Báo cáo " Kiểm soát các giao dịch tư lợi trong công ti theo luật doanh nghiệp" ppt

54
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2004

nghiªn cøu - trao ®æi





hái niệm giao dịch tư lợi (self-interest
transactions) là cách nói tắt để chỉ
những giao dịch có sự tham gia của công ti
mà những giao dịch này có nguy cơ bị trục
lợi bởi một hoặc một nhóm thành viên hay
cổ đông của công ti. Để trục lợi từ những
giao dịch đó thì các cổ đông này phải là
người đảm nhiệm việc quản lí, điều hành
công ti hoặc có cổ phần lớn trong công ti,
còn các cổ đông nhỏ không tham gia quản
lí nên không có khả năng thực hiện các giao
dịch tư lợi. Sở dĩ các giao dịch này chứa
đựng nguy cơ bị trục lợi vì những người
quản lí, điều hành hoặc những cổ đông lớn
trong công ti có thể trực tiếp hoặc gián tiếp
dùng ảnh hưởng hay địa vị của họ chi phối
cách giao dịch đó để phục vụ lợi ích của
bản thân hoặc gia đình mình.
Qua thực tiễn hoạt động của các công ti

cho thấy nhóm các giao dịch thường có
nguy cơ bị trục lợi bao gồm: Giao dịch giữa
công ti và người quản lí công ti; giao dịch
giữa công ti và bố, mẹ, anh chị em ruột của
những người quản lí công ti; giao dịch giữa
công ti và cổ đông lớn của công ti; giao
dịch giữa các công ti con của cùng một
công ti mẹ; giao dịch giữa công ti và các
công ti khác, trong đó người quản lí công ti
là cổ đông đa số hoặc bố, mẹ, anh chị em
ruột của họ là cổ đông lớn hay thành viên
đa số trong công ti đó Cần nhấn mạnh
rằng bản thân các giao dịch này nếu được
thực hiện một cách trung thực vì lợi ích cho
công ti thì vẫn được xem là hợp pháp.
Chúng chỉ bị coi là các giao dịch bất hợp
pháp khi người xác lập giao dịch đó có ý đồ
tước đi lợi ích của công ti làm lợi ích của
riêng mình.
Giao dịch tư lợi khác với hành vi buôn
bán nội gián (insider dealing). Buôn bán
nội gián cũng là dạng giao dịch tư lợi, cũng
do những người nắm giữ các chức vụ quản
lí, điều hành công ti thực hiện. Nhưng buôn
bán nội gián là hoạt động mua bán chứng
khoán ngầm để trục lợi bằng việc sử dụng
các thông tin bí mật mà chỉ những người
quản lí điều hành công ti mới có, còn
những nhà đầu tư khác không thể biết được.
Tác hại của hành vi buôn bán nội gián có

thể lớn hơn nhiều so với các giao dịch có
tính chất tư lợi khác. Do đó, sự kiểm soát
của nhà nước đối với hành vi buôn bán nội
gián rất chặt chẽ, phần lớn các nước đều
quy định hành vi buôn bán nội gián là loại
tội phạm trong luật hình sự.
K

* Giảng viên Khoa pháp luật kinh tế
Trường đại học luật Hà Nội
T
h
S. Lª §×nh Vinh

*



Tạp chí luật học số 1/2004

55

nghiên cứu - trao đổi
Cụng ti l cuc chi cụng bng v bỡnh
ng ca nhng ngi tham gia. Khi gúp
vn vo cụng ti, cỏc thnh viờn ó t
nguyn cam kt vo mt kh c chung
(hp ng thnh lp hoc iu l cụng ti) l
cựng hng li v cựng chu ri ro theo t l
vn gúp ca mỡnh trong cụng ti. õy cng

l nguyờn tc c ghi nhn trong lut cụng
ti ca hu ht cỏc nc trờn th gii. Tớnh
bỡnh ng ca cuc chi th hin ch
thnh viờn gúp vn nhiu thỡ hng li
nhiu v cú ngha v nhiu, thnh viờn gúp
vn ớt thỡ hng ớt v ngha v ớt. Nhng
ngi qun lớ iu hnh cụng ti cng cú li
ớch kinh t bỡnh ng nh cỏc thnh viờn
khỏc, vic h tham gia qun lớ, iu hnh
cụng ti l theo s y thỏc ca tt c cỏc
thnh viờn cũn li. Nhng ngi ny phi
thc hin cỏc quyn v nhim v c y
thỏc mt cỏch trung thc, mn cỏn vỡ li
ớch ca cụng ti v ca cỏc thnh viờn. Khi
ngi qun lớ, iu hnh cụng ti thc hin
nhng giao dch nhm thu li riờng cho
mỡnh mt cỏch trc tip hay giỏn tip, tc
l h ó khụng lm trũn s y thỏc ú, núi
cỏch khỏc l h ó phn bi lũng tin ca
cỏc thnh viờn dnh cho h. ú cng l
s vi phm nguyờn tc bỡnh ng v li
ớch - si dõy liờn kt cỏc thnh viờn trong
cụng ti.
V phớa cụng ti, khi cỏc quyn li trong
cụng ti b thu vộn bi mt nhúm ngi thỡ
nhng c ụng nh (thng chim a s
trong cụng ti) s tỡm cỏch rỳt lui khi cụng
ti, cũn nhng nh u t nh bờn ngoi s
ngn ngi trc vic b ra nhng khon
u t mi mua c phiu. Bn thõn cỏc

