào công việc tƣơng lai nghề nghiệp sau này, địi hỏi
q trình học tập phải đảm bảo chất lƣợng và hiệu quả để thực hiện nhiệm vụ.
Từ những kết quả đầu ra đi đến xác định vai trị của ngƣời có trách nhiệm tạo
ra kết quả đầu ra này, một vai trò tập hợp các hành vi đƣợc mong đợi theo
nhiệm vụ, công việc mà ngƣời đó sẽ thực hiện thật sự. Do đó, địi hỏi ngƣời
dạy phải dạy đƣợc cả lý thuyết chuyên môn nghề nghiệp vừa phải hƣớng dẫn
quy trình cơng nghệ, thao tác nghề nghiệp chuẩn xác, phổ biến đƣợc kinh
nghiệm, nêu đƣợc các dạng sai lầm, hƣ hỏng, nguyên nhân và biện pháp khắc
phục, biết cách tổ chức hƣớng dẫn luyện tập.
- Dạy và học các năng lực thực hiện
Trong dạy học tích hợp, ngƣời học đƣợc đặt vào những tình huống của
đời sống thực tế, ở đây ngƣời học có thể từ những kiến thức đã đƣợc học mà
tự có thể hồn thành các nhiệm vụ, u cầu do mơn học đặt ra. Trong năng
lực thực hiện có cả kỹ năng trí tuệ trong đó có: kỹ năng nhận biết, thuyết

10
trình, xử lý tình huống vì vậy họ phải trực tiếp quan sát, thảo luận, làm bài
tập, giải quyết nhiệm vụ đặt ra theo cách nghĩ của mình, tự lực tìm kiếm nhằm
khám phá những điều mình chƣa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những
tri thức đã đƣợc giáo viên sắp xếp. Ngƣời học cần phải tiếp nhận đối tƣợng
qua các phƣơng tiện nghe, nhìn... và phân tích đối tƣợng nhằm làm bộc lộ và
phát hiện ra các mối quan hệ bản chất, tất yếu của sự vật, hiện tƣợng. Từ đó,
ngƣời học vừa nắm đƣợc kiến thức vừa nắm đƣợc phƣơng pháp thực hành.
Nhƣ vậy, ngƣời dạy khơng chỉ đơn thuần truyền đạt kiến thức mà cịn hƣớng
dẫn các thao tác thực hành.
1.2.3. Các hình thức tích hợp
a) Tích hợp “nội mơn”
Tích hợp nội mơn là xây dựng chủ đề dạy học tích hợp thuộc về một
mơn học, với những nội dung ở những thời điểm khác nhau của chƣơng trình.
Ví dụ 1.1. Trong một bài tốn đại số ta phải sử dụng các kiến thức hình
học mới có thể giải đƣợc:
Trong mặt phẳng tọa độ Oxy, cho đƣờng thẳng
d1 : y 

1
x 1
2

a) Vẽ đồ thị hàm số, tính góc tạo bởi đƣờng thẳng d1 và trục Ox
b) Tính khoảng cách từ điểm O đến đƣờng thẳng d1
Nhận xét: Để tính góc tạo bởi đƣờng thẳng d1 và trục Ox , thì học sinh
cần thuộc các hệ thức lƣợng trong tam giác vng để có thể giải bài tập về
hàm số bậc nhất (Chƣơng 2 toán lớp 9). Từ đó học sinh sẽ thấy những mối
liên hệ của hình học và đại số trong việc giải toán.

Lời giải:


11

y
d1
H
B

A
O1

x

Hình 1.1
Cho x  0  y  1 đƣờng thẳng d1 đi qua điểm A(0;1)
Cho y  0  x  2 đƣờng thẳng d1 đi qua điểm B(-2 ;0)
Ta có đồ thị hàm số sau:
Góc tạo bởi đƣờng thẳng d1 và trục Ox là góc ABO . Độ dài cạnh OA
là 1, độ dài cạnh OB là 2. Áp dụng tỉ số lƣợng giác vào tam giác vuông ABO
ta có:

tan ABO 

OA 1
  ABO  27
OB 2

Vậy góc tạo bởi đƣờng thẳng d1 và trục Ox là góc ABO  27

Dựng OH AB. Áp dụng hệ thức lƣợng vào tam giác vng OAB ta có:

