Qua trinh hinh thanh va phat trin vung

· AM ' "eH I~~ zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIH
CuU
LICN sU' HAl PHO.UiTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

'N g h i ~ na i u

ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

S 6 2 -1 9 8 5
._56 D!e, BitT

~t

NltM

LAN THU 30

(1S.5.1955 -

G AY G IAI PHO NG BAI PBO~G

13.5-1985)

•
HHA XUAT

..

IAN

HAl

PHONG

I


-.
I

MVC Ll}CTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

t rang

v"j daonmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
i bi~u nhan
da n tha nh pho Ifai Ph o n g (ngfty 2-6-1(J55)

chuyen

Due Hi) noi

, 2

\

)' Hghil

st"r ciia nguy

lich

3U n ii m phan

I1iii Ph6~g

giil.i ph6ng

ngtiy

dOc l~p

diiu giallh

ugtroi.

tran h giii'

Cuf:Jc d"u
300 ngay

13-5-l(Jj5.

giir may

CllU

R,r do

cong

t

ha u h pM

'1 ha uh phuc

nhan

lIiti

Phling

IHli Ph6ng
cua
trong

nhan

3
da n

.8

thai :ian
J!J

'uc ma n h t~ng

- 0u8. trlnh

ho p

cuu

htn h t ha n h

'a

C'lt

.o u

Ilgtinh

p hat

1~)(;

\,llng dilt

tri~n

21

Hili

Ph o n g.

Di,ng chi Luo ng Kha n h Th ieuZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
lia ll'h u I I g

-

Q u«

t: ~lfL'l'ng

II!i Phong

«Thanh

plio

,I I U

ll,

- 1 ! i( '!

m()t

J oa phlfgllg

cau

ta t

-

tho

tu o ru ]

\':}

mot

del) - hii Iia

t

34

ta t

b8.i

t ho

(li va o Iich st"r

3li

3S

tiitu :

Trang
'] 'ill!

k h L 'r

27

[(ell I -

Khu di eJliklJ[l(')

c

40

h /(;u :

HM mroc
12
.V g u n h

Nghc d6ng
F in

h i" . 1

t

n g ile

t

n u je n

lh o llY :

meri va slra c h ira tau v~~ tai st'lng -- bi~n

d !)n g

S tl

43

h p ('

4G

•

47


QuA zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
TRtNH HtNH THANH vA PH AT TRItN
VONG DAT HAl PHONG'
(fRAN

IA mi)t v()ng ven bien
I-IAIh~PHONG
Itru M th'6ng song Thai Btn h

0

va If!
phan t:}oncling ph ia d~ng Me cua dong
bang BAc Bi). Vt'1i vi tr i dl1-c bi¢1 clia rninb ,
manh dlit nay dil t!'rng chrrng
kicn biH baa
nbirng bi~n dai sau sltc v~ hoan cailh tll nhien
va xii hi)i.
nPlm

VllJl.g d:H-h,lc dia Hai PMng (111c6 ffr thai
xa xua, Thai gian so rn nhffl du oc
bUH Hi'ti Ph6ng
tir n g Ia l uc dia vao khoang
350-4no lri¢u narn tr uoc day. K~ tli d6. vung
ddl nay dll tdii qua nh ieu thang tram, c6 l uc
It
mOt kbollllg tr ei biell s6ng rnroc m~Dh

, dja chat

en

I -

THcn

1. Vao tho-i glan Canh tan sam a vung cMog
B~c BO hi~n nay con H>n tai mOt bi~o
d~n, vinh. Vjnh nay c6 th~ ll{n sAu V30
d~n Hai Duong va phan phia tily nam ciia Hai

Ph6ng hi~n nay cOng thuoc van p ham vi cua
bang
060g

KieD An-Da

d6ng

Me

Hai

San IiI che

dO

PMDg

k~

TH~ 'H - NGUY~N

hi dii

nt

'H CTJ

11'0ng. c6 I uc 13.mOL mien 'nui non baa la hllug
bien dl)ng vi d~i [y

vi. Dau v~t cua nhiing
con du oc ghi I'. i trong n hung h~ tang <1A TSRQPONMLKJIHGFEDCB
a quan \lao rat Ba , gi:ii nui Do San - Kit~a

co

An,ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
b Thjiy Nguyen
V.v •.•
Vung dut Ha! Ph6ng d uoc d~ c~p den trong
,Mi nay IA vung dilt g:in Win vo i can nguaf
sinh CI1 tre n d? Vai quan niern n hir v:).y, qut
trinh hlnh tha nh v.a ph at tri~n vung d dt IHi
Ph6ng se du oc t rIn h bay hi\{ dau h'r ky d~
t ir, tire hi tlr khi con nguai
xuat h ien Ir~n trai
dil.t van khoa ng hai tri~u narn tr uoc day va
sa diroc nhan manh VaG thai, ky Toa n t1l.n (l).

K y CANH T

V~O thai ky CA.nh tD.n. tren trA.i d!l:t eua chung
ta dii xay Fd.u Mc va nhftog thai ky tan bang xen k~.
Hi~o tllgng bl\ni ba va tan bang glly ra bi~n
llii va bi~n ,tien tren quy mO hanh tioh. Cae
bi~o lui do bang M ha tMp m'1C nuoc bi~n
100-150 met so V al mile bi~n hi~n nay. Cac
bi1n tien do tan bang Ia m dang muc nuoc
bi~n eao kh6ng qua 10 - 15 met so vai mvc

uuoc bj~n hi¢n nay. a Vi¢1 Narn, do xa cac
cAc trung tQm bang ha nen anh hl1ang eua
eae dgt bi~n tien va bi~n Iu i nay kh6ng ro
.rang, Trong pha m vi dong Mng va ven bi~n
mi~n Bltc, (lie nha dia rh1l.t dA chia ra dUQo
m¢t 85 gtat doa n phat tri~n n hu sau:

v [n h. Phiin

DUC

A."

