Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12 ppt

Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

ÔN TẬP ĐỊA LÝ THPT
LỚP 12

Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng Atlat trong giảng dạy địa
lý tự nhiên lớp 12

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-1-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

LỜI NÓI ĐẦU

Trong việc dạy và học mơn Địa lí ở trương phổ thơng, Atlat Địa lí Việt
Nam có ý nghĩa hết sức quan trọng. Có thể coi đó là “cuốn sách giáo khoa” Địa
lí đặc biệt, mà nội dung của nó được thể hiện chủ yếu bằng bản đồ.
Cuốn Atlat Địa lí Việt Nam được biên soạn đã minh chứng cho tầm quang
trọng của Atlat. Cho đến nay việc khai thác kiến thức vận dụng vào học tập và
giảng dạy chưa được nhiều ,đặc biệt là khai thác thơng tin trong đó nhiều giáo
viên và học sinh chưa khai thác được hoặc lúng túng khi sử dụng .Chính vì vậy
sáng kiến kinh nghiệm “ SỬ DỤNG ATLAT TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÝ
TỰ NHIÊN LỚP 12 “ nhằm giúp học sinh biết cách học và khai thác được hệ
thống kiến thức về địa lí tự nhiên Tổ quốc ta trong “sáng kiến kinh nghiệm
này” này.Đối tượng sử dụng tài liệu trên là tương đối rộng rãi, từ học sinh lớp 8
(phần Địa lí tự nhiên Việt Nam), cho đến nay (và chủ yếu) học sinh lớp 12
(phục vụ cho việc học hàng ngày,cho ôn tập và chuẩn bị kiến thức thi tốt nghiệp
THPT…)

Nội dung sáng kiến được sắp xếp khái quát một số vấn đề chung về kiến
thức và kĩ năng khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Trong giảng dạy và học tập là
trọng tâm của sáng kiến này.
Hy vọng rằng đây là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực khơng chỉ cho
đông đảo học sinh mà cho cả các thầy cơ giáo trong q trình dạy và học mơn
Địa lí.Bản thân rất mong được sự góp ý của đồng nghiệp để sáng kiến được
hoàn thiện hơn.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-2-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Atlat địa lí Việt Nam là một tài liệu học tập hữu ích khơng chỉ đối với học
sinh mà còn cả với giáo viên THPT,
Nội dung của Atlat Địa lí Việt Nam được thành lập dựa trên chương trình
Địa lí Việt Nam ở trường phổ thơng nhằm phục vụ các đối tượng học sinh lớp 8,
lớp 9 và lớp 12.
- Phần tự nhiên (địa hình, địa chất khống sản, khí hậu, đất, thực vật và
động vật) và ba miền tự nhiên.
Các bản đồ trong bản Atlat Địa lí Việt Nam tỉ lệ chung cho các trang bản đồ
chính là 1:6.000.000, tỉ lệ 1:9.000.000 dùng trong các bản đồ ngành và tỉ lệ
1:18.000.000 cho các bản đồ phụ,tỉ lệ 1:3.000.000 đối với bản đồ các miền tự
nhiên đây là các trang bản đồ rất thuận lợi cho việc khai thác sử dụng trong
giảng dạy và học tập địa lý tự nhiên lớp 12.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-3-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

II. CƠ SỞ THỰC TIẾN CỦA ĐỀ TÀI
Kĩ năng khai thác bản đồ nói chung và Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng là kĩ
năng cơ bản của mơn Địa lí.Nếu khơng nắm vững kĩ năng này thì khó có thể
hiểu và giải thích được các sự vật, hiện tượng địa lí, đồng thời cũng rất khó tự
mình tìm tịi các kiến thức địa lí khác. Do vậy,việc rèn luyện kĩ năng làm việc
với bản đồ nói chung, Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng, là khơng thể thiếu khi hoc
mơn Địa lí.
- Thơng thường khi làm việc với Atlat Địa lí Việt Nam, học sinh cần phải:
+ Hiểu hệ thống kí, ước hiệu bản đồ (trang bìa của Atlat)
+ Nhận biết, chỉ và đọc được tên các đối tượng địa lí trên bảng đồ.
+ Xác định phương hướng, khoảng cách, vĩ độ, kinh độ, kích thước, hình
thái và vị trí các đối tượng địa lí trên lãnh thổ.
+ Mơ tả đặc điểm đối tượng trên bảng đồ.
+ Xác định các mối liên hệ không gian trên bảng đồ.
+ Xác định các mối quan hệ tương hỗ và nhân quả thể hiện trên bảng đồ.
+ Mô tả tổng hợp một khu vực, một bộ phận lãnh thổ (vị trí địa lí, địa
hình, khí hậu, thủy văn, đất đai, thực vật, động vật, …)
- Để khai thác các kiến thức địa lí có hiệu quả từ tập Atlat Địa lí Việt Nam,
cần lưu ý việc khai thác và sử dụng thông tin ở từng trang như sau:
+ Đối với trang đầu của Atlat Địa lí Việt Nam: học sinh cần hiểu được
ý nghĩa, cấu trúc, đặc điểm của Atlat; nắm chắc các kí hiệu chung.
+ Đối với các trang bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam:
Học sinh phải xác định được vị trí địa lí, giới hạn lãnh thổ, ; nêu đặc điểm
của các đối tượng địa lí (đất, khí hậu, nguồn nước, khống sản, ); trình bày sự

