Tác động của môi trường gia đình đến tình trạng rối loạn lo âu và trầm cảm của học sinh trung học phổ thông

TAG DONG GUA MOI TRUONG GIA DINH
DEN TINH TRANG ROI LOAN LO AU
VA TRAM CAM CUA HOC SINH
TRUNG HOC PHO THONG
Bai viet la mot phan ket qua nghien cilu cua de tai cap bo 2017 - 2018: Tuang quan
giU'a moi trirdng gia dinh, trwdng hoc va sire khoe tinh than cua hoc sinh tning hoc pho
thong-, Vien Tam ly hpc chfl tri; PGS.TS. B6 Ngpc Khanh lam chD nhiem.
PGS.TS. Le Thi Thanh Huong

TOM TAT
Muc dich ciia nghien dm la tim hieu tdc dpng dia mdi trudng gia dinh den
tinh trang rdi logn lo du, trdm cdm cua hpc sinh trung hpc phd thdng. Bdng hdi gom
cdc thang do cd dp tin cdy dao dpng tit 0,66 den 0,90 vd mpt so cdu hdi ve thdng tin
ngudi trd lai Ket qud khdo sdt tren 758 hpc sinh trung hoc pho thdng tai Hd Npi,
Hog Binh, Thanh Hoa cho thdy, moi trudng gia dinh, cu the, nhiing khia cgnh nhu
bao luc gig dinh, tdm Irgng dm tinh ciia bo, ddc biet Id tdm trang dm tinh ciia me vd
su hieu nhau giiia cdc thdnh vien gia dinh Id nhiing yeu to cd khd ndng du bdo a mite
cd y nghia thdng ke ddi vdi tinh trang roi logn lo du vd trdm cdm cita hpc sinh trung
hpc phd thdng. Viee gldm thieu nhiing yeu to lieu cue, tdng cudng su hieu nhau gida
bo, me, con cd the gldm thieu cdc bieu Men khong mong mudn a cdc con lita tuoi hpc
sinh THPT.
Tu khoa; Moi trudng gia dinh: Hpc sinh THPT: Roi logn lo du cua hpc sinh
THPT: Trdm cdm cua hpc sinh THPT.
Ngdy nhdn bdi: 22/4/2019; Ngdy duyet ddng bdi: 25/5/2019.
1. Dat vSn de
Da CO nhilu nghien cuu cho thay, moi truong gia ditih voi nhiing khia
canh khac nhau co tae dong nhat djnh den sue khoe tinh than ciia eon it eae lira
tuoi khac nhau. Chjng ban, mot s6 nghien cuu da tim thay, co moi lien he giOa
bao lire cam xuc va bao luc thi cbfe d5i vtji tre va cac bieu hien tram cam, su bic
gian, sir phan ly, roi loan stress sau chan thucmg (PTSD), su lo au, moi quan tam
ve tinh due va hanh vi xam kich a tre (Sebre S., Sprugevica I., Novotni A.,