1
1
1
1 5
2



1



OH

OH 2 OA2 OB 2
4 4
5
Vậy khoảng cách từ điểm O đến đƣờng thẳng d1 là

2
.
5

b) Tích hợp liên mơn
Tích hợp liên môn là tạo ra những kết nối giữa các môn học khác nhau.
Chƣơng trình cũng xoay quanh các chủ đề, vấn đề chung, nhƣng các khái

12
niệm hoặc các kỹ năng liên môn đƣợc nhấn mạnh giữa các môn chứ không
phải trong từng môn học riêng biệt.
Ví dụ 1.2. (Kiến thức Lịch sử lớp 7)
Phật giáo ở nƣớc ta phát triển mạnh mẽ nhất dƣới thời nào? Em có thể
nêu một số kiến trúc về phật giáo dƣới thời đó khơng?
Trả lời: Dƣới thời Lý – Trần phật giáo phát triển mạnh mẽ nhất. Một số
chùa đƣợc xây dựng dƣới thời Lý – Trần là: Chùa Một Cột (Hà Nội); chùa
Trấn Quốc (Hà Nội); chùa Phổ Minh( Nam Định),..
Khi biết đến các di tích lịch sử trên có bao giờ các em nghĩ đến việc
làm sao ngƣời ta có thể đo chiều cao của các vật thể mà chỉ bằng cách đứng
trên mặt đất để đo chƣa?
Bài tốn: Bạn Thu tham gia chƣơng trình hoạt động ngoại khoá của
trƣờng tại chùa Phổ Minh ở Nam Định sau đó bạn Thu có ngồi nghỉ cạnh tháp
Phổ Minh khi tia nắng mặt trời chiếu xuống mặt đất một góc 600 . Bóng của
tháp Phổ Minh lên mặt đất dài 11,25 m.
a) Hãy tính chiều cao của tháp Phổ Minh.
b) Nêu sự hiểu biết của em về kiến trúc của tháp Phổ Minh ở Nam
Định.
Trả lời:

Hình 1.2


13
a) Gọi chiều cao tháp là AC, bóng của tháp xuống mặt đất là BC.
Áp dụng tỉ số lƣợng giác vào tam giác vng ABC ta có:

Vậy chiều cao của tháp Phổ Minh là 19,5m .
b) Tháp Phổ minh đƣợc xây dựng với đáy là hình vng, gồm 14 tầng,

cao 19,5m. Hai tầng dƣới đƣợc làm bằng đá mỗi chiều dài 5,2m. Các tầng còn
lại xây dựng bằng gạch bắt mạch trần. Mỗi đầu viên gạch đều có chữ “ Hƣng
– Long thập tam niên” và khắc họa con rồng nổi thời Trần.
Ví dụ trên giáo viên đã thực hiện tích hợp kiến thức giữa các mơn học
đó là Tốn học, Lịch sử, Mỹ Thuật và Giáo dục công dân.
*) Mơn Tốn: Nắm đƣợc các hệ thức lƣợng tam giác vuông. Biết áp
dụng hệ thức vào trong thực tế để giải các bài tốn thực tế.
*) Mơn Lịch Sử: Giúp học sinh nhớ lại đặc trƣng văn hóa xã hội dƣới
thời Lý -Trần( Lịch sử 7).
*) Môn Mỹ Thuật: Biết thêm những kiến trúc đặc trƣng trong xây dựng
dƣới thời Lý- Trần.
*) Môn Giáo dục công dân: Biết đƣợc những ý nghĩa lịch sử của tháp
Phổ Minh để học sinh biết trân trọng bảo vệ những di tích lịch sử.
c) Tích hợp xun mơn
Tích hợp xun mơn là hình thức tích hợp bằng cách thiết kế các mơn
học tích hợp nhiều lĩnh vực khoa học. Để học sinh có thể vận dụng tồn bộ
các kiến thức đã có để giải quyết vấn đề.
Ví dụ:
- Tích hợp các nội dung thuộc các mơn học Vật lí, Hóa học, Sinh học
thành mơn Khoa học tự nhiên.