phân bố các đối tượng địa lí, như: khống sản, đất đai, địa hình, … ; giải thích
sự phân bố các đối tượng địa lí; phân tích mối quan hệ giữa các đối tượng địa lí,
phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên với nhau (khí hậu và sơng ngồi,
đất và sinh vật, cấu trúc địa chất và địa hình,…), giữa các yếu tố, tự nhiên, … ;
đánh giá các nguồn lực phát triển nghành và vùng kinh tế; trình bày tìm năng,
hiện trạng phát triển của một ngành, lãnh thổ,; phân tích mối quan hệ giữa các
ngành và các lãnh thỗ linh tế với nhau; ; trình bày tổng hợp các đặc điểm của
một lãnh thổ.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-4-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Trong nhiều trường hợp, học sinh phải chồng xếp các trang bản đồ Atlat để
trình bày về một lãnh thổ địa lí cụ thể.Ví dụ, câu hỏi dựa vào Atlat địa lí để viết
một báo cáo ngắn đánh giá điều kiện tự nhiên đối với của một vùng hoặc một
tỉnh. Để làm được câu này, HS phải sử dụng các trang bản đồ hành chính, hình
thể, địa chất và khống sản, khí hậu, đất, thực vật và động vật, các miền tự
nhiên….
- Thông thường khi phân tích, hoặc đánh giá một đối tượng địa lí, học sinh
cần tái hiện vốn tri thức địa lí đã có của bản thân vào việc đọc các trang Atlat.
Về đại thể, có thể dựa vào một số gợi ý sau đây:
+ Vị trí địa lí, phạm vi của lãnh thổ (thường là vùng kinh tế, hoặc một đơn
vị hành chính)
 Vị trí của lãnh thổ: tiếp giáp với những vùng lãnh thổ nào.
 Diện tích và phạm vi lãnh thổ.
 Đánh giá ý nghĩa của vị trí địa lí và diện tích lãnh thổ đối với phát

triển kinh tế - xã hội.
+ Địa chất
 Sơ lược về lịch sử phát triển địa chất (những nét tổng quát về lịch sử
địa chất kiến tạo đã diễn ra trong lãnh thổ, từ cổ nhất đến trẻ nhất).
 Đặc điểm và phân bố các loại đá (xét theo nguồn gốc phát sinh: mắc
ma, biến chất, trầm tích; tỉ lệ các loại đá: loại chủ yếu, loại thứ yếu;
tuổi của đá: Nguyên sinh (Pt), Cổ sinh (Pz), Trung sinh (Mz),Tân
sinh (Kz).
 Đặc điểm về cấu trúc kiến tạo (các đới kiến tạo, các tần cấu tạo theo
niên đại ).
+ Khoáng sản
 Khoáng sản năng lượng (trữ lượng, chất lượng, phân bố).
 Kim loại (trữ lượng, chất lượng, phân bố).
 Phi kim loại (trữ lượng, chất lượng, phân bố).
+ Địa hình
 Những đặc điểm chính của địa hình (tỉ lệ diện tích các loại địa hình
và sự phân bố của chúng; hướng nghiêng của địa hình, hướng chủ
yếu của địa hình (đơng, tây, nam, bắc),các bậc địa hình (chia theo độ
cao tuyệt đối),tính chất cơ bản của địa hình.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-5-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

 Một số mối quan hệ giữa địa hình với các nhân tố khác: địa hình với
vận động kiến tạo, địa hình với nham thạch,địa hình với kiến trúc địa
chất (uốn nếp, đứt gãy…), địa hình với khí hậu.

 Các khu vực địa hình (khu vực núi: sự phân bố, diện tích, đặc điểm
chung, sự phân chia thành các khu vực nhỏ hơn;khu vực đồi; sự phân
bố, diện tích, đặc điểm chung, các tiểu khu, vùng; khu vực đồng
bằng: sự phân bố, diện tích, tính chất, các tiểu khu (nếu có).
+ Khí hậu
 Các nét đặc trưng về khí hậu: bức xạ mặt trời, số giờ nắng (trong
năm, ngày dài nhất, ngắn nhất), bức xạ tổng cộng (đơn vị:
kcal/cm2/năm), cân bằng bức xạ (đơn vị: kcal/cm2/năm), độ cao Mặt
Trời và ngày tháng Mặt Trời qua thiên đỉnh.
 Xác định kiểu khí hậu với những đặc trưng cơ bản (kiểu khí hậu
như: khí hậu nhiệt đới gió mùa, có mùa đơng lạnh và ít mưa, mùa
hạ nóng và mưa nhiều; hoặc khí hậu á xích đạo, nóng quanh năm,
mùa mưa kéo dài, mùa khơ ngắn nhưng sâu sắc; những chỉ số khí
hậu, thời tiết cơ bản như: nhiệt độ trung bình năm, tổng nhiệt độ,
biên độ nhiệt, cơ chế hoàn lưu các mùa, số đợt frơng lạnh, số lần có
hội tụ nhiệt đới, tháng nóng nhất, tháng lạnh nhất, lượng mưa trung
bình năm, phân bố lượng mưa theo thời gian và khơng gian, tính
chất mưa.
 Tính chất theo mùa của khí hậu (sự khác biệt giữa các mùa).
 Các miền hoặc khu vực khí hậu.
+ Thủy văn
 Mạng lưới sơng ngịi.
 Đặc điểm chính của sơng ngịi: mật độ dịng chảy, tính chất sơng
ngịi (hình dạng, ghềnh thác, độ uốn khúc, hướng dòng chảy, độ dốc
lịng sơng…), chế độ nước, mơđun lưu lượng (lít/s/km2), hàm lượng
phù xa.
 Các sông lớn trên lãnh thổ (nơi bắt nguồn, nơi chảy qua, hướng
chảy, chiều dài, các phụ lưu, chi lưu, diện tích lưu vực,độ dốc lịng
sơng, nham gốc chảy qua, chế độ nước, hàm lượng phù sa).
 Giá trị kinh tế (giao thông, thủy lợi, thủy sản, công nghiệp….).Các

vấn đề khai thác, cải tạo, bảo vệ sơng ngịi.
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-6-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

+ Thổ nhưỡng
 Đặc điểm chung (các loại thổ nhưỡng, đặc điểm của thổ nhưỡng,
phân bố thổ nhưỡng)
 Các nhân tố ảnh hưởng (đá mẹ, địa hình, khí hậu, sinh vật…).
+ Tài ngun sinh vật
 Thực vật: tính phong phú, đa dạng hay nghèo nàn về số loại cây, về
cấu trúc thực bì (nguyên sinh, thứ sinh, các tầng tán, thảm cây…),
tỉ lệ che phủ rừng, sự phân bố, đặc điểm các loại hình thực bì.
 Động vật: các loại động vật hoang dã và giá trị của chúng, các
vườn quốc gia (khu bảo tồn thiên nhiên hoặc khu dự trữ sinh
quyển…), mức độ khai thác và các biện pháp bảo vệ.
+ Các miền tự nhiên
 Vị trí địa lí
 Đặc điểm tự nhiên (địa chất và khống sản, địa hình, khí hậu, sơng
ngịi, đất, thực và động vật).
 Một số vấn đề về khai thác, sử dụng và bảo vệ thiên nhiên.
 Khai thác lâm sản.
 Bảo vệ rừng và trồng rừng.
+ Du lịch
 Tài nguyên du lịch tự nhiên (vườn quốc gia, hang động, nước
khống, bãi biển, thắng cảnh).
 Vị trí địa lí.

