KHAI THÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO GIẢI BÀI TẬP TÌNH HUỐNG GẮN VỚI THỰC TIỄN VÀ HƯỚNG NGHIỆP

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

KHAI THÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO GIẢI
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG GẮN VỚI THỰC TIỄN VÀ HƯỚNG NGHIỆP

MƠN: VẬT LÍ

1


SỞ GD&ĐT NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT ĐẶNG THÚC HỨA
----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

KHAI THÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC CHO GIẢI
BÀI TẬP TÌNH HUỐNG GẮN VỚI THỰC TIỄN VÀ HƯỚNG NGHIỆP

MƠN: VẬT LÍ

Nhóm tác giả:

Nguyễn Viết Bằng
Cao Dỗn Lương

Tổ:

Tự nhiên

Năm thực hiện:

2021 - 2022

Số điện thoại:

0986 507 218

Năm học 2021 - 2022

2


MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài…………………………………………………………………..…….….4
2. Mục đích nghiên cứu……………………………………………………….………......…..5
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu……………………………….....…….....................…..5
4. Phương pháp nghiên cứu………………………………………………….........…........…6
5. Tính mới của đề tài……………………………………………………………....….......…6
6.Tính khả thi của đề tài……………………………………………………………........…...7
7. Kế hoạch nghiên cứu…………………………………………………………………...…..7
PHẦN II. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN ……………………………………………………………………..…...8
1. Các kĩ thuật dạy học tích cực…………………………………………………………..….8
2. Tạo động lực học tập cho học sinh………………………………………………..….…..16
3. Phát triển tư duy nghiên cứu khoa học ở học sinh………………………..…………...16
4. Năng lực cần phát triển ở học sinh………………………...………..…………………..17
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Thực trạng vấn đề…………………………………………………………………………18
2. Bài tập vật lí có nội dung gắn với thực tiễn và hướng nghiệp……...……………….....19

3. Thí nghiệm vật lí………………………………………………………………………......21
III. VÍ DỤ MINH HỌA TRONG VIỆC KHAI THÁC CÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH
CỰC VÀO GIẢI MỘT SỐ BÀI TẬP VẬT LÍ CĨ NỘI DUNG GẮN VỚI THỰC TIỄN VÀ
HƯỚNG NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
*MỘT SỐ HÌNH ẢNH HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ TRONG VIỆC KHAI THÁC
KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC…………………………………….……………………..22
1. Một số bài tập ví dụ về việc khai thác kĩ thuật “khăn trải bàn”, kĩ thuật “chia sẻ nhóm
đơi” cho giải bài tập tình huống gắn với thực tiễn …………………………………………26
2. Một số ví dụ về việc khai thác kĩ thuật “khăn trải bàn”, kĩ thuật “chia sẻ nhóm đơi” cho
giải bài tập tình huống hướng nghiệp…………………………………………………………42
IV: HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI:
quả khảo sát chất lượng trước khi áp dụng đề tài……………………………….........48
2.
Kết quả khảo sát chất lượng sau khi áp dụng đề tài………………………………………49
1.Kết
V. MỘT SỐ THUẬN LỢI VÀ NHỮNG KHÓ KHĂN KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1. Thuận lợi…………………………………………………………………………………….50
2. Khó khăn…………………………………………………………………………..................50
PHẦN III. KẾT LUẬN
1. Hiệu quả của đề tài…………………………………………………………………………..52
2. Kết luận………………………………………………………………………………………52
3. Ý kiến đề xuất…………………………………………………………………………….....53
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………..54

3


PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, con người đòi hỏi

phải nắm vững các kiến thức đã học và vận dụng vào thực thực tiễn một cách linh
hoạt, phù hợp theo từng lĩnh vực, từng ngành nghề nhằm đáp ứng được nhu cầu
của xã hội ngày càng cao, Đảng và nhà nước ta đặt ra mục tiêu của giáo dục và đào
tạo là đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài nhằm đào tạo ra thế hệ con người
Việt Nam có đủ đức, đủ tài, tự chủ, năng động và sáng tạo, có năng lực giải quyết
vấn đề do thực tiễn đặt ra.
Vật lí học là môn khoa học thực nghiệm, nghiên cứu về bản chất và những
quy luật của các sự vật, hiện tượng vật lí, tìm hiểu ngun nhân, khám phá ra các
quy luật, các định luật vật lí nhằm phục vụ nhu cầu cuộc sống của nhân loại. Vật lí
là cơ sở cho các ngành khoa học – cơng nghệ
Có rất nhiều kĩ thuật dạy học tích cực mà những nhà nghiên cứu giáo dục đã
đưa ra nhằm dạy học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức tốt mà còn phát triển năng
lực. Điều quan trọng là giáo viên linh hoạt tuỳ theo bài học để chọn kĩ thuật dạy
học phù hợp. Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của của
giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều
khiển quá trình dạy học. Các kĩ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của
phương pháp dạy học.
Vì vậy, khi giảng dạy vật lí ở trường phổ thơng, giáo viên một mặt phải vận
dụng những kinh nghiệm sống của học sinh, nhưng mặt khác phải chỉnh lí, bổ
sung, hệ thống hố những kinh nghiệm đó và nâng cao lên mức chính xác, đầy đủ
hơn trong các bài tập tình huống vật lí.
Việc tổ chức làm các bài tập tình huống về vật lí cũng giúp cho các em
những khả năng giáo tiếp và hợp tác với nhau để học hỏi lẫn nhau, chia sẻ những
kinh nghiệm. Vì những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn và viết sáng kiến kinh
nghiệm với đề tài “Khai thác kĩ thuật dạy học tích cực cho giải bài tập tình
huống gắn với thực tiễn và hướng nghiệp” .
Do thời gian có hạn nên ở đề tài này chúng tôi chỉ khai thác một số kĩ thuật dạy
học tích cực trong việc giải một số bài tập tình huống thực tiễn và bài tập tình
huống hướng nghiệp nhằm tạo điều kiện cho học sinh cả lớp đều được trực tiếp
tham gia, có cơ hội được đưa ra, trao đổi và chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của

mình và vận dụng một cách phù hợp và linh hoạt vào thực tiễn, đồng thời qua các
bài tập giúp học sinh định hướng nghề nghiệp cho bản thân mình ngay từ khi đang
học bậc trung học phổ thơng. Từ đó tạo sự hứng thú cho các em học sinh trong giờ
4


