365 LOI KHUYEN VE SUC KHOE.pdf

MUÅC LUÅC
Chûúng 1 XÛÃ LYÁ NHANH VÚÁI NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ VÏÌ SÛÁC KHOỄ HÂNG NGÂY ................................... 2
Chûúng 2 NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ CHĐNH VÏÌ PHÔNG BÏÅNH, PHẤT HIÏÅN VÂ TRÕ BÏÅNH ........................ 49
Chûúng 3 ÀÏÍ CỐ SÛÁC KHOỄ VÂ GIÛÄ ÀÛÚÅC SÛÁC KHOỄ .................................................................... 76
Chûúng 4 THÛÅC PHÊÍM VÂ SÛÁC KHOỄ ................................................................................................ 92
Chûúng 5 PHÛÚNG PHAÁP SUÅT CÊN - NÙÅNG BAO NHIÏU TU ................................................... 105
Chûúng 6 LÂM GỊ ÀÏÍ THÙỈNG STRESS............................................................................................... 119
Chûúng 7 LIÏN QUAN GIÛÄA CẪM XC VÂ SÛÁC KHOỄ .................................................................... 135
Chûúng 8 THOẤT LY VÔNG NGHIÏÅN NGÊÅP...................................................................................... 145
Chûúng 9 NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ SÛÁC KHOỄ RIÏNG CA PH NÛÄ ......................................................... 163
Chûúng 10 NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ RIÏNG CA PHẤI NAM ....................................................................... 181
Chûúng 11 HẨNH PHC VÂ SÛÁC KHOỄ TRONG CÅC SƯËNG TỊNH DC ..................................... 189
Chûúng 12 SÛÁC KHOỄ TƯËT SAU TÍI 55 .......................................................................................... 201
Chûúng 13 KHOỄ TRÏN ÀÛÚÂNG ÀI DU LÕCH ................................................................................... 211
chûúng 14 BIÏËT CẤCH ÀÏÌ PHÔNG SỆ GIÛÄ ÀÛÚÅC AN TOÂN ........................................................... 223
Chûúng 15 HÂM RÙNG ÀỂP, SÛÁC KHOỄ TƯËT ................................................................................... 242
Chûúng 16 NHÛÄNG NHU CÊÌU VÏÌ Y TÏË ............................................................................................. 250
PHÊÌN PH LC MƯÅT SƯË TEST VÏÌ SÛÁC KHOỄ LIÏN QUAN TÚÁI THỐI QUEN CA MƯỴI NGÛÚÂI 271


Chûúng 1
XÛÃ LYÁ NHANH VÚÁI NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ VÏÌ SÛÁC KHOỄ HÂNG NGÂY

Phêìn lúán cấc lúâi chó dêỵn trong cën sấch nây àïìu cng cố mc àđch gip
cấc bẩn àïì phông hay xûã trđ vúái mưåt sưë bïånh thûúâng gùåp: lâm thïë nâo àïí trấnh
àûúåc cấc bïånh tim mẩch, cai thëc lấ thïë nâo àïí phông bïånh ung thû, cấch
chưëng hiïån tûúång cùng thùèng thêìn kinh - stress - dêỵn túái huët ấp cao, ẫnh
hûúãng túái mẩch mấu nậo, tûå kiïìm chïë viïåc ëng rûúåu thïë nâo àïí àïì phông bõ xú
gan. Nhiïìu bïånh khấc cng àûúåc àïì cêåp túái. Chûáng úå húi, àau ngûåc, àau lûng,
mïåt mỗi, chẫy mấu cam, sưët... tuy khưng phẫi lâ nhûäng trûúâng húåp cêìn àûa ài

cêëp cûáu nhûng cuäng laâm cho chuáng ta rêët khố chõu.
Chûúng nây cố 49 trûúâng húåp vïì sûác khoễ mâ cấc bẩn thûúâng gùåp mưỵi
ngây, cng nhûng lúâi khun nïn àïì phông chûa trõ hay àưëi phố nhû thïë nâo
cho nhanh nhêët.

1. Cấch ngûâa vâ lâm dõu cún àau àêìu
Nhiïìu ngûúâi bõ khưí vị bïånh àau àêìu. Thúâi Trung Cửớ, ngỷỳõi ta aọ nghụ
rựỗng do bừ quyó nhờồp vaõo àêìu nïn cêìn àc mưåt lưỵ nhỗ úã sổ cho qu thoất ra.
Thêåt lâ may mùỉn cho chng ta, vị ngây nay cấc bấc sơ àậ hiïíu khấ hún vïì cấc
ngun nhên gêy ra chûáng bïånh nây vâ cố thïí chó dêỵn cho ta nhiïìu phûúng
phấp chûäa trõ.
Hiïån tûúång àau àêìu cố nhiïìu loẩi: Àau àêìu vị huët ấp hay vị sûå cùng cú
thûúâng xẫy ra úã phêìn mùåt, cưí, da àêìu lâm ta cẫm thêëy àau nhûác nhû ba bưí
nhêët lâ úã trấn, hai bïn thấi dûúng vâ sau gấy. Ngun nhên cố thïí do: mêët
ng, sûå cùng thùèng thêìn kinh vị bêån bõu cưng viïåc tưëi ngây, phẫi lậnh trấch
nhiïåm mưåt cưng viïåc quan trổng, àổc sấch liïn tc v.v...
Nhûác àêìu lâ bïånh thûúâng gùåp úã cấc bâ quấ lo toan viïåc gia àịnh àïën mûác
sûác khoễ bõ suy nhûúåc. Hổ cẫm thêëy rêìn rêåt úã thấi dûúng, àau nûãa bïn àêìu àưi
khi lẩi kêm theo cấc hiïån tûúång bìn nưn, ối, mùỉt múâ hay hoa mùỉt, tai.
Àau àêìu vị viïm xoang, thûúâng thêëy àau nhûác úã vng mùåt, úã trấn, dûúái
trấn, quậng dûúái trấn túái hai bïn mấ, sưëng mi. Sûå viïm nhiïỵm vâ nûúác mi
gêy khố chõu cho ngûúâi bïånh êën tay vâo vng viïm cng lâm àau thïm.
Ngun nhên, cố thïí do cẫm lẩnh, dõ ûáng vúái mưåt sưë phêën hoa, mưåt sưë vêën
àïì ẫnh hûúãng túái àûúâng hư hêëp nhû khưng khđ bõ ử nhiùợm.
ùớ laõm dừu con au, nùn:
- Nựỗm nghú trong phông n tơnh, phông tưëi (àống cûãa sưí che mân), nhùỉm
mùỉt lẩi.


- Dng ngốn tay cấi, xoa tûâ tai túái gấy (phêìn dûúái sổ). Day nhể hai bïn

thấi dûúng.
- Tùỉm nûúác nống.
- Àùỉp mưåt khùn têím nûúác lẩnh lïn mùỉt.
- ëng mưåt liïìu thëc aspirin (nhûäng ngûúâi bõ viïm loết dẩ dây tuåt àưëi
khưng àûúåc ëng vị cố thïí bõ chẫy mấu dẩ dây nguy hiïím).
- Thûåc hiïån nhûäng àiïìu chó dêỵn úã chûúng VI vïì phûúng phấp thû dận nhû
ngưìi tơnh toẩ, khưng suy nghơ (thiïìn), thúã sêu.
Àïì phông bïånh, nïn:
- Ch àïí biïët mịnh hay bõ àau àêìu vâo thúâi gian nâo. Theo dội bấo chđ
àïí biïët tin vïì thúâi gian vâ àõa àiïím cố dõch bïånh.
- Ghi nhúá cấc triïåu chûáng bïånh àïí cố thïí cẫm thêëy lc sùỉp bõ àau.
- Trấnh ùn mưåt sưë thûác ùn cố khẫ nùng gêy àau àêìu àưëi vúái mưåt sưë ngûúâi
dïỵ phẫn ûáng nhû:
+ Chëi
+ Câ phï vâ cấc thûåc phêìm cố thânh phêìn câ-phï.
+ Chocolate (Sưcưla).
+ Chanh, giêëm.
+ Thõt mëi.
+ Bưåt ngổt.
+ Thõt cûâu khư.
+ Hânh, tỗi.
+ Rûúåu àỗ.
+ Sûäa chua (yaout).
Ch : nïn àïën bấc sơ àïí khấm bïånh nïëu bẩn bõ àau àêìu liïn tc, trong
mưåt thúâi gian dâi hay bẩn cẫm thêëy mịnh bõ àau nhûác mưåt cấch àùåc biïåt khấc
lẩ vúái nhûäng lêìn khấc.


