NHỮNG GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT – văn hóa và vấn đề bảo tồn TRONG bối CẢNH HIỆN NAY

H I TH O KHOA H C
KI N TRÚC TRUY N TH NG VÀ C NG
---------------------------

NG

KI N TRÚC ÌNH LÀNG AN TRUY N:
NH NG GIÁ TR NGH THU T V N HÓA
VÀ V N
B O T N TRONG B I C NH HI N NAY
D

ng Th H i Vân

ng Vinh D

1

Trong các d ng ki n trúc c ng ng Hu , ình làng có m t v trí quan tr ng.
ình làng Hu v a tuân theo nh ng i m th ng nh t v i ình làng Vi t Nam nói
chung, l i v a mang nh ng nét riêng v c u trúc và trang trí. Nghiên c u ki n trúc
ình làng vì th có ý ngh a quan tr ng trong vi c góp ph n b o t n và phát huy các
giá tr ki n trúc c ng ng Hu hi n nay. Trong bài vi t này, chúng tôi ch n ình
làng An Truy n, xã Phú An, huy n Phú Vang, t nh Th a Thiên Hu làm i t ng
nghiên c u, m t m t kh ng nh nh ng giá tr ngh thu t v n hóa c a ngơi ình
làng này; m t khác t th c tr ng ngơi ình
phân tích, ánh giá v n
b o t n và
phát huy nh ng giá tr c a ình làng trong b i c nh hi n nay.
1.
tv n

Trong h th ng các lo i hình di s n v n hóa truy n th ng c a c ng ng các dân t c
Vi t Nam nói chung, t c ng i Kinh nói riêng, ki n trúc c ng ng có vai trị c bi t quan
tr ng trong i s ng kinh t , xã h i, v n hóa. Trong s ó, n i b t có th nói n chính là ngơi
ình làng. ây là cơng trình ki n trúc v n mang tính th cúng nh ng ã tr thành trung tâm
m i ho t ng v n hóa trong xã h i Vi t Nam.
ình làng xu t hi n t lâu mi n B c Vi t Nam. Ngu n g c và th i i m xu t hi n
ngơi ình làng v n
c nhi u nhà nghiên c u (Nguy n V n Huyên, Hà V n T n và Nguy n
V n K , inh Kh c Thuân...) quan tâm tìm hi u, a ra nh ng nh n nh khác nhau2. Nhà
v n Ngô T t T ã vi t v ình làng nh sau:
ình làng nguyên xu t phát t Trung
Qu c,tho t k th y ch là m t quán ngh c nh ngã ba
ng hay cánh ng nông thôn d i
th i Tr n Hán, n m d m có m t ình nh ( o n ình), m i d m có m t ình l n (tr ng
ình) 3. Ki u dáng c b n c a ình xu t phát t ki n trúc có mái che, khơng có vách, bình
di n v ơng, ch nh t, ng giác, l c giác hay bát giác; v sau m i
c t o thành k t c u
th ng có 2 mái, t ng h i bít c (hai u xây t ng kín), hai gian bên có b xây
ng i
4
ngh , phía sau và phía ngồi h i th ng
c tr ng thêm cây l y bóng mát . Nhà v n S n
1

Th c s , i h c Phú Xuân Hu
c thêm Tr n Th Kim Anh (2012), M t ki n gi i v ngu n g c ngơi ình Vi t Nam, ngu n
; Nguy n V n Huyên (1938), Góp ph n nghiên c u m t v thành hoàng Vi t
Nam: Lý Ph c Man, trích t sách Nguy n V n Huyên tác ph m
c gi i th ng H Chí Minh, t p 1, Nxb
KHXH, HN, 2003, trang 443 - 619; Hà V n T n và Nguy n V n C (1998), ình Vi t Nam, Nxb KHXH, HN.

3
Ngơ T t T (1977), T p án cái ình, Ngơ T t T - tác ph m, t p 2, Nxb KHXH, HN, trang 155
4
H u Ng c (1995), T i n v n hóa c truy n Vi t Nam, Nxb Th gi i, HN, trang 230.
2


Nam l i vi t:
ình là c ng i dân làng h i h p...là n i treo nh ng s c l nh và hu n d
c a nhà vua. Vào ngày m ng 1 và ngày r m hàng tháng, ch c vi c h p dân l i
gi i thích.
Nhi u làng có mi u th th n Thành hoàng...ngày t l , dân làng r c s c th n t mi u n
ình c hành t l , sau ó a v mi u; ho c ng c l i, r c s c t ình n mi u r i tr
s c v ình.
n gi n hóa, nhi u làng ch xây cái ình l n, phía ngồi làm n i h i h p
( ình), phía trong là mi u. Hai c ng i ã nh p m t, ình bao trùm mi u th Thành hoàng 5.
Trong cu n T c th th n Hu , nhà nghiên c u Hu nh ình K t vi t: nhi u nhà nghiên c u
cho r ng ình làng B c b ra i vào cu i th k 15...Trong lúc ình làng Nam b thành
l p mu n h n, nâng c p t mi u Thành hoàng,
c xây d ng hàng lo t t n m 1847, thì
ình làng Hu ch y u
c xây d ng vào u tri u Nguy n 6. ình Kh c Thuân trong
cu n L ch s tri u M c qua th t ch và v n bia cho r ng: ình làng xu t hi n s m nh t vào
th i Lê s , khi làng xã ã phát tri n và nh hình là m t n v hành chính c l p,
áp
ng nhu c u th cúng th n linh và h i hè ình ám c a làng xã 7.
Trên th c t , ình làng
c nh c n khá s m trong nhi u b s sách. T ình ã xu t
hi n trong cu n L c
t p kinh: êm n, ông l ng l tr n i. i h n tr m d m, vào ngh