học để giải quyết những tình huống đặt ra, nhằm nâng cao chất lượng bài học tốt
hơn.
2. Mục đích nghiên cứu
Dựa trên cơ sở lí thuyết và kỹ thuật dạy học tích cực khi làm một số bài tập
tình huống gắn với thực tiễn và bài tập tình huống hướng nghiệp trong chương
trình vật lí lớp 10, lớp 11 và lớp 12.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Các kĩ thuật dạy học tích cực.
- Những yêu cầu nâng cao hiệu quả dạy học ở trường trung học phổ thông.
- Học sinh lớp 10 cấp trung học phổ thông.
- Học sinh lớp 11 cấp trung học phổ thông.
- Học sinh lớp 12 cấp trung học phổ thơng.
- Sách giáo khoa vật lí 10, vật lí 11 và vật lí 12 cơ bản.
- Sách bài tập vật lí 10, vật lí 11 và vật lí 12 cơ bản.
- Các dạng bài tập tình huống gắn với thực tiễn, các dạng bài tập tình huống
hướng nghiệp.
- Các tài liệu liên quan đến bài tập gắn với thực tiễn, bài tập định hướng
nghề nghiệp.
- Năng lực cần phát triển ở học sinh trung học phổ thông.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên các nội dung sau đây:
3.2.1. Các kĩ thuật dạy học tích cực
1/ Kĩ thuật "Các mảnh ghép"

2/ Kĩ thuật "Khăn trải bàn"
3/ Kĩ thuật "Động não"
4/ Kĩ thuật "Ổ bi"
5/ Kĩ thuật "Bể cá"
6/ Kĩ thuật "Tia chớp"
5


7/ Kĩ thuật "XYZ"
8/ Kĩ thuật "Lược đồ tư duy"
9/ Kĩ thuật "Chia sẻ nhóm đơi"
10/ Kĩ thuật Kipling
11/ Kĩ thuật KWL
3.2.2. Khai thác một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giải bài tập
1/ Giải một số bài tập tình huống gắn với thực tiễn.
2/ Giải một số bài tập tình huống định hướng nghề nghiệp.
4. Phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến các kĩ thuật dạy học tích cực và khai
thác một số kĩ thuật dạy học tích cực cho giải bài tập tình huống gắn với thực tiễn
và bài tập tình huống định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông,
để xây dựng cơ sở lý luận.
- Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa, tài liệu hướng dẫn làm thí
nghiệm vật lí lớp 10, lớp 11 và lớp 12 ban cơ bản.
- Nghiên cứu phương pháp giải các dạng bài tập tình huống gắn với thực
tiễn, các bài tập tình huống hướng nghiệp.
- Nghiên cứu phương pháp làm thí nghiệm vật lí phổ thơng.
4.2. Phương án thực hiện
4.2.1. Đối với giáo viên
- Giáo viên đặt vấn đề: Giáo viên đặt ra tình huống và yêu cầu học sinh giải quyết.

- Giáo viên chuyển giao nhiệm vụ cho học sinh. Giáo viên chia lớp thành các nhóm
nhỏ phù hợp.
- Giáo viên sử dụng kỹ thuật dạy học tích cực để định hướng cho học sinh giải
quyết vấn đề.
- Giáo viên đánh giá kết quả, sản phẩm của các nhóm.
- Giáo viên bổ sung và hồn thiện nội dung bài học.
4.2.2. Đối với học sinh
6


- Tiếp nhận vấn đề, nhận nhiệm vụ từ giáo viên.
- Hoạt động nhóm để giải quyết vấn đề liên quan.
- Vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực để giải quyết vấn đề.
- Báo cáo kết quả, sản phẩm.
4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
4.4. Phương pháp thống kê tốn học
5. Tính mới của đề tài
Trong các tiết dạy giải bài tập vật lí, theo cách giải truyền thống trước đây
thì giáo viên tổ chức cho cả lớp cùng làm chung dưới sự hướng dẫn của giáo viên
sau đó cử đại diện một số em trình bày kết quả trước lớp, số còn lại quan sát bạn
làm và ghi chép; chỉ một số học sinh được trực tiếp trình bày, trao đổi, số cịn lại
khơng được trực tiếp trao đổi, chia sẻ nên chất lượng bài học chỉ đạt hiệu quả thấp.
Hơn nữa chủ yếu các bài tập sử dụng lí thuyết, các cơng thức áp dụng để giải ra kết
quả dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Còn ở đề tài này có tính mới đó là khai thác
các kĩ thuật dạy học tích cực trong việc giải các bài tập tình huống gắn với thực
tiễn và các bài tập tình huống định hướng nghề nghiệp, nhằm bồi dưỡng cho học
sinh năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết
vấn đề và sáng tạo bằng cách giáo viên tổ chức theo các nhóm nhỏ, đưa ra các bài
tập tình huống có nội dung gắn với thực tiễn, bài tập tình huống có nội dung gắn
với việc định hướng nghề nghiệp để học sinh các nhóm tự giải quyết vấn đề, sau

đó nhóm trưởng đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả, sản phẩm trước lớp; giáo viên
tổ chức cho các nhóm nhận xét, đánh giá lẫn nhau; cuối cùng thống nhất, chính xác
hóa kết quả, sản phẩm thu được. Qua đây nhằm tạo điều kiện cho học sinh cả lớp
đều được trực tiếp tham gia vào quá trình học, học sinh có cơ hội được đưa ra, trao
đổi, chia sẻ những chính kiến của mình với các bạn trong nhóm để cùng nhau giải
quyết vấn đề, nâng cao chất lượng bài học cao hơn. Khi học hầu hết các em rất
hứng thú và nắm được nội dung bài học.
Trong đề tài, tơi đề cập đến 6 bài tập tình huống có nội dung gắn với thực
tiễn áp dụng trong dạy học vật lí trung học phổ thơng, có đến 3 bài tập tình huống
có nội dung gắn với việc định hướng nghề nghiệp áp dụng trong dạy học vật lí
trung học phổ thơng.
Qua mỗi tiết học giúp học sinh trung học phổ thơng phát huy tính tích cực,
năng động, tìm tịi, sáng tạo, u thích học vật lí, u khoa học; phát triển năng lực
giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề trong thực tiễn và hướng nghiệp
cho học sinh.
7