2. Lâm thïë nâo khi bõ sưët?
Khưng phẫi têët cẫ cấc tûúâng húåp cố thên nhiïåt cao lâ sûå trc trùåc vïì sûác

khoễ. Nhiïìu ngûúâi khoễ cố thên nhiïåt vâo quậng trïn dûúái 37oC lâ bịnh
thûúâng. Nhûng nïëu thên nhiïåt lêëy úã miïång túái 37o2 thị chùỉc chùỉn àậ bõ sưët.
Thûúâng thên nhiïåt ca chng ta thêëp lc sấng súám vâ cao hún vâo bíi
chiïìu vâ bíi tưëi. Thên nhiïåt lêëy úã hêåu mưn chđnh xấc nhêët vâ thûúâng cao hún
thên nhiïåt lêëy úã miïång 0,3oC.
Nïëu baån lêëy thên nhiïåt úã miïång ngay sau khi ëng nûúác nống thị bẩn
cng cỳ thùớ tỷỳóng lờỡm rựỗng mũnh bừ sửởt. Thờn nhiùồt ca bẩn cố thïí cao hún
bịnh thûúâng do cấc ngun nhên sau:
- Mùåc nhiïìu qìn ấo quấ.
- Vûâa luån têåp hóåc hoẩt àưång mẩnh.
- Thúâi tiïët nống, êím.
- Lûúång hoốc-mưn tùng, giaãm (sau khi ruång trûáng, thên nhiïåt cuãa phuå nûä
thûúâng tùng cao).
Nïëu thên nhiïåt ào àûúåc tûâ 37o2 - 37o7C trúã lïn, chùỉc chùỉn lâ bẩn àậ bõ
sưët. Cêìn phẫi túái bấc sơ nïëu hiïn tûúång nây xẫy ra:
- Vúái mưåt trễ em dûúái 6 thấng tíi.
- Nïëu thên nhiïåt àûáa treã cûá giûä úã 38o3C (lêëy úã miïång) hay 38o8C (lêëy úã
hêåu mưn) khưng thun giẫm trong sët 48 giúâ.
- Cng nhû vêåy trong liïìn 5 ngây, àưëi vúái ngûúâi lúán. Cố cấc hiïån tûúång: cưí
bõ cûáng, àau ngûåc, nưn ối, óa chẫy, ài lẫo àẫo, phất ban, ho, àau tai.
Hiïån tûúång sưët dûúái 40oC lâ bịnh thûúâng. Nïëu cao hún 40oC vâ kếo dâi,
thị cêìn phẫi chûäa trõ.
Àïí lâm dõu cún sưët, hẩ thên nhiïåt, bẩn nïn:
- Uửởng nỷỳỏc hoựồc nỷỳỏc traỏi cờy. Lau ngỷỳõi bựỗng khựn ûúát thêëm nûúác mất
21oC.
- ëng aspirin hóåc acetaminophen vúái liïìu lûúång thđch húåp vúái àưå tíi
cấch 3-4 giúâ mưåt lêìn (nhûäng ngûúâi dûúái 19 tíi vâ nhûäng ngûúâi àau dẩ daõy
khửng nùn duõng aspirin).
- Nựỗm nghú, khửng hoaồt ửồng.
- Khửng mùåc nhiïìu qìn ấo hóåc àùỉp chùn, mïìn quấ dây.

- Trấnh cûã àưång mẩnh.


3. Chûáng cố gâu úã da àêìu
Chûáng nây vư hẩi. Lâ mưåt chûáng bïånh ngoâi da thûúâng thêëy úã cấc àiïím cố
cấc tuën mưì hưi lâm chưỵ àố nhúân vâ cố cấc vẫy trùỉng dïỵ bong ra. Cố ngûúâi bõ
cẫ úã lưng mây. Cấc vẫy gâu rúi xëng vâ t têåp úã vânh tai, gấy, rúi xëng lûng.
Ngûúâi ta chûa rộ àûúåc ngun nhên, nhûng chûáng bïånh nây cố thïí do di truìn
hóåc tiïëp theo cấc hiïån tûúång:
- Stress, cùng thựống thờỡn kinh.
- Khửng gửồi ờỡu luửn luửn bựỗng xaõ phông gưåi.
- Ngûúâi cố mưì hưi dêìu.
- Ẫnh hûúãng thúâi tiïët (nống, lẩnh, êím hay khư quấ). Phûúng phấp tưët
nhêët laõ luửn gửồi ờỡu bựỗng xaõ phoõng gửồi, chuỏ yỏ:
- Gậi da àêìu cho hïët gâu, nhûng àûâng lâm xûúác da.
- Dng loẩi xâ-phông chưëng gâu cố chûáa Selenium sunfit.
Trûúâng húåp nùång, cêìn àïën bấc sơ àïí àûúåc chó àõnh dng cấc loẩi thëc bưi
cố thânh phêìn cortisone.

4. 8 cấch chưëng bïånh mêët ng
Bẩn cố bao giúâ mêët ng khưng? Nïëu cố thị cng lâ chuån thûúâng thưi vị
ngûúâi ta ûúác lûúång mưỵi tưëi vêỵn cố 30 triïåu ngûúâi M úã trong tịnh trẩng nây.
Hổ cố thïí ng àûúåc mưåt ñt luác múái vaâo giûúâng, túái nûãa àïm hay múâ sấng
thị thûác giêëc vâ khưng sao ng tiïëp àûúåc nûäa. Thêåt ra, nhû vêåy thị khưng phẫi
lâ hổ khưng ng àûúåc: hổ chó khưng ng àêỵy giêëc thưi. Tuy vêåy, nïëu hiïån tûúång
nây qëy rêìy bẩn túái 3 tìn liïìn, thị àêëy cng lâ mưåt vêën àïì cêìn ch .
Sau àêy lâ mưåt sưë biïån phấp cêìn ấp dng:
- Khưng ëng câ phï, trâ sau bûäa trûa. Nïn kiïng ln cấc loẩi sư-cư-la,
nûúác ëng Cola cố chûáa chêët kđch thđch.
- Bỗ giêëc ng trûa, kïí cẫ nhûäng lc chúåp mùỉt mưåt lất - àïìu cố ẫnh hûúãng

túái giêëc ng ban ùm.
- Trỷỳỏc khi nguó nùn tựổm lờu bựỗng nỷỳỏc noỏng àïí cấc cú trong ngûúâi àûúåc
thû giận.
- Àổc truån nhể nhâng hay lâm cưng viïåc gị cố tđnh àïìu àïìu lùåp ài lùåp lai
àïí khưng phẫi nghơ ngúåi gị, nhû àan len chùèng haån.


- Khưng nïn coi ti vi hóåc nghe radio, nhûäng loẩi hịnh giẫi trđ nây sệ lâm
cấc bẩn thïm mêët ng.
- Hậy chín bõ chưỵ ng thêåt thoẫi mấi, tơnh mõch, ấnh sấng múâ múâ, chùn,
gưëi khùn trẫi giûúâng thêåt sẩch, nhiïåt àưå phông vûâa phẫi, khưng nống, khưng
lẩnh.
- Khi àậ lïn giûúâng rưìi thị khưng nghơ gị túái cưng viïåc nûäa. Chó nghơ túái
viïåc ng n têm mâ ng.
- Tẩo ra nhûäng viïåc lâm theo thưng lïå mưỵi ngây, trûúác khi ài ng nhû:
khốa cûãa ra vâo, àống cûãa sưí, àấnh rùng, àổc mưåt àoẩn truån trûúác khi ng.
- Àïëm chêåm chêåm trûúác giêëc ng cố tấc dng nhû ngûúâi bõ thưi miïn.
Nghơ túái nhûäng hịnh ẫnh múâ nhẩt, bìn tễ, lùåp ài, lùåp lẩi.
Nïëu cưë gùỉng theo nhûäng biïån phấp trïn àậ 3 tìn, mâ bẩn vêỵn khưng ng
àûúåc thị nïn àïën bấc sơ khấm bïånh àïí xem nïn dng thëc gị hay nïn theo sûå
hûúáng dêỵn thïmca bấc sơ khoa têm l vâ thêìn kinh.

5. Bïånh àau mùỉt àỗ
Mưåt bíó sấng nâo àố, khi bẩn vûâa tónh dêåy, sûãa soẩn àốn mưåt ngây múái
thị chúåt nhêån thêëy mđ mùỉt cưìm cưåm, khố chõu. Nhịn vâo gûúng, bẩn thêëy mùỉt
mịnh sûng hp lïn, lông trùỉng con ngûúi àỗ quẩch sau mưåt lúáp ghên, ró mâu
vâng. Vêåy lâ bẩn àa mùỉc bïånh àau mùỉt àỗ rưìi! Àau mùỉt àỗ lâ mưåt chûáng viïm
bïn trong mi mùỉt trïn vâ dûúái, vâ lông trùỉng con ngûúi nûäa
Ngun nhên cố thïí do:
- Phẫn ûáng ca mùỉt àưëi vúái mưåt sưë phêën hoa, bi bấm, lưng th hóåc nûúác

bêín, dung dõch m phêím...
Vi trng bïånh àau mùỉt tẩo ra nhiïìu ghên. Trong cẫ hai trûúâng húåp vûâa
kïí, cêín nhỗ thëc àau mùỉt theo sỷồ chú dờợn cuóa baỏc sụ. ựổp mựổt bựỗng mửồt têëm
gẩc têím thëc khấng sinh. Bïånh sệ khỗi sau 2, 3 ngây chûäa trõ.
- Mưåt loẩi vi-rt bïånh àau mùỉt cng bïånh cm vâ cẫm lẩnh. Loẩi vi-rt
nây sinh ra đt ghên hún nhûng chẫy nhiïìu nûúác mùỉt. Bïånh nây phẫi mêët tûâ 14
túái 21 ngây múái khỗi hùèn.
Sau àêy lâ mưåt sưë biïån phấp lâm giẫm bïånh:
- Khưng àûúåc dng tay súâ lïn mùỉt. Mën lau, rûãa, phẫi dng khùn sẩch.
- Nhùỉm mùỉt lẩi vâ lêëy khùn thêëm nûúác êëm (khưng nống) àùỉp lïn mùỉt, mưỵi
lêìn àïí lêu chûâng 5 pht. Lâm nhû vêåy, cố tấc dng lâm tan àûúåc mưåt phêìn
nhûäng ghên úã mùỉt.