- Làm việc với Atlat Địa lí Việt Nam,cũng cần chú ý đến việc phân tích các
lát cắt, biểu đồ, số liệu… Đây được coi là các thành phần bổ trợ nhằm làm rõ,
hoặc bổ sung những nội dung mà các bản đồ trong Atlat khơng thể trình bày rõ
được. Thí dụ, các biểu đồ ở bản đồ du lịch bổ sung thêm nội dung tình hình phát
triển và cơ cấu khách du lịch quốc tế của nước ta. Hoặc đối với bản đồ Các miền
tự nhiên, các lát cắt địa hình trở thành minh chứng rất trực quan về hướng
nghiêng và hình thái địa hình của từng miền.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-7-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

III. HƯỚNG DẪN HỌC VÀ KHAI THÁC ATLAT
ĐỊA LÍ VIỆT NAM
Bài 2: VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, PHẠM VI LÃNH THỔ
* Xác định các điểm cực trên phần đất liền của nước ta.
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Dựa vào Atlat ta có thể xác định được các điểm cực trên đất liền của nước
ta như sau:
- Điểm cực Bắc: tại Lũng Cú (tỉnh Hà Giang). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ
tuyến 23 022’B, tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
- Điểm cực Nam: tại Xóm Mũi (tỉnh Cà Mau). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ
tuyến 8030’N, tại Xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.
- Điểm cực Đông: tại bán đảo Hịn Gốm (tỉnh Khánh Hịa). Có thể chi tiết
hơn là ở kinh tuyến 109024’Đ, tại bán đảo Hòn Gốm, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn
Ninh, tỉnh Khánh Hòa.
- Điểm cực Tây: tại Apachải (tỉnh Điện Biên). Có thể chi tiết hơn là ở kinh

tuyến 102 010’Đ, trên núi Pulasan tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện
Biên.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-8-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

* Xác định trên biểu đồ các nước có trung đường biên giới trên đất liền với
nước ta. Kể tên các tỉnh có đường biên giới giáp với các nước ấy.
HỨƠNG DẪN KHAI THÁC
Các nước có chung đường biên giới trên đất liền với nước ta và các tỉnh có
chung đường biên giới với mỗi nước:
Các nước

Trung Quốc

Lào

Campuchia

Bắc

Tây

Tây nam

Điên Biên, Lai

Điên Biên, Sơn La,

Kon Tum,Gia Lai,

Các tỉnh
dọc đường

Châu, Hà Giang,

Thanh Hóa, Nghệ

Đăk lăk, Đăk

Cao Bằng, Lạng

An, Hà Tĩnh, Quảng Nơng, Bình Phước,

biên giới

Sơn, Quảng Ninh (6

Bình, Quảng trị,

Tây Ninh, Long

tỉnh).

Thừa Thiên Huế,
Quảng Nam, Kon

An, Đồng Tháp,
An Giang, Kiên

Tum (10 tỉnh).

Giang (10 tỉnh).

tiếp giáp
Phía tiếp
giáp chủ
yếu

* Xác định trên bản đồ các tỉnh giáp biển của nước ta lần lượt từ Bắc vào
Nam.
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Các tỉnh giáp biển của nước ta lần lượt từ Bắc vào Nam là:
Quảng Ninh, Hải phịng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa,
Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng trị, Thừa Thiên - Huế, Đà Nẵng, Quảng
Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú n, Khánh Hịa, Ninh Thuận, Bình Thuận,
Bà Rịa – Vũng Tàu, TP Hồ Chí Minh, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc
Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang (28 tỉnh).

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

-9-


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

*Kể tên một số đảo, quần đảo ở nước ta.
a. Các đảo và quần đảo xa bờ.
- Hoàng Sa (thuộc huyện đảo Hoàng Sa – Đà Nẵng)
- Trường Sa (thuộc huyện đảo Trường Sa – Khánh Hòa)
b. Các đảo gần bờ
- Các đảo, quần đảo ven bờ Bắc Bộ:
+ Đảo Vân Đồn,Cô Tô, Cái Bàu (Quảng Ninh).
+ Đảo Cát Hải và Bạch Long Vĩ (TP Hải Phòng).
- Các đảo và quần đảo ven bờ Duyên hải miền Trung.
+ Đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị).
+ Đảo Hoàng Sa (Đà Nẵng).
+ Đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi).
+ Đảo Hồng Sa (TP Đà Nẵng).
+ Đảo Phú Q (Bình Thuận).
- Các đảo và quần đảo ven bờ Nam Bộ:
+ Đảo Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu).
+ Đảo Phú Quốc (Kiên Giang).
*Hãy nêu đặc điểm vị trí địa lí của nước ta. Đặc điểm đó đã tác động như
thế nào đến đặc điểm tự nhiên và việc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc
phịng của nước ta.
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
1. Đặc điểm
- Lãnh thổ toàn diện của nước ta bao gồm hai bộ phận: phần đất liền và
phần biển rộng lớn với các đảo và quần đảo ở phía Đơng và Nam. Phần lãnh thổ
trên đất liền của nước ta có đặc điểm:
- Nằm ở rìa đơng nam lục địa Á – Âu (quan sát bản đồ “Việt Nam trong
Đông Nam Á” trang 2 hoặc sử dụng bản đồ “Ngoại thương” trang 19), phía bắc
giáp Trung Quốc, phía tây giáp Lào và Campuchia, phía đơng, đơng nam giáp
Biển Đông.
- Giới hạn hệ tọa độ:

+ Điểm cực Bắc: tại Lũng Cú (tỉnh Hà Giang). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ
tuyến 23 022’B, tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 10 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