m t ngôi ình tr ng 8. C b n ban u ình
c xem là n i ngh ng i d c
ng c a ng i
dân. Th i Lý Tr n, ình cịn
c dùng làm hành cung c a nhà vua9. Cho n Lê S , tri u
ình ã bu c cho các làng xã ph i có trách nhi m th cúng, ch m sóc ình làng, ngơi ình b t
u chuy n sang thu c s h u c a làng xã t ó.
Càng v sau, khi i s ng c a ng i dân càng
c nâng cao thì vi c d ng ình càng
phát tri n h n. Dù xu t hi n mu n hay s m t ng n i, ình làng
c hi u là m t cơng trình
ki n trúc thiêng c a c ng ng, làng xã, m b o
c các ch c n ng tính ng ng, v n hóa,
hành chính, n i ni d ng nh ng giá tr v n hóa c truy n. H n th n a, ình làng cịn là
bi u tr ng cho m i quan h bi n ch ng gi a h tín ng ng, ch t tôn giáo, quy n l c c ng
ng c ng nh quan ni m th m m , ngh thu t ki n trúc c a qu n chúng nhân dân, n i c t
gi và l u truy n giá tr tín ng ng, l h i, v n hóa truy n th ng. ình làng tr thành ch t k t
dính t t c các thành viên trong làng xã, t x a n nay. M i c ng ng làng xã ghi d u n
t n t i c a mình qua s hi n di n c a ình làng v i l ch s .
Theo dòng Nam ti n c a dân t c, ng i Vi t i m
t, l p làng, d ng ình. Vùng t
mi n Trung tr vào, t nh Th a Thiên Hu nói riêng xu t hi n nh ng ki n trúc c ng ng dành
cho nhân dân trong vùng sinh ho t là v y. ình làng
c xem là n i th th n và h i h p bàn
vi c chung c a nhân dân trong làng do nhân dân t nguy n góp c a góp cơng xây và tu s a
qua t ng th i k , cịn chi phí sinh ho t, t l
c trích ra t qu ti n thu
c t vi c cho
10
thuê ru ng t công ho c thu ch ò . Th a Thiên Hu hi n nay t n t i m t h th ng

các ình làng v i nhi u cái tên n i ti ng nh ình làng An Truy n, ình làng C Lão, ình D
Lê, ình D ng N , ình Hà Trung, ình Kim Long, ình L i Th , ình M L i, ình Phú
Xuân, ình Th L , ình Th L i Th ng, ình Vân Xá, ình V D , v n
c xây d ng t
lâu,
c trùng tu qua các th i k l ch s khác nhau, nhi u ình làng v n cịn t n t i n ngày
nay11. Trong ó có m t s các ình làng ã
c Nhà n c x p h ng di tích l ch s , di tích
v n hóa ki n trúc nh ình làng An Truy n, ình làng D ng N , ình làng M L i, ình
làng Phú Xuân, ình làng Th L i Th ng... ình làng Hu v a tuân theo nh ng i m

5

S n Nam (2009), ình mi u và l h i dân gian mi n Nam, Biên kh o, tái b n l n th 3, Nxb Tr , trang 23 24.
Hu nh ình K t (1998), T c th th n Hu , Nxb Thu n Hóa, Hu , trang 103.
7
inh Kh c Thuân (2001), L ch s tri u M c qua th t ch và v n bia, Nxb KHXH, HN.
8
D n l i t Nguy n V n C ng (2006), M thu t ình làng ng b ng B c b , Nxb VHTT, HN, trang 51.
9
Lê Nguy n L u (1994), V n li u ình làng An Truy n, trang 156 157.
10
Lê Nguy n L u (2006), V n hóa Hu x a
i s ng v n hóa làng xã, Nxb Thu n Hóa, Hu , trang 324.
11
i u nay là minh ch ng cho s nh m l n c a m t s nhà nghiên c u khi cho r ng các t nh mi n Trung và mi n
Nam t Qu ng Bình tr vào, h u nh v ng bóng các mái ình làng c kính , theo Nguy n Quang H ng (1995),
V n kh c Hán Nôm Vi t Nam, Vi n nghiên c u khoa h c, HN, trang 17.
6