nhieu nen dA tao tha nb mOt tAng euOi. s,
cat day. ngllon gee s6ng Iii ntlm I6t d l 1 a i da,
dong Mng hi¢n nay.
tan muc;n e6 m~t ctv
vao cae vung dong bAng ven
bi~n Vi~t Nam. Nhil!u nba nghien
cuu cho
ding bi~D ti~~ nay dang cao 10 - 15 met so
vai mile bien hi~n nay. Khi Ay. ea Hai Phong
chtrn ng~p d u a i bi~n, chi con mot s6 dao nM
khol
ma t n troc nhu Cat Ba, DC) 'Son. XuAa
3. Vao nira sau Canh

bi~n

tieD

Iran

Con Voi. Nui 'Deo, quan dao TrAng
Kenh, v.v ... Ddu vet cua mile bien c~ nay COil
duge ghi la i dtrai dang cac ngAn mal m oa.
tren cae, nu i da vOi b Cat Ba, Trang
K4!mh.
Kin h M6n (Hai Hung). M¢t loa t cac ha ng d~og
da voi c6 dO cao 10-15 met a Cat Ba, Trang
Kenh duge thanh tao vao thai ky bi~n ti~D
Day va v] trl ban dau cua chung nAm ngang
vai muc bi~n c~. Sau nay, bi~n rut xuong.
cac hang d¢ng (y t r a tha nh nai CI1 tru cua
nhfrng ngtroi ,ti~D au nhu a Ang Giira (cat Ba).

_San,

h;18 dja.

2. Sang tho-i lian C.Dh tAD gift. va nira dllu
CaDh tin mu~.
Hai Phong va toa n bO dang

blng
Bta B<) la Iue dia. M'1c nuoc bi~n rlU
thAp ban hl~n nay c!gn ho n 100 met va be)
bib lul dh t~n cua ngoai Vjnb Bllc B/). Lu.
f.y Hai PhOng la mc>t vung nul lhap v a i Dhitn.
thung InDg gil'a nui vt truac Dui rOng. Cbly

q •• nhftng tllung IOog 4y l:\ ohftDg can sOng
lapp, thlog IhuOc bt th60g lOng That Bin"
luta Day. Vlo thoi iian oay, mua c6 Ie rlt

• (l) Ky dO tu c!uv~ chla thanh
hai then t
Ian: thai ky ehh Iftn khoang 2 tri~u d~o 11
ngbin narn tru oc day, ling vo i van minh cu~
va thOi ky dA eil; thai ky ToAD th hi 11
nghin nam tra l~i day vA duge chia tbiDl
Toil 0 tan mal It den 6 nghln nim tnrt'K
liog vai &.0 ky dA maD, Toan tAn gitta (6 ct~1l
nghln nll.m truoc, ling vof h~u ky mof) ••
Toln tAn mu()o (4 nghln Dam trbl,i etly. tin,
vol thai ky klm khi).

27

I


song mil di tich eua ho ehu ng ta d.n ch u
t~D cu6i Canh tAn mu¢n, b'ln rut khOi
VaeonmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Urn t My. TnI' :ahunl vu ng d~i n6i tcaa b~
Ii i PhOng va d~ng Mng Bile B¢, th:I p hOD
be mat d ia hia h c~ eua thai ky ray hj vul
lIi~.D nay trOn du6i m¢t tra m met.
sau hang' chuc met duol eac tram Hch aua
'bu vfq ao thai k y Ca ah tan, Hili PhOnS

nguai
b thai
ky do da Cll Hili Phon s nh eO
6 thol gtan 1\1. dia rlit daj va ehi\.c hrin n o i
dlly phai

co con

n.uoi

thai

II -

Trh

eflng

k)' eta cfi sinh

TH(YI

KY

tU gi6i thoi ky Toan tan COli duq •
ky Sau bhg
ha .: Do tan blnll ma
mlle DtJ6c' dfl.i duang
tr~n · the gioi nA.g cao
dAn va, gay ra bil~n tie. han h tinh ten gQi a

Flandr ian. Bien th~n nay da nhll.
eh irn ute
them
Iue dia va anh huong den tat eA cac
ml~n bo Irell lhe gi6i. Bi~n ticn nay dUQ"~
tf nh tu cu6i Callh
Hln muon (17 n ghtn Dam
tnrOG dA.y>, tra n ~Htn vao Iy.c diu eung voi
nbung bien d¢ng kieo tao va hon n caoh dju
Ij kbu "lIC tao nsn hinh th~ cua cb vur g

b] v ui situ duai

TOAN

long

dlt.

TAN

2, Giai doan

Tolln tan gifra.

•i 1~ thai

Bubc sang tho i ky Toan IAn gnra (6 din l
nghtn B~m tr uoc) bi~n lien Iran ng~p vUng
..rat Hai PhOng hien nay. Bien ti1!n ay d~t den

d¢ cao cue cl~i 1 met (so vo i rmrc trfeu cao
hi~n Day) VRO 4500 nlim tru6c dily. Dau v~t
oua mvc bi~n c~ nay eon dtro c ghi la.i du6i
dang eac ng(n mai mon kieu him ech, .!ie,
v~l barn cua bAu ha, cac hang do ng e6 Ill)
ca o 3-4 IlIct tai ca o n ul da v6i b Cat B~, TrAng
K811h vl cap them bi~n (cac bai bi~n c~) b
ve n bi~n hi~n nay.
'(
U6ng Bi, Hoa nh Bo, Yen Hung (Quang Ninh),
Trong thai ky Toall LAn, qut trinh pMt
phia bac vt\ dong Me Hal Phon,g.
trib CUD vling dilt Hili Phong duqe chia thanh
V6i m\!,o mroc bi~n dAng ea o n hir yO-y, tru
sAu giai dean nhu sau:
c~c dao dft ,,6i Ca t Ba , dlly CIao D o Scn+-Kien
An, va dAy 4ao Nui Deo, Trang Kenh, to1n
. Giai d01;\11 Iuc d~a Toan tan s e-m.
bl) v ung H:H Phong t r a thana nai tich tu cae
Bi~n tien sau banR bit bat dll.u tll d¢ sau
trAm tich bi~n. Cac tram t ich ay sau nly Ira
b cira ViRh Bac BI)
hoaDS tr~n dual 100 metTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
tha n h nha u 16 co ban d~biDh IUnhdong
blng.
ding dan hi' cuolCanh
tan, ti~p tuc sang Toa n
Truce kli bj~n tien, ToAn tan gifta trA!>'
tan som v6i t6c dO trung bi nh kha 16n 9 m m l
do, a vung Hii Ph eng (U ee nglIai tien st