+ Điểm cực Nam: tại Xóm Mũi (tỉnh Cà Mau). Có thể chi tiết hơn là ở vĩ
tuyến 8030’N, tại Xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau.
+ Điểm cực Đông: tại bán đảo Hịn Gốm (tỉnh Khánh Hịa). Có thể chi tiết
hơn là ở kinh tuyến 109024’Đ, tại bán đảo Hòn Gốm, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn
Ninh, tỉnh Khánh Hòa.
+ Điểm cực Tây: tại Apachải (tỉnh Điện Biên). Có thể chi tiết hơn là ở kinh
tuyến 102 010’Đ, trên núi Pulasan tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện
Biên.
2. Thuận lợi
a. Đối với tự nhiên
- Nằm ở vị trí rìa đơng của bán đảo Đông Dương, trong khoảng vĩ độ từ
23023 ’B đến 8034’B, nước ta nằm hoàn toàn trong vành đai nhiệt đới nửa cầu
Bắc, do đó thiên nhiên chúng ta mang đặc điểm cơ bản của thiên nhiên nhiệt đới
ẩm gió mùa với nền nhiệt ẩm cao. Vì vậy thảm thực vật nước ta bốn mùa xanh
tốt, khác hẳn với cảnh quan hoang mạc của một số nước cùng vĩ độ ở Tây Nam
Á và Châu Phi.
- Cũng do nằm trong khu vực chịu ảnh hưởng của chế độ gió mùa châu Á,
khu vực gió mùa điển hình trên thế giới, nên khí hậu nước ta có hai mùa rõ rệt:
mùa đơng bớt nóng và khơ, mùa hạ nóng và mưa nhiều.
- Nước ta nằm ở nơi giao nhau của hai vành đai sinh khoáng lớn trên thế
giới là vành đai sinh khống Thái Bình Dương và vành đai sinh khống Địa

Trung Hải nên có nguồn tài ngun khống sản phong phú, đặc biệt là các
nguồn năng lượng và kim loại màu. Đây là cơ sở để phát triển một nền cơng
nghiệp đa ngành, trong đó có nhiều ngành công nghiệp trọng điểm và mũi nhọn.
- Nằm ở nơi giao thoa giữa các luồng di cư của nhiều luồn động vật và thực
vật thuộc các khu hệ sinh vật khác nhau khiến cho tài nguyên sinh vật nước ta
rất phong phú.Vị trí và hình thể nước ta đã tạo nên sự phân hóa đa dạng của tự
nhiên thành các vùng tự nhiên khác nhau của miền Bắc với miền Nam, giữa
đồng bằng miền núi, ven biển và hải đảo.
b. Đối với việc phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng.
* Về kinh tế
- Nằm ở ngã tư đường giao thông hàng hải và hàng không quốc tế, đầu mút
của tuyến đường bộ xuyên Á nên có điều kiện phát triển các loại hình giao
thơng, thuận lợi trong việc phát triển quan hệ ngoại thương với các nước trong
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 11 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

và ngoài khu vực. Việt Nam còn là cửa ngõ mở lối ra biển của Lào, Đông Bắc
Thái Lan, Campuchia và khu vực Tây Nam Trung Quốc.
- Vị trí này có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các ngành kinh tế,
các vùng lãnh thổ, tạo điều kiện thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập với các
nước trên thế giới, thu hút đầu tư nước ngồi.
* Về văn hóa – xã hội.
- Việt Nam nằm ở nơi giao thoa các nền văn hóa khác nhau, nên có nhiều
nét tương đồng về lịch sử, văn hóa – xã hội và mối giao lưu lâu đời với các nước
trong khu vực. Điều đó góp phần làm giàu bản sắc văn hóa, kể cả kinh nghiệm
sản xuất trên sơ sở một nền văn hóa chung nhưng đa dạng về hình thức biểu

hiện.
- Đây cũng là điều kiện thuận lợi cho nước ta chung sống hòa bình, hợp tác
hữu nghị và cùng phát triển với các nước láng giềng và các nước trong khu vực
Đông Nam Á.
* Về quốc phịng
- Nước ta có vị trí đặc biệt quan trọng của vùng Đông Nam Á – một khu
vực kinh tế năng động và nhạy cảm với những biến động chính trị trên thế giới.
- Biên Đơng của nước ta là một hướng chiến lược có ý nghĩa sống cịn
trong cơng cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước.
3. Khó khăn
- Thiên nhiên nhiệt đới gió mùa thiếu ổn định, sự phân mùa của khí hậu và
thủy văn, tính thất thường của thời tiết, các tai biến thiên nhiên (bão, lụt, hạn
hán, sâu bệnh…) thường xuyên xảy ra đã ảnh hưởngnhiều đến sản xuất và đời
sống.
- Nước ta diện tích khơng lớn, nhưng có đường biên giới trên bộ và trên
biển kéo dài. Hơn nữa, Biển Đơng lại chung với nhiều nước. Vì thế, việc bảo vệ
chủ quyền lãnh thổ của nước ta gặp nhiều khó khăn.
- Sự năng động của các nước trong và ngoài khu vực đã đặt nước ta vào
một tình thế vừa phải hợp tác cùng phát triển, vừa phải cạnh tranh quyết liệt trên
thị trường thế giới trong điều kiện nền kinh tế còn chậm phát triển.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 12 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Bài 4 + 5:
LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN LÃNH THỔ

(Trang 6,21,22,23,24.)
* Nêu đặc điểm của một số loại đá xuất hiện trong thang địa tầng nhất
trên lãnh thổ nước ta. Xác định trên bản đồ những vùng có thang địa tầng đó.
Vị trí của chúng có mối quan hệ gì với vị trí của các mảng nền cổ đã được
học .
HƯỚNG DẪN
Từ bảng chú giải của bản đồ tỉ lệ 1:6000.000 có thể thấy các địa tầng trong
bản chú giải được xếp theo trình tự : hình thành muộn hơn thì xếp ở trên, chính
vì vậy ơ kí hiệu địa tầng nằm dưới cùng có tuổi cổ nhất ở nước ta đó là địa tầng
thuộc giới Ackêôzôi – thông Ocđôvic dưới .
- Đặc điểm của các loại đá có trong địa tầng này ( dựa vào nội dung bảng
chú giải) : Các thàng tạo biến chất tạo móng kết tinh vỏ lục địa bao gồm các biến
chất tướng granunit, đá phiến hai mica, đá phiến lục có tuổi biến chất Mêzơzơi
sớm (245 triệu năm) của các đá trầm tích phun trào nguyên sinh có thể có tuổi
Ackêơzơi- Ocđơvic sớm .
- Các tầng có địa tầng thuộc giới Ackêơzơilãnh thổ nước ta là :