Bonevski D., Pakalniskiene V., Pcpescu D., Turchina T., Friedrich W., Lewis O.,

TAP CHI TAM Ly HOC, So 6 (243), 6 - 2 0 1 9


2004; Cohen T.A., Mannarino A.P.; Murray L.K.; Igelman R., 2006; Damant,
Dominique, Lapierre, Simon; Lebosse, Catherine; Thibault, Sylvie; Lessard,
Genevieve; Hamelin-Brabant, Louise; Lavergne, Chantal; Fortin, Andree, 2010...)•
Viec tre phai chung kien nhtrng hanh vi bao luc giiia nguoi Ion trong g'^
dinh cung co tae dpng din hanh phuc tam ly (psychological well-being), ^V
phat trien cam xiic, hanh vi, nhan thiic va phat trien xa hoi cila tre trong hg^"
han ciing nhu trong dai ban, tao ra nhung vSn di o tre. NhQng van de ve hanh
vi, cam xiic va xa hoi nhu: hanh vi xam kich, ch6ng doi, cam xuc so hai, lo au,
r6i loan stress sau sang chan, hanh vi thu dong va lanh dam, buon chan,^quan
be xa hoi ngheo nan, tinh tu tin va tu danh gia ban than thip. Nhirng van de
nhan thiic va thai do nhu: chiic nang nhan thiic thap, thuc hien khong tot cac
nhiem vu 6 trucmg, lop, thieu ky nang giai quyet viin de, co niem tin vao khuoii
mau gioi mpt each ciing nhac... Nhtrng van de Iau dai nhu: miic dp cao ve
trim cam khi Ion hon, co cac trieu chiing tin thuang, tu danh gia ban than thap
va su chiu dung tang eao trong eae cupc bap luc giUa nhu-ng nguoi Ion, roi lc?n
stress sau chin thuang, Iam dung rupai va chat gay nghien (Dodd, Lynda
Warren, 2009; Cummings E.M., Jannord R.J. & Zahn-Waxier C , 1985; LyonsRuth K., 1996...).
Cung da CO mot so tae giii nghien ciiu tren tre em Viet Nam ve tae dong
cua moi truong gia dinh den siic khoe tinh than noi chung, tinh trang benh tam
ly noi rieng. Tuy nhien, nhung nghien eiiu ve van de nay chua nhieu. Lion nua,
trong nhung nghien ciiu cua minh, mSi tae gia chi quan tam den mpt vai khia
canh nao do eua moi trucmg gia dinh. Ching han, nghien ciiu tren 141 tre dang
sing trotig hoan canh gia dinh c6 bao lijc, Nguyin Ba Dat (2014) nhan thiy,
51,7% si em co dau hieu, trieu chiing lam sang cua rii loan stress sau sang
chin. Nghien cilu teen 172 nam o trucmg giao duong va 172'nam o cong ding

Ilia tuii tit 13 den 16, Tran Thanh Nam (2015) nhan thiy, phong each lam cha
me de dai, nuong chieu du bao 7 trong so 8 nhom rii loan hanh vi, cam xiic a
hpc sinh (gom: roi Ic)?n lo au, tram cam, thu minh trim cam, than phiin ca thi,
van de xa hpi «>" ^^ f . ^ ^ y . ™n de cha y, hanh vi xam kich va hanh vi pha
luat); phpng each dpc doan du bao 5 trong 8 nh5m roi loan do
Trpng nghien cilu ciia minh, chung tai ciuan tam din 5 khia canh thi
hien moi truang gia dinh, bao gom: Gan ket bo - me . ™ = ™'^
^f\T
nhau giOa cac thanh vien gia dinh; Bao luc gia dinh; Ky vons cirt!^ ''^ " -r-^"
trang am tinh ciia bo, me. Trpng so nay, c6 3 khia canh Jugc x
"^l- ™
ban. Khia canh bap luc gia dinh dupe phan nho hon xuit phat t^^ I t
"^'
vi cac dii tuang trong quan he bao luc, gom: Bao luc giua be, ' " ^ ""^^
eua b i dii voi con; Bap luc eiia me dpi voi can. Khia canh ky VOT'A
^^^
hiiu theo 2 goe dp la ky vpng cua bo va ky vpng ciia me. Khia canL'™
•"n tam trang
TAPCHiTAM Ly HOC, Si 6 (24vrr~~


am tinh ciing tim hiiu theo 2 goe dp tuong tu, gom tam trang am tinh cua me;
tam trang am tinh ctia bo. Vi vay, co tat ca 9 yeu to the hien moi trucmg gia
dinh ctia hoc sinh thupc mau nghien eiiu. Viec tim hieu ciing luc nhieu yeu tp
the hien mpi truong gia dinh chp phep khpng chi du bao dupe miic dp tae dpng
eua tirng yiu to den sire khoe tinh than noi chung, tinh trang benh ciia hpc sinh
noi rieng, ma quan trpng ban, nguoi nghien eitu co the phat hien ra sir tuong
tae giua eae yeu to do va tim ra duae nhu:ng mo hinh du bao sat ban vol thuc
tien cupc song, bdi trong thuc tien cupc song, sHc khoe tinh than cua moi ca
nhan luon chiu tae dpng cila nhieu yeu to khac nhau.

