hội đồng bảo an liên hợp quốc và vấn đề duy trì hoà bình, an ninh quốc tế

§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
56

T¹p chÝ luËt häc



Ths. NguyÔn Kim Ng©n *
rong lịch sử hình thành và phát triển
của xã hội loài người, hòa bình luôn là
nguyện vọng tha thiết và chính đáng của
các quốc gia, các dân tộc trên thế giới. Hòa
bình cũng được xem là nền tảng để duy trì
và phát triển các quan hệ hợp tác hữu nghị
giữa các quốc gia và là xu thế tất yếu của
thời đại.
Trong giai đoạn hiện nay, mặc dù nguy
cơ chiến tranh hủy diệt đã bị đẩy lùi nhưng
chiến tranh cục bộ và xung đột vũ trang
vẫn xảy ra ở nhiều nơi với tính chất ngày
càng phức tạp. Mâu thuẫn về sắc tộc, tôn
giáo, tranh chấp lãnh thổ, những hoạt động
ráo riết của chủ nghĩa li khai, chủ nghĩa
khủng bố quốc tế, chủ nghĩa Hồi giáo cực
đoan vẫn xảy ra làm cho tình hình ở nhiều
khu vực, nhiều quốc gia trở nên bất ổn, hòa
bình và an ninh quốc tế đang có nguy cơ bị
đe dọa nghiêm trọng. Thực tế này buộc các
quốc gia phải phát huy tối đa khả năng của

chính mình đồng thời không ngừng thúc
đẩy sự hợp tác với các quốc gia khác trong
phạm vi khu vực cũng như trên quy mô
toàn cầu để củng cố hòa bình, an ninh quốc
tế, đặc biệt là việc tăng cường hợp tác với
các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc.
Liên hợp quốc là một trong những tổ
chức quốc tế đa phương toàn cầu lớn nhất
hiện nay. Ngày từ khi thành lập, duy trì
hòa bình và an ninh quốc tế đã được các
quốc gia thành viên xác định là tôn chỉ,
mục đích quan trọng nhất mà Liên hợp
quốc theo đuổi (Điều 1 Hiến chương Liên
hợp quốc). Để đạt được mục đích này, các
cơ quan của Liên hợp quốc như Đại hội
đồng, Hội đồng bảo an, Hội đồng kinh tế
và xã hội… đều được trao những chức
năng, nhiệm vụ quyền hạn cụ thể. Trong
đó, Hội đồng bảo an là cơ quan chịu trách
nhiệm chính đối với việc duy trì hòa bình
và an ninh quốc tế (Điều 24). Hội đồng bảo
an có quyền áp dụng các biện pháp cần
thiết nhằm giải quyết hòa bình các tranh
chấp quốc tế. Không những thế, trong một
số trường hợp đặc biệt, Hội đồng bảo an
còn có quyền sử dụng cả các biện pháp
mang tính cưỡng chế nhằm loại trừ các mối
đe dọa, phá hoại hòa bình hoặc các hành vi
xâm lược. Trong khi thực thi trọng trách
của mình, Hội đồng bảo an hành động với

tư cách thay mặt cho tất cả các quốc gia
thành viên Liên hợp quốc. Vai trò của Hội
đồng bảo an nhằm thực hiện chức năng
duy trì hòa bình và an ninh quốc tế được
thực hiện qua việc:
1. Tham gia vào quá trình giải quyết
hòa bình các tranh chấp quốc tế
Hội đồng bảo an trong hoạt động của
T