.lim. Tru oe Iuc bi~n tj~n, cac h~ thlSng song
a . Khi blan tien, I\IC d ia bi thu hep, ho b] dfm
f)6ng Bac, song Hong, TMi Bi n h, SOJlg Ma h¢i
VRO cae dao v a yung rung nui pb in hac. Nhfrng
luu vo i nha s than h met dong sOng ,Ilinh do
chu uhan xa lura nlsi1l cua Hai Phong
rna
ra cua vjnh Bac B¢. Bi~n tj~n da nban chim
chu ng ta d!i. biel diroc :pMt hi~1l a ApI Giiia
hung khoag vui la:p, , x6a nh oa hoa n tOt\1l
va Clli Beo (lap duot), ( J lop dv6i c6.o thung lung ell:! h¢ th6ng song eo nay.
Beo, cac nha kh ao c() all phat hie n lU'qc m~t
Ci.e tltung lung sOng
p ha n nhanh
d:,.ng
bO xu o ng ngl1ai c6 tu()i tuy~t doi 5M5
60
a nh cA.y vA h ien t r a thsnh
nhfrllg ken d~n
nam n5m trong
tdim t ich ba i bi~n Toa n tin
nUioc t u bi~n Dong \'10 vi n h Bae BO (1).
gifra. Day li ki~u di chi bai bih
g~p b Vi~t
Do bi~n
tien mil rnuc nuoc n gam Irong
Nam. Tai dl ehl Ca l Beo, lop ti~n H" LOJlg
",ung itat Hai Phong cung dllng cao dan, gily
Dam dU6i co tu

ilDg Dg~p mOt so ch6 d:lI tding
va t~o nen
tall gifra (6 den ,I nghln nam tnr6c day) ( l ) ~
cac h?}, d!m lli.y. Di tlch cua E:ac M, dam Hly
! 'hung
khong phni nhiing nglfoi liAn Ht Lon,
e3 nAy CIA dugc phat bi¢n b khu v\rc xii. nay dM nhicn xll~t hi~n trell diio CAt B~
Tr'rane
Son (Kien An) vi khu vve Hi'} Sen
!'iG'a s6ng Dl10C menh m6ng ma hQ chi la.
Do a nhii'ng lap ô. than Mn
(nM thanb).
~hfrng cu dan eua mÂt li~1l H, Long keo lui
du'ai ~ dAy vai ba mct den gan hai chlJ,c met
han va'o qua khir s6ng b vung H'Il bl) Hill
vl nam
sAu du6-i m:~t dilt hi~n nay vii ba
j)hong - Quang
Nlnh tru6-c klli bi~n t1i~n
chu. met.
'
tran vllo.
Nhu v~y y!\o cuoi ToAn tan sci-m, bi~n dl
dAng «mil.p me» dia pMu Hai PIl~Jlg hi~n
(J) Nguyen
Tbanh
San,
J977, ~O lugc di:
O;\y. Cto khu vvc Tien
L~ng. Vinh Bao !uc 5.y

hinh dlly vinh Bac:Bil, TiI.i li~u kh(;a hQc hru
c6 b~ m~t dia hinh thap hon nen c6 Ie dli bi
trfr t~i Vi¢~ nghien cfru bi~n,
hien lfin V3.0'it nbieu.ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
T u dai I(ien An - Do
(2) Tnln' Due Th:Jnb \a nhQng nguai
"hac-.
San
tr6 "e phfa ~ong Me (k~ ell €tulin dao
D c di~m dja eMt
khu "'!C di chi Cai Beo
CAt B~J gi.p voi vung nui Quang Ninh vAn
(H~i PMng).
Bilo dlo I~i II¢i ngMi thOng ba.:;
eOD Iii ch~ dQ llJ,c dia, rai rAc ~6 Ilhfrng vung
kbao c~ Dam 1984. He. NQi.
"1m lAy bl!-t ngaD lau s~y.

co

28

t

+


( zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
.'

3. Giai

40lilll

tiling

bang

l\lc tlia

dliu T'oa n

nen vin h6a H~ Long. Ngtr<'1i PM.p v
d6 I:) 1. m9t s6 tac gia ngl1&i Vi~t Nam
.Ep van h63. H. Long VaG h,-u ky di m6-i.
T r 'Z a c cUy co nhiAu y klt!n eho ran,
giaf
cfo,n hi~n Toa n tan gifra t tr rn ec eao 4 met . Seng v6-i d~ di~m cua eae do '-~I tlm t1V(}
hi('n nay nhieu ngtrc)i 06 xu the coi van h
rut din ebo 4~n ngay nay Y8 trong qui trlnll
H LOlli la S," huy~n tiep gifra h1}a k"
46, 4l>ng bang Bac BO tr ong 40 c6 vurig dat
moi ,-8. .•.In h6a PhuBg N,uyen (3).
Hili Phong d n db
dirge hina thanb. Ian ra
Cho dIn nay van eon co 811 IOn x(>n gi
pai
hl~n (1,.
hfrnq Ht qua nghl~n csru mai
ta i li~u 41 cHt ·ya khao c() ve vG.n b6a H

nhat ciaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
= : cAn be) Yi~n ng i~D ciru bl~n
(4) coi van b6a H, Lo Long. Ha Vil.n Phung
Hai Ph6ng (-) thay vao dil Toa n tAn muOn
1& Sll chuy n tilp tt'r h"u ky eta e sang Phuo
{4 den 3 nghln niL I r u 6 - C > bi~n rut khat vtl~g
N uyen nhung ll)i quan ni~m bi~n ti~n Toan
Hi Philllg va ba thap it Ilh§t 11 4 met so vai
ta n giila ((j den · 1 nghtn nam Irl10c) day I i
mila mroc bien hi~n Ray. Cac tram tlch bi~.
chu nha ri vila h6a nay ra khoi ca o cUo a
ua giai
oa n Toan tan gifra dtroc 10 ra tn~n
bE! m ~1. Dong bang (, vung IUI PhOn, chtnh
vung bien Hai Ph6ng - Quan~ Ninh. Phl
tleh c() dja I t cho tnay van hoa H Long chI
thtre duoc hll1h tbhh
va ma ra pllia bl~n
06 th~ tOn t~t C\U thjnh
trong
giai dO~l1I I :)
rOng bon hi~n nay. Lue :1y dao Cat Ba tra
dia dllu Toan tan muOn (4 d~n 3 nghtn nlm.
{Mnh m¢t bo ph~n h,IC dja ciia IUi Ph6ng.
tr1l6o) khi rna b Hai Ph6ng va Quhg
Ninh
DAy 1;\ mOt c!~ng Mng
bien vi eac trlm tieh
h,c dja. !J rlt rOng. 'fIn h6a H~ Long kMng
phu IAn bC m~H cua no c6 ngu/)n g60 bi~n.