- Dng ưëng nhỗ giổt àïí nhỗ thëc. Thëc àau mùỉt sệ lâm àúä ngûáa vâ dõu
mùỉt.
- Ngûng tư àiïím mựổt bựỗng caỏc loaồi son, phờởn, lửng mi giaó. Khửng trao àưíi
hay dng chung nhûäng thûá àố vúái ngûúâi khấc.
- Khưng dng bùng, gẩc, vẫi che mùỉt. Nhûäng vêåt àố cố thïí lâm mùỉt nhiïỵm
bêín thïm.
- Ngûng sûã dng cấc loẩi kđnh àeo úã mùỉt àïí phống àẩi (kđnh ca ngûúâi thúå
àưìng hưì hay kim hoân).
- Rûãa tay ln ln dng khùn mùåt riïng. Bïånh àau mùỉt àỗ rêët dïỵ lêy lan
tûâ ngûúâi nây qua ngûúâi khấc do tiïëp xc bân tay, khùn lau...
Cêìn túái bấc sơ nïëu tûå chûäa mâ bïånh khưng àúä sau 2, 3 ngây, hóåc thêëy
mùỉt àau nhûác vâ nhịn ra ấnh sấng bõ chối.

6. Chùỉp mùỉt
Chùỉp mùỉt cố thïí do mưåt mẩch nhỗ úã mi mùỉt bõ viïm nhiïỵm. Chùỉp mùỉt cố
thïí lâ mưåt chêëm lâm cưåm mùỉt vâ cng cố thïí phất triïín thânh mưåt hẩt mâu àỗ,

gêy àau nhûác.
Trûúác khi bõ lïn chùỉp, cố thïí cố nhûng triïåu chûáng sau:
- Thêëy ngûáa mi mùỉt
- Búâ mi cố mâu àỗ
- Cẫm thêëy cưåm
- Súâ vâo thêëy cẫm giấc khấc nhûäng àiïím khấc. Thoẩt àêìu, mn chùỉp xët
hiïån vúái cấi àêìu nhỗ, mâuvâng vị bïn trong cố m. Sau àố chêëm vâng núã dêìn
thânh hẩt vâ vúä.
Khi cố chùỉp, nïn:
- Àùỉp lïn mùåt miïëng gẩc thêëm nûúác êëm (khưng nống) mưỵi ngây 3-4 lêìn.
Mưỵi lêìn tûâ 5 àïën 10 pht.
- Trấnh àïí mùỉt bi bêín.
- Khưng àûúåc súâ, nùỉn chưỵ bõ chùỉp, d bẩn sưët råt mën nùån ra ngay.
- Phêìn lúán mn chùỉp àïìu cố thïí tûå chûäa úã gia àịnh. Thûúâng sau 1, 2 ngây
mn chùỉp sệ khỗi. Nïëu quấ thúâi gian àố, chùỉp vêỵn côn múái cêìn hỗi kiïën ca
bấc sơ àïí dng thïm thëc khấng sinh.


7. Mùỉt mïåt mỗi vị mấy tđnh
Nhûäng ngûúâi phẫi lâm viïåc vúái mấy tđnh úã cưng súã thûúâng kïu than vïì àưi
mùỉt bõ mỗi mïåt kêm vúái nhûäng chûáng àau lûng, nhûác vai vâ thêìn kinh cùng
thùèng.
Tuy mân hịnh ca mấy khưng phất ra nhûäng tia cố hẩi, nhûng hiïån tûúång
ngưìi lêu úã mưåt tû thïë, nhịn lêu vâo mưåt loẩi ấnh sấng múâ, phẫi ch theo dội
cấc hâng chûä nhỗ, àố lâ ngun nhên ca nhûäng hiïån tûúång trïn. Nhûäng ngûúâi
nùång "dun núå" vúái mấy vi tđnh nhû thïë, cố thïí lâm giẫm nhûäng tấc àưång
khưng tưët ca maỏy vỳỏi mũnh bựỗng caỏc biùồn phaỏp sau:
ùớ baóo vùồ mùỉt:
- Nïn àùåt mấy xa cûãa sưí àïí trấnh bõ chối vị ấnh sấng trûåc tiïëp ngoâi trúâi,
hay ấnh sấng phẫn chiïëu trïn mùåt hịnh vâo mịnh. Nhûäng àên tûâ trêìn rổi

xëng nïn cho qua kđnh múâ. Nïëu cố àiïìu kiïån, àùåt thïm têëm chưëng chối trûúác
mân hịnh. Nïn àïí nhûäng giêëy túâ cêìn nhịn lc lâm viïåc vúái mấy
ÚÃ gêìn mùỉt àïí dïỵ àổc. Thûúâng, ngûúâi ta dng nhûäng giấ nêng.
- Àưå chïëch ca mân hịnh vúái àûúâng nhịn xëng ca mùỉt vâo khoẫng tûâ 10
túái 15o so vúái mùåt bân (l/3 ca gốc vng).
- Ch lau sẩch mùåt mân hịnh ln.
- Ch chúáp mùỉt nhiïìu àïí con ngûúi mùỉt khưng bõ khư.
- Nïn ài khấm mùỉt vâ cho bấc sơ biïët mịnh lâ nhên viïn vi tđnh. Khi lâm
viïåc khưng nïn àeo nhûäng àưì trang sûác cho mùỉt (lưng mi giẫ, kđnh mâu...).
Kđnh hai trông khưng thđch húåp vị thûúâng trông thûá hai àûúåc àùåt àïí nhịn
thùèng xëng sấch bấo, khưng húåp vúái àưå chïëch ca mùỉt vâ mân hịnh.
- Nïëu cấc nết trïn mân hịnh bõ múâ, chêåp, nhẫy, nïn chûäa mấy ngay.
Àïí trấnh mỗi, vâ khi thêëy mỗi mùỉt, nhûác àêìu, nïn:
- Dng ghïë tûåa vâ chónh ghïë vúái àưå cao húåp vúái quan hïå MùỉT - MâN
HịNH.
- Rúâi mấy, ài bấch bưå tûâ 1 - 2 giúâ.
- Nïn nghó giẫi lao cố àõnh k trong thúâi gian lâm viïåc àïí têåp mưåt sưë àưång
tấc vïì cưí, vai vâ lûng nhû:
+ Nghiïng àêìu vïì bïn trấi, phẫi, trûúác sau rưìi lùỉc trôn ngûúåc ài, ngûúåc lẩi.
+ Nhn vai lïn, xëng rưìi quay trôn.


+ úã tû thïë àûáng hay ngưìi, ci xëng phđa trûúác mùåt, hai bïn phẫi, trấi rưìi
quay trôn.

8. Chûáng tai
- ÚÃ Hoa Kyâ thûúâng xuyïn coá chûâng 36 triïåu ngûúâi bõ tai. Cẫ ngây, lêỵn
àïm, khi lâm viïåc cng nhû lc nghó ngúi hổ ln ln cẫm thêëy cố tiïëng côi u
u hay tiïëng lâo xâo úã trong tai. Trong sưë àố, cố chûâng 7 triïåu ngûúâi bõ nùång,
phêìn lúán lâ nhûäng ngûúâi cao tíi.

Cng nhû àau rùng, tai khưng phẫi lâ mưåt bïånh nhûng lâ triïåu chûáng
ca mưåt sưë vêën àïì cêìn phẫi lûu . tai cố thïí vị nhûäng ngun nhên sau:
- Tai bõ tùỉc vị dấy tai
- Dõ ûáng búãi thûác ùn, thëc ëng
- Bõ viïm úã tai giûäa
- Cố hiïån tûúång bêët bịnh thûúâng úã mẩch mấu nậo
- Cố hiïån tûúång bêët bịnh thûúâng hay tưín thûúng cấc dêy thêìn kinh thđnh
giấc (do nghe tiïëng nưí to, tiïëng ưìn thûúâng xun...)
- Bïånh àấi àûúâng
- Cố khưëi u úã nậo
- Vị tíi cao
Chûáng uâ tai thûúâng aãnh hûúãng túái khaã nùng nghe (nghe khưng rộ, khưng
thđnh), nhûng khưng dêỵn àïën bïånh àiïëc.
Khi khấm bïånh tai, bấc sơ thûúâng kiïím tra ln sûå liïn hïå giûäa: Tai Mi - Hổng
Àïí giẫm nhể hóåc trấnh hiïån tûúång tai, nïn:
- Khưng nïn ngưìi trûúác loa ra-ài-ư hay cất-sết àïí trấnh êm thanh mẩnh.
Trấnh nghe liïn tc.
- Sûã dng mấy chưëng . Mấy chưëng lâ mưåt dng c giưëng nhû thiïët bõ
nghe nhẩc, àeo úã tai. Mấy thûúâng xun phất ra mưåt dông êm nhể. Trong khi
àeo mấy, vêỵn nghe àûúåc ngûúâi khấc nối chuån vúái mịnh nhû bịnh thûúâng.
- Bấc sơ chun khoa cố thïí hûúáng dêỵn bẩn mưåt sưë àưång tấc thû giận giận
thêìn kinh àïí khưng ch túái tiïëng trong tai.
- Luån têåp thên thïí àïí mấu lûu thưng töët.