th ng nh t v i ình làng Vi t Nam nói chung, l i v a mang nh ng nét riêng v c u trúc và
trang trí. Nghiên c u ki n trúc ình làng vì th có ý ngh a quan tr ng trong vi c góp ph n b o
t n và phát huy các giá tr ki n trúc c ng ng Hu hi n nay. C n c vào gia ph c a các
dòng h trong làng An Truy n, các tài li u
c ghi chép trong s sách và các tài li u i u
tra, kh o sát v s hình thành c a làng An Truy n, cho th y ình làng An Truy n là m t trong
s ít ình c
Th a Thiên Hu có niên i khá s m, cịn t n t i n t n bây gi v i nhi u giá
tr ngh thu t ki n trúc, v n hóa.
Do ó, vi c nghiên c u ình làng An Truy n, m t m t kh ng nh nh ng giá tr ngh
thu t v n hóa c a ngơi ình làng này; m t khác t th c tr ng ngơi ình
phân tích, ánh
giá v n b o t n và phát huy nh ng giá tr c a ình làng trong b i c nh hi n nay.
2. Vài nét v làng An Truy n và ki n trúc ình làng An Truy n
Làng An Truy n, có tên Nơm là làng Chu n, là m t trong b n làng thu c xã Phú An,
huy n Phú Vang, t nh Th a Thiên Hu . Trong Ô châu c n l c ã nh c n làng An Truy n
x Thu n Hóa12. Nh v y làng An Truy n ít nh t ã hình thành vào th k XIV, tr c khi
chúa Nguy n Hồng vào tr n th x Thu n Hóa. ây là m t trong nh ng ngơi làng
c hình
thành s m trên t Th a Thiên Hu .
Làng có di n tích và dân s l n nh t xã, g m 1107 h v i 4166 nhân kh u13. Tr i dài
trên vùng t r ng rãi, phía tr c là m Chu n (thu c h
m phá Tam Giang, C u Hai) v i
ngu n th y s n phong phú, phía sau là cánh ng lúa mênh mơng, có th nói An Truy n có
m t v trí a lý khá lý t ng, t o thu n l i cho nhân dân phát tri n cu c s ng m no.
Nhi u ng i bi t n An Truy n là vùng t giàu truy n th ng v n hóa v i nhi u v n
thân võ t ng, n i n i ti ng v i c s n r u g o m à, ngh làm bánh ch ng bánh tét t
n p th m n c ti ng (g o De An C u, n p tây làng Chu n) ngh dân gian ã t n t i m y tr m
n m làm tr ng, li n gi y và món bánh xèo cá kình ng t ngon t

m Chu n thu hút th c
khác g n xa m i khi hè v .
Bên c nh ó, làng An Truy n còn n i ti ng v i c nh quan nhi u di tích l ch s , v n
hóa, tín ng ng, thu hút s quan tâm c a nhi u du khách. Ki n trúc n i b t nh t trong làng
chính là ình làng An Truy n, ngơi ình mang phong cách ki n trúc c tr ng c a ình làng
tri u Nguy n. Ngơi ình làng c kính ã
c x p h ng là di tích l ch s v n hóa c p qu c gia
theo Quy t nh s 2754/Q -BT, ngày 15/10/1994.
ình làng An Truy n Vi c xác nh n m xây d ng ình làng có nhi u khó kh n. Các
b c cao niên trong làng c ng ch bi t ình
c xây lâu l m r i. Còn trong các cu n gia ph
b y dòng h l n làng An Truy n không c ng th y ghi c th ình
c xây n m nào. Ch
th y t t c
um h
ng ý r ng khi làng An Truy n ã phát tri n thì ình làng
c xây
d ng. Th i gian d ng ình c ng cách ngày nay trên d i 300 n m. Vi c xác nh th i gian
d ng ình c n có th i gian và i chi u, nghiên c u s l ng tài li u thành v n phong phú
h n. Tuy nhiên, v i nh ng thông tin i n dã t nhân dân làng An Truy n, k t h p t li u
thành v n v n có, c ng cho chúng ta kh ng nh ình làng An Truy n ã có th i gian t n t i
hàng tr m n m. S hi n di n c a ngơi ình trong l ch s góp thêm m t m ng ghép quý hình
thành nên b c tranh tồn c nh nh ng ki n trúc truy n th ng, ki n trúc c ng ng c a dân t c
Vi t Nam.
3. Nh ng giá tr ngh thu t, v n hóa c a ki n trúc ình làng An Truy n
Ngơi ình làng An Truy n v a có nh ng nét chung v i ki n trúc ình làng nói chung,
v a mang nh ng s c thái riêng.
* V trí ngơi ình trong t ng quan ki n c u trúc làng An Truy n
Nh ng ngơi ình c a Hu v i t cách là m t b m t i di n cho v n hóa c a làng,
th ng

c xây d ng ngay u làng nh m t ng i ch hi u khách ni m n chào ón
12
13

D ng V n An (1961), Ơ châu c n l c, Nxb V n hóa Á Châu, Sài Gòn, trang 36.
V n phòng ng y, UBND, H ND xã Phú An (2011), Báo cáo s li u các thôn xã.


nh ng ai n th m. n g n v i m i ngơi ình có th nh n rõ
c gi i h n trong m t khuôn
viên c th : c a ình
c xây b ng nh ng tr g ch vng v c v n cao, có b ô trang trí.
làng An Truy n, ngay t l i vào làng An Truy n, ta d dàng nh n th y có m t chu i các ki n
trúc n i nhau g m nhà th - am mi u ch
ình b n n c mi u nhà th , n m gi a
các kho ng t c a làng, t o nên s hòa thân v i c nh quan môi tr ng xung quanh m t cách
nh p nhàng, uy n chuy n, trong ó v trí trung tâm trong qu n th các di tích ki n trúc chính
là ngơi ình làng. ây c ng là nét c bi t trong ph i c nh ki n trúc c ng ng làng An
Truy n.
V trí trung tâm c a làng chính là ngơi ình, v i m t ti n quay ra h ng chính ơng,
l y ao sen trong xanh và m Chu n l ng gió phía tr c làm y u t minh
ng, phía tr c
là ao sen trong xanh th m ngát và m Chu n l ng gió. Tồn b m t b ng c a ình có di n
tích g n 5000m2
c quy ho ch theo l i ki n trúc hình ch Cơng (工), g m nhi u n
ngun ki n trúc
c b trí t ngồi vào trong, trên m t tr c ch
o xuyên su t t c ng
ình n ph n n i ình. Cách b trí này t o nên s trang tr ng, nghiêm túc, th hi n tính tơn ti
tr t t rõ nét nh t ch c xã h i phong ki n Vi t Nam.