Bft •• nay, be mlj.t Clua /I/)ng Mil,
nay .•.t.
th~ tou tti tron" giai dO~lD Toa n Lan 8ift
l ue (y ehlng
th~ 's6n,
dllqc vi con ngu&i
e6n 10 ra Ir411 h!u hlt dl¢n tlch
tinh Hili
dOng duc Iau .dai trong
nhfrn'g dieu ki~D 4ft
Hila,. I I d¢ ca. tuy~t l,i kh6 kUn. thilu
Du6. ngot.
Ruh ,iai
dll6-i cu phln d~llg h ng blea
ji~;n
eon 1(> Iren mlj.t kco than h mOt dai
Vao 4 c!en 3 nghln nlm tntac.
Hai Phong
kbong li~? t uc tu pbia nam huy~n Ninh Giug
Ia mOt ph an Clua trung tam VaD h6a H~ LOD,.
(Kid Hung) sang phArr dOng aam Thanh Hl
Theo II Van Ph6ng t S). ta trung Urn D1.
(Thanh
Haag. Hiep D~c). tAy hac TiAn Ling
vln
h6a H •. Long Ian tra n va anb hulmg f6-i
<Tib C(fong>. Kien An (Tnfang ThQ. Quang
trung du BaC! B¢ (di chi Ma Dong, Vinh Ph t't) ,
Tr u ng), tay bf.c An Hiii (U Thi¢ll. An Hoa.

Thanh H6a (di .hi Hoa LOc). Blnh Tr] Tbih.
An
Hong). tAy bae Thuy Hguyt!n (My D~ng.
/di chi Bau Tr6). th!).m chi t&i t~n Long All
Kcnb Giang. Luu i.iem). Be
at' eua dllag
(di cai Ca i V,n). f)ieu nay co the hQ'p Iy nlu
bing bi~1J nAy con 10 tha nh nhfrng
dai hep
thua n&~n bien ti~n giai doa n liep sau (3 den
mOt 86
vien quaah
n ui Do SOil. IItli Def; v
2.5 nghin nam Iru6c) Iii ngnyen nU.n gay ra
1201
khac thuec
hlly~n Thuy "guyen.
ri khu nhfrng d'lt thien di Olia cac chii nhan van h6101
Yl.fC IlOi tha nh va cac not Ian e:) n. b~ mi;it 4chg
H~ Long.
bing Day chtm sau khoang 10 - 2ft met duoi
6 lilt! Ph6ng con e6 Iii chi Tran~ Kenh (1.,
m~t 4 t va hi pha a cAt ro~nh me do sut
d ir o i) v(]j tuoi tuyet d6i 3405
100 nam Hinll
vODig va baG m6n
khang
.eu
b
cae

gj~i
den 1950) ,6 Irlnh dO kinh tr! k ha cao (trang
lin

mU9D TSRQPONMLKJIHGFEDCBA

cua
sau

cu.

+

oa n

81.U.

Khi bi~Q rut. tren he m~t b en oAe am Illy ll,lc dia. 6 ttay c6 nhung
tic h I ~I kilu than bun dty trll ag bin h 8 11tet.
n~m sall tit vai mM tHin an chue met du&i
JDi,il « I v
rdt phO bien b nOi ~go~i thlnh
Hal PMDg.
ho cHn nay.
cau ho; nha
nl1ac Hllng
Vtron~ bill" dau hinb ·thanh
tu khi nao \'~Ln
hua dtrc;rc giai dap tbaa dang. Nhl1ng c6 the

nghi r~na
nha
D uac
nay d u ~ c hlnh
thanh
vAo eulSi giai dOll-n hien Toan tan ,ilia - diu
aiai dO~H h}c dia Toan tAil mu¢n. Bien llii.
on :O~lr~j theo d~ng bUng m b rOng ma tien
dlln ra )hia bien DOng. Tren thl giai. hlu
h~t cae q D C gia van minh e() ct~i deu gAn lie.
ai dong Mng- (Nin. Luong
HA. Dl1.ong Tir.
v ..•..) hon Ia voi rung nui.
f J yang
ven bien
Inh va Hai PhOng

va ca. dao thuOc Quang
r§.t ph?> hien ~Ac di chi

trot. cha n nuci, danh ea va san ba n) va dvQ'c
coi JA philn muOn cua van hoa Phung Nguyen.
Vai nien d~i nay. ro rang. con nguoi e~ 6
Trang Kenh cilng s6ng !rong I-ti:li do~n donI!
bang Ivc dia dau Toan tan mu¢n'tuy
06 th~

(1) Doh dia eMt 204: 1978, Bin ~hlt .\lm to Hai Phong
Nam DiBh. T S - II}

1 : 200.000.
(2) Tl'an D u e Th~ nh va nhii'ng ngll'oi kbic 1983 - Ljeh sir ph&! trien
dia chAt vung .,. n
bien Hai Phong-Qllaag
([rong Holo.etl;
y8. ngu~n ~6c h'nh
tMnb
uuae 1 9 ) TAi till
Iuu trfr t~i Vi¢n nghi6n elZa bib
Hili Phong.

no

(3) Nguy~n Van Hao: Thai d;i
d6ng bAc Vi~t Nam - Kh3.o c~
(4. 5) liu Van Phllng:
Vlin
lrong h¢ th6ng Phung Nguyen
Kbao