9. Lâm thïë nâo àïí chùån hiïån tûúång chẫy mấu cam
Chẫy mấu cam hay chẫy mấu mi thûúâng liïn quan túái cấc trễ em.
Ngun nhên do mưåt vïët thûúng nhỗ hay àûát mưåt mẩch mấu nhỗ úã bïn trong
mi: vị thúâi tiïët lẩnh, dõ ûáng, thúâi tiïët khư lâm cấc mâng mi bõ khư theo rưìi bõ
nûát, vị mi bõ va chẩm mẩnh.

Phêìn lúán trûúâng húåp àïìu chêëm dûát mau. Mưåt sưë đt trûúâng húåp chẫy mấu
lêu vị chưỵ chẫy maỏu nựỗm sờu ỳó phờỡn muọi trong, thỷỳõng gựồp ỳó ngûúâi lúán do:
- Bïånh xú cûáng mẩch mấu úã mi.
- Huët ấp cao.
- Dng thëc chưëng àưng mấu
- Triïåu chûáng bïånh vïì mẩch mấu.
- Cố mn trong mi.
Nhûäng trûúâng húåp chẫy mấu cam, sau 10 túái 15 pht khưng khỗi thị cêìn
phẫi àûa túái bấc sơ àïí tịm ngun nhên vâ chûäa trõ
Cấc trûúâng húåp thưng thûúâng cố thïí xûã trđ nhû sau:
1- Ngưìi tûåa, ngûãa mùåt ra sau, mi hïëch lïn trúâi.
2- Dng ngốn tay cấi vâ ngốn trỗ, boỏp nheồ vaõo oaồn giỷọa muọi.
3- Thỳó bựỗng ỷỳõng miùồng tûâ 10-15 pht.
4- Dng vẫi gẩc, thêëm nûúác lẩnh àùỉp lïn muäi.
5- Chuá yá trong suöët thúâi gian 24 giúâ sau khi chaóy maỏu cam, khi nựỗm: gửởi
ờởu cao, ùớ muäi bao giúâ cuäng úã àöå cao hún tim.
6- Cuäng trong vông 24 giúâ àố, trấnh mang nùång, vâ cûã àưång mẩnh., lâm
viïåc cùng thùèng hóåc phẫi rấng sûác.

10. Têën cửng bùồnh trửởc meỏp
Khửng coỏ gũ tỷỏc mũnh bựỗng bừ bïånh trưëc mếp! - Mưåt vïët rưåp mâu trùỉng,
chung quanh viùỡn oó nựỗm ỳó caồnh meỏp khiùởn cho ai cuọng ch àïën mịnh. Àậ
vêåy, nố côn àau rất, nhiïìu lc nối hay ùn, àïìu khưng thïí múã miïång to àûúåc, cûá
phẫi, chm chđm. Ngûúâi ta chm chđm cûúâi, côn mịnh chm chđm vị àau! Trưëc
mếp rêët khố trõ. Thûúâng, phẫi àúåi cho nố tûå khỗi.


Trưëc mếp hay bõ ài bõ lẩi vị l vi rt gêy ra trưëc mếp sau khi hoânh hânh
rưìi, lẩi rt vâo bđ mêåt, úã êín trong cú thïí ta haõng thaỏng, hựỗng nựm chỳõ cỳ hửồi,
khi cỳ thùớ chuỏng ta cố hiïån tûúång bêët thûúâng lâ chng lẩi xët àêìu lưå diïån.

Àố lâ khi ta bõ sưët, cẫm lẩnh, àau rùng, eczema (bïånh nêëm), bõ sưët vị
nùỉng, ph nûä túái ngây cố kinh nguåt. v.v...
Thoẩt àêìu, chng ta thêëy khố chõu úã mếp. Nhịn k trong gûúng thêëy xët
hiïån mưåt chm nhûäng nưët rưåp nhû nưët bỗng, chung quanh lâ mưåt viïìn mâu
hưìng hay àỗ. Trong vông 2 tìn, cấc vïët àỗ àố khư lẩi thânh cấi vêíy mỗng, thïë
lâ khỗi.
Àïí àïì phông trưëc mếp, nïn:
- Trấnh nhûäng sûå viïåc lâm mịnh cẫm àưång hóåc phẫi suy nghơ thấi quấ.
- Hẩn chïë phúi mịnh ra nùỉng - nïëu cêìn, nïn dng nhûäng loẩi kem bẫo vïå
da nhû kem cố kệm oxt, bưi lïn mưi.
- Trấnh khưng tiïëp xc vúái ngûúâi àang bõ trưëc mếp.
- Ch rûãa tay sẩch àïí trấnh sûå lêy lan.
Àïí giẫm àau, nïn:
- Àùỉp nûúác lẩnh, nûúác àấ lïn trưëc.
- ëng nûúác lẩnh.
- Khưng àûúåc lêíy, nhïí chưỵ àau.
- Cố thïí dng thëc giẫm àau nhû aspirin, acetaminophen.
- Nïëu bõ àau nhiïìu, bấc sơ cố thïí cho bẩn dng thëc acyclovir côn cố tïn
lâ Zovirax.

11. Biïån phấp chưëng hưi miïång
Nhiïìu ngûúâi lêëy lâm phiïìn mån vị bõ hưi miïång. Àûáng gêìn hóåc mën
nối chuån thị thêìm vúái ngûúâi thên rêët lâ bêët tiïån. Bõ hưi miïång, hóåc húi thúã
cố mi cố thïí lâ triïåu chûáng ca nhiïìu cùn bïånh.
Húi miïång cố mi trấi cêy cố thïí lâ triïåu chûáng ca bïånh tiïíu àûúâng.
- Cố mi amoniùỉc (khai) chûáng tỗ: thêån suy.
- Cố mi cấ lâ gan suy.


Ngoâi ra miïång hưi côn vi cấc ngun nhên vïì rùng, miïång, lúåi, hổng, phưíi

vâ khi bõ cm, xët huët dẩ dây (bao tûã)... Mưåt sưë thûåc phêím thûúâng àïí lẩi
mi úã miïång khi ùn nhû: hânh, tỗi, mưåt sưë dêìu dïỵ bay húi, mưåt sưë thûåc phêím
giâu chêët prưtïin.
Cấc bấc sơ khấm rùng miïång thûúâng ch túái cấc khe rùng vâ lúåi. Khe
rùng lâ chưỵ chûáa cấc thûác ùn bõ lïn men, thöëi rûäa. Khi bõ viïm lúåi, mấu ûáa ra úã
cấc chên rùng chống cố mi hưi.
Vị hưi miïång cố nhiïìu ngun nhên vâ cố thïí liïn quan túái bïånh nïn khi
thêëy hiïån tûúång trïn, nïn túái thùm bấc sơ àïí àûúåc chûäa trõ àng vúái cùn ngun
bïånh. Nïëu khưng cố bïånh chng ta cố thïí tûå chựm soỏc ùớ giaóm muõi hửi bựỗng
caỏch:
- Chựm aỏnh rựng cêín thêån sau bûäa ùn. Ch chẫi sẩch nhûäng kệ rùng.
- Nẩo lûúäi àïí bỗ lúáp cùån mâu trùỉng bấm trïn lûúäi; Khưng nïn ht thëc;
- Dng thëc sc miïång;
- Khấm rùng, lúåi 6 thấng/mưåt lêìn.

12. Trõ chûáng àau hổng vng thanh quẫn
Àau thanh quẫn lâ bïånh ca nhâ chđnh trõ, cấc tâi tûã, diïỵn viïn, cấc thêìy
cư giấo: vị hổ phẫi nối nhiïìu. Nhiïìu mưn thïí thao kđch thđch ngûúâi la hết nhû
jockey, bống rưí cng khiïën cấc àêëu th bõ àau thanh quẫn.
Khưng khđ ư nhiïỵm, mưåt cùn phông nhiïìu khối thëc lấ cng lâ mưåt
ngun nhên gêy bïånh. Khi bẩn bõ àau thanh quẫn tiïëng nối ca bẩn bõ khân,
ëu, cố khi khố nối hóåc nối khưng ra tiïëng. Hổng àau rất, cố thïí kêm theo
hiïån tûúång sưët, ho, khố nët.
Nhûäng lc àố, nïëu tiïëp tc ht thëc, ëng rûúåu, ra ngoâi trúâi lẩnh nối
nhiïìu, hất, hết àïìu lâm cho bïånh nùång thïm. Bịnh thûúâng, phẫi nựỗm nghú, haồn
chùở noỏi ủt nhờởt laõ 2 ngaõy.
Nùởu bùồnh kếo dâi hún mưåt tìn lïỵ khưng thun giẫm, lẩi kêm thïm cấc
hiïån tûúång nhû sưët, ho ra mấu hóåc àúâm mâu vâng - hay nêu sêỵm thị nïn lẩi
bấc sơ ngay.
Trong cấc trûúâng húåp nhể, cố thïí trõ bïånh tẩi nhâ vâ ch :

- Trấnh nối, nïëu cêìn cố thïí lâm hiïåu thay nối.
- Nïëu giẫm nối, nïn nối khệ.
- Múã mấy àiïìu hoâ lâm êëm phông ng; lâ chưỵ bẩn úã lêu trong ngây.