* Ki n trúc ình làng An Truy n mang m phong cách ình làng x Hu ; tuy có ít
nhi u bi n i do
c trùng tu qua nhi u th i k , song v n s trang tr ng, nghiêm túc
cho m t cơng trình ki n trúc c ng ng c a làng xã. .
Ki n trúc ban u c a ình làng là ki n trúc g , tr i qua tác ng th i gian l ch s và t
nhiên ã
c trùng tu, s a ch a l i nhi u l n. Ki n trúc ình làng ngày nay có nhi u ph n
c xây m i b ng g ch, xi m ng, song v n gi
c nh ng nét b c c ban u.
ình làng g m có hai ph n: ph n ngo i c nh tính t c ng ình và ph n la thành xung
quanh, n sân ình v i các n nguyên ki n trúc bên trong. Ph n chính ình
c xây v i l i
ki n trúc hình ch Tam (三),chia làm ba ph n tách bi t. Ngoài cùng là Ti n
ng, ti p theo
là nhà Ti n t , trong cùng là N i i n.
Ph n ngo i c nh xung quanh v i m t tr c, sau và nên trái c a ình
c ng n cách
b i dãy la thành xây b ng g ch xi m ng, m t h u là r ng tre và chè tàu r m r p. Ph n ngo i
c nh b t u t c ng tam quan, v i hai tr bi u cao hình vng, trên có p nghê n i quay
m t vào sân ình, hai c ng ph th p h n. M t tr c và bên c a tr bi u có in câu i. Trong
sân, phía ph i tr c có mi u Th Th n, sau có am th Ng ph ng th n ình (Trung, ơng,
Tây, Nam, B c). Sân ình
c các tán cây c th nh a, , sanh um tùm, cao vút che
mát, s bình yên, t nh l ng cho ngơi ình, v a t o khơng gian thâm nghiêm nh c nh dân làng
ang ng vùng t linh thiêng c a làng.
C ng nh nhi u ki n trúc c
Hu , ngay chính gi a sau c ng tam quan là b c bình
phong
c xây b ng g ch, trang trí sành s , bu c ta ph i i vòng qua sang hai bên n u mu n
ti n sâu vào trong sân ình. B c bình phong này, theo quan ni m phong th y là che ch n

cho tồn b ph n n i ình tr c nh ng lu ng khí khơng t t, khơng hay, ng th i t o s kín
áo cho cơng trình phía sau. B c bình phong
c xây b ng g ch, trang trí hình p n i long
mã v i ý ngh a báo i m lành mang tính chúc t ng cho dân làng. Sau b c bình phong có nhà
liêu l ( t vàng mã).
Sân ình ngoài các l i i r ng d n n chính ình, cịn có các b xi m ng dài
c t
s n, ph c v cho vi c d ng r p m i khi làng có vi c. B ph n này v n khơng có trong phong
cách ki n trúc ình làng nói chung, song nh m t o thu n l i cho vi c t ch c các ho t ng
n i sân ình. Nh ng ngày th ng, ây là ch ng i ngh chân c a bà con chịm xóm, tr nh
nh ng lúc vào ình i d o, ngh ng i d i bóng mát cây c i. Hai bên sân có hai nhà bia H u
công c và T công c, ghi công c trùng t m t b ng ch Hán, m t b ng ch Qu c ng .
Cách nhà bia bên ph i lùi vào phía trong ch ng 6m là nhà t ng. ây là n i h p bàn c a các v
cao tu i có ph n s trong làng m i khi có vi c
ình.


(S

tồn c nh ki n trúc ình làng An Truy n)14

Ph n chính ình g m ba ph n: nhà ti n
ng, ti n t và n i i n.
ình làng An Truy n tuân theo s hòa h p v i thiên nhiên, khi không v n cao mà
tr i r ng trên m t t. Do ó, mái ình v n lên v a ph i, nh ng v n t o
c sâu và r ng,
có tác d ng gi m b c x nhi t, t o nên khơng khí trong lành, mát m trong ình làng.
Nhà Ti n
ng có 5 gian c u trúc ki u l u hai t ng mái; M t tr c c a nhà ti n
ng

c ng là m t ti n c a n i ình: chính gi a là ba b c a g ki n, óng theo l i b n khoa (th ng
song h b n) trên ba b c a có ba b c th quyên p b ng vôi v a, g n sành s hình l ng
long tri u nguy t, d i và hoa lá. i di n qua b c a hai bên t h u có 2 b c th quyên v i
tài hoa v n trang trí t ng t , phía d i b c th qun là hình h c c i quy, ng m hoa sen, ng
quy n sách, ph n còn l i m t tr c ti n
ng là t ng xây b ng g ch, 2 bên có 2 c a s trịn,
trang trí ch th (夀), ch phúc (福).Ba h c c a,
c ng n cách nhau b i 3 c t tr trịn p
vơi v a g n sành s , m i c t u trang trí hình r ng leo, d i chân p n i hình s t hý c u.