Nhung phan tich trpng bai nay nham tra loi mot so cau hoi sau:
1. Co moi quan he co y nghia thong ke giQa cac yen to thupc moi truong
gia dinh duae nghien ciiu va tinh trang roi loan lo au, tram cam ciia eon liia
tuoi hpe sinh trung hpe php thong (THPT) a nude ta hien nay hay khong?
2. Neu CO thi cac moi quan he do nhu the nao?
3. Kha nang du bap eiia eae yeu tp thupc moi trucmg gia dinh doi vol
tinh trang roi loan lo au, tram cam cila con nhu the nap?
2. Mau va phu'ong phap nghien cuu
2.1. Mau vd dia ban nghien ciiu
Miu khap sat gpm 758 hpc sinh trung hpc pho thong (lap 10, lop II va
16p 12) tai 3 tinh: Hoa Binh (24,9%), Thanh Hoa (34,8%), Ha Npi (40,3%).
Trong mau nghien ciru co 43,3% hpc sinh nam va 56,7% hpc sinh nu.
2.2. Phuang phdp va cdng cu nghien ciru
Phuang phap chinh dupe sil dung de thu thap du lieu thuc tien la khap
sat bang bang hoi.
Cong cu nghien ciru - bang hpi gom nhQng cau hoi nham thu thap du
lieu lien quan din 3 noi dung chinh, gim: 1) Nhung thong tin nhan khiu ciia
hpc sinh; 2) Nhitng thdng tin vi mpi trudng gia dinh; 3) Nhung thdng tin ve
Siic khae tinh thin ciia hpe sinh, bap gim ca tinh trang rdi ban lo au, tinh trang
tram cam.
Cac cau hdi nhim thu thap thdng tin vi dae diem nhan khau cila hpe
sinh gim nhung thdng tin vi dja ban sinh sing, gidi tinh, hpe lire, xep Ipai dap
diic trpng hpc ky vera qua, cp ban than hay khdng...
Cac thdng tin vi mdi trudng gia dinh cila hpc sinh dupe thu thap nhd 9
thang do duoc thiit ki bdi nhdm nghien ciiu dua tren ca sd tham khao mpt sd
bang ke eila cac tae gia di trudc (ching ban, thang do Mdi trudng gia dinh cua

TAP CHI TAM Ly HOC, s i 6 (243), 6 - 2019

5

Moos R.H. & Moos B.S., 1994; Bang khai cua tre em vi hanh vi ciia bd me
eua Schaefer E.S., 1965;...). Cac thang do cd dp tin cay Alpha ciia Cronbach
hieu chinh dao ddng tir 0,67 din 0,90.
Thang do ve tinh trang roi loan lo au (vi du cac nhan xet: Trong 1 thang
qua "Em lo lang dieu gi do khdng ro rang, khd tap trung va de ndi cau voi^ai
do"; "Khi lo lang, em cam thiy: bin chin, dung ngdi khdng yen, dau cang iau,
run ray, khdng cd kha nang thu gian"... vdi cac phuang an tra loi tit khong co 0 diim din hiu bit hoac tit ca thdi gian - 3 diim), tinh trang trim cam (vi du:
Trong 2 tuan qua "Em cam thay nan chi, tram budn hay tuyet vpng"; "Em cam
thay it mudn tham gia cac boat ddng vui choi - giai tri hoac it cd cam giac thich
thii khi tham gia cac boat ddng. nay" vol cac phuong an tra Idi tir khdng ngay
nao - 0 diim din gan nhu mpi ngay - 3 diem), dupe xay dung tren co so cac
tieu chuan chan dpan bieu hien rpi Ipan lo au, tram cam ciia hpc sinh THPT
thep DSM-V cd dp tin cay iin luat la: 0,75 va 0,88.
Dya tren cac ticu chuan chan doan, eae mire roi loan lo au duoc phan
nhu sau: 0 - 4 diim: Khdng lo au; 5 - 9 diim: Lo au nhe; 10-14 diem: Lo au vita;
15-21 diem: Lo au nang. Cdn cac mile rdi loan tram cam dupe phan nhu sau:
0 - 4 diem: Khdng tram cam; 5 - 9 diem: Cd nguy co tram cam; 10 - 14 diem:
Trim cam nhe; 15-19 diem: Tram cam vtra; 20 - 27 diem: Tram cam nang.
2.3. Cdc phep phdn tich dUlieu
De phan tich mdi quan he giQa mdi trudng gia dinh va rdi loan lo au, trim
cam d hpc sinh, cac phep phan tich sau day da dupe sir dung: Phan tich dp tin
cay, phan tich yeu td, phan tich tucmg quan va bdi quy dan bien, hoi quy da biin.
Trong xir ly dQ lieu, y nghTa eila cac diem trung binh (DTB) dupe quy
ude nhu sau: DTB cang cao tbi ndi dung dupe do cang the hien ro.
Khao sat thuc tien dupe tien hanh vao thang 4 - 5 nam 2017.
3. Ket qua nghien cii'u va ban luan
3.1. Tdc dpng cua moi trudng gia dinh din tinh trang rii loan lo du
ciia hpc sinh trung hpc pho thong