thống Ocđôvic dưới trên

+ Vùng dọc thung lũng trung lưu sơng Hồng (hiện nay là các dãy Hồng
Liên Sơn và Con Voi);
+ Vùng thượng nguồn sông chảy ;
+ Vùng thượng và trung lưu sông Mã ;
+ Vùng thung lũng sông Nậm Mơ ( phía tây Nghệ An)
+ Vùng núi Bạch Mã và phần phía tây ;
+ Vùng Bắc Tây Nguyên .
- Sự liên hệ với các mảng nền cổ : Các vùng đó tương ứng với các mảng nền
cổ Hồng Liên Sơn , Việt Bắc, Sông Mã, Pu Hoạt và khối nền cổ Kom Tum.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 13 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

* Xác định trên bản đồ những vùng có thang địa tầng trẻ nhất trên lãnh thổ
nước ta. vị trí của chung tương ứng với dạng địa hình chủ yếu nào hiện nay?
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
- Tương tự như ở câu 1 ta có: vùng có độ tuổi địa tầng trẻ nhất nước ta là địa
tâng thuộc giới Kainôzôi bao gồm các loại cuội, cát, sét kết và các thành tạo bở
rời.
- Vùng phân bố của địa tầng này chủ yếu ở duyên hải và phần hạ lưu các hệ
thống sông lớn, tương ứng với nền địa hình của đơng bằng (có độ cao dưới 200m
ngày nay), ví dụ như Đồng bằng Bắc Bộ, đồng bằng Nam Bộ.
* Hãy nêu sự phân bố của các mỏ dầu, mỏ khí đốt của nước ta. Vị trí của
chúng có mối liên hệ gì với sự phân bố của các bồn trầm tích Kainơzơi.
- Sự phân bố của các mỏ dầu, mỏ khí đốt:
+ Các mỏ dầu ở nước ta phân bố chủ yếu ở vùng thềm lục địa phía Nam với
các mỏ lớn đã được đưa vào khai thác là: Hồng Ngọc, Rạng Đông, Bạch Hổ, Đại
Hùng, Bunga Kêkoa.
+ Các mỏ khí đốt có cả ở trên đất liền (mỏ khí Tiền Hải, tỉnh Thái Bình) và
ngoài khơi (các mỏ Lan Đỏ, Lan Tây)
- Các mỏ dầu và khí đốt phân bố trang các bồn trầm tích Kainơzơi. Như vậy
chúng được hình thành muộn hơn so với các mỏ than đá.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 14 -

Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

*Hãy nêu sự phân bố (tên mỏ và tên tỉnh) của một số loại khống sản: than đá,
sắt, bơxit, thiếc, apatit…
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Phân bố một số loại khoáng sản như sau:
Khoáng sản
Than đá

Tên mỏ

Tên tỉnh

Quảng Nam

Trại Cau

Thái Nguyên

Tùng Bá

Hà Giang

Văn Bàn, Quý Xa

Yên Bái

Thạch Khuê

Hà Tĩnh

Măng Đen

Kom Tum

Đăk Nông

Đăk Nông

Di Linh, Đà Lạt

Lâm Đồng

Tĩnh Túc

Cao Bằng

Sơn Dương

Tun Giang

Quỳ Châu
Apatit

Thái Ngun

Nơng Sơn

Thiết

Ninh Bình

Phấn Mễ

Bơxit

Quảng Ninh
Điện Biên

Lạc Thủy

Sắt

Vang Danh, Hòn Gai, Cẩm Phả
Quỳnh Nhai

Nghệ An

Cam Đường

Lào Cai

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 15 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Bài 6 : ĐẤT NƯỚC NHIỀU ĐỒI NÚI VÀ BÀI THỰC HÀNH 13
- Xác định trên bản đồ các dãy núi sau: Hoàng Liên Sơn, Con Voi,
Hoành Sơn, Bạch Mã, Trường Sơn Bắc, và chỉ ra hướng núi đó ?
Tên dãy núi

Vị trí

Hướng núi

Hồng Liên Sơn

Phía bắc miền tự nhiên

Tây Bắc – Đơng Nam

Tây Bắc và Bắc Trung
Bộ, ngay sát sơng Hồng
Con Voi

Phía tây bắc miền tự

Tây Bắc – Đông Nam

nhiên Miền Bắc và Đơng
Bắc Bắc Bộ
Hồnh Sơn

Dọc theo kinh tuyến 18 B

Tây – Đông

Bạch Mã

Dọc theo kinh tuyến 16 B

Tây – Đông

Trường Sơn Bắc

Rìa phía Tây Bắc Trung

Tây Bắc – Đơng Nam

Bộ, thuộc Miền Tây Bác
và Bắc Trung Bộ
- Xác định các cánh cung sau: Sông Gâm , Ngân Sơn , Bắc Sơn , Đông Triều
+Cánh cung Đông Triều : nằm ở ven biển
+ Hai cánh cung Ngân Sơn, Sơn nằm kẹp giữa hai cánh cung trên.
- Các cao nguyên, sơn nguyên: Đồng Văn, Sín Chải, Mộc Châu, Playku,
Daklak,
Mơ Nơng, Di Linh.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 16 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

HƯỚNG DẪN KHAI THÁC

Dựa vào Atlat trang 9,10 có thể xác định các cao nguyên và sơn nguyên
như sau:
Tên cao nguyên
Đồng Văn

Vị trí
Nằm ở cực Bắc nước ta,thuộc miền Bắc và Đơng Bắc Bắc
Bộ.

Sín Chải

Thuộc miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ,ở phía tây dãy Hồng
Liên Sơn ( có đường vĩ tuyến 220B chạy qua ).

Mộc Châu

Thuộc miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ,nằm ở bờ phải sơng
Đà và gần hồ Hịa Bình.
Thuộc miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ,có vĩ tuyến 140B

Playku

chạy qua.
Đaklak

Nằm ở trung tâm của Tây Nguyên,ở khoảng 130B

Di Linh

Nằm ở phía Tây Nam thành phố Đà Lạt.

HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Dựa vào Atlat trang 9,10 có thể xác định các đỉnh núi cao của chúng
như sau :
Tên đỉnh núi

Vị trí

Độ cao
(m)

Mẫu Sơn

1541

Phía đơng thành phố Lạng Sơn, gần biên giới Việt Trung

Phia Bắc

1930

Trên cánh cung Ngân Sơn, phía Tây thị xã Cao
Bằng

Phan- Xi Păng

3141

Trên dãy Hồng Liên Sơn, phía tây thành phố Lào
Cai (là đỉnh núi cao nhất nước ta)

Pu Hoạt

2452

Phía Tây thành phố Thanh Hóa, gần biên giới ViệtLào

Ngọc Lĩnh

2598

Phia bắc thị xã Kom Tum ( là đỉnh núi cao nhất
phía Nam nước ta)

Chư Yang Sin

2405

Phía bắc thành phố Đà Lạt , là điểm cuối của lát cắt
A-B-C (Atlat trang 10)

BÀI 9- 10 : THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI GIÓ MÙA
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 17 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy nêu những

nhân tố ảnh hưởng đến sự phân hoá khí hậu nước ta
HƯƠNG DẪN
Trang Atlat sử dụng : trang 4+5 , trang7,trang9,trang 10
Những nhân tố ảnh hưởng đến sử phân hoá khí hậu nươc ta
1.Vị trí địa lí và hình dạng lãnh thổ
Nước ta nằm hoàn toàn trong vành đai khí hậu nhiệt đới nửa cầu bắc
(8034’B ) nên nhận lượng bức xạ mặt trời lớn mọi địa phương trong cả nước
trong năm đều có hai lần mặt trời lên thiên đỉnh
Do lãnh thổ kéo dài khoảng 1650km theo chiều Bắc –Nam từ 8034’đến
23023’ nên khí hậu có sự khác biệt từ Bắc vào Nam
2. Đia hình
-Nước ta với

¾

diện tích là đồi núi ,trong đó 70% độ cao dưới

500m,15%có độ cao từ 500—1000m, 15%độ cao trên 1000m
-khí hậu chịu sư chi phối của địa hình
+ Tạo nên vành đai khí hậu theo độ cao :
Từ 0-600m : vành đai khí hâu nhiệt đới .
Trên 600-700m :vành đai khí hậu cận nhiệt trên núi
Trên 2400-2600m :vành đai khí hậu núi cao.
+phân hoá theo hướng sườn : sườn đón gió mưa nhiều ,sườn khuất
gió mưa ít
3. Hoạt động gió mùa
Có hai loại gió mùa hoạt động luân phiên quanh năm trên lãnh thổ nước ta :
- Gió mùa đông :
+ Gió mùa đông bắc hoạt động từ vó tuyến 160B trở ra bắc
+ Gió tín phong ở phía nam (xuất phát từ trung tâm cao áp trên

biển Thái Bình Dương _Tm,thổi về xích đạo)
+ Gió mùa mùa hạ :
+ Gió tây nam
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 18 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

+ Gió mùa đông nam
-Sự luân phiên của các khối khí theo mùa và các hướng khác nhau tạo
nên tính phân mùa của khí hậu
Dựa vào Atlat đia lí Việt Nam và kiến thức đã học hãy xác định trên
bản đồ hướng của gió mùa mùa hạ, gió mùa mùa đông ở nước ta.
HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Trang atlat sử dụng: Trang 7
(Chú ý về cách đọc hướng gió :đọc theo hướng của nơi gió xuất phát ,hay
nói cách khác là đọc dựa vào hướng của mũi tên chỉ hướng gió )
Quan sát trên bản đồ trang 7, có thể thấy được :
- Hướng gió thịnh hành ở nước ta vào mùa đông là hướng đông bắc
- Hướng gió vào mùa hạ ở nước ta phức tap hơn :
+ Gió Tây nam, Tây tây nam đối với Nam Bộ ,Tây Nguyên và Duyên
hải miền Trung , Tây Bắc Bắc Bộ.
+ Gió Đông nam, Nam Đông nam đối với vùng Đ ông bằng sông Hồng

và Đơng Bắc Bắc Bộ.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 19 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Bài 15:
BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG VÀ PHỊNG CHỐNG THIÊN TAI
Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam và kiến thức đã học hãy xác định
hướng di chuyển của các cơn bão vào nước ta ,khu vực nào trong năm chiu
anh hưởng của bão với tần suất lơn nhất
HƯỚNG DẪN
Trang Atlat sử dụng: Trang 7
(Chú ý cách xác định hướng của các cơn bão dựa vào hướng của mũi tên
chỉ đường đi của bão (cần phân biệt với cách xác định hướng gió nêu trên ))
Dựa vào atlat trang 7 ta thấy các cơn bão đổ bộ vào nước ta đều xuất
hiện ở phía đông ( biển Đông)sau đó di chuyển chủ yếu theo hướng tây hoặc
tây bắc và đổ bộ vào nước ta.
Vùng chịu ảnh hưởng của bão với tần suất lớn nhất trên lãnh thổ nước
ta là vùng thuộc các tỉnh Hà Tónh , Quảng Bình với tần suất trung bình từ 1,3
đến 1,7 cơn bão/tháng.

Bài 11 – 12: THIÊN NHIÊN PHÂN HĨA ĐA DẠNG
Trình bày đặc điểm địa hình miền Bắc và Đơng Bắc Bắc Bộ.