14
- Tích hợp các nội dung thuộc các mơn học Lịch sử, Địa lí, Giáo dục
cơng dân thành mơn Khoa học xã hội.
1.2.4. Xây dựng chủ đề tích hợp
a) Chủ đề tích hợp
Theo chúng tơi: Chủ đề tích hợp là một tình huống, vấn đề gồm các
lĩnh vực học tập có mối liên hệ với nhau mà giáo viên và học sinh có thể khai
thác để phát hiện, chiếm lĩnh sau đó vận dụng kiến thức để giải quyết, từ đó

hình thành và phát triển các năng lực cho ngƣời học.
Chủ đề tích hợp có chủ đề đơn mơn, chủ đề liên môn và chủ đề xuyên
môn. Chủ đề đơn môn chỉ đề cập đến các kiến thức thuộc về một mơn học
nào đó, chủ đề liên mơn đề cập đến kiến thức liên quan đến một số môn học
trong chƣơng trình đào tạo.
Chủ đề tích hợp đƣợc xây dựng dựa trên nguyên tắc: hƣớng vào học
sinh, kết nối với thế giới thực, hình thành và phát triển các năng lực chung,
phổ biến cho các em [23].
Khi lựa chọn một chủ đề tích hợp để tổ chức dạy học cần đảm bảo một
số yêu cầu sau [4]:
- Một là, đảm bảo mục tiêu giáo dục nhƣ các kỹ năng, kiến thức học
sinh có đƣợc sau khi dạy chủ đề để hình thành và phát triển các năng lực cần
thiết cho ngƣời học.
- Hai là, đảm bảo tính thiết thực nội dung học cần phải gắn liền với
cuộc sống hàng ngày của ngƣời học và có thể phù hợp với lứa tuổi ngƣời học
và các điều kiện phát triển tại địa phƣơng.
- Ba là, đảm bảo tính khoa học nội dung dạy học phải đầy đủ các kiến
thức cơ bản cho học sinh và đồng thời cũng phải nắm bắt kịp thời phát sự phát
triển của khoa học kĩ thuật.


15
- Bốn là, đảm bảo tính giáo dục và giáo dục vì sự phát triển bền vững.
Nhằm hình thành nên các đức tính tốt cho ngƣời học trở thành ngƣời có trách
nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội,..đặc biệt trở thành ngƣời hiểu biết sống
và tuân thủ pháp luật.
- Năm là, tăng tính thực tiễn nội dung dạy học phải có tính thực tiễn
cao; nội dung học có các vấn đề mang tính xã hội của vùng miền nơi ngƣời
sinh sống để tăng hiểu biết về văn hóa, tập quán vùng miền.
- Sáu là, việc xây dựng các bài học/chủ đề tích hợp phải gắn liền với

chƣơng trình hiện hành.
c) Xây dựng chủ đề tích hợp
Hiện nay, có một số tác giả đã nghiên cứu về dạy học tích hợp nhƣ
Susan M.Drake, Xavier Roegiers, Đỗ Mạnh Cƣờng, Đỗ Hƣơng Trà. Mặc dù
mỗi tác giả đều đề xuất một quy trình về dạy học tích hợp nhƣng có thể thấy,
các tác giả đều thống nhất một số điểm nhƣ sau:
Thứ nhất, các mục tiêu đƣợc thể hiện bằng động từ, và các động từ có
thể đƣợc định lƣợng theo ba cấp độ: hiểu, biết và vận dụng. Phải phù hợp với
cấp độ của học sinh để xác định thứ bậc cụ thể của mục tiêu.
Thứ hai, giáo viên và học sinh cần chuẩn bị các tài liệu giảng dạy cần
thiết cho bài học.
Thứ ba, thiết kế các hoạt động dạy - học cụ thể bao gồm:
+ Xây dựng các hoạt động của giáo viên và học sinh ở trên lớp.
+ Lựa chọn các phƣơng pháp dạy học sao cho đơn giản, phù hợp với
từng đối tƣợng học sinh.
Trong luận văn này, chúng tơi sử dụng quy trình xây dựng bài học tích
hợp gồm 6 bƣớc [4]:
- Bƣớc 1: Rà sốt lại nội dung sách giáo khoa để tìm ra đƣợc những nội
dung dạy học gần giống nhau, để xây dựng các bài học tích hợp.