6. Tính khả thi của đề tài
Ở đề tài này, tôi đã tập trung xây dựng và khai thác một số kĩ thuật dạy học
tích cực có hiệu quả vào giải các bài tập tình huống có nội dung gắn với thực tiễn
và các bài tập tình huống có nội dung định hướng nghề nghiệp cho học sinh phổ
thông trong dạy học vật lí; tổ chức thành cơng việc hoạt động nhóm ở một số tiết
học giải bài tập vật lí với các nội dung gắn với thực tiễn cũng như định hướng nghề
nghiệp cho học sinh. Đề tài đã góp phần phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác,
năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn và định hướng nghề nghiệp cho học sinh theo
học ban Khoa học tự nhiên tại trường tôi công tác. Trong thời gian tiếp theo, đề tài
sẽ được áp dụng mở rộng với đa số học sinh tại trường tôi công tác, cũng như có
thể áp dụng rộng rãi cho học sinh các trường trung học phổ thông khác.
7. Kế hoạch nghiên cứu

- Trong đề tài này, chú trọng nghiên cứu việc khai thác các kĩ thuật dạy học tích
cực để vận dụng giải một số bài tập tình huống với các nội dung gắn với thực tiễn
cũng như định hướng nghề nghiệp cho học sinh trong bộ mơn vật lí ở bậc trung
học phổ thông.
- Thời gian tiến hành nghiên cứu đề tài: bắt đầu từ đầu năm học 2020 - 2021 và kết
thúc vào khoảng tháng 2 năm 2022.
PHẦN II. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
1. Các kĩ thuật dạy học tích cực
1/ Kĩ thuật "Các mảnh ghép"
Kĩ thuật "Các mảnh ghép" là hình thức học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân,
nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm:
- Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp (có nhiều chủ đề)
- Kích thích sự tham gia tích cực của học sinh.
- Nâng cao vai trị của cá nhân trong q trình hợp tác(Khơng chỉ hồn thành
nhiệm vụ ở Vịng 1 mà cịn phải truyền đạt lại kết quả vịng 1 và hồn thành nhiệm
vụ ở Vịng 2).
Cách tiến hành:
VỊNG 1: Nhóm chun gia
+ Hoạt động theo nhóm 3 đến 8 người[số nhóm được chia = số chủ đề x n (n = 1,2,
…)]
+ Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ[Ví dụ : nhóm 1 : nhiệm vụ A; nhóm 2:
nhiệm vụ B, nhóm 3: nhiệm vụ C, … (có thể có nhóm cùng nhiệm vụ)]
8


+ Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, suy nghĩ về câu hỏi, chủ đề
và ghi lại những ý kiến của mình
+ Khi thảo luận nhóm phải đảm bảo mỗi thành viên trong từng nhóm đều trả lời
được tất cả các câu hỏi trong nhiệm vụ được giao và trở thành “chuyên gia” của

lĩnh vực đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của nhóm ở vịng 2.
Nhóm các mảnh ghép
+ Hình thành nhóm 3 đến 6 người mới (1 – 2 người từ nhóm 1, 1 – 2 người từ
nhóm 2, 1 – 2 người từ nhóm 3…)
+ Các câu trả lời và thơng tin của vịng 1 được các thành viên trong nhóm mới chia
sẻ đầy đủ với nhau
+ Khi mọi thành viên trong nhóm mới đều hiểu được tất cả nội dung ở vịng 1 thì
nhiệm vụ mới sẽ được giao cho các nhóm để giải quyết
+ Các nhóm mới thực hiện nhiệm vụ, trình bày và chia sẻ kết quả
2/ Kĩ thuật "Khăn trải bàn"
Là hình thức tổ chức hoạt động mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá
nhân và hoạt động nhóm nhằm:
- Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực
- Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân học sinh
- Phát triển mơ hình có sự tương tác giữa học sinh với học sinh
Cách tiến hành:
- Hoạt động theo nhóm (4 người / nhóm) (có thể nhiều người hơn)
- Mỗi người ngồi vào vị trí như hình vẽ minh họa

- Tập trung vào câu hỏi(hoặc chủ đề,...).
- Viết vào ô mang số của bạn câu trả lời hoặc ý kiến của bạn(về chủ đề...). Mỗi cá
nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút.
- Kết thúc thời gian làm việc cá nhân, các thành viên chia sẻ, thảo luận và thống
nhất các câu trả lời.
- Viết những ý kiến chung của cả nhóm vào ơ giữa tấm khăn trải bàn (giấy A0)
3/ Kĩ thuật "Động não"
9


Động não(công não) là một kĩ thuật nhằm huy động những tư tưởng mới mẻ,

độc đáo về một chủ đề của các thành viên trong thảo luận. Các thành viên được cổ
vũ tham gia một cách tích cực, khơng hạn chế các ý tưởng (nhằm tạo ra "cơn lốc”
các ý tưởng). Kĩ thuật động não do Alex Osborn (Mỹ) phát triển, dựa trên một kĩ
thuật truyền thống từ Ấn độ.
Quy tắc của động não là:
- Không đánh giá và phê phán trong quá trình thu thập ý tưởng của các thành viên;
- Liên hệ với những ý tưởng đã được trình bày;
- Khuyến khích số lượng các ý tưởng;
- Cho phép sự tưởng tượng và liên tưởng.
Các bước tiến hành như sau:
Bước 1: Người điều phối dẫn nhập vào chủ đề và xác định rõ một vấn đề;
Bước 2: Các thành viên đưa ra những ý kiến của mình: trong khi thu thập ý kiến,
không đánh giá, nhận xét. Mục đích là huy động nhiều ý kiến tiếp nối nhau;
Bước 3: Kết thúc việc đưa ra ý kiến;
Bước 4: Đánh giá: 
Lựa chọn sơ bộ các suy nghĩ, chẳng hạn theo khả năng ứng dụng
- Có thể ứng dụng trực tiếp;
- Có thể ứng dụng nhưng cần nghiên cứu thêm;
- Khơng có khả năng ứng dụng.
Đánh giá những ý kiến đó lựa chọn
Rút ra kết luận hành động.
Ứng dụng khi nào?
+ Dùng trong giai đoạn nhập đề vào một chủ đề;
+ Tìm các phương án giải quyết vấn đề;
+ Thu thập các khả năng lựa chọn và ý nghĩ khác nhau.
Ưu điểm:
+ Dễ thực hiện.
+ Không tốn kém;
+ Sử dụng được hiệu ứng cộng hưởng, huy động tối đa trí tuệ của tập thể;
+ Huy động được nhiều ý kiến;