14

Ngu n: Nguy n Th Xuân H ng (2011), Tìm hi u ki n trúc, bài trí và l h i ình làng An Truy n, xã Phú An,
huy n Phú Vang, t nh Th a Thiên Hu , Khóa lu n t t nghi p c nhân L ch s , i h c Phú Xuân, Hu .


N m gian, gian gi a r ng, b n gian nhà còn l i b ng nhau và h p h n. Nhà
ck t
c u theo l i ki n trúc c lâu, hai t ng mái. Hai t ng u h i c xây g ch n th ng l ng.
K t c u b khung g có 8 c t vng, 4 vì kèo, 13 ịn tay, rui mèn u
c làm b ng g
ki n, mái l p ngói. Nó là hình nh gi n hóa b khung nhà r ng x Hu , th hi n qua các b
ph n c t, kèo, xà, tr n, m ng vòng, m ng th t, xuyên, kèo mái, òn tay ch còn l i quy t, ti u
(xà ngang), xuyên (xà d c), tr tiêu.
X a kia ti n
ng là i bái
c n i li n b ng 2 mái, m t mái cao và m t mái th p
theo l i ki n trúc trùng thi m i p c c a tri u Nguy n. Nay ng n cách ti n
ng và i
ình là m t máng x i

c làm b ng xi m ng n m 1991. Tr c máng x i có 5 b c nghi, các
b c nghi này u có g n sành s , thu tinh theo tài r ng n mây, hình ch v n 卍, hình d i
t ng trung cho ng phúc.
Nhà Ti n t g m ba gian hai chái, c u trúc gi ng v i ti n
ng, là ki u ki n trúc làng
xã pha tr n ki n trúc cung ình,
c k t c u b i 3 gian 2 chái (3 n ng 2 bát v n). Cùng v i
l i nhà r ng g m c t, xà, tr , B khung i ình có 18 c t, trong ó 16 c t chia làm 3 gian
chính, t , h u i bái, hai c t chái n i kèo bát t n t o th chia ba
có 3 giang 2 chái n i
ti p, k t c u ch t ch này
c g i là khung c i.
Nhà n i i n là n i th t chính c a ình An Truy n,
c b trí 7 bàn th sát t ng
h u, th 7 v th y t c a 7 dòng h
làng An Truy n. Tr c m i bàn th có s p g , h ng
án, câu i ch m n i; khám th son son th p vàng, th t b ng ng, sành s , g .
* Các bi u t ng trang trí ki n trúc ình làng An Truy n
T ng th ki n trúc ình làng xu t hi n r t nhi u chi ti t trang trí mang ý ngh a bi u
t ng cao, g i g m nhi u l i c u mong t t lành c a dân làng.
Tồn b ph n mái ình làng An Truy n
c làm b ng ngói âm d ng và ngói song
c u. B nóc gi a t o dáng hình thuy n, nh l u nh con thuy n ngu n c i c a c dân v n hóa
m phá n i ây. Hai b nóc là 2 dáng r ng u n l n, ng n cao u, gi ng nanh, múa vu t
ch u nguy t. B gi i, u dao máng x i p ngõa, trang trí l ng long ch u ph t, cá chép
v t v môn, chim ph ng và k lân. Di m nhà ti n
ng
c trang trí hóa v n c nh miêu
t c nh lao ng c a ng i dân x a, nh cày b a, c nh ánh b t cá.
Nóc ình

c g n trang trí
tài l ng long ch u nh t ngay chính gi a. Các
ng
quy t t o
ng vi n cho b mái
c trang trí m i góc các hình lân, quy, ph ng ch m d t
v i v n h i long, t o nên nh ng i m nh n m thu t, t a lên tr i cao nh ng ni m m
c,
mong mu n m a thu n gió hịa, thái bình th nh v ng và tr ng c u cho làng. Và, c ng do
ti p xúc tr c ti p v i m a n ng, gió bão... th ng xun nên t o hình trang trí th hi n
ây
th ng s d ng v t li u xi m ng, vôi v a, kh m sành s ... Chính vì v y, chúng th ng gi
c nét r c r tr c m i e d a c a khí h u và th i gian.
nhà ti n
ng, mơtip trang trí là các ch ch Phúc (福), L c (祿), Th (壽)
xu t hi n nhi u. H a ti t con d i là s c u mong h nh phúc (b i tên Hán Vi t c a con d i c
là Phúc, trùng âm v i ch Phúc có ngh a là h nh phúc. Hình nh 5 con d i (theo tích c ) cịn
bi u tr ng cho ng phúc lâm mơn (5 i u phúc tìm nhà mà n) c ng xu t hi n trong các chi
ti t trang trí v.v..
Trong n i ình, các án th
u
c ch m l ng m t h phù, k lân, chim ph ng, hoa
chanh góc vng phía ngồi án th kh c n i hình hai s t quay m t ra,
c s n son thi p
vàng. M i bàn th
u có b c tranh v trên vách t ng nh l ng long ch u ph t, quy i
h c, cá chép trơng tr ng, bình hoa, mành xn, h , thu, ông.
H th ng bi u t ng y không ph i ng u nhiên
c ch n mà chúng ã
c sáng t o

và ti p nh n sau c m t th i gian dài. Chúng th hi n tâm t , tình c m, n i mong m i
c an
l c, yên bình, là ni m t hào v ch n quan tr ng c a nhân dân trong làng.
* H th ng câu i và các t li u thành v n
ình làng An Truy n
Giá tr ình làng An Truy n không ch th hi n qua ngh thu t ki n trúc, ngh thu t
trang trí và h bi u t ng c a các n nguyên ki n trúc, mà còn m t h th ng câu i b ng


