VỀ TÁC PHẨM SƠN MÀI "SPECULA"* CỦA NGUYỄN OANH PHI PHI pptx

VỀ TÁC PHẨM SƠN MÀI "SPECULA"* CỦA
NGUYỄN OANH PHI PHI



Các tác phẩm bằng chất liệu sơn mài “truyền thống” của Oanh Phi Phi bao giờ
cũng là sự biểu hiện của cái mới, cái quy mô, của niềm tin, khát vọng, của lao động
và của nghị lực.
Trên bề mặt của một “đường hầm”, “Specula”, rộng tới 63m2, chị vẽ như một nhà
khảo cổ, nhưng lại đi tìm thông tin ở ngay trong lòng thời đại mình đang sống -
một lối tự nghiệm, như là kết quả kết tinh của một quá trình “du cư” liên tục, từ
miền đất nền văn hóa này sang miền đất nền văn hóa khác, từ Đông sang Tây. Là
một nghệ sĩ “đúng nghĩa” quốc tế và đương đại, các tác phẩm của chị, đặc biệt
“Specula”, thông qua cái vẻ bên ngoài đột nhiên dị biệt, thường khéo ẩn chứa, ở
bên trong, những “phổ niệm” (universaux), dễ đọc và dễ gần gũi, giàu chất suy
tưởng và dạt dào nội tâm.
Bằng một tay nghề đã đạt đến trình độ điêu luyện, Oanh Phi Phi, quả thực, đã đưa
được “sơn mài” vào một khúc diễn biến lạ lùng, nơi mà bản thân chất sơn và thức
hình bất thường của nền đế (support) -dường như đã thực sự hóa thân thành những
đề tài, những motif mang tính tâm linh và lễ nghi của chính tác phẩm. Oanh Phi
Phi, nếu như chị đã từng nói về “lần phục hưng thứ hai của sơn ta” - thì với tác
phẩm quan trọng này, “Specula”, chị có thể đã là một trong số những tác nhân cho
lần phục hưng thứ hai ấy.
Quang Việt
Lời giới thiệu “Ghi chú về tác phẩm Specula” viết cho triển lãm “Specula” của
Nguyễn Oanh Phi Phi

Với tôi, tác phẩm Specula của Oanh Phi Phi, một cách sâu sắc, có liên quan tới
các lối cách quy giảm kiểu hiện tượng học (phenomenological reduction), thông
qua sự nhấn mạnh của nó vào cảm giác vật chất, vào sự nhận biết một cách có ý
thức về hành vi tri giác, và vào sự trải nghiệm mà ở đó vẫn ngập tràn những nỗi
ngạc nhiên.
Kết cấu của Specula là một đoạn hành lang vòm, được chiếu sáng qua lớp kính mờ
bên dưới. Toàn bộ nội thất của Specula đều được vẽ bằng sơn mài. Khi người xem
đi dọc theo đoạn hành lang đó, vào lúc đôi mắt họ bắt đầu quen dần với ánh sáng
mờ ảo, chính là lúc họ có thể thấy bóng đổ và sự di chuyển của họ đang thay nhau
che lại và mở ra những khu vực khác nhau nơi các tấm vách sơn mài.
Specula cũng chứng tỏ sơn mài đã thành công đến thế nào trong việc gợi tả tính
vật chất của các chất liệu tự nhiên khác nhau. Chính khía cạnh này của chất liệu
sơn mài đã được Oanh Phi Phi khảo sát kỹ lưỡng trong quá trình phát triển tác
phẩm. Ngắm những tấm sơn mài nghiên cứu về gạch của chị, tôi không chỉ giật
mình bởi sự giống nhau đến kinh ngạc giữa chúng với những viên gạch thật, mà
còn bởi cảm giác về độ sâu và sáng mà chất liệu sơn mài tạo cho ý tưởng về khối
gạch. Có thể nói, như trong ngụ ngôn về hang động của Plato vậy. (Oanh Phi Phi
cũng tham chiếu tới ngụ ngôn này). Gạch sơn mài chính là ur-brick, biểu thị yếu
tính của gạch, còn gạch trong đời thường chỉ là hình bóng ảo mà thôi.
Specula cũng có sự liên kết mật thiết với môi trường địa phương, thông qua cả chất
liệu sơn mài lẫn câu chuyện riêng tư của nghệ sĩ. Việc miêu tả một nghệ sĩ là “nghệ
sĩ Việt hải ngoại” thường đưa đến nguy cơ tạo ra một mẫu rập khuôn nào đó trong
cách hiểu tác phẩm của họ. Tuy nhiên, việc Oanh Phi Phi lớn lên tại Mỹ cùng bố
mẹ gốc Việt, việc chị đã tìm về Việt Nam và cho tới nay đã sống tại Hà Nội được
bốn năm - , tất cả những việc đó đều góp phần tạo nên lịch sử hình thành Specula.
Trong cộng đồng nghệ thuật Việt Nam, chị vừa là người trong cuộc, vừa là người
ngoài cuộc. Oanh Phi Phi không học về sơn mài theo hệ thống chính qui của
trường nghệ thuật Việt Nam, song bù lại, chính điều đó đã buộc chị phải theo đuổi
một quá trình học hỏi và thử nghiệm nghiêm khắc trong suốt thời gian sống tại Hà
Nội. Cũng chính quá trình này đã giúp chị đạt tới thành tựu đáng kể với chất liệu