Trong ting sd 728 hpe sinh cung cip thdng tin thi cd 309 em (chiim
42,4%i) khdng cd rdi loan lo au, 419 em (chiim 57,6%) cd rii loan lo au 6 cac
muc khac nhau (trong dd, miic nhe: 309 em, chiim 42,4%; miic vira: 99 e„
chiem 13,6% va mirc nang: II em, chiim 1,5%). Ket qua phan tich dir lie'
nham so sanh biiu hien cac yeu to thudc mdi trudng gia dinh cua 728 hoc si h
nay phan theo nhdm tinh trang rdi loan lp au ehp thay, nhin chung, mdi truon
gia dinh cila nhdm hpc sinh ed rdi Ipan lp au it thuan Ipi ban so vdi nh'

TAP CHI TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6-2019


khdng ed rdi loan lo au: su gan ket bd - me - con yeu ban, cac thanh vien trong
gia dinh it hieu nhau, it chia se vdi nhau han, bap lire gia dinh (giQa bd, me
hoac ciia bd hoac me ddi vdi con) xay ra nhieu hem, ddng thdi ky vpng theo
hudng tao ap lire cho con ctia bd, me cung cang cao hpn va di liin thep dd la
tam trang am tinh ciia bd, me nang ne hem (tir p < 0,001 din p < 0,05). Trpng 8/9
yeu td thupc mdi trudng gia dinh dugc nghien ciru da cd thi quan sat thay, cd su
khac biet giQa nhdm hpc sinh khdng cd rdi loan lo au va nhdm cd rdi Ipan lp au
d mirc nhe. Sir khac biet giua nhdm cd rdi Ipan lp au d muc nhe va nhdm cd rii
loan lo au vua hpac nang cung thi bien d 7/9 yeu td (tu p < 0,001 din p < 0,05).
Nhtmg giQa nhdm cd rdi loan lo au d mirc vira va nang chi cd khac biet d 2 yiu
td gdm bao luc giQa bd va me va tam trang am tinh cua me (p < 0,05). Nhu vay,
cd thi thay, giua mdi trudng gia dinh va tinh trang rdi loan lo au ed moi quan he
nhat djnh (he sd tuang quan dao dpng tu 0,1 den 0,45 tiiy theo tung yiu td thudc
mdi trudng gia dinh; p < 0,01). Sir khac biet the hien ro nhat khi so sanh giua
nhdm hpc sinh khdng cd rdi loan lo au va nhdm ed rdi Ipan lp au va sy khac biet
giam dan khi sp sanh giQa cac nhdm hpc sinh cd mite dp rdi loan lo au khac nhau.
Bdng 1: Khdc biet ve mpt so khiu cgnh moi truang gig dinh giUa
cdc nhom hoc sinh phdn theo mite dp roi logn lo du
Khac biet ve mot so khia canh

moi trirong gia dinh (DTB)

P

Khac biet ve mot so khia canh
moi trirorng gia dinh (DTB)

Gdn ket bo- me- con:
F - 6,54: p < 0,001

P

Bao luc ciia me ddi vdi con:
F= 17,85; p< 0.001

Nhom 1 (3,14) > Nhom 2 (3,05)

0,040

Nhom 1 (0,67) < Nhom 2 (0,96)

< 0,001

Nhom 1 (3,14) > Nhom 3 (2,92)

0,001

Nh6ml(0,67)
< 0,001

Nhom 1 (3,14) > Nhom 4 (2,58)

0,002

Nhom 1 (0,67) < Nhom 4 (1,20)

0,014

Nhom 2 (3,05) > Nhom 4 (2,58)

0,010

Nh6m2(0,96)
0,011

Bao lite ciia bd doi vdi con:
F - 14.91: p < 0,001

Chia se - hieu nhau:
F- 14,15: p< 0,001
Nhom 1 (2,93)>Nh6iTi2(2,81)

0,014

Nhom 1 (0,66) < Nhom 2 (0,86)

< 0,001

Nhom 1 (2,93) > Nhom 3 (2,54)