Hán v n phong phú và các t li u thành v n. Hi n trong ình có h n 30 câu i, b c hoành
phi, l ng các s c phong, v n li u, i t , v n bia, bài v b ng ch Hán r t có giá tr . Là
ngu n t li u vơ cùng quý giá cho vi c nghiên c u l ch s , v n hóa, tín ng ng c a làng, góp
ph n nh n di n v n hóa, l ch s làng xã Th a Thiên Hu .
T nh ng câu i c ng tam quan, nh
遠而望之一帶橫沙臨海岸
近可挹也双潭流水繞堂門
Phiên âm:
Vi n nhi v ng nhi, nh t i hoàng sa lâm h i ng n;
C n ph p dã, song àm l u thu nhi u
ng môn.
T m d ch:
Xa tít v i trơng, m t dãi cát ngang ra t n bi n;
G n k bao b c, hai m n c ch y n ngồi ình.
góp ph n miêu t quang c nh xung quanh ình, n b c i t
chính gi a gian ti n
勅賜 美俗可嘉 保大元年四月初五日造

ng:

Phiên âm:

B o

S c t : M T C KH GIA
i nguyên niên t nguy t s ng nh t

Ngh a là:
Vua ban: T c t t áng khen
Ngày 5 tháng 4, B o i 1 (16 5 1926)
v a là minh ch ng cho s công nh n c a tri u i phong ki n v i ngôi ình, v i làng An
Truy n; ng th i là ngu n t li u áng giá mà làng ang gìn gi , b o t n.
Khơng ch có các câu i, hoành phi, i t , s c phong th n
làng An Truy n hi n
nay còn r t nhi u v n b n Hán Nơm
c các dịng h gi gìn. Các gia ph các dịng h , các
v n t dùng trong l h i Thu t c a làng,
c nhân dân An Truy n c t gi c n th n, trân
tr ng l u truy n t
i này sang i khác, khi n cho nh ng m ch ngu n giá tr v n hóa v t
ch t và tinh th n y
c b n v ng mãi mãi. ó c ng là i u khơng ph i làng q nào c ng
có th làm
c, nh t là trong b i c nh xã h i hi n nay.
* Không gian sinh ho t c ng ng, n i l u gi và b o t n l h i Thu t
cs c
ình làng An Truy n tr c tiên là n i th Th n thành hoàng. Nét c s c
ây là bên
c nh vi c th Càn Khơn, Thành hồng ình An Truy n là các v khai canh có cơng u l p
làng: B n th thành hồng H Q Cơng và B n th thành hồng Nguy n Q Cơng .
Ngồi ra, nh ã nói trên, các dịng h h n u tiên trong làng (H , Nguy n, oàn, Hu nh,
Tr n, Lê, Võ); các v khai canh khai kh n: H , Nguy n, oàn khai canh tam v , bà khai

canh Hu nh Th Quý N ng c ng
c th cúng trong ình.
Trong cu n Ki n trúc Vi t Nam, tác gi Ngô Huy Qu nh ã nh n xét v ình làng nh
sau: ình làng là cơng trình ki n trúc cơng c ng kiên c nh t và t p trung cao
nh t v
ngh thu t ki n trúc và ngh thu t t o hình dân t c, là n i th thành hồng làng theo phong
t c lâu i Vi t Nam. Nh ng trên th c t , i s ng h ng ngày nơng thơn, ình ã tr
thành n i sinh ho t c ng ng c a nhân dân thôn xã, n i bi u di n v n ngh dân gian trong
nh ng ngày h i hè 15. Nh ã nói trên, ch c n ng tín ng ng, v n hóa là ch c n ng chính,
n i b t trong các ngơi ình làng Vi t Nam, ình An Truy n c ng không ngo i l .
ình làng An Truy n là khơng gian trung tâm c a làng, n i di n ra m i ho t ng c a
c ng ng làng. Trong l ch s , ó là n i di n ra các bu i h i h p quy t nh nh ng v n
quan tr ng c a làng.

15

Ngô Huy Qu nh (1986), Ki n trúc Vi t Nam, Nxb TP HCM, trang 31.


Khơng ch v y, ình làng cịn là n i nh ng sinh ho t tín ng ng, sinh ho t v n hóa
c t ch c. Th ng ngày, nghi th c cúng th
ình di n ra khá n gi n, do các v có
ph n s lo h ng khói
c làng giao tr ng trách th c hi n.
Ngoài l cúng th ng nêu, l h nêu vào d p t t Nguyên án, Ti t Thanh Minh, các l
k các dịng h
c th trong n i ình, ình làng là n i di n ra l h i Thu t , l h i l n nh t,
quan tr ng nh t trong m t n m c a làng.
L h i thu t - l t t ch c vào mùa thu - là m t l h i l n nh t di n ra
ình làng An