+ Tạo cơ hội cho tất cả thành viên tham gia.
Nhược điểm:
+ Có thể đi lạc đề, tản mạn;
+ Có thể mất thời gian nhiều trong việc chọn các ý kiến thích hợp;
+ Có thể có một số học sinh "q tích cực", số khác thụ động. Kỹ thuật động não
được áp dụng phổ biến và nguời ta xây dựng nhiều kĩ thuật khác dựa trên kĩ thuật
này, có thể coi là các dạng khác nhau của kỹ thuật động não.
10


Lưu ý: Kĩ thuật trên có thể biến đổi để trở thành kĩ thuật "Động não viết":  những ý
tưởng khơng được trình bày miệng mà được từng thành viên tham gia trình bày ý
kiến bằng cách viết trên giấy về một chủ đề.Trong động não viết, các đối tác sẽ
giao tiếp với nhau bằng chữ viết. Các em đặt trước mình một vài tờ giấy chung,
trên đó ghi chủ đề ở dạng dòng tiêu đề hoặc ở giữa tờ giấy. Các em thay nhau ghi
ra giấy những gì mình nghĩ về chủ đề đó, trong im lặng tuyệt đối. Trong khi đó,
các em xem các dòng ghi của nhau và cùng lập ra một bài viết chung. Bằng cách
đó có thể hình thành những câu chuyện trọn vẹn hoặc chỉ là bản thu thập các từ
khóa. Các học sinh luyện tập có thể thực hiện các cuộc nói chuyện bằng giấy bút
cả khi làm bài trong nhóm. Sản phẩm có thể có dạng một bản đồ trí tuệ.
Ưu điểm: Có thể huy động sự tham gia của tất cả học sinh trong nhóm; tạo sự yên
tĩnh trong lớp học; động não viết tạo ra mức độ tập trung cao. Vì những học sinh
tham gia sẽ trình bày những suy nghĩ của mình bằng chữ viết nên có sự chú ý cao
hơn so với các cuộc nói chuyện bình thường bằng miệng; các học sinh đối tác cùng
hoạt động với nhau mà không sử dụng lời nói. Bằng cách đó, thảo luận viết tạo ra
một dạng tương tác xã hội đặc biệt; những ý kiến đóng góp trong cuộc nói chuyện
bằng giấy bút thường được suy nghĩ đặc biệt kỹ.
Hạn chế: là có thể học sinh sa vào những ý kiến tản mạn, xa đề; do được tham
khảo ý kiến của nhau, có thể một số học sinh ít có sự độc lập.
4/ Kĩ thuật "Ổ bi"

Kĩ thuật "Ổ bi" là một kỹ thuật dùng trong thảo luận nhóm, trong đó học
sinh chia thành hai nhóm ngồi theo hai vịng trịn đồng tâm như hai vòng của một ổ
bi và đối diện nhau để tạo điều kiện cho mỗi học sinh có thể nói chuyện với lần
lượt các học sinh ở nhóm khác.
Cách thực hiện:
+ Khi thảo luận, mỗi học sinh ở vòng trong sẽ trao đổi với học sinh đối diện ở
vòng ngoài, đây là dạng đặc biệt của phương pháp luyện tập đối tác;
+ Sau một ít phút thì học sinh vịng ngồi ngồi n, học sinh vịng trong chuyển
chỗ theo chiều kim đồng hồ, tương tự như vòng bi quay, để ln hình thành các
nhóm đối tác mới.
5/ Kĩ thuật "Bể cá"
Kĩ thuật "Bể cá" là một kĩ thuật dùng cho thảo luận nhóm, trong đó một
nhóm ngồi giữa lớp và thảo luận với nhau, còn những học sinh khác trong lớp ngồi
xung quanh ở vịng ngồi theo dõi cuộc thảo luận đó và sau khi kết thúc cuộc thảo
luận thì đưa ra những nhận xét về cách ứng xử của những học sinh thảo luận.
Trong nhóm thảo luận có thể có một vị trí khơng có người ngồi. học sinh tham gia
nhóm quan sát có thể ngồi vào chỗ đó và đóng góp ý kiến vào cuộc thảo luận, ví dụ
đưa ra một câu hỏi đối với nhóm thảo luận hoặc phát biểu ý kiến khi cuộc thảo
luận bị chững lại trong nhóm. Cách luyện tập này được gọi là phương pháp thảo
11


luận "bể cá", vì những người ngồi vịng ngồi có thể quan sát những người thảo
luận, tương tự như xem những con cá trong một bể cá cảnh. Trong quá trình thảo
luận, những người quan sát và những người thảo luận sẽ thay đổi vai trò với nhau.
6/ Kĩ thuật "Tia chớp"
Kĩ thuật tia chớp là một kĩ thuật huy động sự tham gia của các thành viên
đối với một câu hỏi nào đó, hoặc nhằm thu thơng tin phản hồi nhằm cải thiện tình
trạng giao tiếp và khơng khí học tập trong lớp học, thông qua việc các thành viên
lần lượt nêu ngắn gọn và nhanh chóng(nhanh như chớp!) ý kiến của mình về câu

hỏi hoặc tình trạng vấn đề.
Quy tắc thực hiện:
+ Có thể áp dụng bất cứ thời điểm nào khi các thành viên thấy cần thiết và đề nghị;
+ Lần lượt từng người nói suy nghĩ của mình về một câu hỏi đã thoả thuận,
+ Mỗi người chỉ nói ngắn gọn 1-2 câu ý kiến của mình.
+ Chỉ thảo luận khi tất cả đã nói xong ý kiến.
7/ Kĩ thuật "XYZ"
Kĩ thuật "XYZ" là một kĩỹ thuật nhằm phát huy tính tích cực trong thảo luận
nhóm. X là số người trong nhóm, Y là số ý kiến mỗi người cần đưa ra, Z là phút
dành cho mỗi người.
Ví dụ kĩ thuật 635 thực hiện như sau:
+ Mỗi nhóm 6 người, mỗi người viết 3 ý kiến trên một tờ giấy trong vòng 5 phút
về cách giải quyết 1 vấn đề và tiếp tục chuyển cho người bên cạnh;
+ Tiếp tục như vậy cho đến khi tất cả mọi người đều viết ý kiến của mình, có thể
lặp lại vịng khác;
+ Con số X-Y-Z có thể thay đổi;
+ Sau khi thu thập ý kiến thì tiến hành thảo luận, đánh giá các ý kiến.
8/ Kĩ thuật "Lược đồ tư duy"
Lược đồ tư duy(còn được gọi là bản đồ khái niệm) là một sơ đồ nhằm trình
bày một cách rõ ràng những ý tưởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của
cá nhân hay nhóm về một chủ đề. Lược đồ tư duy có thể được viết trên giấy, trên
bản trong, trên bảng hay thực hiện trên máy tính.
Cách thực hiện:
+ Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một hình ảnh phản ánh chủ đề.
+ Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một khái
niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề, viết bằng CHỮ IN HOA. Nhánh và
chữ viết trên đó được vẽ và viết cùng một màu. Nhánh chính đó được nối với chủ
đề trung tâm. Chỉ sử dụng các thuật ngữ quan trọng để viết trên các nhánh.
+ Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung thuộc
nhánh chính đó. Các chữ trên nhánh phụ được viết bằng chữ in thường.

+ Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo.
12


Ứng dụng: Lược đồ tư duy có thể ứng dụng trong nhiều tình huống khác nhau
như:
+ Tóm tắt nội dung, ôn tập một chủ đề.
+ Trình bày tổng quan một chủ đề.
+ Chuẩn bị ý tưởng cho một báo cáo hay buổi nói chuyện, bài giảng.
+ Thu thập, sắp xếp các ý tưởng.
+ Ghi chép khi nghe bài giảng.
Ưu điểm:
+ Các hướng tư duy được để mở ngay từ đầu;
+ Các mối quan hệ của các nội dung trong chủ đề trở nên rõ ràng;
+ Nội dung ln có thể bổ sung, phát triển, sắp xếp lại;
+ Học sinh được luyện tập phát triển, sắp xếp các ý tưởng.
9/ Kĩ thuật "Chia sẻ nhóm đơi"
Chia sẻ nhóm đơi(Think, Pair, Share) là một kĩ thuật do giáo sư Frank
Lyman đại học Maryland giới thiệu năm 1981. Kĩ thuật này giới thiệu hoạt động
làm việc nhóm đơi, phát triển năng lực tư duy của từng cá nhân trong giải quyết
vấn đề.
Dụng cụ: Hoạt động này phát triển kỹ năng nghe và nói nên không cần thiết sử
dụng các dụng cụ hỗ trợ.
Mỗi nhóm 2 bạn trao đổi
Cách thực hiện:
+ Giáo viên giới thiệu vấn đề, đặt câu hỏi mở, dành thời gian để học sinh suy nghĩ.
+ Sau đó học sinh thành lập nhóm đơi và chia sẻ ý tưởng, thảo luận, phân loại.
+ Nhóm đơi này lại chia sẻ tiếp với nhóm đơi khác hoặc với cả lớp.
Lưu ý:
+ Điều quan trọng là người học chia sẻ được cả ý tưởng mà mình đã nhận được,

thay vì chỉ chia sẻ ý kiến cá nhân.
+ Giáo viên cần làm mẫu hoặc giải thích.
Ưu điểm: Thời gian suy nghĩ cho phép học sinh phát triển câu trả lời, có thời gian
suy nghĩ tốt, học sinh sẽ phát triển được những câu trả lời tốt, biết lắng nghe, tóm
tắt ý của bạn cùng nhóm.
Hạn chế: Học sinh dễ dàng trao đổi những nội dung không liên quan đến bài học
do giáo viên không thể bao quát hết hoạt động của cả lớp.
10/ Kĩ thuật Kipling
Rudyard Kipling (1865 – 1936) là nhà thơ, nhà văn Anh nổi tiếng, tác giả
quyển sách “Cậu bé rừng xanh” và rất nhiều bài thơ hay.
Kĩ thuật này thường được dùng cho các trường hợp khi cần có thêm ý tưởng mới,
hoặc xem xét nhiều khía cạnh của vấn đề, chọn lựa ý tưởng để phát triển.
Dụng cụ: Giấy bút cho người tham gia.
13


Cách thực hiện: Các câu hỏi được đưa ra theo thứ tự ngẫu nhiên hoặc theo một
trật tự định ngầm trước, với các từ khóa: Cái gì, Ở đâu, Khi nào, Thế nào, Tại sao,
Ai?
Lưu ý:
+ Các câu hỏi cần ngắn gọn, đi thẳng vào chủ đề.
+ Các câu hỏi cần bám sát vào hệ thống từ khóa 5W1H (What, where, when, who,
why, how).
Ưu điểm:
+ Nhanh chóng, khơng mất thời gian, mang tính logic cao.
+ Có thể áp dụng cho nhiều tình huống khác nhau.
+ Có thể áp dụng cho cá nhân.
Hạn chế:
+ Ít có sự phối hợp của các thành viên.
+ Dễ dẫn đến tình trạng "9 người 10 ý".

+Dễ tạo cảm giác "Bị điều tra".
11/ Kĩ thuật KWL
KWL do Donna Ogle giới thiệu năm 1986, vốn là một hình thức tổ chức dạy
học hoạt động đọc hiểu. Học sinh bắt đầu bằng việc động não tất cả những gì các
em đã biết về chủ đề bài đọc. Thơng tin này sẽ được ghi nhận vào cột K của biểu
đồ. Sau đó học sinh nêu lên danh sách các câu hỏi về những điều các em muốn biết
thêm trong chủ đề này. Những câu hỏi đó sẽ được ghi nhận vào cột W của biểu đồ.
Trong quá trình đọc hoặc sau khi đọc xong, các em sẽ tự trả lời cho các câu hỏi ở
cột W. Những thông tin này sẽ được ghi nhận vào cột L. (Trích từ Ogle, D.M.
(1986). K-W-L: A teaching model that develops active reading of expository text.
Reading Teacher, 39, 564-570).
Mục đích sử dụng biểu đồ KWL: Biểu đồ KWL phục vụ cho các mục đích sau:
* Tìm hiểu kiến thức có sẵn của học sinh về bài đọc
* Đặt ra mục tiêu cho hoạt động đọc
* Giúp học sinh tự giám sát quá trình đọc hiểu của các em
* Cho phép học sinh đánh giá quá trình đọc hiểu của các em.
* Tạo cơ hội cho học sinh diễn tả ý tưởng của các em vượt ra ngồi khn khổ bài
đọc.
Sử dụng biểu đồ KWL như thế nào?
- Chọn bài đọc. Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả với các bài đọc mang ý
nghĩa gợi mở, tìm hiểu, giải thích
- Tạo bảng KWL. Giáo viên vẽ một bảng lên bảng, ngoài ra, mỗi học sinh cũng có
một mẫu bảng của các em. Có thể sử dụng mẫu sau.
+ Với K (Know): Biểu thị những điều học sinh biết.
14


+ Với W (Want to Know): Biểu thị những điều học sinh muốn biết.
+ Với L(Learned): Biểu thị những điều học sinh đã học được, đã rút ra được khi
tiến hành hoạt động học, học, nghiên cứu.