- ëng nhiïìu nûúác êëm (nûúác trâ pha mêåt ong rêët tưët).
- Tùỉm vôi hoa sen hay ngêm mịnh trong nûúác nống.
- Khưng ht thëc vâ trấnh nhûäng núi cố ht thëc.
- Ngêåm thëc àau hổng.
- Nïëu cêìn, dng aspirin àïí giẫm àau.

13. Nêëc
Ngun nhên ca hiïån tûúång nêëc lâ do cú hoânh - phêìn chùỉn ngang giûäa
ngûåc vâ bng bõ "chåt rt". Thûúâng, hiïån tûúång nây khưng lêu. Nhûng coỏ thùớ
ruỏt ngựổn thỳõi gian nờởc bựỗng nhiùỡu caỏch:
- Nuửởt 1 mỵng àûúâng khư (thịa câ phï)
- Dng ngốn tay vâ ngốn trỗ cêìm lûúäi kếo ra.
- Ngûãa cưí ra phđa sau, nhõp thúã mưåt lất. Àïëm nhêím tûâ 1 àïën 10, thúã mẩnh
ra rưìi ëng mưåt chến nûúác.
- Àïí mưåt cấi ti giêëy trïn mi vâ miïång, hđt vâo thúã ra nhiïìu lêìn.
- Nët mưåt cc nûúác àấ nhỗ
- Dng mưåt miïëng gẩc, lau phđa trong vôm miïång
- Ùn chêåm mưåt miïëng bấnh khư
- ëng nhanh mưåt ly nûúác.
Nhûäng trûúâng húåp nêëc kếo dâi cố thïí lâ triïåu chûáng ca bïånh tim hóåc
bïånh giận dẩ dây (bao tûã), cêìn phẫi hỗi kiïën ca bấc sơ.

14. Lâm thïë nâo àïí àúä àau hổng
Trong bâi 12, chng ta àậ nối túái chûáng àau thanh quẫn. Vị thanh quẫn úã
hổng nïn àau thanh quẫn cng thêëy àau hổng. Trong bâi nây, chng ta àïì cêåp

túái bïånh àau hổng do vi rt hay do vi khín.
Vi khín cố thïí lâm àau hổng lâ loẩi streptococus thûúâng gêy sưët cao,
nhûác àêìu, sûng hổng kêm theo sûå nưíi hẩch úã cưí. Nïëu àau hổng vị vi-rt thị
khưng cố cấc triïåu chûáng trïn. Tuy vêåy, nhiïìu trûúâng húåp àau hổng do vi
khín úã trễ em àậ lâm bấc sơ lng tng trong viïåc chêín àoấn vị cng khưng
triïåu chûáng gị, nhûng nïëu khưng chûäa kõp thúâi, bïånh nây cố thïí dêỵn túái nhiïìu
biïën chûáng nhû viïm thêån, suy tim kïí cẫ ấp-xe. Do àố, bấc sơ cêìn chêín àoấn


bïånh thåc loẩi nâo, àïí quët àõnh cố cêìn cho thëc khấng sinh hay khưng.
Mưåt liïìu thëc khấng sinh cố khi phẫi ëng liïìn trong 10 ngây.
Chng ta cố thïí laõm hoồng ỳọ au raỏt bựỗng caỏc biùồn phaỏp sau:
- Suỏc miùồng luửn bựỗng nỷỳỏc muửởi ờởm.
- Uửởng nhiùỡu nỷỳỏc êëm, ùn sp, ëng trâ pha mêåt ong êëm.
- Sûúãi êëm phông ng.
- Khưng ht thëc.
Trấnh ùn chêët cay hay kđch thđch nhû hẩt tiïu, bưåt câ ri....
- Mt àûúâng phên hay kểo cûáng.
- Nïëu sưët, cố thïí dng thëc nhû aspirin hay acetaminophen (acetamol).
Cêën ch , tûâ 19 tíi trúã xëng khưng nïn dng aspirin. Ngûúâi cố bïånh àau dẩ
dây, khưng àûúåc ëng aspirin.

15. Mn trûáng cấ
Cố sûå biïíu hiïån gị, khi mưåt ch choai choai hay mưåt cư thiïëu nûä bûúác vâo
àưå tíi bùỉt àêìu ch túái cấc bẩn khấc giúái vúái mịnh? Àố lâ cấc mn trûáng cấ.
Àêìu trùỉng, àêìen hay àêìu àỗ, cấc mn nhỗ nhû trûáng cấ mổc lïn úã vai, lûng,
cưí vâ phiïìn nhêët lâ cẫ úã mùåt úã mưåt sưë ngûúâi, hiïån tûúång nây cố thïí tiïëp diïỵn túái
quấ tíi thânh niïn, khưng phẫi vị ùn nhiïìu múä, chêët bếo chocolat... nhû nhiïìu
ngûúâi tûúãng lêìm.
Ngun nhên sinh ra nhûäng mn trûáng cấ nây do hiïån tûúång tùng lûúång

hoốc-mưn sinh dc úã tíi dêåy thị. Nhûäng chêët nhúân úã trïn bïì mùåt da khaáng
sinh ra muån trûáng caá. Nhûäng tuyïën chêët nhúân úã dûúái da khi bõ tùỉc, chđnh lâ
nhûäng ưí àïí vi khín tr chên vâ gêy ra mn trûáng cấ.
Ngoâi ra, cố thïí kïí túái cấc ngun nhên sau:
- Sûå tùng lûúång hoốc-mưn ca cấc tuën nưåi tiïët trong thúâi k kinh nguåt
hay thai nghến ca ph nûä.
- Cấc chêët thúm hay dêìu bưi mùåt cố khẫ nùng tẩo thânh mưåt lúáp múä nhúân
trïn da.
- Sûå cùng thùèng thêìn kinh-stress.
- Thûåc phêím cố nhiïìu lûúång Iưët trong thânh phêìn nhû mùng têy, tẫo bể,
hânh trùỉng.
- Àun nêëu cấc chêët dêìu, múä àïí húi cấc chêët nây bấm vâo da.


- Tiïëp xc nhiïìu vúái cấc chêët têíy rûãa nhû creosote.
- Nựỗm nguó nghiùng mửồt bùn laõm mửồt bùn mựồt bõ nến lêu
- Dng cấc loẩi thëc: ngûâa thai, chưëng co cú hay cố ngun tưë Lithium
trong thânh phêìn thëc.
Mn trûáng cấ sệ lùån ài sau mưåt thúâi gian. Nhûng chng ta cng nïn biïët
cấch giûä gịn da, trong thúâi gian cố trûáng cấ nhû sau:
- Giûä da ln sẩch bựỗng caỏch rỷóa mựồt hay lau nhiùỡu lờỡn bựỗng xaõ phông
trong ngây. Dng khùn sẩch xoa nhể trïn da mùåt chûâng 1-2 pht mưỵi lêìn.
- Khùn phẫi sẩch. Sau khđ dng phẫi giùåt phúi khư vị cấc vi khín cố thïí
bấm vâo vâ phất triïín úã cấc khùn bêín, ûúát, rưìi xêm nhêåp vâo da qua cấc lưỵ
chên lưng.
- Nïn hỗi cấc bấc sơ chun khoa àïí mua àûúåc loẩi xâ phông dng riïng
cho da cố mn trûáng cấ.
- Khưng àûúåc nùån, bốp, lêíy, nhïí cấc mn trûáng cấ. Lâm nhû vêåy cố thïí
khiïën da nhiïỵm trng vâ tẩo thânh nhûäng vïët sểo
- Cố thïí dng thëc bưi ngoâi da cố thânh phêìn benzoylperoxit. Ch :

mưåt sưë ngûúâi cố da dïỵ phẫn ûáng vúái thëc nây, nïn khưng dng àûúåc.
- Sau mưỵi lêìn hoẩt àưång cùng thùèng, hay gùỉng sûác nïn lau sẩch mưì hưi
trïn da àïí lâm thoấng cấc lửợ chờn lửng.
- Gửồi ờỡu bựỗng xaõ phoõng ủt nhờởt 2 lêìn/tìn àïí lâm sẩch cấc chêët nhúân cố
thïí ẫnh hûúãng túái trấn, gấy, cưí vâ vai.
- Trấnh àïí tốc xoậ xëng mùåt.
- Àưëi vúái nam giúái trûúác khi cẩo rờu nùn lau bựỗng khựn thờởm nỷỳỏc ờởm.
Caồo rờu theo chiïìu rêu mổc àïí trấnh lâm xûúác da.
- Trấnh ra nùỉng nhiïìu.
- Trấnh cấc loẩi àên chiïëu nống.
- Trấnh dng cấc loẩi dêìu, kem cố thïí tẩo thânh lúáp kïët dđnh, nhúân trïn
da.
- Nïëu da nhiïìu mn trûáng cấ mưåt cấch khấc thûúâng nïn hỗi kiïën ca
bấc sơ chun khoa.