C()

h~

s6 1-198:'\.

d:i moi vim
so 1-191
h6a H~ Lon
- D~nll Son,

hQc:

•


iiy I. cac khu du n cu lang xorn co thai gia
muon hon van h6a H~ Long. 'fh:).t kh6 hi~u
dj nh cu dii 1:'\\1. DLrong bo eu6i cling ciia giai
It trona cung mot giai doa nTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
c o dia IyonmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
va
d
oan phat trien dling b~ng tron g rli~u ki~n
tren cuug mot vu ng dilt kho ng 16n I~i cung
bi~n rut nay la h¢ con cat c~ tr u ng v6i es e
t~n lQ.i hai nh6m cir da n co ma mfii quan M
xii Xua n (rc. Trung Nghia. Van (rc nAm gift'a
v6i nhau Ia i chrra ra rang. Du sao, ch ung ta
sOng TMi Blnb va song Van . 0 va keo saDg
cO lh~ thu a nha n r~ng vao t den 3 nghin Dam
xli Doa n Xa a be) tra i song VA.n ue.
truoc
day IUi Pho ng dll tung la - mOL vun~
«tong b~ng co nhieu di~u kien thus n lo i d~
khu virc dOng hac Hai PbQnQ. ke tu dli
hlnh tha nh nen nhir ng khu dan CIl dong duc
Do Son - Kien An cho t6i U6ng BI. Yen HUDg
vA chac M.n con dit nhi~u di tich cua ho bj
(Quang 1 [inh) va khu virc duo Cat Ba, qua

ele tram tich cua cat· giai dean sau vui J:1p trtnh phat tri~n u~ng bang khi bi~n rill dih
Ian tre n.
ra ph ac tap ho n. Giong nhu hien nay. trong
giai doa n nay lUQ'Dg phu sa ounS cAp tu h~
4 Giai do~n bien tien vilo gifra ToAn tAn
tMng song Thai Blnb Ia rlIt it nen qua trtuh
• mui}nZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA phat tri~n d<>ng Mng dien ra khcng lien tlJ.c.
Do toe d¢ lan bi~n khOng d~u gifra hai khu
Vao giu:.l Toan tan mu¢n (3 "en 2.5 - 2.3
vue nen den hie nao d6 duong bo p hia tay
nghin narn truoc dl1y) bi~n IQ.i W!n vao vung
nam co xu the pblnb ra phia bien. con dllong
Hai Ph6ng.
Bi~n ay dat t6i d¢ eao cue dq.i
bo phia dong hUc Him vao Iuc dja va tao nen
2 met vao kh oji ng 2500 - 231)0nam tru oc day.
mot v in h nho. Tuan thee quy IuG.t can'bfing
Theo nnrc cue dQ.i 2 met, trir vung Vinh Bjio,
h6a duong bo thee
trAc d ie n doc va thhg
bi~n nay chua viro t qna Hili Phong, K~ tft
xu the cu ng ti~n ra phla bien. den mOt hie
dai tay bac Tien Lilng. tay Mc Kien An, lAy
nao d6 ma dieu kieu dong hrc va dO sau nl!n
b~c An Hai va, tay hils Thuy Nguyen lra ve
day eho p hep thi Iru6c cua vjnh binb tha n h
phia Hai H u n g 13 dong b3 ng thap yen bien.
nen mOt M thOng con cat cblin. n6i Ih~ng
{}Q.ibl) phsn vitng Hili Phong
con 11).i' narn

v6:i
duo-ng bo phla t:ly narn v6n tien ra bien
d u6i m uc mro c bien .• 1<)t Ian nua Cat Ba , dai
s6m ho n. Khi c6 h~ con chdn ngoa! dong gAr
n ui Do Son - Kien An. k hu nui Deo - Trang
kin. vjn h phia trong IO-p ttrc bih tha nh vung
Kenl! - Gia Minh I~i tra tha nh cac dao.
Ila gu n e). Do rU kin s6ng gi6 n~n v"lOg bH~D
Chinh bi~n tlen giua Toa n liln muon ('fa
than h mOt ca i bay tieh tu tram t ich v6i too
«Illy liti cac chu nha n van h6a HI). Long vao
dO l:ing
dong
n han h ho n, Kb lir Iuc nay.
sflu trong dat Ii~n va gAy nen cac cu¢e thien
doan be) phia lay na m Ia i tiep tuc pha t tri~D
di 16n ciia ho vao vun g trung du B:1e BO va
n ha nh ho n ra phla bi~n; dean bo p hia dong
Me Trung B¢. V6i Sl! co mlj:t cua do t bi~n
Mc lai b] Iui l ai phia l uc dja •. mOt vjnh mo i
tH~n nay. chung ta co th~ hi?u tal sac a vung
xnal hiÂn va sau d6 111M .ãããI~ng mai l:).i xu6.t
H:ii Phorig la i v~ng m~1 cae di chi cua cac
hien nhu quy lu~1 neu tr~n.
van h6a Dong Dau va Go Mun van rat ph~
Trong qua trinh hin h thanh cae vung, kh
bifn (] cac vung doi go trung du Bac B¢.
dao Cat Hi c6 mot vai tro rat I a n trong vi{lv
tbam gia d6ng kin phan phla dOngv:\ dong bi\c.

a

I

5. Giai
tin muqn.

do~n

bi~n

lill

vAo

nua

sau

Toan

Sau khi dat t61 muc cue dai 2 mHo bi~n lai
rtH. Cung v{;i qua trinh bj~n ~ut Ja qua trln'h
hlnh thanh-dong
Mng' Hai PMng hi~n 011-1.
Qua trinh bi~n rut lir khoang. 2500~2300 nam
cbo d~n khoang 700-500 nam tru6e day.
Neu 15y dai n ui Do Son - KiEln An lam ranb
gi6i. c6 th~ Ihay qua Irlnh bi~n rut {, bai
khu

vt[e lay bitc va dOng na m I-Jai PhOng
di~n ra khae nhau.
(] khu v\le tAy nam. do.
duQ'c eung c!l.p phil sa doi dao hon lir cac
sOng Van (rc va TMi Blnh n@n quti trlnh
pMt tri~n dong Mng IAn ra bi~n Ia li@n t~o
v6i toc dO Irung blnh u a e Ilnh 10-15 met/nam.
Qua trinh Iul diin ra phla bi~D cua duong
be) duQ'c th~ hi¢n Mng dc clln cat nh6 kh6i
mJt d~ng Mng. cao trung
blnb m¢t m~t.
I~P tMnh tung
dAy song sODg voi t!ue)ng bb
bibn bib bieD Day. N l\m trh d.e bo bib oil