Dạng bảng KWL

- Đề nghị học sinh động não nhanh và nêu ra các từ, cụm từ có liên quan đến chủ
đề. Cả giáo viên và học sinh cùng ghi nhận hoạt động này vào cột K. Hoạt động
này kết thúc khi học sinh đã nêu ra tất cả các ý tưởng. Tổ chức cho học sinh thảo
luận về những gì các em đã ghi nhận.
Một số lưu ý tại cột K: Chuẩn bị những câu hỏi để giúp học sinh động não. Đôi khi
để khởi động, học sinh cần nhiều hơn là chỉ đơn giản nói với các em : "Hãy nói
những gì các em đã biết về..."
Khuyến khích học sinh giải thích. Điều này rất quan trọng vì đơi khi những điều
các em nêu ra có thể là mơ hồ hoặc khơng bình thường.
Hỏi học sinh xem các em muốn biết thêm điều gì về chủ đề. Cả giáo viên và học
sinh ghi nhận câu hỏi vào cột W. Hoạt động này kết thúc khi học sinh đã nêu ra tất
cả các ý tưởng. Nếu học sinh trả lời bằng một câu phát biểu bình thường, hãy biến
nó thành câu hỏi trước khi ghi nhận vào cột W.
Một số lưu ý tại cột W: Hỏi những câu hỏi tiếp nối và gợi mở. Nếu chỉ hỏi các em :
"Các em muốn biết thêm điều gì về chủ đề này?" Đơi khi học sinh trả lời đơn giản
"khơng biết", vì các em chưa có ý tưởng. Hãy thử sử dụng một số câu hỏi sau :
"Em nghĩ mình sẽ biết thêm được điều gì sau khi em đọc chủ đề này?"
Chọn một ý tưởng từ cột K và hỏi: "Em có muốn tìm hiểu thêm điều gì có liên
quan đến ý tưởng này khơng?"
15


Chuẩn bị sẵn một số câu hỏi của riêng bạn để bổ sung vào cột W. Có thể bạn mong
muốn học sinh tập trung vào những ý tưởng nào đó, trong khi các câu hỏi của học
sinh lại không mấy liên quan đến ý tưởng chủ đạo của bài đọc. Chú ý là không
được thêm quá nhiều câu hỏi của bạn. Thành phần chính trong cột W vẫn là những
câu hỏi của học sinh.
Yêu cầu học sinh đọc và tự điền câu trả lời mà các em tìm được vào cột L. Trong

quá trình đọc, học sinh cũng đồng thời tìm ra câu trả lời của các em và ghi nhận
vào cột W.
Học sinh có thể điền vào cột L trong khi đọc hoặc sau khi đã đọc xong.
Một số lưu ý tại cột L: Ngoài việc bổ sung câu trả lời, khuyến khích học sinh ghi
vào cột L những điều các em cảm thấy thích. Để phân biệt, có thể đề nghị các em
đánh dấu những ý tưởng của các em. Ví dụ các em có thể đánh dấu tích vào những
ý tưởng trả lời cho câu hỏi ở cột W, với các ý tưởng các em thích, có thể đánh dấu
sao.
Đề nghị học sinh tìm kiếm từ các tài liệu khác để trả lời cho những câu hỏi ở cột W
mà bài đọc không cung cấp câu trả lời. (Không phải tất cả các câu hỏi ở cột W đều
được bài đọc trả lời hoàn chỉnh)
Thảo luận những thông tin được học sinh ghi nhận ở cột L
Khuyến khích học sinh nghiên cứu thêm về những câu hỏi mà các em đã nêu ở cột
W nhưng chưa tìm được câu trả lời từ bài đọc.
2. Tạo động lực học tập cho học sinh
Học sinh ở bậc trung học phổ thông là lứa tuổi mà ai cũng muốn tự khẳng
định bản thân, ở lứa tuổi này, động cơ học tập rất đa dạng. Tích cực, khơng tích
cực. Hứng thú, khơng hứng thú ... Để giúp các em có động cơ học tập đúng đắn đòi
hỏi người hướng dẫn phải biết dẫn dắt học sinh. Phải tạo ra được mâu thuẫn giữa
kiến thức trong học tập với kiến thức thực tiễn từ đó gây tính tị mị, lịng ham hiểu
biết, ý thức muốn khám phá, nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh, định
hướng để các em đi tìm câu trả lời bằng cách giải quyết các nhiệm vụ học tập mà
giáo viên vạch ra liên quan nội dung kiến thức bài học. Chính vì vậy tạo động lực
cho các em tự nghiên cứu dưới sự dẫn dắt hỗ trợ của thầy.
3. Phát triển tư duy nghiên cứu khoa học ở học sinh
Từ thực tiễn, các hiện tượng vật lí cần khẳng định bằng thực nghiệm để học
sinh rút ra kết luận. Từ các kiến thức đã học, từ các dữ kiện bài tập tình huống đã
cho, học sinh phải tư duy, tự nghiên cứu, phân tích để đưa ra phương án làm bài
đạt hiệu quả cao nhất. Qua đây hình thành và phát triển tư duy nghiên cứu khoa
học ở học sinh.