< 0,001

Nhom 1 (0,66)
< 0,001

Nhom 1 (2,93) > Nhdm 4 (2,22)

< 0,001

Nhom 1 (0,66)
0,001

Nhom 2 (2,81 ) > Nhom 3 (2,54)

< 0,001

Nh6m2(0,86)
0,001

Nhom 2 (2,81) > Nhom 4 (2,22)

0,002

Nhom 2 (0,86) < Nhom 4 (1,34)

0,022

TAP CHI TAM Ly HOC, s i 6 (243), 6-2019


Ky vong cua me doi vdi con:
F = 10,22: P < 0,001

Bao lite bo - meF- lS.75;p< 0.001

j

Nhom 1 (2,09) < Nhom 2 (2,20)

0,024

Nhom 1 (0,55) < Nhdm 2 (0,70) _0;M1_

Nhom 1 (2,09) < Nhom 3 (2,46)

0,000

Nhom 1 (2,09) < Nhom 4 (2,50)

0,030

Nhom 1 (0,55) < Nhdm 3 (0,96) _Nhdm 1 (0,55) < Nhdm 4 (1,35) _<^fim_

Nhdm 2 (2,20) < Nhdm 3 (2,46)

< 0,001

Ky VQng ciia bo doi vdi con-.
F - 153: p< 0,05
Nhom 1 (1,87) < Nhdm 3 (2,07)

0,033

Nhdm 1 (1,87)
0,009

Nhdm 2 (1,20)
0,015

Nhdm 2 (0,70) < Nhdm 3 (0,96)

< 0,001

Nhdm2(0,70)
<0,001

Nhdm 3 (0,96) < Nhdm 4 (1,35)
Tdm trang am tinh ciia me:
F = 41 76: p< 0.001

< 0,001

Nhdm 1 (0,50) < Nhdm 2 (0,74) < 0,001
Nhdml (0,50)
Tdm trang dm tinh ciia bo:
F'36.32: p< 0.001

< 0,001

Nhdm 1 (0,41) < Nhdm 2 (0,66)

< 0,001

Nhdm 1 (0,50) < Nhdm 4 (1,47) < 0,001

Nhom 1 (0,41)
< 0,001

Nhdm 2 (0,74) < Nhdm 3 (1,06)

< 0,001

Nhom 1 (0,41)
< 0,001

Nhdm 2 (0,74)
< 0,001

Nhom 2 (0,66) < Nhdm 3 (0,89)

< 0,001

Nhdm3(l,06)
0,011

Nhdm 2 (0,66)
0,004

Ghi chu-. Cdc nhom so sdnh: Nhom 1: Khong roi loan lo du; Nhdm 2: Roi loan I
Nhom 3: Roi loan lo du vita; Nhom 4: Roi loan lo du nang.
Vdi thang do Sy gan ket bd - me - con; Chia se - hiiu nhau: Diim trung
binh thang do cang cao thi su gan ket, chia se - hieu nhau cang cao. Vdi cac
thang do Bao lye giua bd - me; Bao luc ciia bd - me ddi vdi eon, Ky vpng cila
bd, me; Tam trang am tinh ciia bd, me, diem trung binh thang do cang cao thi
bao lye cang bay xay ra, ky vpng va tam trang eua bd, me cang tieu cue.
Phep phati tich bdi quy bdi vdi phuong phap lya chon timg bude
(stepwise) cho thay, cd tdi 5 md binh bdi quy cd the dy bao vi su thay dii ciia
tinh trang rdi loan lo au cua con liia tudi THPT (miu gdm 728 hpc sinh) Mirc
dp du bap dao ddng tir 18,2%i (md binh 1 yeu td) den 25% (md hinh 5 yiu ti)
nhOng thay dpi trpng tinh trang rdi loan lo au cila eon. Trong cac mo hinh ri
bap nay, tam trang am tinh ciia me ludn ia bien sd cd kha nang dy bao cao nh"t
tiip din la bao lye giOa bd - me. Tu nhQng md hinh dy bao nay cd thi nhan th''
mdt sd diem sau day: Thu nhit, trpng md hinh 5 yeu td, cd tdi 3/5 yju ^(,'^,-.