sơn mài. Oanh Phi Phi trung thành với việc sử dụng sơn ta tự nhiên theo những lối
cách tân, và trong thực tế, đã có một số thử nghiệm thành công trong việc tạo ra
các cốt nền kiểu mới để vẽ sơn mài. Đầu năm 2009, tại Bùi Gallery ở Hà Nội,
Oanh Phi Phi đã giới thiệu tác phẩm Cadastre, mà ở đó, chị đã kết hợp sơn mài với
nền vóc bằng sắt. Tuy nhiên, với tác phẩm Specula lần này, Oanh Phi Phi lại tìm ra
cách tạo cốt nền cho sơn mài từ chất liệu composite gia cố bằng sợi thủy tinh với
lớp phủ epoxy. Bằng cách đó, chị đã có thể vẽ sơn mài trên bề mặt cong khổ lớn,
như vòm cong của Specula chẳng hạn, và tạo ra được một không gian sơn mài “có
tính kiến trúc”. Không chỉ tạo ra sức thu hút về mặt kỹ thuật đơn thuần: những thử
nghiệm của chị còn tạo nền tảng khái niệm cho tác phẩm.
Các họa sĩ vẽ sơn ta theo lối hiện đại của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông
Dương, về cơ bản, đã loại bỏ được sự phụ thuộc của chất sơn vào vật thể mà nó
được vẽ lên (như tượng tôn giáo hay đồ nội thất): trong tác phẩm của họ, những vật
thể ấy chỉ đơn thuần là phương tiện (tấm vóc phẳng) chở hình ảnh. Tuy nhiên,
trong Specula, lại tồn tại cả hai yếu tố “tranh sơn” và “sơn dùng trong nội thất”, tức
các yếu tố vừa liên quan tới lịch sử sơn mài Việt Nam thế kỷ 20, vừa liên quan tới
giai đoạn tiền hiện đại của nghệ thuật vẽ sơn Việt Nam. Qua Specula, Oanh Phi Phi
khiến chúng ta nhớ lại rằng: hành vi thưởng thức nghệ thuật sơn đã từng luôn luôn
được kết hợp với trải nghiệm có được trong các không gian cụ thể, chẳng hạn như
trong các nội thất gia đình hay trong đền chùa. Trong nhiều đền chùa tại Hà Nội và
ngoại thành, những bức tượng sơn son thếp vàng đặt trên ban thờ trong không gian
kín, luôn luôn chìm trong lớp ánh sáng mờ ảo. Vẻ rực rỡ và khả năng bắt sáng của
sơn khiến cho những pho tượng tỏa rạng trong không gian u tịch. Trong khi nghệ
thuật sơn mài đã và đang xuất hiện ngày càng nhiều nơi các không gian sáng sủa
với ánh sáng tập trung của các bảo tàng, Specula lại gợi nhắc về một mẫu thức xem
tác phẩm theo lối cổ xưa.