cụng ti cng s b thit hi vỡ ti sn ca
cụng ti s chy dn vo tỳi mt nhúm c
ụng. S thit hi li ớch ca cụng ti kộo
theo s thit hi quyn li ca cỏc ch n
ca cụng ti. Cũn di con mt cụng chỳng
thỡ cỏc giao dch t li th hin s qun lớ
cụng ti khụng tt. iu ny nh hng n
uy tớn ca cụng ti v cú th lm cho giỏ c
phiu ca nú b tt xung. Vỡ vy, kim
soỏt cỏc giao dch t li nhm m bo
quyn li ca cỏc ch n, bo v quyn
bỡnh ng v li ớch cho tt c cỏc c ụng
trong cụng ti l mi quan tõm chung ca
Nh nc, ca cụng ti v cỏc c ụng.
Cỏc giao dch t li thng c thc
hin rt tinh vi, khú b phỏt hin, do ú vic
kim soỏt chỳng khụng phi l vn n
gin. Kinh nghim cho thy vn kim
soỏt cỏc giao dch t li luụn l bi toỏn
khú i vi cỏc nh qun lớ cng nh h
thng phỏp lut ca mi quc gia. T thc
tin phỏp lut ca cỏc nc, cú th cú hai
gii phỏp khỏc nhau tip cn v gii
quyt vn ny:
Gii phỏp th nht l phỏp lut cm
nhng ngi qun lớ cụng ti v nhng
ngi cú liờn quan ca h thit lp giao
dch vi cụng ti v cm cụng ti giao dch
vi cỏc cụng ti khỏc m ú c ụng hoc
ngi qun lớ cụng ti cú li ớch trc tip

hoc giỏn tip. Vớ d, theo Lut cụng ti ca
Phỏp, mt s kh c gia cụng ti v ngi
qun lớ hay cỏc hi viờn ca cụng ti liờn



56
Tạp chí luật học số 1/2004

nghiên cứu - trao đổi
quan n vay mn, kớ khng, bo lónh
u b nghiờm cm, tr khi ngi qun lớ
hay hi viờn ny cú t cỏch phỏp nhõn
(iu 1316). Lut cụng ti ca Thy in
cng quy nh: "Hi ng giỏm c v cỏc
i din khỏc ca cụng ti khụng c phộp
tin hnh cỏc giao dch phỏp lớ hoc cỏc
bin phỏp khỏc cú th to ra li th khụng
chớnh ỏng cho mt c ụng hoc ng
s th ba lm tn hi n cụng ti hoc c
ụng khỏc" (tit 13, chng 8).
Gii phỏp ny cho phộp loi tr hon
ton kh nng phỏt sinh cỏc hnh vi trc li
nhng nú cng cú nhc im l hn ch
quyn ti sn ca cỏc c ụng l ngi
qun lớ cụng ti. Trờn thc t khụng phi lỳc
no cng cú bng chng rng tt c cỏc
giao dch gia cụng ti v ngi qun lớ
cụng ti hay nhng ngi cú liờn quan ca
ngi qun lớ cụng ti u cú mc ớch trc

li. Hn na, cm oỏn cha hn l gii
phỏp tt, ụi khi cng cm oỏn thỡ hnh vi
trc li cng din ra mt cỏch tinh vi v nh
nc cng khú kim soỏt, khi ú hu qu s
cũn t hi hn.
Gii phỏp th hai l phỏp lut vn cho
phộp cỏc ch th tin hnh cỏc giao dch ú
nu hp ng thnh lp hoc iu l cụng ti
khụng cm nhng nú phi c cụng khai,
minh bch v cú s giỏm sỏt cht ch. Cỏch
ny va loi tr c yu t trc li va
khụng ngn cn nhng giao dch gia cụng
ti vi thnh viờn qun lớ v nhng ngi cú
liờn quan ca h em li li ớch cho cụng ti.
Theo Lut cụng ti TNHH ca c nm
1892 thỡ khụng cú quy nh no trc tip
cm cỏc giao dch gia cụng ti v ngi
qun lớ cụng ti nhng nhng ngi ny phi
tuõn th nhng hn ch c quy nh
trong hp ng thnh lp cụng ti hoc trong
ngh quyt ca cỏc thnh viờn (iu 37).
Vit Nam, Lut doanh nghip nm 1999
cng tip cn theo hng ny.
Vn l lm th no giỏm sỏt v
ngn chn hiu qu cỏc giao dch t li? T
kinh nghim cỏc nc, Lut doanh nghip
nc ta ó xõy dng ng thi hai c ch
giỏm sỏt: Giỏm sỏt trong ni b cụng ti v
giỏm sỏt ca Nh nc.
Trc ht, cn coi trng c ch giỏm