4. Năng lực cần phát triển ở học sinh
16


4.1. Năng lực là gì ?
Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kỹ năng đã học vào thực
tiến cuộc sống một cách linh hoạt, sáng tạo và phù hợp.
4.2. Có 3 năng lực chung cần phát triển ở học sinh gồm
- Năng lực tự hoc và tự chủ.
- Năng lực giao tiếp và hợp tác.
- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
4.3. Có 6 năng lực riêng cần phát triển ở học sinh gồm
- Năng lực ngôn ngữ.
- Năng lực khoa học.
- Năng lực công nghệ.
- Năng lực tin học.
- Năng lực thẩm mỹ.
- Năng lực thể chất.
4.4. Năng lực tự hoc và tự chủ
Năng lực tự học và tự chủ là khả năng xác định được nhiệm vụ học tập một
cách tự giác, chủ động; tự đặt được mục tiêu học tập để đòi hỏi sự nỗ lực phấn đấu
thực hiện; thực hiện các phương pháp học tập hiệu quả; điều chỉnh những sai sót,
hạn chế của bản thân khi thực hiện các nhiệm vụ học tập thơng qua tự đánh giá
hoặc lời góp ý của giáo viên, bạn bè; chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó
khăn trong học tập
4.5. Năng lực giao tiếp và hợp tác
Năng lực giao tiếp và hợp tác là xác định mục đích, nội dung, phương tiện
và thái độ giao tiếp; Thiết lập, phát triển các quan hệ xã hội, điều chỉnh và hóa giải
các mâu thuẫn; Xác định mục đích và phương thức hợp tác; Xác định trách nhiệm
và hoạt động của bản thân; Xác định nhu cầu và khả năng của người hợp tác; Tổ

chức và thuyết phục người khác; Đánh giá hoạt động hợp tác; hội nhập quốc tế.
4.6. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo là khả năng cá nhân sử dụng hiệu quả
các quá trình nhận thức, hành động và thái độ, động cơ, xúc cảm để giải quyết các
tình huống mà ở đó khơng có sẵn quy trình, thủ tục, giải pháp thơng thường

17


II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Thực trạng vấn đề
1.1. Thực trạng về việc khai thác kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học vật
lí ở trường trung học phổ thơng
1.1.1. Thực trạng về phía giáo viên
Qua việc trao đổi khảo sát thực tế một số đồng nghiệp ở một số trường trung
học phổ thông trên địa bàn huyện Thanh Chương, Đô Lương về việc khai thác kĩ
thuật dạy học tích cực có hiệu quả vào giải các bài tập tình huống có nội dung gắn
với thực tiễn và các bài tập tình huống có nội dung định hướng nghề nghiệp cho
học sinh phổ thông bằng cách khai thác, xây dựng và sử dụng các bài tập có nội
dung gắn với thực tiễn cũng như định hướng nghề nghiệp cho học sinh, các hiện
tượng liên quan đến vật lí trong đời sống trong dạy học vật lí, kết quả cho thấy:
Trong q trình dạy học, nhiều giáo viên cịn thực hiện theo lối dạy học
truyền thống, ít chú trọng đến việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề gắn với
thực tiễn thơng qua các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn hay các hiện tượng
liên quan đến vật lí trong đời sống. giáo viên chưa tạo được cho học sinh nhiều cơ
hội để vận dụng kiến thức vào giải thích các hiện tượng thực tế xung quanh. Thực
tế, giáo viên chỉ thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong một số tiết thao
giảng, thanh tra, kiểm tra,...
Việc sử dụng các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn, nhất là các bài tập có
nội dung thực tiễn được thể hiện qua thí nghiệm, để tạo tình huống có vấn đề hay

vận dụng kiến thức ít được quan tâm.
Đa số giáo viên chú trọng đến các bài tập tính tốn thuần túy vận dụng cơng
thức mà ít sử dụng các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn, các hiện tượng thực tế
liên quan đến vật lí trong dạy học. Trong kiểm tra đánh giá học sinh lại càng ít,
thậm chí là khơng được sử dụng.
Một phần cũng do thời gian dành cho một tiết học khơng nhiều do đó giáo
viên khơng có cơ hội đưa những kiến thức thực tiễn vào bài học và hướng nghiệp.
1.1.2. Thực trạng về phía học sinh
Thực tế hiện nay cho thấy phần lớn học sinh chưa coi trọng việc vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, chưa chú trọng rèn luyện các thao tác tư duy nên hiệu quả
học tập chưa đạt như mong muốn, năng lực giải quyết vấn đề gắn với thực tiễn
cũng hạn chế phát triển.
Trong quá trình làm bài tập, đa số học sinh chỉ quan tâm đến các bài tập tính
tốn mà khơng quan tâm đến các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn. Các em cho
18


rằng, việc giải một bài tập có nội dung gắn với thực tiễn chính xác là rất khó khăn,
đặc biệt là giải thích một hiện tượng vật lí cụ thể lại càng khó khăn hơn.
Trong các giờ học vật lí, đa số học sinh thường ít trả lời các câu hỏi liên
quan đến thực tiễn cuộc sống, mặc dù hầu hết các em đều cho rằng giải thích được
các câu hỏi như thế rất là thú vị.
Ở nhà, hầu hết học sinh khơng quan tâm đến việc tìm tịi, giải thích các hiện
tượng vật lí hay các ứng dụng của vật lí vào những cơng việc cụ thể. Khả năng
quan sát, liên tưởng kiến thức đến các vấn đề thực tiễn cịn hạn chế. Do đó khi u
cầu các em giải thích một hiện tượng vật lí rất đơn giản, các hiện tượng mà các em
quan sát thấy hàng ngày trong cuộc sống, các em cũng không biết hoặc nếu biết thì
cũng gặp rất nhiều lúng túng trong cách lập luận để giải.
1.1.3. Điều kiện thực tế của nhà trường
Bản thân là giáo viên giảng dạy Vật lí gần 20 năm cũng tích lũy được một

phần lớn kinh nghiêm trong giảng dạy, trong thực tiễn và việc định hướng nghề
nghiệp cho học sinh.
Nhà trường đã trang bị phòng học bộ môn, trang thiết bị dạy học tương đối
đầy đủ như máy chiếu, Ti vi,...
2. Bài tập vật lí có nội dung gắn với thực tiễn và hướng nghiệp
2.1. Khái niệm bài tập vật lí có nội dung gắn với thực tiễn và hướng nghiệp
Bài tập có nội dung gắn với thực tiễn là loại bài tập, những câu hỏi có liên
quan trực tiếp tới đời sống thực tế, kĩ thuật sản xuất, các hiện tượng thiên nhiên và
đặc biệt là thực tế lao động, sinh hoạt hàng ngày mà học sinh thường gặp, do đó nó
có tác dụng rất lớn về mặt giáo dục và giáo dục kĩ thuật tổng hợp.
Bài tập vật lí có nội dung hướng nhiệp là loại bài tập, sau khi làm xong các
bài tập sẽ giúp học sinh có tư duy phân tích và định hướng để có thể lựa chọn nghề
nghiệp mình u thích ngay khi cịn học phổ thơng.
2.2. Phân loại bài tập vật lí có nội dung gắn với thực tiễn và hướng nghiệp
Có thể phân loại bài tập vật lí theo một số cách khác nhau, song trong
phạm vi đề tài, tơi chỉ đề cập đến cách phân loại theo tính chất của bài tập, cụ
thể như sau:
- Bài tập định tính: Là các bài tập về giải thích các hiện tượng, các tình
huống nảy sinh trong thực tiễn; học sinh phải biết vận dụng các định luật, nguyên lí
vật lí để giải thích các hiện tượng xảy ra trong thực tiễn cuộc sống. Qua đó hướng
nghiệp cho học sinh.
- Bài tập định lượng: Là loại bài tập trong đó yêu cầu tính tốn thực tiễn,
phải vận dụng các tính chất, các cơng thức vật lí mới có thể giải quyết được. Qua
19