16
- Bƣớc 2: Xác định tên bài học, những đóng góp của các mơn học khác
nhau vào trong bài học tích hợp.
- Bƣớc 3: Dự kiến thời gian để tổ chức dạy học ở trên lớp.
- Bƣớc 4: Xác định mục tiêu của bài học tích hợp.
- Bƣớc 5: Xây dựng nội dung của bài học tích hợp.
- Bƣớc 6: Xây dựng kế hoạch bài học tích hợp.
d) Quy trình tổ chức dạy học tích hợp
Chúng ta có thể tổ chức dạy học tích hợp theo quy trình 7 bƣớc nhƣ sau [24]:

- Bƣớc 1: Lựa chọn chủ đề.
Dựa vào những thơng tin thu đƣợc sau việc rà sốt lại nội dung sách
giáo khoa để tìm ra đƣợc những nội dung dạy học gần giống nhau vào nội
dung chƣơng trình, giáo viên xác định nội dung chủ đề tích hợp sao cho cho
phù hợp với trình độ nhận thức của đối tƣợng học sinh cũng nhƣ phù hợp với
điều kiện cơ sở vật chất của nhà trƣờng.
- Bƣớc 2: Xác định các vấn đề cần giải quyết trong chủ đề.
Căn cứ vào tên của chủ đề tích hợp, giáo viên xác định các nội dung
học tập cần đƣợc đƣa vào để dạy học tích hợp.
- Bƣớc 3: Xác định các kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề.
Từ những vấn đề cần đƣợc giải quyết trong chủ đề tích hợp, giáo viên
xác định những kiến thức cần đƣợc đƣa vào trong chủ đề tích hợp. Các nội
dung của chủ đề tích hợp đƣa ra cần phải đáp ứng đƣợc các mục tiêu dạy học
đã đƣợc đề ra.
- Bƣớc 4: Xác định mục tiêu dạy học của chủ đề tích hợp.
Từ việc rà soát những kiến thức nào cần đƣợc dạy trong chủ đề tích
hợp, những kĩ năng nào cần đƣợc rèn luyện thơng qua việc dạy chủ đề tích
hợp giáo viên xác định những kiến thức, những kĩ năng nào cần đƣợc đƣa vào
chủ đề tích hợp.


17
Sau khi xác định mục tiêu giáo viên có thể hồn thành bảng sau:
Tên bài học

Thời lƣợng dự

Mục tiêu dạy

(tích hợp)

kiến (tiết)

học

Đóng góp của
mơn (các mơn)
vào bài học

Tên bài học thứ 1
Tên bài học thứ 2
Tên bài học thứ 3
Tên bài học thứ 4
Tên bài học thứ 5
………………
Tên bài học thứ n
- Bƣớc 5: Xây dựng nội dung hoạt động dạy học của chủ đề. Trong
bƣớc này ngƣời giáo viên cần xác định đƣợc: Chủ đề dạy học tích hợp đó có
những hoạt động nào, từng hoạt động dạy học đó sẽ có tác động gì tới việc đạt
đƣợc mục tiêu của bài học đã định?
Việc phân chia hoạt động có thể thực hiện bằng nhiều cách khác nhau,
chặng hạn: chia theo vấn đề cần giải quyết hoặc chia theo cấu trúc nội dung
của chủ đề. Ngoài ra, mỗi nội dung nhỏ hoặc một vấn đề cần giải quyết đó có
thể tiếp tục đƣợc xây dựng thành một hoặc một vài hoạt động dạy học khác
nhau.
Các học liệu cần chuẩn bị cho mỗi hoạt động dạy học tích hợp có thể
đƣợc trình bày theo bảng dƣới đây:


18

Hoạt động

Tƣ liệu cần chuẩn bị

Tên hoạt đông 1
Tên hoạt đông 2
Tên hoạt đông 3
Tên hoạt đông 4
Tên hoạt đông 5
……
Tên hoạt đông n
- Bƣớc 6: Lập kế hoạch tổ chức dạy học chủ đề và đánh giá
+ Đối tƣợng: Xác định đối tƣợng phù hợp với các kiến thức đƣợc lựa
chọn trong chủ đề.
+ Lập kế hoạch bài học: Xây dựng kế hoạch bài học để tổ chức dạy
học, trong đó cần xác định đƣợc: cách thức thực hiện các hoạt động dạy học
đó nhƣ thế nào; ai làm gì, làm trong bao lâu, làm ở đâu... Dự kiến thời gian
thực hiện chủ đề.
Kế hoạch dạy học có thể đƣợc trình bày theo bảng dƣới đây:
Bảng 1.1. Kế hoạch dạy học
Thời gian

Nội dung

Hình thức tổ chức Dự kiến sản phẩm