16. Cẫm lẩnh
Hâng ngây, ln cố con sưë chûâng 80 triïåu ngûúâi M bõ cẫm lẩnh vúái cấc
triïåu chûáng ho, ngẩt mi vâ chẫy nûúác mi (sưí mi). Mưåt ngûúâi bõ cẫm lẩnh túái


3-4 lêìn trong nùm, lâ àiïìu bịnh thûúâng. Nïëu bẩn chûa bõ cẫm lẩnh, thị àêëy lâ
mưåt àiïìu hïët sûác may mùỉn, vị ngun nhên chûáng cẫm lẩnh do rêët nhiïìu loẩi
vi-rt gêy nïn, vâ sûå lêy lan thêåt dïỵ dâng.
Lc bùỉt àêìu, bẩn cố thïí thêëy ngẩt mi, chẫy mưåt đt nûúác mi, hùỉt xị húi
hóåc sưët nhể (cố thïí túái 39oC), tiïën túái àau hổng vâ ho. Thûúâng thị sau 3 ngây
túái 7 ngây lâ khỗi.
Cẫm dïỵ lêy tûâ ngûúâi nây sang ngûúâi khấc qua àûúâng khưng khđ do ngûúâi
bïånh ho vâ hùỉt xị húi. Kïët quẫ viïåc nghiïn cûáu cho thêëy, bân tay ngûúâi bïånh
thûúâng dđnh mi hay àúâm, do khi ho hay hùæt húi, ngûúâi bïånh thûúâng lêëy tay
che miïång hay che muäi, sau àoá, lau miùồng hay lau muọi bựỗng khựn. Bỳói vờồy, khi

coỏ bùồnh àïí trấnh lêy lan sang ngûúâi khấc, nïn:
- Rûãa tay ln.
- Khi ho, hùỉt húi hay xị mi phẫi dng khùn che, rưìi gêëp lẩi.
- Trấnh bùỉt tay vâ àng chẩm vâo ngûúâi khấc. Nhûäng àưìng tiïìn vâ giêëy
bẩc ca ngûúâi bïånh cng lâ nhûäng vêåt trung gian truìn bïånh.
Vïì phủa ngỷỳõi bùồnh, nùn:
- Nựỗm nghú, nhờởt laõ trỷỳõng hỳồp bõ sưët.
- ëng nhiïìu nûúác nống hóåc lẩnh cng àûúåc. Nûúác lâm tan vâ rûãa sẩch
phêìn nâo cấc chêët àúâm úã hổng, lâm thưng àûúâng hư hêëp.
- Dng thëc aspirin hay acetaminophen àïí giẫm àau, nhûác. Ch , tûâ 19
tíi trỳó xuửởng, khửng nùn duõng aspirin.
- Suỏc miùồng bựỗng nỷỳỏc mëi êëm. ëng nûúác trâ pha mêåt ong nûúác chanh
hay mt kểo àïìu cố tấc dng tưët àïí àúä àau hổng.
- Xưng húi.
- Mốn sp gâ giô (gâ nhỗ) cố taỏc duồng thửng muọi vaõ ngựổt bùồnh.

17. Viùm xoang
Xoang nựỗm trïn àûúâng ài ca khưng khđ, qua mi vâo phưíi. Khi ài qua
xoang, khưng khđ àûúåc sûúãi êëm. Nïëu xoang bõ viïm nhiïỵm, sûng phưìng bẩn sệ
bõ ngẩt mui, nhûác àêìu, ho vâ nhiïìu khi àau àêìu túái mûác khưng ng àûúåc. Nïëu
bẩn ht thëc vâ cố hiïån tûúång bêët bịnh thûúâng úã mi, cấc triïåu chûáng trïn sệ
nùång hún, nhû:
- Àau àêìu.
- Nghểt mi, ró mi thûúâng cố mâu vâng sêỵm.


- Nhûác àêìu, úã trấn vâ phêìn mùåt trïn, vng muọi vaõ haõm trùn.
- Khi nựỗm, caóm giaỏc au nhỷỏc thûúâng tấi diïỵn mưỵi khi trúã mịnh vâ tẩm
ngûng khi ngưìi dêåy.
- Cố thïí sưët.

Hđt mưåt húi khưng khđ lẩnh cố thïí lâm dõu àau hóåc:
- ëng nhiïìu nûúác àïí mi àûúåc thưng.
- ëng aspirin hay acetaminophen àïí giẫm àau.
- Dng thëc nhỗ mi
Ch :
- Khưng dng aspirin cho ngûúâi tûâ 19 trúã xëng.
- Khưng nïn nhỗ mi quấ 3 ngây liïìn vị nhû vêåy, mi sệ quen viïåc dng
thëc, khưng cố thëc lâ mi lẩi ngẩt.
- Khưng nïn dng ưëng nhỗ mi ngûúâi khấc àậ dng àïí trấnh bõ lêy,
nhiïỵm.
- Nïëu viïåc àiïìu trõ úã nhâ khưng cố kïët quẫ gị, nïn ài khấm bấc sơ tai – mi
- hổng, àïí nïëu cêìn, sệ phẫi ëng thëc khấng sinh.
Trûúâng húåp xoang nùång, phẫi tiïën hânh tiïíu phêỵu thåt.

18. Bïånh cm
Mưỵi nùm úã M cố túái 50.000 ngûúâi chïët vị bõ viïm phưíi, biïën chûáng tûâ
bïånh cm.
Cẫm lẩnh vâ cm tûúãng nhû giưëng nhau, nhûng chng ta cố thïí phên biïåt
àûúåc chng do cấc àiïím khấc biïåt dïỵ nhêån thêëy. Ngûúâi bõ cẫm thûúâng bùỉt àêìu
bõ kht khõt vị sưí mi, hùỉt húi, ngûúâi cẫm thêëy khố chõu nhể.
Ngûúâi bõ cm mêët sûác nhanh hún. Mưåt giúâ trûúác côn khỗe, giỳõ sau aọ thờởy
mùồt, phaói nựỗm nghú.
Chỷỏng caóm laồnh ủt khi têën cưng vâo phưíi, nhûng bïånh cm dïỵ gêy biïën
chûáng thânh viïm phưíi.
Ngûúâi bõ cẫm vêỵn cố thïí cưë gùỉng túái cưng súã, nhûng ngûúâi bõ cm thêëy
mịnh khưng côn sûác àïí ài lâm.


Búãi vêåy, nïëu chuáng ta bõ cún bïånh àaánh quyå xëng giûúâng mưåt cấch
nhanh chống thị àêëy chđnh lâ bïånh cm. Nhûäng triïåu chûáng cố thïí kêm theo

lâ:
- Ho khan
- Àau hổng
- Àau nhûác àêìu
- Àau nhûác bùỉp thõt
- Mïåt nhiïìu
- ÚÁn lẩnh
- Thên nhiïåt cố thïí lïn túái 40oC
- Mỗi mùỉt.
Nhûäng triïåu chûáng rộ nết nhêët àïí ta nhêån thêëy mịnh bõ cm lâ rêët mïåt vâ
àau khùỉp ngûúâi (àau cấc cú bùỉp). Cẫm lẩnh khưng cố cấc triïåu chûáng àố.
Thêåt ra thị khưng cố thëc nâo lâm ngûng ngay bïånh cm. Phẫi àïí cho nố
tûå hïët. Mc àđch ca viïåc chûäa trõ vị ëng thëc lâ lâm giẫm sûå àau nhûác vâ
ngùn chùån khưng cho bïånh phất triïín vâ biïën chûáng. Bịnh thûúâng, chng ta cố
thïí tûå chûäa trõ úã nhâ. Nhûng, nïëu thêëy khố thúã, ho nhiïìu, cố àúâm mâu vâng xanh thị cêìn phẫi túái bấc sơ khấm bïånh, vị bïånh cm cố thïí àậ biïën chỷỏng
thaõnh viùm phửới.
Nùởu cuỏm nheồ, cờỡn nhờởt laõ phaói nựỗm nghó àïí dânh sûác cho cú thïí chiïën
àêëu chưëng lẩi cấc vi-rt cm. Ngoâi ra, chng ta nïn theo cấc àiïìu chó dêỵn sau:
- ëng nhiïìu nûúác nống àïí lâm thưng àûúâng phưíi, àûúâng mi vâ b lûúång
nûúác cú thïí àậ bõ mêët vị àưí mưì hưi khi sưët
- Sc miïång nûúác mëi.
- Mt kểo cûáng àïí àúä rất cưí hổng.
- Àûâng nhõn ho, vị ho cố tấc dng thưng cấc ưëng úã phưíi vâ tưëng cấc chêët
àúâm ra. Nïëu mi vâ àúâm cố mấu, cêìn hỗi kiïën bấc sơ.
Kiïng ëng sûäa, khưng ùn phố-mất vâ cấc thûåc phêím lâm tûâ bú; sûäa trong
2 ngây vị chng cố tấc dng lâm cho cấc chêët nhêìy úã mi, vâ hổng bõ àùåc lẩi,
khố xị hóåc nhưí ra.
- Chùm rûãa tay ln, nhêët lâ trûúác khi ùn àïí trấnh lêy lan sang ngûúâi
khaác.

- ëng àïìu mưåt liïìu aspirin (trûâ ngûúâi 19 tíi trúã xëng khưng dng
aspirin).
Nïëu chûäa trõ úã nhâ khưng thêëy àúä, nïn ài bấc sơ.
Tẩi nhiïìu vng, chđnh quìn àậ tưí chûác chđch phông cm cho nhûäng
ngûúâi giâ trïn 65 tíi, mưỵi khi cố dõch cm nïn theo dội tin tûác trïn bấo chđ àïí
biïët nhûäng núi cố dõch cm àïí àïì phông.