sỏt ni b tc l giỏm sỏt ca cỏc thnh viờn
v ca cỏc c quan bờn trong cụng ti. C
ch ny thng em li hiu qu rt cao, vỡ
ngi giỏm sỏt l ngi trong cuc, h cú
kh nng nm bt y nht thụng tin v
doanh nghip, bờn cnh ú h cú iu kin
giỏm sỏt mt cỏch trc tip, thng xuyờn,
v quan trng hn l h thc hin s giỏm
sỏt bo v li ớch ca chớnh mỡnh.
V i tng giỏm sỏt, theo Lut
doanh nghip, cú hai nhúm giao dch chu
s giỏm sỏt cht ch ca cỏc c ụng l
cỏc hp ng liờn quan n ti sn cú giỏ
tr ln ca cụng ti v cỏc hp ng c kớ
kt gia cụng ti v ngi qun lớ cụng ti
hoc nhng ngi cú liờn quan ca h.
Mi loi hp ng ny b giỏm sỏt theo
mt c ch khỏc nhau, c th l:
Th nht, nhng hp ng liờn quan
n ti sn cú giỏ tr ln, cú ý ngha sng


Tạp chí luật học số 1/2004

57

nghiên cứu - trao đổi
cũn i vi cụng ti thỡ phi c cỏc c
ụng hoc thnh viờn trc tip quyt nh.
iu 35 v iu 70 Lut doanh nghip quy

nh hi ng thnh viờn hoc i hi c
ụng ca cụng ti cú quyn thụng qua hoc
quyt nh cỏc hp ng vay, cho vay, bỏn
ti sn cú giỏ tr bng hoc ln hn 50%
tng giỏ tr ti sn c ghi trong s sỏch
ca cụng ti hoc t l khỏc nh hn quy
nh ti iu l cụng ti. S d nhng hp
ng cú giỏ tr ln nh vy phi do hi
ng thnh viờn hoc i hi c ụng quyt
nh l bi vỡ nu ngi i din hp
phỏp ca cụng ti ton quyn quyt nh thỡ
nguy c ny sinh ý trc li s rt ln v
xỏc xut xy ra thit hi cho cụng ti, cho
ch n v cho c ụng, c bit l c ụng
thiu s cng s rt cao.
Th hai, i vi mt s hp ng cú
nguy c b trc li song mc khụng tht
s nghiờm trng thỡ ngi i din hp
phỏp ca cụng ti vn c quyt nh
nhng phi cụng khai húa trc khi kớ kt.
Vic cụng khai húa s giỳp loi tr cỏc k
h m cú th b li dng trc li. i
vi cụng ti TNHH, Lut doanh nghip quy
nh tt c cỏc hp ng kinh t, lao ng,
dõn s ca cụng ti vi thnh viờn, giỏm c
(tng giỏm c) cụng ti, vi ngi cú liờn
quan ca h u phi c thụng bỏo cho
tt c cỏc thnh viờn bit chm nht 15
ngy trc khi kớ (iu 42). Mc ớch ca
vic thụng bỏo ny l cỏc thnh viờn

giỏm sỏt, phỏt hin v ngn chn kp thi
cỏc ý t li trong cỏc giao dch ú. Nu
thnh viờn no phỏt hin hp ng cú tớnh
cht t li thỡ cú quyn yờu cu hi ng
thnh viờn xem xột v quyt nh. Trong
trng hp ny hp ng ch c kớ sau
khi cú quyt nh ca hi ng thnh viờn.
Tng t, i vi cụng ti c phn, theo
iu 87 Lut doanh nghip, cỏc hp ng
kinh t, dõn s ca cụng ti vi thnh viờn
hi ng qun tr, giỏm c (tng giỏm
c), thnh viờn ban kim soỏt, c ụng s
hu trờn 10% s c phn cú quyn biu
quyt v vi ngi cú liờn quan ca h ch
c kớ kt theo quy nh sau:
- i vi cỏc hp ng cú giỏ tr ln
hn 20% tng giỏ tr ti sn c ghi trong
s sỏch k toỏn ca cụng ti thỡ phi c
i hi c ụng chp thun trc khi kớ. C
ụng hoc c ụng cú ngi cú liờn quan l
bờn kớ hp ng khụng cú quyn biu
quyt;
- i vi hp ng cú giỏ tr bng hoc
nh hn 20% tng giỏ tr ti sn c ghi
trong s k toỏn ca cụng ti thỡ phi c
hi ng qun tr chp thun trc khi kớ.
Thnh viờn hi ng qun tr hoc thnh
viờn hi ng qun tr cú ngi cú liờn
quan l bờn kớ hp ng khụng cú quyn
biu quyt.