* Gi
ảng vi
ên Khoa lu
ật quốc tế

Trường Đại học Luật Hà Nội


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
T¹p chÝ luËt häc
57

mình luôn nhận thức được rằng tranh chấp
là mặt trái của hoạt động hợp tác quốc tế,
nhất là khi quan hệ hợp tác giữa các quốc
gia ngày càng được mở rộng thì tranh chấp
càng có cơ hội để phát sinh. Thực tiễn
quan hệ quốc tế cũng cho thấy, cộng đồng
các quốc gia, các dân tộc trên thế giới rất
đa dạng và phức tạp, lợi ích của các quốc

gia cũng không thể đồng nhất hay hoàn
toàn giống nhau. Đôi khi, chỉ vì lợi ích
riêng lẻ của một quốc gia dân tộc nào đó
mà phát sinh tranh chấp trong quá trình
thiết lập các quan hệ hợp tác.
Hiến chương Liên hợp quốc quy định:
“Khi có tranh chấp hoặc tình thế tranh
chấp phát sinh, Hội đồng bảo an có quyền
điều tra để xác định xem tranh chấp hoặc
tình thế ấy nếu kéo dài có thể đe dọa đến
hòa bình và an ninh quốc tế hay không”
(Điều 34). Khi tranh chấp có khả năng đe
dọa hòa bình và an ninh quốc tế thì Hội
đồng bảo an sẽ kêu gọi các bên tự kiềm chế
để tìm cách giải quyết tranh chấp bằng các
phương pháp hòa bình như đàm phán, điều
tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, toà án
hoặc sử dụng những tổ chức hay hiệp định
khu vực hoặc bằng các biện pháp hòa bình
khác theo sự lựa chọn của các bên liên
quan (Điều 33).
Về nguyên tắc, trong quá trình giải
quyết tranh chấp, Hội đồng bảo an trước
hết dành quyền chủ động, tích cực cho
chính các bên tranh chấp. Các bên có
quyền lựa chọn bất kì biện pháp hòa bình
nào để giải quyết tranh chấp. Vai trò của
Hội đồng bảo an trong quá trình này chỉ
dừng lại ở việc xác định mức độ ảnh hưởng
của tranh chấp đối với hòa bình và an ninh

quốc tế, kêu gọi các bên áp dụng các biện
pháp hòa bình thích hợp để giải quyết
tranh chấp. Trong một số trường hợp, Hội
đồng bảo an cũng có thể trực tiếp đứng ra
với vai trò trung gian, hòa giải để khuyến
khích, động viên các bên liên quan giải
quyết nhanh chóng tranh chấp phát sinh.
Trong trường hợp việc giành quyền
chủ động cho các bên liên quan đến tranh
chấp không đem lại hiệu quả thì khi đó,
tranh chấp sẽ được đưa ra Hội đồng bảo
an và lúc này, vai trò của Hội đồng bảo an
được nâng lên rất nhiều. Hội đồng bảo an
có quyền áp dụng bất kì thủ tục hoặc
phương thức giải quyết tranh chấp nào mà
Hội đồng bảo an cho là hợp lí (Điều 37)
với mục đích cuối cùng là giải quyết
nhanh chóng, dứt điểm tranh chấp và đảm
bảo quyền lợi hợp pháp của tất cả các bên
liên quan.
Nhưng như vậy không có nghĩa là mọi
tranh chấp đều được xem xét, giải quyết tại
Hội đồng bảo an. Hội đồng bảo an chỉ xem
xét, giải quyết các tranh chấp có khả năng
đe dọa đến hòa bình, an ninh quốc tế và
thường là các tranh chấp có tính chất chính
trị, như tranh chấp về chủ quyền quốc gia
đối với dân cư, lãnh thổ, tranh chấp về
quyền và lợi ích giữa các bên… Riêng loại
hình tranh chấp có tính chất pháp lí, như

tranh chấp liên quan đến việc giải thích và
áp dụng điều ước quốc tế hay tập quán
quốc tế, tranh chấp về các sự kiện vi phạm
nghĩa vụ quốc tế… thì thông thường, các
bên có thể đưa ra trước cơ quan tài phán
quốc tế của Liên hợp quốc là Toà án công