Cdu t(l.o oua cac VI,lOg c~ gom co clio b!U
tri(\u lay. cao I~ch triea dQc sau nay tro thAn
phiin lien t\lc cua cac song c '5 m . B~ch Di\ng.
I~ch Hu~·en. va cae l:).ch nj(ang sau nay bieu
tMnh nhung sOng nMnh n6icbung v6i nhau.
Tr~n cac bili triell Illy phU tri~n v6 cung
phong phU rirng ng~p m~n vil a ddy. mOt 16p
trAm tich dlim Jliy dLrQ'ct,o tMnh troDg mOl
truong khu. tan~ trif luu buy-nb duoi d~n8
sun-fit s~t (FeS:.), Hi~n nay. tAng nay Ia nguon
g6c chu Jeu gay ehua m~n. h\:n anb huang
ral 16n dol vai Dghe nuOI thuy ain ntr6e IQ'
vA. nong nghi~p tr~n yung dAt khal hoang.
Khi bi~o rut ti~P. V\lDg Illy bl lAp e•.n vl
lilc Ay m61 co 16p phil aa mllu Diu phu ltn

trAn vii v~ng .lay moi chlnh thuc tra tMoh
mOt bO ph$n cua d~ng bAng tam glle eMu.
Qui trinh phil trib dOng bbg a vung t!6ng
blo H11 PMng ct yty lib ra bila thOng qua


deonmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
T\lDg co. (; dOng h~c I1ui Phong va Vllug
d~i nhung eO r:1t nhi~u tili ll¢u d~ CllltIlg lDiub
Quang Ninh gi~p U c6 ba v\lng cli.ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
cho Sl! ton ta i cua h~ con va v\lng bien eCJ
V f l . n g TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
c o i h t r n h t i t (so m nbiIt) d iro c gQi lA
YlJng Trang' K@nh - Quang Yen. duge chan
ngooi hang b~ e/)n cat k~o III Quang Yen 8ang
Phue L~, Pha U , ~ 8 i i Lllo. TbUJ}.Trieu l{d
nui Deo va con ti~p tuc keo da i sang Bln h
DOng, khu tAy nOi tha nh (Xi-mang , An Duong)
vlt doc duo-ng di Kien An. Tuoi cu. V\lng c~
vii b~ con duge xac djnb la khcan g 2500-2300
dm
den 2100 na m tru oc mOt di chi Ibu¢c vlin hoa D6ng San noi W!ng
oi tr6ng dong, ths p (long, dao glim d()ng va
1110 ta ng hinh tbujen
chon tr~n bai Iri~u Ia
s lin g
6 ven vu ng
m¢t trung tarn dan cu
Trang Ke n h+ Quan~ nn khi hj~n b!h dliu rut.

co

Hie n nay cae dlDg tr inh dO th] till xoa
nhoa be mat <1ia hinh nguyen IhilY, nhung
vAn c6 th~ nhan lb3y khu n¢i t han h ngay
Illa gom nhling con cat nam xen ke tre n blli
trillu. Nhfrng e/)n cat nay duoc hlnh tha nh
lIgay sa u khl binh t ha n h h~ con chlnh vtra
1I6i Iren. Di~u nily phu hqp v o i hr li~u Ijc h
sir n6i TAng, rna nh dfil nay xua k ia , va o
hoang narn 40, khi b? U Cha n den kha i
phi con 13. mo t vung bai Irieu dal' rung ng~p
m~n. Khi con nguai den k ha i-h oa ng n ¢t ,ung
bai Irieu II! n hien, tru o c het ho IMi c6 nai
ilinh eu ban dau. No i djnh ctr ban dau liy
chln h hi ca e con cat hih ve n b6ng noi cao
tren m~t bai va cao hen m uc nu o c trieu len.
V (In g
c o t h l I h a t lit vung Vii ),en-Ha Nam
tTuqe h in h IMDh cung 'oi b~ con c han ngoa i
lit Pbu Long-Cat
Hai-(linh
Vu-Tqre
Cat
leo xuong khu vve xll Da i lJong (Do San).
V\lllg c~ nay kha Ion, keo da i lir d6ng narn
TlHiy J\'gU) en. d6ng Me An Hai cho Mn I~n
b~e dao Cat HA va dAo TuDn Chau (QuAng
Ninh). TuM cua vun g cll va h¢ con nay duqe

de djnh va o khoang 2100 drn 1300 na m tr uoc
day. Dai Ly Anh T6ng (the ky X)), 17 '! lien
cOng Mn sinh cu t~i Ha Narn (Quang Ninb).
floi day dft trai qua gini dOl;\n v1;lng e~ va dil
lit vilng dong Mng tarn gi3e ehUlI. (} day all
c6 d¢ng ,,~t nuae nflQt (r(h nh3j) sinh.song (1).
eu vao thoi Ly, Ha t\nm dll ]a oong Mng
tam gific chau boan chinh \"il da c6 nguoi 0
'hi 0 Cat Hai. Phil Long. Dlnh Vii phlti c6
IIguai 0 tu truoe d6 rat Jau va. vAo thai NgO
QUJ~n. Iru6e d6 mOt tM kj vung Vii Yen Hit 1\am cling da Ia vilng tarn giae cbau.
VVng
c o l U r b a duqe gQi lit v1;lng Do S a n ·
Ranh gioi phla ngoili cua v"\lng ]a h¢ con
tbAn dli doan keo dAi III lAy Ilam Cat BI\
-&ang ban dao Do S a n ,'a con ti~p tlJc keo
_ng Tieu Bang, (loan Ka.