HƯỚNG DẪN
Trang Atlat sử dụng: Trang 9,trang 4+5
a. Khái quát vị trí địa lí của miền:
Miền Bắc và Đơng Bắc Bắc Bộ nằm ở phía tả ngạn sơng Hồng,phía bắc
giáp Trung Quốc, phía đơng và đơng nam giáp vịnh Bắc Bộ, phía Tây và nam
giáp miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.

b. Đặc điểm chung của địa hình:
- Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình chính là
đồi núi và đồng bằng.
- Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn ( hoặc 2/3) diện tích của miền.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 20 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

- Hướng nghiêng chung của địa hình của miền là hướng Tây Bắc-Đơng
Nam do vào thời kì tân kiến tạo phần phía bắc, tây bắc được nâng lên cao trong
khi phần phía nam, đơng nam lại là vùng sụt lún.
c. Đặc điểm từng dạng địa hình :
* Miền núi:
- Đồi núi chiếm khoảng 2/3 diện tích tồn miền.
- Đồi núi phân bố ở phía Bắc.
- Đồi núi của miền chủ yếu là đồi núi thấp, độ cao trung bình chủ
yếu dưới 1000m, bộ phận núi có độ cao trên 1500m chiếm tỉ lệ diện tích rất nhỏ
phân bố ở phía bắc ( Vùng sơn nguyên Hà Giang, sơn nguyên Đồng Văn…).
Các dãy núi trong miền có hai hướng :
+ Hướng vịng cung : là hướng núi chính của miền, thể hiện rõ nét qua 4
cánh núi là Sông Gâm, Ngân Sơn, Bắc Sơn, Đông Triều. Hướng vòng cung của
các cánh cung núi này được giải thích là do trong q trình hình thành chịu tác
động của khối núi vịm sơng Chảy ( hay khối Việt Bắc). Cũng do càng về phía
đơng, đơng nam thì cường độ nâng yếu dần nên độ cao của các cánh cung này
cũng giảm dần.
+ Đặc điểm hình thái địa hình: các núi trong miền chủ yếu là núi già trẻ

lại, các núi ở đây chủ yếu có đỉnh trịn, sườn thoải. Ngoài ra, trong miền đồi núi
của miền xuất hiện các dạng địa hình Cacxto, lịng chảo, các cánh đồng giữa núi.


Miền đồng bằng:

-

Đồng bằng của miền chiếm 1/3 diện tích.
Đồng bằng phân bố ở phía nam, đơng nam của miền, trong đó lớn

nhất là Đồng bằng Bắc Bộ.
-

Đồng bằng của miền có dạng tam giác châu điển hình ở nước ta với

đỉnh là Việt Trì và cạnh đáy kéo dài từ ven biển Quảng Ninh đến Ninh Bình.
-

Đồng bằng Bắc Bộ được hình thành do hai hệ thống sơng lớn nhất

phía Bắc nước ta là hệ thống sơng Hồng và hệ thống sơng Thái Bình bồi đắp.
( Ngồi ra có thể kể đến một số đồng bằng ở ven biển Quảng Ninh do các
sông nhỏ ở đây bồi đắp…).
Một số nét đặc điểm về hình thái: đặc điểm nổi bật của địa hình
đồng bằng trong miền là bị chia cắt bởi một hệ thống đê, vì thế phần đất ngập
nước vào trong để không được bồi đắp hàng năm; mặc dù không bị ngập nước
vào mùa lũ nhưng trong đồng bằng vẫn có một số vùng địa hình trũng thường
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 21 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

xuyên bị ngập nước. Ngồi ra ở rìa phía Bắc và phía Nam của đồng bằng cịn
xuất hiện dạng địa hình đồi núi sót.
-

Hướng mở rộng,phát triển của đồng bằng: hàng năm đồng bằng vẫn

tiến ra biển ở phía đơng nam với tốc độ khá nhanh( có nơi lên đến 100m) do
lượng phù sa các sông mang theo lớn, thềm lục địa nông và thoải.


Thềm lục địa: Thềm lục địa của miền nông và rộng.

Trình bày và giải thích đặc điểm địa hình miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ

HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Các trang Atlat sử dụng: Trang 9,4+5
a.

Khái quát vị trí địa lí của miền:

Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có phía bắc giáp Trung Quốc, phía đơng
giáp miền Bắc và Đơng Bắc Bắc Bộ và biển Đơng, phía nam giáp miền Nam
Trung Bộ và Nam Bộ, phía tây giáp Lào.
b.
-

Đặc điểm chung của địa hình:
Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình

chính là đồi núi và đồng bằng.
-

Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn( khoảng 4/5) diện tích của

-

Hướng nghiêng chung của địa hình của miền là hướng Tây Bắc-

miền.
Đông Nam do vào thời kì Tân kiến tạo phần phía tây bắc, tây được nâng lên
mạnh mẽ và cường độ nâng càng yếu dần về phía đơng, đơng nam.
c.
Đặc điểm từng dạng địa hình:
- Miền núi chiếm khoảng 4/5 diện tích tồn miền
-

Đồi núi phân bố ở phía tây bắc và phía tây:

Đây là miền núi cao đồ sộ và hiểm trở nhất ở nước ta với độ cao
trung bình của các dãy núi đạt trên 1500m. Trong đó nổi bật là dãy Hồng Liên
Sơn- Dãy núi được coi là “ Nóc nhà Đơng Dương” với nhiều đỉnh núi có độ cao
trên 3000m. Dãy Trường Sơn Bắc( kéo dài từ hữu ngạn sông Cả đến dãy Bạch
Mã) dọc biên giới Việt-Lào cũng có nhiều đỉnh núi cao trên 2000m như Pu-xailai-leng,Rào Cỏ,…).
-

Hướng các dãy núi:

Các dãy núi trong miền có hai hướng:
Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 22 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

+ Hướng Tây Bắc-Đông Nam là hướng núi chính của miền,thể hiện rõ nét
qua hai dãy núi lớn nhất của miền là Hoàng Liên sơn và Trường Sơn Bắc, ngồi
ra cịn thể hiện qua một số các dãy núi, cao nguyên chạy song song theo hướng
này như dãy Pu Đen Đinh, dãy Pu Sam Sao, cao nguyên Sơn La, cao nguyên
Mộc Châu…Hướng Tây Bắc-Đông Nam của các dãy núi,cao nguyên này được
giải thích là do trong quá trình hình thành chịu tác động của các khối nền cổ
chạy theo hướng Tây Bắc-Đông Nam như khối nền cổ Hồng Liên Sơn, khối
nền cổ Sơng Mã, khối nền cổ Pu Hoạt…
+ Hướng Tây-Đông được thể hiện rõ nét qua các dãy Hoành Sơn, Bạch
Mã. Đây được coi là các mạch núi của dãy Trường Sơn Bắc lan sát ra biển.
Đặc điểm hình thái địa hình: các núi trong miền có độ chia cắt lớn
(cả chia cắt sâu và chia cắt ngang- thể hiện qua lát cắt C-D),độ dốc lớn. Ngoài ra
trong miền đồi núi của miền cịn xuất hiện các dạng địa hình Cacxto, lịng chảo,
các cánh đồng giữa núi…(dẫn chứng: địa hình núi đá vơi ở khối núi Kẻ Bàng,
lòng chảo Điện Biên, các cánh đồng Than Uyên, Mường Thanh…).