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
58

T¹p chÝ luËt häc

lí quốc tế theo đúng quy chế Toà án công lí
quốc tế (khoản 3 Điều 36)
2. Hành động trong trường hợp có sự
đe dọa, phá hoại hòa bình hoặc hành vi
xâm lược
Hội đồng bảo an là cơ quan duy nhất
trong hệ thống các cơ quan của Liên hợp
quốc có thẩm quyền và nghĩa vụ phải hành
động trong những trường hợp có sự đe dọa,
phá hoại hòa bình hoặc hành vi xâm lược.
Theo Điều 39 Hiến chương Liên hợp quốc,
Hội đồng bảo an có trách nhiệm xác định
thực tế mọi sự đe dọa, phá hoại hòa bình
hoặc hành vi xâm lược. Việc xác định thực
tế tình hình của Hội đồng bảo an sẽ là cơ
sở quan trọng để Liên hợp quốc triển khai
các hoạt động tiếp theo về gìn giữ hòa

bình. Khi xác định thực tế tình hình, Hội
đồng bảo an có quyền đưa ra những kiến
nghị hoặc quyết định các biện pháp nên áp
dụng để duy trì hoặc khôi phục hòa bình và
an ninh quốc tế. Cụ thể là:
- Yêu cầu các bên hữu quan phải thi
hành các biện pháp tạm thời nhằm ngăn
chặn không cho tình hình trở nên nghiêm
trọng hơn (Điều 40). Trong thực tiễn quan
hệ quốc tế, các biện pháp tạm thời mà Hội
đồng bảo an có thể yêu cầu các bên thi
hành có thể là ngừng bắn, rút quân về vị trí
ban đầu, thiết lập giới tuyến tạm thời, thiết
lập các khu vực phi quân sự Những biện
pháp tạm thời ấy khi được áp dụng phải
không làm phương hại đến các quyền, lợi
ích hoặc tình trạng của các bên hữu quan.
- Trong trường hợp tình hình trở nên
xấu đi, Hội đồng bảo an có quyền áp dụng
những biện pháp phi vũ trang, như cắt đứt
toàn bộ hay từng phần quan hệ kinh tế,
đường sắt, đường biển, hàng không, bưu
chính, điện tín, vô tuyến điện và các
phương tiện thông tin khác, kể cả việc cắt
đứt quan hệ ngoại giao đối với quốc gia
đã thực hiện hành vi đe dọa hòa bình, phá
hoại hòa bình hoặc hành vi xâm lược
(Điều 41).
- Nếu Hội đồng bảo an nhận thấy
những biện pháp phi vũ trang như trên là

không thích hợp hay tỏ ra không thích hợp
hoặc đã mất hiệu lực thì Hội đồng bảo an
có quyền sử dụng lực lượng hải quân, lục
quân, không quân để tiến hành những cuộc
biểu dương lực lượng, những biện pháp
phong toả hoặc những cuộc hành quân
khác mà Hội đồng bảo an xét thấy cần thiết
cho việc duy trì hòa bình và an ninh quốc
tế (Điều 42).
Tất cả các biện pháp vũ trang hoặc phi
vũ trang nêu trên được Hội đồng bảo an áp
dụng trước hết nhằm mục đích trừng phạt
các quốc gia đã thực hiện hành vi đe dọa,
phá hoại hòa bình hoặc hành vi xâm lược
đồng thời thông qua đó hạn chế các điều
kiện tiếp tục thực hiện hành vi vi phạm
của các quốc gia này. Thực chất, đây được
hiểu là các biện pháp mang tính cưỡng chế
mà Hội đồng bảo an được phép tiến hành
không cần đến sự chấp thuận của các bên
vì Hội đồng bảo an là cơ quan duy nhất có
thẩm quyền áp dụng các biện pháp mang
tính cưỡng chế, nhân danh Liên hợp quốc
đối với các quốc gia thành viên. Tuy nhiên,
việc sử dụng các biện pháp mang tính
cưỡng chế như vậy chỉ đương nhiên được
tiến hành trong trường hợp có sự đe dọa,