đó hướng nghiệp cho học sinh.
- Bài tập tổng hợp: Là loại bài tập trong đó bao gồm cả kiến thức định tính
lẫn định lượng. Phải dùng cả giải thích định tính lẫn tính tốn mới có thể tìm ra
được kết quả của bài toán.

- Bài tập về các ứng dụng kĩ thuật vật lí: Là loại bài tập yêu cầu việc kiến tạo
một sản phẩm thực từ những kiến thức vật lí. Những bài tập này khơng chỉ u cầu
học sinh có kiến thức tổng hợp mà cịn u cầu kĩ năng thiết kế mơ hình cũng như
kĩ năng thực hành của học sinh.
- Bài tập thực nghiệm: Là loại bài tập trong đó yêu cầu học sinh phải thực
hiện một thí nghiệm thực, tiến hành đo đạc và xử lí kết quả hoặc học sinh tự sáng
tạo đề xuất mơ hình và phương án thí nghiệm.
- Ngồi ra, có một số bài tập sau khi học sinh học xong sẽ định hướng được
nghề nghiệp thông qua bài tập đó.
2.3. Quy trình vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực để giải bài tập tình huống
gắn với thực tiễn và hướng nghiệp
Bước 1: Thành lập nhóm học tập
Giáo viên chia lớp theo các nhóm nhỏ sao cho phù hợp với tình hình thực tế
của lớp học, mỗi nhóm cử ra nhóm trưởng để điều hành nhóm trong q trình thực
hiện nhiệm vụ.
Bước 2: Chuyển giao nhiệm vụ
Giáo viên giao nhiệm vụ cụ thể cần thực hiện cho toàn thể học sinh trong
lớp. Học sinh nhận nhiệm vụ từ giáo viên.
Bước 3: Vận dụng kĩ thuật để giải quyết vấn đề
Giáo viên hướng dẫn học sinh các nhóm vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực
để giải quyết vấn đề đặt ra theo yêu cầu của đề bài. Các nhóm thực hiện nhiệm vụ,
thảo luận để đưa ra phương án giải quyết.
Bước 4: Báo cáo kết quả, sản phẩm của nhóm
Sau khi thống nhất và nhóm trưởng đại diện nhóm báo cáo kết quả, sản
phẩm của nhóm mình đã hồn thành trước tồn lớp.
Bước 5: Các nhóm nhận xét lẫn nhau
Giáo viên điều hành cho nhóm trưởng các nhóm nhận xét kết quả đã trình
bày của các nhóm khác.
Bước 6: Giáo viên nhận xét, đánh giá và bổ sung
Sau khi các nhóm nhận xét lẫn nhau, giáo viên nhận xét, đánh giá, bổ sung

và hoàn thiện.
20


Bước 7: Học sinh làm việc cá nhân
Sau khi giáo viên nhận xét, đánh giá, bổ sung và hoàn thiện xong nội dung
thì học sinh ghi chép những kiến thức cơ bản của bài học vào vở.
3. Thí nghiệm vật lí
3.1. Chức năng của thí nghiệm vật lí theo quan điểm dạy học  
 
Thí nghiệm vật lí trước hết là một nguồn thơng tin về thuộc tính của các sự
vật hiện tượng vật lí. Phải tìm cách tiến hành thí nghiệm vật lí để thu được những
thơng tin đúng đắn về đối tượng tìm hiểu.
- Thí nghiệm có thể được sử dụng trong tất cả các giai đoạn của tiến trình dạy học.
- Thí nghiệm góp phần vào sự phát triển tồn diện của học sinh.
- Thí nghiệm góp phần giáo dục kỹ thuật tổng hợp cho học sinh.
- Thí nghiệm là phương tiện kích thích sự hứng thú học tập cho học sinh.
- Thí nghiệm là phương tiện tổ chức các hình thức hoạt động nhận thức của học
sinh.
- Thí nghiệm góp phần làm đơn giản hóa các hiện tượng vật lí, các q trình vật lí.
Thí nghiệm vật lí phải gắn bó hữu cơ với tiến trình dạy học và phải nhằm mục tiêu
là đạt tới những kiến thức mới trong q trình dạy học.
3.2. Các dạng thí nghiệm vật lí trong chương trình trung học phổ thơng
*Xét về phương diện người thực hiện gồm có:
- Thí nghiệm do giáo viên trình diễn (gọi là thí nghiệm biểu diễn):
+ Thí nghiệm mở đầu.
+ Thí nghiệm nghiên cứu hiện tượng mới.
+ Thí nghiệm củng cố.
- Thí nghiệm do học sinh thực hiện:
+ Thí nghiệm trực diện.

+ Thí nghiệm thực hành vật lí.
+ Thí nghiệm vật lí ở nhà.
*Xét về hình thức thực hiện gồm có:
- Thí nghiệm thực
- Thí nghiệm ảo
21


- Thí nghiệm mơ hình
- Thí nghiệm trên giấy
Ngồi ra trong chương trình, một số thí nghiệm khó thực hiện trong điều
kiện bình thường, hoặc do thiết bị thí nghiêm đắt tiền mà nhà trường khơng đáp
ứng được, thì học sinh có thể dựa trên kết quả có sẵn để phân tích, nhận xét và đưa
ra kết luận cần thiết.
III. VÍ DỤ MINH HỌA TRONG VIỆC KHAI THÁC CÁC KĨ THUẬT DẠY
HỌC TÍCH CỰC VÀO GIẢI MỘT SỐ BÀI TẬP VẬT LÍ CĨ NỘI DUNG
GẮN VỚI THỰC TIỄN VÀ HƯỚNG NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THƠNG
 MỘT SỐ HÌNH ẢNH HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ TRONG
VIỆC KHAI THÁC KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

22


23


24

25