19. Bïånh hen
Bẩn àậ biïët gị vïì bïånh hen chûa? Thûúâng xuyïn coá 10 triïåu ngûúâi Myä bõ
bïånh hen, khi lïn cún, hổ thúã khô khê, khố nhổc vâ cẫm thêëy hai bìng phưíi
ca mịnh nhû bõ thu hểp lẩi. Bïånh hen cố ngun nhên vêåt l chûá khưng phẫi
têm l. Khi àậ bõ bïånh hen rưìi, sûå kđch àưång vïì têm l nhû súå hậi, lo êu, giêån
dûä... lâm cùng thùèng thêìn kinh, àïìu cố thïí lâm cho bùồnh nựồng hỳn. Tuy rựỗng
oỏ khửng phaói laõ nhỷọng ëu tưë gêy bïånh. Khi lïn cún mâ khưng àûúåc cûáu chûäa
kõp thúâi, bïånh nhên cố thïí chïët.
Bïånh hen cố àùåc àiïím gị khấc vúái cấc bïånh khấc ca cú quan hư hêëp?
Ngun nhên àún giẫn ca hen lâ do lúáp cú ca nhûäng ưëng dêỵn khưng khđ túái
phưíi bõ co thùỉt, khiïën cho àûúâng ưëng hểp lẩi lâm bïånh nhên khưng thúã àûúåc vâ
cú thïí thiïëu ưxy. Mưåt sưë trûúâng húåp sau àêy cố ẫnh hûúãng khưng tưët túái bïånh
vâ cố thïí dêỵn túái sûå lïn cún:
- Thúã khưng khđ cố phêën hoa, bi mưëc, khối thëc, bi bêín.
- Ùn hay ëng nhûäng chêët cú thïí àï phẫn ûáng.
- Bõ hưìi hưåp, xc àưång.
- Lâm viïåc hay cûã àưång nùång nhổc.
- Bõ nhiïỵm bïånh àûúâng hư hêëp.
Bïånh hen cố loẩi nùång vâ loẩi nhể, sûå tiïën triïín ca bïånh thûúâng rêët phûác
tẩp nïn cêìn phẫi cố bấc sơ chó dêỵn viïåc àiïìu trõ vâ thëc thang.
Tuy vêåy, ngûúâi bïånh cố thïí tûå sùn sốc mịnh theo cấc àiïìu chó dêỵn sau:
- Cêìn ëng ln, vâ ëng nhiïìu nûúác hâng ngây (2-3 lđt/ngây).

- Khưng àïí cấc chêët cố mi lẩ trong nhâ, nhêët lâ trong phông ng, núi lâm
viïåc.
- Trấnh khửng duõng gửởi lửng. Thay gửởi lửng bựỗng gửởi tửớng húåp.
- Khöng huát thuöëc.


- Trấnh nhûäng núi cố phêën hoa.
- Khi ra ngoâi trúâi, nïn quêën khùn che muäi vaâ che miïång, nhêët lâ khi thúâi
tiïët lẩnh, àïí sûúãi êëm khưng khđ trûúác khi khưng khđ vâo àûúâng hư hêëp.
- Nïëu àang lâm viïåc, thêëy khố thúã, phẫi ngûng lâm viïåc ngay.
- Trấnh dng cấc thûåc phêím hay thëc ëng cố gưëc sunfit (-S03) trong
thânh phêìn. (Gưëc nêìy thûúâng cố trong rûúåu).
- Khi lùn cỳn hen, phaói ngửỡi dờồy, khửng ỷỳồc nựỗm.
- Caỏc loẩi thëc vâ dng c búm thëc hẩ cún hen thûúâng dng, cêìn phẫi
àïí úã gêìn ngûúâi àïí khi lïn cún vúái tay lâ lêëy àûúåc ngay.
- Phẫi tûå nghe xem mịnh cố dõ ûáng vúái aspirin khưng. Nïn dng
acetaminophen thay aspirin.
Thûúâng, cấc bấc sơ sệ kï toa thëc cho cấc bïånh nhên hen cấc loẩi thëc
sau:
- Bronchodilator - thëc ëng hay phun vâo hổng àïí thúã dïỵ hún.
- Steroid - àïí chưëng lïn cún vị phẫn ûáng vúái cấc chêët lẩ
- Cromolyn sodium àïí hđt àïì phông lïn cún. Khi àậ lïn cún rưìi thị thëc
nây khưng cố tấc dng.

20. Cún sưët ma cỗ khư
Mưåt bấc sơ úã thïë k 19, àậ àùåt tïn cho cùn bïånh nây nhû trïn vị chđnh bẫn
thên ưng, mưỵi khi vïì úã tẩi mưåt cùn nhâ lúåp cỗ khư lâ bõ bïånh. Nay, ngûúâi ta gổi
nhû vêåy thânh quen, d cùn bïånh khưng liïn quan gị túái cỗ.
Nhiïìu ngûúâi bõ bïånh nây vâo ma xn. Cố ngûúâi bõ quanh nùm vúái cấc
triïåu chûáng: chẫy nûúác mùỉt, nûúác mi, bõ xung huët, ngẩt thúã. Ngun nhên

chđnh ca bïånh, lâ sûå phẫn ûáng ca cú thïí vúái khưng khđ bõ ư nhiïỵm.
Sau àêy, lâ mưåt sưë lúâi khun:
- Quết dổn sẩch quanh nhâ cho hïët cấc cỗ dẩi lấ cânh, hẩt mc vâ mưëc.
Ch khưng àïí chố lâm bêín vị chng hay tha rấc, xûúng vâ phống ụë.
- Àống cûãa phông khi túái ma cố phêën hoa úã cấc cêy quanh nhâ, vâ cố khi
àưå êím ca khưng khđ cao.
- Dng mấy àiïìu hoâ khưng khđ àïí lâm êëm vâ lổc sẩch khưng khđ phông
ng. Cấc àưì vêåt úã phông ng phẫi ln sẩch seä.


- Cấc phông phẫi quết bi sẩch vâ thoấng.
- Cêìn giùåt chùn, mïìn ln, nhêët lâ chung quanh mïìn phẫi giûä sẩch vị
phêìn nây tiïëp xc vúái mi, miïång).
- Trấnh khưng phúi khùn trẫi giûúâng, qìn ấo ngoâi trúâi vị cấc phêën hoa
vâ bi dïỵ bấm vâo.
Nïëu viïåc phông bïånh nhû trïn đt hiïåu quẫ, nïn hỗi kiïën bấc sơ àïí dng
thïm cấc thëc nhû:
- Thëc chưëng histamin (antihistamin) àïí hẩn chïë sûå phẫn ûáng ca cú thïí
àưëi vúái cấc chêët lẩ. Nïn dng thëc nây 30 pht trûúác khi ài ra ngoâi.
- Thëc lâm thưng mi vâ àûúâng hư hêëp (ëng vâ phun), nïn ch khưng
dng thëc nhỗ mi quấ 3 ngây liïìn àïí cú thïí khỗi quen thëc: cûá phẫi cố
thëc thị mi múái thưng.
- Thëc nhỗ mùỉt.
Ngoâi ra, bấc sơ côn cố thïí cho dng cấc loẩi thëc nhû:
- Cromolyn sodium vâ steroids.
- Thëc miïỵn dõch.
- Xết nghiïåm mêỵu da àïí biïët da dïỵ phẫn ûáng vúái cấc loẩi chêët gị.
- Thëc chđch chưëng phẫn ûáng.

21. Viïm phïë quẫn (cëng phưíi )

Nïëu bẩn lïn mưåt cún ho khưng sao nến lẩi àûúåc, cún ho tûúãng chûâng nhû
bưëc tûâ dûúái ngốn chên bưëc lïn, thêëm thđa toân thên, thị àng lâ bẩn bõ viïm
cëng phưíi, côn gổi lâ viïm phïë quẫn rưìi.
Ngûúâi ta phên biïåt viïm phïë quẫn cêëp tđnh vâ viïm phïë quẫn mẩn tđnh,
cùn cûá vâo thúâi gian bïånh tưìn tẩi vâ hêåu quẫ ca bïånh.
Viïm phïë quẫn cêëp tđnh thûúâng sinh ra do lúáp mâng nhêìy úã phïë quẫn bõ
vi-rt têën cưng, hóåc bõ viïm nhiïỵm vị mưi trûúâng (khối thëc lấ chùèng hẩn),
khiïën phïë quẫn bõ sûng vâ àau rất. Viïm phïë quẫn thûúâng dêỵn túái viïm xoang
hóåc viïm cấc àûúâng hư hêëp. Bïånh cố thïí lêu tûâ 3 ngây túái 3 tìn lïỵ.
Triïåu chûáng àêìu ca viïm phïë quẫn cêëp tđnh lâ ho, ngûúâi úán lẩnh, sưët
thêëp, àau hổng vâ bùỉp thõt.
Caách chûäa trõ:


- Xửng muọi bựỗng caỏch hủt hỳi nỷỳỏc noỏng (nùởu coỏ duồng cuồ hay maỏy hủt caõng
tửởt).
- Phun thuửởc bựỗng mấy phun vâo hổng.
- Dng thëc khấng sinh.
- Dng aspirin hay acetaminophen àïí trõ sưët vâ àau nhûác.
- Dng thëc long àúâm vâ kđch thđch ho àïí tưëng àúâm ra.
- Nựỗm nghú
- Uửởng nhiùỡu nỷỳỏc.
- Khửng huỏt thuửởc.
ùớ sỷỏc khoóe phc hưìi hoân toân, nhiïìu khi phẫi cêìn túái 1 thấng. Nïëu sau
khi chûäa trõ 1 tìn, khưng thêëy bïånh thun giẫm, cêìn ài khấm bấc sơ, vị cố
thïí bïånh chuín sang thânh viïm phưíi.
Ngûúâi bõ viïm phïë quẫn mẩn tđnh ho nhiïìu vâ cố nhiïìu àúâm hún, bïånh cố
thïí kếo dâi tûâ 2 thấng túái 2 nùm - phêìn lúán lâ àân ưng. Cùn bïånh thûúâng lâm
cấc phïë nang bõ tưín thûúng ẫnh hûúãng túái chûác nùng thúã ra, hđt vâo ca phưíi
nïn cố ẫnh hûúãng xêëu túái toân hïå thưëng hư hêëp.