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc

T¹p chÝ luËt häc
59

phá hoại hòa bình hoặc có hành vi xâm
lược nhằm duy trì hoặc khôi phục hòa
bình, an ninh quốc tế và không ngoài mục
đích chung là vì lợi ích của cả cộng đồng.
Ngoài ra, các biện pháp mang tính cưỡng
chế chỉ được sử dụng trong những trường
hợp đặc biệt, khi các biện pháp khác tỏ ra
không thích hợp hoặc đã mất hiệu lực và
phải phù hợp với Hiến chương.
Hiến chương Liên hợp quốc còn quy
định, khi Hội đồng bảo an quyết định áp
dụng các biện pháp cần thiết để duy trì
hòa bình và an ninh quốc tế, tất cả các
quốc gia thành viên Liên hợp quốc phải có
nghĩa vụ cung cấp cho Hội đồng bảo an
lực lượng vũ trang cần thiết, sự yểm trợ
và mọi phương tiện khác kể cả cho quân
đội của Liên hợp quốc qua lãnh thổ nước
mình (Điều 43).
3. Tiến hành các hoạt động gìn giữ
hòa bình
Hoạt động gìn giữ hòa bình là một
trong những hoạt động có ý nghĩa thực
tiễn quan trọng mà Liên hợp quốc thông
qua các hoạt động cụ thể do Hội đồng bảo
an tiến hành nhằm duy trì hòa bình và an
ninh quốc tế. Mặc dù không được quy

định cụ thể trong Hiến chương Liên hợp
quốc song hoạt động gìn giữ hòa bình
được ra đời như một tất yếu khách quan
nhằm đẩy nhanh quá trình giải quyết các
tranh chấp quốc tế.
Hoạt động gìn giữ hòa bình được hiểu
là việc triển khai các hoạt động quân sự và
dân sự để thiết lập sự hiện diện của Liên
hợp quốc tại nơi có xung đột, với mục đích
ổn định tình hình tại khu vực xung đột và
tạo ra những điều kiện thuận lợi để giải
quyết xung đột cũng như khôi phục hòa
bình và an ninh quốc tế. Với cách hiểu đó,
có thể thấy rõ hoạt động gìn giữ hòa bình
khác với các biện pháp giải quyết hòa bình
các tranh chấp quốc tế, như đàm phán, điều
tra, trung gian, hòa giải… đã được quy
định trong chương VI của Hiến chương,
cũng không giống những biện pháp mang
tính cưỡng chế mà Hội đồng bảo an được
phép tiến hành trong trường hợp có sự đe
dọa, phá hoại hòa bình hoặc hành vi xâm
lược được quy định trong chương VII của
Hiến chương. Có thể xem hoạt động gìn
giữ hòa bình là hoạt động mang tính trung
gian giữa hai nhóm biện pháp nêu trên hay
nói cách khác, đây là hoạt động sử dụng
các nhân viên quân sự nhưng không áp
dụng các biện pháp mang tính cưỡng chế.
Như vậy, hoạt động gìn giữ hòa bình thực

chất là duy trì hòa bình chứ không phải
thông qua hành động cưỡng chế bằng vũ
lực để thực hiện hòa bình. Tác dụng căn
bản của hoạt động này là khi ở khu vực
xung đột xuất hiện những dấu hiệu hòa
bình và cần tới sự giúp đỡ của các lực
lượng bên ngoài để duy trì hoàn cảnh đó
thì lực lượng gìn giữ hoà bình Liên hợp
quốc dưới sự lãnh đạo của Hội đồng bảo an
sẽ được triển khai dưới hình thức nào đó
để tạo điều kiện cuối cùng là giải quyết
tranh chấp thông qua các con đường chính
trị, ngoại giao.
Kể từ khi ra đời,
(1)
hoạt động gìn giữ
hòa bình của Liên hợp quốc dưới sự lãnh
đạo chung của Hội đồng bảo an đã trải qua
nhiều giai đoạn phát triển khác nhau. Ban