TAP CHI TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6-2019

quan den ngudi me. Dieu nay cho thay, mdi quan he me - eon la mdt bien sd rat
cd y nghia ddi vdi con liia tudi THPT ndi chung, vdi viec dy bao tinh trang rdi
loan lo & cua cac em ndi rieng. ThQ hai, bao luc gia dinh cd lien quan den
ngudi me (khdng phan biet ngudi me bi bap lye hay la ngudi gay baa lye) cung
la nhung bien sd can dupe quan tam. Thu ba, sy chia se - hiiu nhau giQa cac
thanh vien gia dinh la yeu td cd kha nang giam thieu tinh trang rdi loan lo au d
con, song kha nang du bao cda yeu to nay thap hon so vdi yiu td tam trang am
tinh cita me va bap lye giQa b i - me. Tu day cd the thay rang, nhQng khia canh
tieu eye trong mdi trudng gia dinh se cd tae dpng den cam xile cila cpn nhanh va
manh ban so vdi cac khia canh tich eye. Day la dieu rat dang dupe nhung ngudi
trong cudc quan tam, bdi thuc ti cupc sdng chp thay, di tap dung dupe nhQng
mdi quan he tich cue ddi hdi thdi gian va tam sire nhieu hpn rat nhieu so vdi viec
pha buy mdi quan he nay bang each iing xit tieu cue do sy chi phdi cila nhung
cam xiic bpt phat. Thir tu, khi la mpt bien si doe lap don nhat, neu sy gan ket
giQa cac thanh vien gia dinh tang len thi tinh trang rdi loan lo au d con se giam
di, dit mdi tucmg quan nay kha yeu (r = -0,16; p < 0,01) va biin sd nay cd kha
nang dy bao dupe khpang 2,6% nhung thay ddi trpng tinh trang rdi loan lo au
cila con (F = 18,85; p < 0,001). Day la mil quan he nghich chiiu tuong tu nhu
mil quan he giQa su chia se - hiiu nhau giua bd, me, con va tinh trang rdi loan
lo au d con. The nhung trong 4 md hinh dy bao diu tien, tae ddng cda yiu id gan
ket giQa bd - me - con khdng cdn d muc ed y nghia thdng ke. Trong md hinh dy
bao 5 yeu td, tae ddng cua yeu td nay lai cd y nghia thdng ke va diem dang chu y
la sy gan ket giQa bd - me - con lai lam gia tang tinh trang rdi loan lo au eiia eon
(beta ^ 0,13; t ^ 2,47; p < 0,05), trong khi bien sd sy chia se - hieu nhau giQa eae
thanh vien gia dinh van cd tae dyng giam thieu tinh trang do. Cau hdi dat ra la
sy tuang tae giua cac yeu td nao thudc mdi trudng gia dinh va sy tuang tae
dd dien ra nhu the nao da lam thay ddi chieu hudng tae dpng cda yeu td gan
ket bd - me - con?

Di tra Idi cau hdi neu tren, cac bude xu ly hdi quy bdi theo cap 2 bien, 3
bien, 4 bien trong cac bien sd cd y nghia dy bao trong cac md hinh hdi quy neu
tren, ddng thdi yeu td gan kit giQa cac thanh vien gia dinh ludn la mdt trong
cac nhdm biin sd dd da duoc thye hien nhim tim ra yiu td trung gian tao nen
sy thay ddi chiiu hudng tae ddng cila yiu td gan ket giQa cac thanh vien gia
dinh. Quan sat cac kit qua thu dupe cho thiy, trong cac md hinh hdi quy vdi
tirng cap 2 biin ddc lap, trong dd ed I biin la sy gan ket b i - me - eon, 1 bien
la 1 trong bin bien ddc lap cdn lai trpng cac md hinh neu tren thi tae ddng cua
yiu t i gin ket deu khdng dat miic y nghia thing ke. Khi 2 yeu td the hien bap
lye gia dinh la bap lye giQa b i - me va bap luc eua me ddi vdi cpn ciing tae
ddng vdi yiu td gin kit giQa bd - me - con thi chieu hudng tae ddng cua yeu td