Truy n, di n ra vào các ngày 16 và 17 tháng 7 âm l ch hàng n m.
Vi c chu n t
c ti n hành t tr c ngày r m tháng 7. Ban t ch c g m i di n các
h trong làng, kinh phí t ch c l y t tài chính v n có c a ình và s óng góp c a dân làng;
các ban ngành ph c v cho l Thu t
u có s tham gia c a dân làng An Truy n. Có th nói,
l Thu t chính là th i i m t p h p và c k t c ng ng cao . M i nghi l cúng t
u di n
ra trong khơng gian trang nghiêm, thành kính t i ình làng, thu hút s tham gia khơng ch
toàn b dân làng mà c du khách b n ph ng.
i u c s c c a l thu t làng An Truy n là t nghi th c, trang ph c, l th c ti n hành
l t
u mang nét riêng, bài b n, hoàn ch nh, c s c riêng không l n v i n i âu. c bi t
nh t chính là i u thài (m t i u hát b ng ch Hán, m i câu có 4 ch )
c dùng trong l
t . Nh c i u này v n b t ngu n t nh c l cung ình có s pha tr n v i âm nh c Ph t giáo và
Tu ng Hu , nay ã mai m t, ch còn l u gi trong l h i Thu t làng Chu n. ây là tài s n
v n hoá phi v t th vô cùng quý giá không ch riêng cho dân làng An Truy n mà xem nh là
di s n v n hoá dân gian x Hu , góp ph n b i p cho l h i dân gian vùng Hu thêm ph n
c s c, c áo.
Gi a các nghi l trong thu t làng Chu n có nh ng kho ng th i gian ng ng l , ó là lúc
ph n h i an xen, nh ng l i tách b ch v i l di n ra trong l h i làng Chu n. Kho ng th i
gian ph n h i di n ra là lúc dân làng
c quây qu n vui ch i bên nhau. Ph n h i là lúc con
ng i v i con ng i c ng c m v i nhau, v a
tinh th n th ng hoa c ng c m v i i s ng
linh di u trong b u khơng khí thiêng liêng, v a
c ng gi a c ng ng, ám ông c ng
c thêm s t tin, tinh th n t p th ý th c c ng ng. i h i t c là trong m t kho nh kh c
ng n ng i nh ng thú v , ng i ta c m th y nh

c v t ra kh i s th ng kh c a i s ng
th ng nh t, tha h s ng tho thích, s ng theo ý mu n16.
ình làng An Truy n ã chi m m t v trí quan tr ng trong i s ng ng i dân làng. Nó
v a là m t ki n trúc trung tâm, n i b t c a làng, ng th i hàm ch a tính bi u tr ng, a ngh a
trong i s ng c ng ng. Nó chính là khơng gian trung tâm, khơng gian sinh ho t v n hóa
c ng ng, không gian c k t c ng ng, không gian l u gi và b o t n nh ng giá tr v n hóa
v t ch t và tinh th n c a c ng ng.
4. V n
b o t n và phát huy nh ng giá tr ki n trúc c ng ng trong b i c nh
hi n nay, nhìn t tr ng h p nghiên c u ình làng An Truy n
Vi c b o t n và phát huy các ki n trúc truy n th ng và c ng ng là i u t t y u. Tuy
nhiên, vi c th c hi n nó, nh t là trong b i c nh hi n nay là v n
c n s quan tâm, chú ý
không ch m t c ng ng, cá nhân mà ph i là tồn xã h i.
ình làng An Truy n, có th nói ngơi ình ã có m t s b o t n, gìn gi khá bài b n,
t phía ng i dân làng An Truy n, qua vi c ng i dân gi gìn, trùng tu ngơi ình qua nhi u
l n. Tr i qua th i gian, chi n tranh và nhi u l n trùng tu, tơn t o ình An Truy n c ng m t i
ph n nào nguyên tr ng ban u, song v n l u gi
c nh ng giá tr ki n trúc, ngh thu t c a
mình. C nh ó, s b o t n và tái hi n cách y , hoàn ch nh l Thu t c v hình th c, ý
ngh a tâm linh và các ho t ng liên quan ã góp ph n gìn gi ý ngh a tinh th n truy n th ng,
tâm linh sâu s c, giá tr nhân v n cao c .
16

V ng Trí Nhàn (2006), L h i và s lên ngơi c a thói v l i , V n hóa th i h i nh p, Nhi u tác gi , Nxb
Tr , TP HCM, trang 173 174.