Hi~n

Day,

tu

dJl bj pbll hur

Clit BIl Mn Dl) 'Son, de e()n
Mt do qu6. trlnh bitn 14n bi~n

nay.

Qua trlnh phat tri~n don~ bAng do b n
h)1 a k]1U VI!C dong Me Hai Phonj! kiH thue
each <lay ;'-7 Ihe ky, khi vung cl> D~ SOil
dang chuyen sang thai ky ph at trien
at
giAe ebau.
. Khi v\lng ca Do So nda ng duge hlnh than
phat trien tht v~ng co Vi} Yen - H3. Nam
dii la dong b~ng tam giae chau va tr~n Bach
Dang 1288 eua Tr an Hung Dao dil dl~n ra
tr~n rn¢t khuc s6ng tam giae cha u he p, nOng
ho n hi¢n nay. Hai be n ba s6ng la cac lanlJ
x6m dOng due PH U, Phue U, Do L~ mal
Phong), Y~n Giang, Phong C6e, Quyuh Bi~u.
Citm La
va

Tr~n dJa cua NgO QlIyl!n (938), nguqe IQ.f.
kbOng thl! di~n ra a doan Vii Yen dtrge ma
phui 0 phla ngoa i Cat lIai. Dlnh vo, tm6e
eua Nam Tri~u h ie n nay. dung n htr tinh thAn
C Cua biC!n]l nhu
co S11 con g hi: Khi dy, h~
con tay narn Cat B:'!-Do S a n c6 Ie chua n~i
len hiin va v\lng co Do San Biet ro vi Iri d ia ly va hoa n canh co dju It
vao Iuc xay ra cac tr4-n Bach Dling. chllng fa
se hieu ro ho n y do chien Iuo c, chien thu~
eua NgO QlI.ven va Tr a n Hung Dao, va se

thay dIrge ta i muu luqe cua Ngo Quyl1n Jqi
dung di(!u kien tt.r n hie n trong chien tranh
IMt IA luy¢t vot va vo song:
6)

h {rn

Vung

d tfl

Hai

PM ng

tr o n g

g la t

doa«

d a l.

Trong giai doa n hi~n "l.Ii, ke lu !'i - 7 lh(
Iro I~i day, mtrc mr oc biC!n kh6ng rllt
Ihap n Ga ma e6 XLI huong dang ca o Irly l:,ti.
f)i~lI nay lam thay c1~i co dl~ p ha t tri~n eua
vung yen bi~n Hai Ph ong. Neu H'Ie d<) ll\ng
dQl1g phu sa n h a h o n toc d¢ dtlng
cua bi~n

thi hi~n se Ian vao Iuc dia va nguqe I~i.
•.

k5'

(} ,vung ven bien II!ii Phaflg e6 tU tMy
hi ·khu vt.re d6ng b~e D~ S a n va Illy nam
£)0 Son c6 quA Irlnh pMI trien khae nhau.
a) K h u

V (lC

td y

nam

Do

San

Do nh?,n dtrnen dli bi~n IAn tro I~i, a khu v~re nay dong
bang lam giae chau van t i e p t\lC lun ra bi~n.
Tuy nhilln, tll £)0 S a n t6i cua Viln Dc loe dQ
Ian ra bi~n rilt eh?m. III 5-7 the ky tro l~i
(fAy trung hiuh chi 5-6
mer/nhm.
De ngoai
eun~hla
bi~D eua xli £loan Xa eung dA c6

tren- (Tuoi 500 nt!.m nay. Hi~n nay, ba dO~D
nay e6 III ch&ng I~i vA hau nhu khOng Wht
ra bi~n nua. DOQ.a tu cua Van Dc toi elea
(1

TI\i li~u cua Ph6ng Vb h6a
HUDg
thOng

tf

hUJh l~n

3t


,>==="-----=i£Q
- ~ 1~

10km . ZYXWVUTSR

= .--= ::---,---'--- zyxwvutsrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPO
H i n h 1: So d~ ell dja vu ng tlai PhOng trong
TO~lD tan
mucn .
1 - vung . 2 - Vung dong b!ng ta.m ~iac cha u OIIQ'C htnh thanh do biln rut Toa n tin mUQD;
3 - khu VI!C d~ng M.ng dlIgc htah tha nh tll 500-700 n arn tro I~i day: ( - Vl}ng
J - V~lOg c~ Vi} Yen - Ha Nam;

6 - Vl}ng c~ £>0
c!3 Trang
Kenh - Qllang Yen;
San; 7 - f)llcrng b o each ngay nay 2500 - 2 300 narn : 8 - dlrung bu caeh ng.,.
nay 700 - 500 na rn : 9 - Ranh gi6i clia cac vu ng el>.

't'hlli jBil\b trong giai doan hien dai toe dO
l\lc llia IAn ra bih trung binb 10-15 met/nam,
n~ay t •.i dra
sOng Thai
Binh len toi
20 met/nam
e ). Cang di rl! phla na m t6c dO
boi ulip cua phu sa HilOl bi~n dug
lo n. M uc
bi~1l ngay clug dang cao, m~t dong bang vA
~t de tre phla bibn cling ngay cang na ng
cao ,.a vi'tng phla trong d3ng bhng chau th~
B~{: BO trong d6 c6 mOt phlin CUR Hai Phong
gllv dng th ap ho n mu
n u b c bi~n •• trO
thanh ung trung.
b)

Khu

TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
V {IC
dong
Me f ) ~ S u n

D,) h1q ng phu sa nh"n duQ'c rllt it nan t6e
d~ b/')i tl;! a khu VI!C n~y nho ho n t6c 60
dang CUI mire ntr6e\bi~n.
Vi v$.y hian dl Ian
2
Iuc dia ( J. Trong vong nllm-hay
tM ky trb
Ia i etAy bi.n dA dang eao them him/H.
Ca
m!)t khu vue r¢ng 16n ttr Elo Son d~n CU Hal.
trtrue dAy I" m o t pblin cua d~ng bUng tam
~iac chau, Day do bi~n l!1n ctll bi xam thl,fe
,M huy Mt. Nhan dan yung Cat Hai .In
tbuang U 1.1 rAng, ng~y X1l8, CAt Iilti r¢ng
~iap vai Be Son vt dAn ha i vang ct\ng nghe
hungU'ng
ga giy. Nay hai vting (faxa tlch
bln
DIlaU.
Dinh
£>On Luong
(Cat Hili) sua