Nhûäng triïåu chûáng ca viïm phïë quẫn mẩn tđnh lâ:
- Húi thúã ngùỉn khi hđt vâo.
- Thúâi gian nghó giûäa thúã ra hđt vâo, ngùỉn.
- Ho cố àúâm àùåc, vâng.
Nhûäng ngûúâi dïỵ mùỉc chûáng viïm phïë quẫn mẩn tđnh lâ nhûäng ngûúâi úã
trong vng khưng khđ bõ ư nhiïỵm ca khu cưng nghiïåp; nhûäng cưng nhên tiïëp
xc vúái bi kim loẩi, súåi bưng, vẫi; nhûäng ngûúâi ht thëc lấ.
Àïì phông bïånh viïm phïë quẫn mẩn tđnh, nïn:
- Trấnh nhûäng núi ư nhiïỵm. Nïëu cêìn thiïët phẫi cố mùåt, nïn cố bùng che
mi, miïång.
- Khưng ài ra àûúâng trong thúâi gian khđ bõ ư nhiïỵm nùång.
- Dng cấc thûá thëc long àúâm, thưng khđ quẫn vâ cấc thëc khấng sinh
khi bõ bïånh, theo sûå chó dêỵn ca thêìy thëc.
- Nïëu bïånh kếo dâi quấ mưåt tìn, nhêët thiïët phẫi ài khấm bïånh, coi cố
phẫi bïånh tiïën triïín thânh viïm phưíi hay khưng.


22. Àau thûåc quẫn
ÚÃ M cho túái ngây nay, cố nhiïìu cùn bïånh bõ gổi sai vúái thûåc chêët ca
chng, nhûng vị thối quen ngûúâi ta vêỵn khưng àưíi tïn. Chùèng hẩn, sau mưåt
bûäa ùn ngon, bẩn bưỵng thêëy àau rất úã dûúái ngûåc trấi, tẩi vng tim. Ngûúâi M
gổi àố lâ chûáng "Bỗng tim" (Heartburn). Thêåt ra, chûáng àố chùèng cố liïn quan
gị túái tim cẫ, mâ ngun nhên lẩi do dõch tiïu hoấ úã dẩ dây, cố tđnh a-xđt, trâo
lïn phđa trïn, chưỵ ưëng thûåc quẫn nưëi vúái dẩ dây. Võ trđ nây úã ngay phđa sau tim:
àố lâ hiïån tûúång àau àoẩn cëi ưëng thûåc quẫn.
Dẩ dây (bao tûã), cố mưåt lúáp mâng bïn trong bẫo vïå, nïn khưng cẫm thêëy
tấc dng ca a-xđt (trûâ trûúâng húåp nhûäng ngûúâi bõ loết dẩ dây, chưỵ loết khưng
cố mâng bẫo vïå). Phêìn ưëng thûåc quẫn khưng cố lúáp bẫo vïå, nïn khi tiïëp xc vúái
dõch tiïu hoấ cố tđnh a-xđt lâ chng ta cẫm thêëy àau rất ngay.
Cố thïí do nhûäng ngun nhên sau:

- Ùn nhiïìu thûác ùn khố tiïu.
- Ùn nhanh.
- Ùn nhiïìu chololate, tỗi, hânh, cấc chêët cay nhû bẩc hâ...
- Ht thëc sau khi ùn.
- ëng câ phï, rûúåu.
- ëng thëc aspirin
- Cố chûáng thoất võ, lâ mưåt dõ têåt ca dẩ dây, cố mưåt àoẩn trïn bõ như lïn
sất chưỵ nưëi vúái thûåc quẫn, khiïën dõch tiïu hoấ ca dẩ dây dïỵ trâo lïn thûåc
quẫn. Gêìn mưåt nûãa sưë ngûúâi trïn 60 tíi hay cố dõ têåt nây.
Cấch chûäa khỗi àau:
- Ngưìi thùèng ngûúâi hay àûáng dêåy, ài ài lẩi lẩi mưåt lất.
- Trấnh ci ngỷỳõi hay nựỗm, vũ nhỷ vờồy, dừch tiùu hoỏa ỳó dẩ dây dïỵ trân lïn
thûåc quẫn.
- Nïëu bõ àau ban àïm, khệ nhưím dêåy vâ gưëi cao àêìu.
- Tịm cấch lâm cho ngûúâi nhể cên búát ài. Ngûúâi bếo mêåp vâ ph nûä cố
mang (bêìu), dïỵ bõ àau thûåc quẫn vị dẩ dây cố thïí bõ àưån phưìng lïn úã chưỵ cëng
thûåc quẫn.
- Trấnh khưng ùn no quấ. ùn thûác ùn dïỵ tiïu.


- ëng 1-2 mỵng magnesium hydroxđt pha nûúác 1-2 giúâ/lêìn.
Ch : nhûäng ngûúâi cố bïånh tim, bïånh thêån, ấp huët cao phẫi hỗi kiïën
bấc sơ trûúác khi dng cấc loẩi thëc chưëng a-xđt nhû trïn.
- ëng mưåt ly sûäa. Sûäa khưng cố tđnh trung hoâ a-xđt nhûng lâm giẫm
àau, rất.

23. Bïånh tấo bốn
Cc phên cûáng, ngùỉn, thoất ra ngoâi mưåt cấch khố khùn: àố lâ àùåc àiïím
ca bïånh tấo bốn. Ngûúâi ta khưng coi àêy lâ mưåt "bïånh" nhû cấc bïånh khấc, tuy
ngûúâi bõ tấo bốn cẫm thêëy rêët khố chõu. Mc àđch ca viïåc chûäa trõ bïånh tấo

bốn lâ lâm cho bưå råt lâm viïåc àïìu àùån vâ chùm chó hún theo cấc biïån phấp
sau:
- Ùn nhiïìu rau vâ trấi cêy, vị àêëy lâ cấc chêët cố nhiïìu xú. Cấc chêët xú cố
khẫ nùng ht nûúác núã ra, khi ài qua chưỵ hểp cố thïí bõ nến nhỗ lẩi. Do àố, phên
mïìm vâ dïỵ di chuín trong råt àïí thoất ra ngoâi.
- Ùn cấc bấnh lâm tûâ ng cưëc vâ cấc loẩi hẩt.
- ëng nhiïìu nûúác.
- Têåp thïí dc vâ nùng hoẩt àưång àïí råt cng cûã àưång theo.
Khi thêëy cêìn ài tiïu nïn ài ngay, khưng nïn nhõn.
Nïn nhúá: cấc loẩi thëc chưëng a-xđt, cố sùỉt vâ húåp chêët sùỉt trong thânh
phêìn àïìu cố thïí gêy tấo bốn cho nhûäng ngûúâi vưën àậ hay bõ tấo bốn rưìi.
- Cố thïí hỗi bấc sơ àïí ëng thëc lâm phên mïìm.
Nïëu sau khi ấp dng nhûäng biïån phấp trïn mâ khưng cố kïët quẫ, hậy
dng túái biïån phấp: ëng thëc tiïu, hay thëc têíy. Khưng nïn ëng thëc tiïu
vâ têíy ln vị nhû vêåy sệ lâm cho råt mêët dêìn nhûäng phẫn xẩ eo bốp tûå nhiïn
àïí chuín phên ra ngoâi. Têíy nhiïìu cng lâm cho cú thïí mêët cờn bựỗng vùỡ
lỷỳồng caỏc hỳồp chờởt coỏ kim loaồi trong cú thïí.
Viïåc tht rûãa nhiïìu cng cố tấc dng khưng cố lúåi cho råt nhû trïn.
Nïëu bẩn bõ tấo bốn liïn tc, nïn ài túái bấc sơ khấm àïí xấc àõnh rộ vị
ngun nhên côn cố thïí gêy nïn búãi:
- Mưåt sưë thëc àậ ëng.
- Mưåt sưë vêën àïì vïì sûác khỗe nhû: cố bïånh trơ liïn quan túái cấc cú vông úã
hêåu mưn; tuën giấp hoẩt àưång ëu; bïånh viïm ruöåt.v.v..