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
60

T¹p chÝ luËt häc

đầu, hoạt động gìn giữ hòa bình chỉ bao
gồm hoạt động của các lực lượng Liên hợp
quốc vũ trang nhẹ hoặc phi vũ trang được
triển khai giữa các bên xung đột nhằm

giám sát việc ngừng bắn, rút quân hay thiết
lập các vùng đệm trong khi các cuộc đàm
phán đang được tiến hành. Hoạt động gìn
giữ hòa bình truyền thống lấy tư tưởng chủ
đạo là "gìn giữ hòa bình", "phối hợp giúp
đỡ" để giải quyết tranh chấp và thường
được chú trọng triển khai vào thời kì cuối.
Ngoài ra, tiền đề để kiến lập các hoạt động
gìn giữ hòa bình là phải được các bên tranh
chấp mời hoặc được họ đồng ý.
Trong giai đoạn hiện nay, hoạt động
gìn giữ hòa bình đã có rất nhiều thay đổi.
Nhìn chung, hoạt động gìn giữ hòa bình
chú trọng đến việc ngăn chặn xung đột và
thường được triển khai ngay trong giai
đoạn đầu khi mà tranh chấp vừa mới phát
sinh trong tình huống các bên chưa tỏ ra
muốn giải quyết hòa bình hoặc chưa đi đến
giải pháp. Do đó, khái niệm ngoại giao
phòng ngừa
(2)
cũng được đưa vào phạm trù
hoạt động gìn giữ hòa bình, bên cạnh các
khái niệm kiến tạo hòa bình, xây dựng hòa
bình sau xung đột
(3)
… Ngoài ra, khác với
lực lượng gìn giữ hòa bình truyền thống,
lực lượng gìn giữ hòa bình hiện nay không
chỉ tiến hành các hoạt động quân sự mà

còn đóng vai trò của cảnh sát và chuyên
viên dân sự. Các hoạt động gìn giữ hòa
bình cũng được mở rộng sang các lĩnh vực
mang tính nhân đạo, như cứu trợ dân
thường, tháo gỡ mìn, tái thiết phát triển,
tạo điều kiện để thành lập chính quyền
hợp pháp nhằm mục đích tạo cơ sở cho
một nền hòa bình lâu dài.
Từ năm 1948 đến nay, dưới sự lãnh đạo
chung của Hội đồng bảo an, các lực lượng
gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc đã triển
khai được 60 sứ mệnh gìn giữ hòa bình
trên khắp thế giới, trong số đó có đến 42
hoạt động mới được thiết lập trong vòng
15 năm trở lại đây, nhiều hơn con số các
hoạt động đã được triển khai trong hơn 40
năm trước đó. Vào những tháng đầu năm
2004, Liên hợp quốc đã triển khai hơn
56.000 nhân viên dân sự và quân sự thuộc
khoảng 97 quốc gia thành viên để thực
hiện các sứ mệnh gìn giữ hòa bình. Ngân
sách được duyệt để chi cho các hoạt động
gìn giữ hòa bình trong hai năm 2004 -
2005 đã lên tới 2,8 tỉ USD.
(4)
Sự gia tăng
các hoạt động gìn giữ hòa bình trong thời
gian qua cho thấy vai trò quan trọng của
Liên hợp quốc mà đặc biệt là của Hội
đồng bảo an trong việc giải quyết xung

đột, duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.
4. Hoạt động chống khủng bố quốc tế
Trong những năm gần đây, các hoạt
động khủng bố quốc tế đang diễn ra ngày
càng phức tạp và nghiêm trọng. Khủng bố
quốc tế không chỉ gây ra những hậu quả
trực tiếp, lâu dài đối với mỗi một quốc gia
mà đã thực sự trở thành vấn đề mang tính
toàn cầu, đe dọa nghiêm trọng đến hòa
bình và an ninh quốc tế. Nhận thức được
tính nguy hiểm của hoạt động khủng bố
quốc tế, Liên hợp quốc đã có nỗ lực rất lớn
để bước đầu xây dựng các khuôn khổ pháp
lí quốc tế, thúc đẩy các hình thức hợp tác
giữa các quốc gia, trợ giúp kĩ thuật và tư
vấn cho các quốc gia trong cuộc đấu tranh