Ngơi ình ã
c x p h ng di tích c p qu c gia theo Quy t nh s 2754/Q

BT
ngày 15/10/1994. S ki n ngày 9 tháng 9 n m 2009, Ban u t và xây d ng huy n Phú Vang
t ch c l kh i công ph c h i, tu b , tôn t o các h ng m c ình, c ng, sân v n và tr bi u
c a ình làng An Truy n, v i t ng m c v n u t g n 472 tri u ng, trong ó có 200 tri u
ng do nhân dân làng An Truy n óng góp, 200 tri u ng
c c p t ngu n v n ngân sách
t nh, g n 72 tri u t ngu n v n ngân sách huy n), cho th y s chung tay góp s c
b ot n
ngơi ình làng.
Qua tìm hi u nghiên c u v ình làng An Truy n, chúng ta nh n th y rõ m t ki n trúc
c ng ng có s c s ng m nh m b t ngu n t chính cu c s ng ng i dân, kh ng nh
c
vai trị ch c n ng c a mình i v i ng i dân, thì m i
c ng i dân gìn gi và b o t n.
Khơng ch th , m t khi
c b o t n và phát huy nh ng giá tr c a mình, các ki n trúc c ng
ng l i góp ph n nâng cao h n i s ng tâm linh, tinh th n c a ng i dân. M i quan h y
r t bi n ch ng, b n ch t.
Th a Thiên Hu hi n nay v n còn r t nhi u ngơi ình làng. C ng khơng ít ngơi ình
có giá tr nhi u m t. Chúng khơng ch là cơng trình ki n trúc c x a mà còn là n i sinh ho t
tinh th n c a c ng ng làng, là n i g i g m tình c m, i m giao c m chung c a m i thành
viên trong c ng ng, t o nên m i g n k t nhân ái và tình ngh a.
T lâu, do có s d ch chuy n c a c ch làng sang t ch c c ch ô th , nhi u ngơi
ình làng cơng trình ki n trúc c ng ng c tr ng c a làng
ã d n m t i vai trị, tính
ch t quan tr ng c a mình. Nh ng sinh ho t v n hóa c ng ng có tính truy n th ng các
ình làng c ng d n phai m . Th m chí nhi u ình làng Th a Thiên Hu hi n nay b xu ng
c p, h h ng, khơng cịn nh n ra ki n trúc m t th i17. Hi n nay, ang có s nh n th c l i vai
trị v trí c a các ki n trúc truy n th ng và c ng ng, trong ó có vi c khôi ph c, b o t n các
ngơi ình làng. i u quan tr ng trong vi c b o t n và phát huy giá tr các ki n trúc c ng ng

chính là vi c không ch khôi ph c, tu b , b o t n v m t ki n trúc mà còn l u gi giá tr , vai
trò n trong ki n trúc y.
b o t n và phát huy các giá tr ki n trúc ình làng nói riêng, ki n trúc truy n th ng
và c ng ng nói chung, chúng ta c n quan tâm th c hi n m t s gi i pháp sau:
- C n nâng cao nh n th c cho nhân dân v vi c b o t n, l u gi nh ng giá tr ki n trúc
truy n th ng và c ng ng. Th c t cho th y, mu n b o t n các ki n trúc c ng ng, khơng
th khơng có vai trị c a chính ch nhân các ki n trúc y,
ây là c ng ng nhân dân. S
tuyên truy n, nh h ng c a các c p ban ngành a ph ng v ch tr ng c a
ng, Nhà
n c ta v vi c gi gìn b n s c v n hóa dân t c c n
c th c hi n sâu r ng n v i ông o
qu n chúng nhân dân. Quan tr ng h n, vi c nâng cao nh n th c ng i dân s góp ph n gi m
i nh ng hành ng, tác ng tiêu c c, phá ho i n các ki n trúc c ng ng.
- i kèm v i vi c nâng cao nh n th c, m t i u c n làm là t ng c ng th c hi n Lu t
Di s n v n hóa, Quy ch qu n lý, b o v và s d ng các di tích l ch s , các Quy t nh phân
c p qu n lý các di tích th ng c nh trên a bàn c th , nh m phân rõ trách nhi m các ban
ngành,
t t c cùng chung tay qu n lý, b o t n và phát huy các giá tr di tích cách t t nh t.
Lu t t c và pháp lu t là hai ph ng ti n ph i ph i h p ch t ch v i nhau
b o v các ki n
trúc c ng ng.
- Nói n ki n trúc c ng ng là nói n khơng gian sinh ho t c a c ng ng dân c .
Chính vì th , mu n ki n trúc c ng ng y t n t i, không th không chú ý n i s ng tinh
th n, tín ng ng, l h i g n li n v i ki n trúc v t ch t y. ph ng di n này, ng i dân An
Truy n ã làm r t t t. Song nhìn r ng ra, khơng ph i ngơi ình làng c nào c ng có kh n ng
th c hi n nh trên. Song nhìn chung ây v n là i m c n quan tâm khi b o t n các di tích,

17

c thêm bài báo Nhi u ngơi ình làng c
thành ph Hu kêu c u, ngu n trên ; bài
ình làng Hu ang b xóa s , ngu n


ki n trúc c ng ng, vì chúng khơng th t n t i n u ch có ph n xác v t ch t mà thi u i ph n
h n v n hóa tâm linh
M t cách khai thác hi u qu giá tr các ki n trúc c ng ng chính là bi n chúng tr
thành các tài nguyên du l ch. S k t n i các di tích l ch s v n hóa, trong ó có ki n trúc c ng
ng là m t h ng góp ph n v a khai thác phát huy các giá tr di tích, v a góp ph n thúc y
nhu c u du l ch, h ng th v n hóa c a ng i dân, v a thúc y s phát tri n kinh t xã h i.
Mu n làm
c i u này c n gi i quy t
c v n làm du l ch mang l i l i ích cho ai, dung
hồ gi a l i ích c a làng xã v i Nhà n c, h n ch va ch m, xung t n m c nh nh t n u
có khi chuy n t quy n qu n lý nhân dân sang c quan nhà n c và ng c l i. Quá trình th c
hi n ph i t trên xu t phát i m quan tâm, trân tr ng và b o v các di tích, giúp chúng gi
gìn và phát huy nh ng giá tr v n có.
Nhìn t ình làng An Truy n r ng ra ki n trúc truy n th ng và c ng ng, chúng ta có
th hình dung m t ngu n di s n v n hóa v t th g n li n v i nh ng giá tr phi v t th
c s c.
Vi c nghiên c u chúng là c s
chúng ta b o t n, phát huy hi u qu nh t giá tr ình làng
nói riêng, ki n trúc c ng ng nói chúng hi n nay.
D.T.H.V

.V.D