Miền đồng bằng:

-

Đồng bằng của miền chỉ chiếm diện tích nhỏ.
Đồng bằng phân bố ở phía đơng, đơng nam của miền trong đó lớn

nhất là đồng bằng sơng Mã, sơng Cả (ở hai tỉnh Thanh Hóa,Nghệ An).
-

Đồng bằng của miền có diện tích nhỏ và càng vào phía nam càng

hẹp dần do phần lớn sơng ngịi ở Bắc Trung Bộ là các sông nhỏ, ngắn và ít phù
sa. Ngồi các đồng bằng có diện tích lớn (đồng bằng sơng Mã, sơng Cả) ở phía
bắc được bồi đắp bởi phù sa sông, các đồng bằng nhỏ hẹp phía nam có nguồn
gốc tạo thành từ sự kết hợp của các phù sa sông-biển.
-

Một số nét đặc điểm về hình thái: đặc điểm nổi bật của địa hình

đồng bằng trong miền là hẹp dần theo chiều bắc-nam,các đồng bằng bị chia cắt
với nhau bởi các nhánh núi lan sát ra biển. Trong các đồng bằng thỉnh thoảng
vẫn xuất hiện dạng đồi núi sót.
Ngồi hướng vịng cung, trong miền cịn có nhiều dãy núi chạy theo
hướng Tây-Đơng lan sát ra biển.


Miền đồng bằng:

-

Đồng bằng của miền chiếm khoảng 1/3 diện tích.

-

Đồng bằng phân bố ở rìa phía đơng và phía nam của miền.

-

Đồng bằng của miền chia thành hai bộ phận:

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 23 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

+ Các đồng bằng ở rìa phía đơng của miền nhỏ hẹp hình thành do phù sa
của các sông nhỏ và các vật liệu có nguồn gốc biển. các đồng bằng ở đây như
đồng bằng hạ lưu sông Thu Bồn,bsông Trà Khúc,bsông Đà Rằng…
+ Đồng bằng Nam Bộ phân bố ở phía nam có diện tích rộng lớn hình
thành do phù sa của hệ thống sơng Mê Cơng.
Một số nét đặc điểm về hình thái:
+ Các đồng bằng ở rìa phìa đơng bị chia cắt bởi nhiều dãy núi lan sát ra
biển.
+ Đồng bằng Nam Bộ có tính đồng nhất cao,tuy nhiên trong đồng bằng
vẫn có nhiều vùng đầm lầy ngập nước do chưa được phù sa bồi lấp. Trong đồng
bằng còn xuất hiện một số núi sót như núi Bà Đen,bnúi Chứa Chan,bvùng núi
An Giang,bHà Tiên...
-

Hướng mở rộng,phát triển của đồng bằng :

+ Các đồng bằng ở rìa phía đơng do lượng phù sa của các con sông của
miền không lớn nên tốc độ tiến ra biển hành năm của các đồng bằng nhỏ.
+ Đồng bằng Nam Bộ có tốc độ tiến ra biển hành năm khá nhanh do
lượng phù sa do hệ thống sông Cửu Long vận chuyển rất lớn. ( tốc độ lấn biển
hàng năm ở Cà Mau có nơi đạt 60-80m).


Thềm lục địa: thềm lục địa của miền có xu hướng càng vào phía

nam càng mở rộng thể hiện qua các đường đẳng sâu 20m và 50m.

Nguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 24 -


Sáng kiến kinh nghiệm : Sử dụng Atlat trong giảng day địa lý tự nhiên lớp 12

Trình bày và giải thích đặc điểm địa hình miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

HƯỚNG DẪN KHAI THÁC
Các trang Atlat sử dụng: Trang 4+5,10
a. Khái quát vị trí địa lí của miền:
Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ có phía Bắc giáp vùng Tây Bắc và Bắc
Trung Bộ, phía Đơng và Đơng nam giáp Biển Đơng, phía Tây giáp Lào và
Campuchia.
b. Đặc điểm chung của địa hình:
- Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ bao gồm hai bộ phận địa hình chính
là đồi núi và đồng bằng.

- Dạng địa hình miền núi chiếm phần lớn ( khoảng 2/3) diện tích của
miền.
- Hướng nghiêng của địa hình rất phức tạp: Đối với vùng Nam Trung
Bộ hướng nghiêng chủ yếu là cao ở giữa và thấp dần về hai phía Đơng-Tây; Đối
với vùng Nam Bộ hướng nghiêng chung là Đông Bắc-Tây Nam.
c. Đặc điểm từng dạng địa hình:
 Miền núi:
- Đồi núi chiếm khoảng 2/3 diện tích tồn miền.
- Đồi núi phân bố ở phía Bắc và phía Tây.
- Đồi núi của miền phần lớn là các cao nguyên xếp tầng với độ cao chủ
yếu từ 500-1000m như cao nguyên Kontum, cao nguyên Playcu,cao nguyên
Đaklak…cao nguyên có độ cao lớn nhất của vùng là cao ngun Lâm Viên với
độ cao trung bình trên 1500m. Ngồi các cao ngun xếp tầng,trong miền cịn có
nhiều dãy núi lan sát ra biển(ở vùng rìa phía đơng của Trường Sơn Nam).
- Hướng các dãy núi:
+ Hướng núi của miền khá phức tạp.
+ Nhìn chung có thể coi vùng núi,cao nguyên của vùng là một cánh cung
khổng lồ,quay về lồi ra biển. Nguyên nhân là do tác dụng định hướng của khối
nền cổ Kontum trong quá trình hình thành.
- Đồi núi phân bố ở phía Bắc và phía Tây:
- Đây là miền núi cao đồ sộ và hiểm trở nhất ở nước ta với độ cao trung
bình của các dãy núi đạt trên 1500m. Trong đó nổi bật là dãy Hoàng Liên SơnNguyễn Đạt Thành _ Trường THPT Chu Văn An

- 25 -