1.

n~m giua l8.ng, nay hi bi~n lh
sat glln. Glia:
tang Gla Loc co mi)t ehieo dlu c~ Mng da
voi ghep dt d~p blic ngang mOt eon I,eh cu,

nay nfirn dlo v o tr e n bai trieu ,.l\ ngtp chi
hoan toan khi lri~u dllng cao.
Diiu rfft nhieu gia lIinh
cac (tao va nhH!u no i trong

a

dat lHlD vung d6ng Mc Quang Ninh vAn III
nh~n mlnh Ia dan goc f)~ Son. Nhfrng nguoi
f)() San dliu li~u den
khai pha vl sinh ell
t~i dao TrA C~ each day cling khoang
!lot) nlm.
Phai chang khu VI!C Do San - Cat Hal sua.
It mot khu trung Him dan pr trit phu vii h
all. pltai d oi bat ell vi bi~n lin?
Vi~e pba huy pac dao eftt Hai, Dlnh va la
m~t guy lu$.t II! n hie n gtin li~n vt'1i hi~
hr(1l1.g bien l~n
Ri&ng ngay 20 thing 9 naa
(1) Vi~o Um bi~u m-tc cf~ I\1e c!i8 I(D ra
bld~. Nhung vi nhieu Ij do, tu~i cae M th6Dg
a ~ ciing kho ng th~ hi~n ChiD' cJll(JC • ., xt
djch giua lue dia vA. bfh.

(2) Trlln Dlic TIt~Dh vA nba>og nglloi kh~e
Lich Slr ph at tri

••


~955, bilo Ion vao Iuc tricu len uit pM onmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
huy
nen cau ,(lJlC vUlig M-rA sO,JJg hlnti pheu, trong
Au vio 'elso Cat Hai co cho tren td1m .me t. d6 xay ra cae ~ua 't r n!I .x:im {bllc ngj{ng, pM
Hj~D nay nha c6 h~ {hOng ke chiln n e n qua
huy;efJ~ dt{n~l 0, bOi !'ir> ZYXWVUTSRQPONMLK
d~1I
tdnh x6i 10 a dao Cat Hai mai bj ha n clit! 1:}.i.· d.ja liinh Ihap
u~· 'di·
's.r n
ball'1 lI(!n d;'.v
. .•
0
£)~c di~m dja chiit
Ion nbat
a khu VIlC va xoa n h b 51l tuang.
ph;n
c,·
di: _ bil h.
c16ng hac Hlii Phong (k~ tll Do TSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Sa
trong
:\191 ho .., t d~ng kin.h Ie ~ \ t :1J • 6n ; h,tc ~ i'
<1iai dO~D hi~n d~i Ia: bi~n Ian dll hinh tha nh ' 'Pbon~
elcu"Den
coo .' ten. tl~ dl n ay

( " ; 'w

J

•••

..•

,

r

4

MU9NQIV3'
•••

~O"

.

L

eAo

(m ),.

8

A."

NCiOQUYEN

...,

•

TAANHtlNG.

.

4

A•

,

~.
'

-8
•

I

. -12

-

,

).

.J I in h

2:

Bi~u do dao

dt)Dg

rnuc

1111'&\!

bien

trong

tll'

i'oan

tltu

b ; .v iIT· '

if ';i Ph)

-,

V ung
qua

dill Hai Phong lli~n nlly nhfrD~ bien dOng Ian anI! h u a n g situ sac
Unh hlnb
kinh
!C. nha n "an tro ng qua

tai
kho- xa xua va qua kh e gun duy. Hiii Phong
hi lau dui dll tung Ia "trung til.m da n cu,
kinb U!, van hoa , Kgoai nhii'D<1 y£fu to gino
Iuu. Hai Phong phai c o nhirng yeu t6 tr uysn
thong gan W~n vai m6i truong song ll,r nhien
"'oug qua k.h(r va hl~n tai. Cac y~lI to f l y
din phii dlfQ'e pha t hj~n " i I . danh gi:i dUIl;.{

mue.
giai doa n hi9n
mOt vung-cira song
q aong Me IHi PhUng.
tro tha nh m¢t dng cua
Ham va co mOt h(! sinh
doi dj~n htnh v o i nan~
hung vi~c khai th ac, s u
Trol1g

JI~O

ngt/111l tai nglly:n
thit!n nhleu 10
cling can ph:i uu'<)'': XCIll xel lh'm.

IIhdt

u

Bien Hln (1 khtf' v~r.:: v e n hi n dc>l1N tJ,
IIlli Phong du
fly xarn Ih'.fC pu. tniy ug lJ
va lam dtr6ng
/)6 c6 xu-hlr6n~
i C !lye I v
phia Iuc 'dia, d do: '3(' S;'l;U", trruh v · n bi 'II.
Bi;':u do dao d¢ng mire nU,gil! n u ..
rung Hil Phon}! 1:\ mo t IJlrong htnh
Uh)IIig
sin tat d1n Hi~]l nay bi~o datJJ'IJ,
bilin Be hTn den bao gio tht ngt'rng va sc l ui ?
Tra lui Celli hiSi nay khDng phai In de. flien
t1Qi. bi~n I:in (/il I:}.o
lun hay bi~n lui dcu co uhfmg m~t l{Yi va
htnh phell (esIW l\'V)
nllii'ng m(it I"t!()ng eo lvj. Song l1iru ChllDg fu
Nh o V:.'y Hai I'hOllJl
h i l J u 1'0 ban chal va h~ qu:\ cua cac (IU:'! trlD1
s6ng Ian nhat Vi<;1

nay thi se phlt! "huy dlf\lC nhfrllg
t tr n hien
thAi rnroc Io nbi~t
m~t Io i, han ehC dtroe nhfrng m1,!.t khOl1g co
suAt sinh
hoe cao.
Igl va se co dtrgc nhung
quy hoach l~u d!\1
dl)ng va bAo v~ hai
tr~n co sO- kboa hoe.

,

33

~ '.