Nh vy, c ch giỏm sỏt ni b c
phỏp lut quy nh rt linh hot v cht ch,
va cho phộp kim soỏt cỏc giao dch t li
nhng vn khụng cn tr hot ng ca cỏc
cụng ti. õy l mt trong nhng im thnh
cụng ca Lut doanh nghip nm 1999.
Bờn cnh vic giỏm sỏt ni b, s kim



58
Tạp chí luật học số 1/2004

nghiên cứu - trao đổi
soỏt ca Nh nc l khụng th thiu c,
vỡ Nh nc nm trong tay cụng c kim soỏt
hu hiu nht l phỏp lut v bng quyn lc
ca mỡnh, Nh nc cú kh nng vụ hiu
húa cỏc giao dch cú tớnh cht t li bo
v li ớch ca cụng ti v cỏc c ụng.
Thụng qua Lut doanh nghip, Nh nc
quy nh vic kim soỏt cỏc giao dch t
li cỏc khớa cnh sau:
Th nht, xỏc nh rừ nhng ngi
qun lớ cụng ti v ngi cú liờn quan ca
ngi qun lớ cụng ti l i tng b kim
soỏt cỏc giao dch t li. Ngi qun lớ
cụng ti l thnh viờn hp danh i vi cụng
ti hp danh, thnh viờn hi ng thnh
viờn, ch tch cụng ti, thnh viờn hi ng

qun tr, giỏm c (tng giỏm c), cỏc
chc danh qun lớ quan trng khỏc do iu
l cụng ti quy nh i vi cụng ti trỏch
nhim hu hn v cụng ti c phn (khon
12 iu 3); ngi cú liờn quan ca ngi
qun lớ cụng ti gm: V, chng, b, b
nuụi, m, m nuụi, con, con nuụi, anh ch
em rut ca ngi qun lớ doanh nghip,
thnh viờn cụng ti, c ụng cú c phn chi
phi (khon 14 iu 3).
Th hai, quy nh cht ch ch cụng
khai húa thụng tin ca cụng ti, cho phộp
mi ngi trong ú cú cỏc thnh viờn, c
ụng u cú quyn c bit v nhng
thụng tin liờn quan n cụng ti.
Th ba, quy nh trỏch nhim phỏp lớ
ca ngi qun lớ cụng ti phi thc hin
nhim v c giao mt cỏch trung thc,
mn cỏn vỡ li ớch hp phỏp ca cụng ti, ca
cỏc thnh viờn v c ụng. Khụng c lm
dng a v v quyn hn, s dng ti sn
ca cụng ti thu li riờng cho bn thõn,
cho ngi khỏc, khụng c tit l bớ mt
ca cụng ti, tr trng hp c hi ng
thnh viờn hoc hi ng qun tr chp
thun (iu 41, 86).
Th t, cho phộp thnh viờn cụng ti
c khi kin giỏm c (tng giỏm c)
ti tũa ỏn khi nhng ngi ny khụng thc
hin ỳng ngha v ca mỡnh, gõy thit hi

n li ớch ca thnh viờn ú (iu 29).
Th nm, i vi cỏc hp ng phi
c hi ng thnh viờn, i hi c ụng
hoc hi ng qun tr chp thun m khi kớ
kt cha c cỏc c quan ny chp thun
thỡ s vụ hiu v b x lớ theo quy nh ca
phỏp lut (iu 42, 87).
Th sỏu, quy nh trỏch nhin ca nhng
ngi thc hin cỏc giao dch t li gõy thit
hi cho cụng ti thỡ phi bi thng thit hi
ó phỏt sinh, hon tr cho cụng ti tt c cỏc
khon li thu c t vic thc hin hp
ng ú (iu 42, 87). Ngoi ra, h cũn phi
chu cỏc hỡnh thc x lớ khỏc theo quy nh
ca phỏp lut (iu 120, 121)
Vi nhng quy nh trờn õy, cú th núi,
Lut doanh nghip ó xỏc lp c c ch khỏ
cht ch v ng b kim soỏt cỏc giao dch
t li trong cụng ti. Tuy nhiờn, vic cú kim
soỏt tt cỏc giao dch t li trờn thc t hay
khụng cũn ph thuc vo s nhn thc v thc
hin y cỏc quyn ca mỡnh theo phỏp lut
t phớa cỏc c ụng, thnh viờn cụng ti v
cỏc c quan nh nc./.