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
T¹p chÝ luËt häc
61

chống khủng bố. Trong khuôn khổ Liên
hợp quốc, Hội đồng bảo an là cơ quan chịu
trách nhiệm triển khai các hoạt động chống
khủng bố quốc tế cụ thể.
Hội đồng bảo an, trong phạm vi chức
năng quyền hạn được Hiến chương Liên
hợp quốc quy định đã thông qua Nghị
quyết 1373 ngày 28/9/2001 về một số biện

pháp chống lại các mối đe dọa đối với hòa
bình và an ninh quốc tế của các hành động
khủng bố. Trên cơ sở Nghị quyết 1373, Ủy
ban chống khủng bố gồm tất cả các thành
viên của Hội đồng bảo an đã được thành
lập. Uỷ ban này có nhiệm vụ theo dõi việc
thực hiện Nghị quyết số 1373 của các quốc
gia thành viên Liên hợp quốc, điều phối
quá trình hợp tác chống khủng bố và hỗ trợ
các quốc gia thành viên tăng cường năng lực
trong đấu tranh chống khủng bố. Nghị quyết
số 1373 cũng đã đề ra các biện pháp có tính
bắt buộc đối với các quốc gia thành viên Liên
hợp quốc nhằm tăng cường hợp tác quốc tế
chống khủng bố một cách hiệu quả, như ngăn
ngừa và trừng trị việc tài trợ cho các hoạt
động khủng bố, không dung túng, chứa chấp
những kẻ khủng bố, tăng cường hợp tác và hỗ
trợ lẫn nhau trong quá trình điều tra và xét xử
tội phạm khủng bố…
Trước khi có sự ra đời của Ủy ban
chống khủng bố quốc tế, Hội đồng bảo an
Liên hợp quốc cũng đã thông qua một số
Nghị quyết liên quan đến chống khủng bố
quốc tế trong đó có Nghị quyết 1267 năm
1999 về việc trừng phạt và cấm vận đối với
Osama Bin Laden, tổ chức Taliban và
mạng lưới khủng bố Al Qaeda. Theo Nghị
quyết này, một ủy ban trừng phạt liên quan
đến các cá nhân và tổ chức nêu trên cũng đã

được thành lập (còn gọi là Ủy ban 1267).
Các quốc gia thành viên Liên hợp quốc phải
thực hiện các nghĩa vụ của mình theo Nghị
quyết 1267 và phải báo cáo việc thực hiện
các nghĩa vụ đó cho Ủy ban 1267.
Mặc dù là hoạt động được Hội đồng
bảo an triển khai thực hiện muộn hơn so
với các hoạt động khác song những kết quả
ban đầu của hoạt động chống khủng bố
quốc tế của Hội đồng bảo an, như tạo ra sự
chuyển biến về nhận thức của các quốc gia
đối với vấn đề khủng bố quốc tế, thiết lập
sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia trong
đấu tranh chống khủng bố… đã thể hiện
những nỗ lực rất lớn của Hội đồng bảo an
trong cuộc chiến chống khủng bố thông
qua đó củng cố hơn nữa nền hòa bình và an
ninh trên toàn thế giới./.

(1). Ngày 29/5/1948, Hội đồng bảo an Liên hợp quốc
đã thông qua quyết định thiết lập hoạt động gìn giữ
hòa bình nhằm giám sát quá trình đình chiến tại
Palestin (UNTSO), đánh dấu sự ra đời của các hoạt
động gìn giữ hòa bình.
(2). Ngoại giao phòng ngừa bao gồm các biện pháp
xây dựng lòng tin, tìm hiểu thực tế, cảnh báo sớm và
cũng có thể bao gồm cả các hoạt động triển khai
phòng ngừa để ngăn ngừa tranh chấp phát sinh hoặc
hạn chế mức độ lan rộng của các cuộc xung đột.
(3). Kiến tạo hòa bình bao gồm các hoạt động mang

tính trung gian hòa giải để đưa các bên xung đột đi
đến thỏa thuận giải quyết xung đột bằng các biện
pháp hòa bình.
Xây dựng hòa bình sau xung đột là hoạt động được
thực hiện nhằm mục đích thúc đẩy sự hợp tác về chính
trị, kinh tế, xã hội trên cơ sở đó xây dựng lòng tin giữa
các bên tạo cơ sở cho một nền hòa bình lâu dài.


§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
62

T¹p chÝ luËt häc


(4). Nguồn: .