TAP CHI TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6 - 2 0 1 9


gin kit da thay ddi (dCi mire dp tae ddng cua yiu td nay van chua cd y_ng
thing ke). Phai chang, nhQng each ung xit tieu eye cila bd, me da lam mf
nghia tich cue eila sy gin kit? Tuy nhien, kit qua phan tich eung ehp * " ' ' ' . ^
kit hpp tae ddng ciing biin sd chia se - hiiu nhau thi chiiu hudng tae dpng
yiu td gin kit ciing thay ddi (du 2 yiu td nay cd tuong quan thuan_kharo.^^
vdi nhau). Ngoai ra, chi khi kit hap tae dpng cung vdi 3 trong so '*7^" ^
(ngpai sy gin kit) mdi cd kha nang du bao trong cac md hinh dy bao neu ^_^^
ding thdi trong s i dd phai cd sy hien dien cila yiu td chia se - hieu "hau g ^
cac thanh vien gia dinh thi kha nang dy bao cda yiu t i gan ket giQa cac tha ^
vien gia dinh mdi dat mdc y nghTa thing ke trong md hinh hdi quy bpi (P
0,05) va chiiu hudng tae ddng vin thay ddi. NhQng ket qua nay cho thay, 7
nghia cua su gin kit giQa cac thanh vien gia dinh trong dy bao ve tinh tr?ng rP
Ipan IP au cua con lua tudi THPT phu thudc vao cac yiu td khac thupc mot
frudng gia dinh, dac biet la bao lye gia dinh va su chia se - hieu nhau 8*^* ^"^
thanh vien gia dinh. Ndi each khac, cac yiu td khac thupc mdi trudng gia dinh

la biin trung gian trong mdi quan he giQa su gin kit giQa cac thanh vien gw
dinh va tinh trang rii loan lo au eua con lira tudi THPT. Tuy nhien, nhung ket
qua phan tich neu tren chua giup ly giai vi co chi cila sy tuang tae giOa cac
yiu ti nay. Di cd thi ly giai dupe diiu nay rapt each thau dao rat can cd nhQng
nghien dm sau ban, nhit la nhOng nghien cuu djnh tinh.
Bang 2: Kit qud phdn tich hdi quy bpi giira cdc yeu to thupc moi truang
gia dinh vd tinh Irgng roi logn lo du cua con lita tuoi hpc sinh THPT

1

Bien phu thuoc: Tinh trang roi loan lo au ciia con lira tuoi hgc sinh THPT
9 bien tae dong; G^n k4t bd - me - con; Chia se - hiiu nhau; Bao lire giua bd - me; Bao lire
cua bo - con; Bao luc CLia me - con; Ky vong cua me; ICy vpng cua bd; Tam trang am tinh
cua me; Tam trang am tinh cua bd (chi sd Tolerance thap nhat = 0,46)
Mo hinh hoi quy

Beta

T

P<

Mo hinh I: r' hiiu chinh = 0,182; F = 119,24; p < 0,001
Tam trang am tinh cua me

0,43

10,92

0,001

0,34
0,23

8,29

0,32
0,18
-0,13

7,55
4,08
-3,00

Md hinh 2: i hieu chinh = 0,226; F= 78,33; p < 0,001
Tam trang am tinh cua me
Bao luc bo - me

5,55

0,001

IWoi

Mo hinh 3: r' hiiu chinh = 0,237; F = S6,00; p < 0,001
Tam trang am tinh cCia me
Bao lire giita bo - me
Chia se - hifiu nhau

0,001

0,001
0,01

—-—1
10

TAP CHi TAM Ly HOC, So 6 (243), 6 - 2019


Mo hinh 4: r' hieu chinh = 0,243; F---43,55; p< 0,001
Tam trang am tinh cCia me

0,29

6,82

0,001

Bao lire giua bo - me

0,16

3,66

0,001

Chia se - hieu nhau

-0,10

-2,30

0,05

Bao luc ciia me ddi vol con

0,10

2,22

0,05

Tam trang am tfnh ciia me

0,29

6,73

0,001

Bao lire giira bd - me

0,17

3,89

0,001

Chia se - hieu nhau

-0,18

-3,32

0,01

Bao luc cua me doi vdi con

0,12

2,66

0,01

Gan ket bo - me - con

0,13

2,47

0,05

Mo hinh 5: r' hieu chinh = 0,250; F=--36,40; p< 0,001

3.2. Tdc dpng ciia mdi trudng gia dinh den tinh trang tram cam cua
hpc sinh trung hpc pho thong
Trong tdng sd 741 hpc sinh cung cap thdng tin thi cd 392 em (chiem
52,9%) khdng bj tram cam, 152 em (chiim 20,5%) ed nguy co bj trim cam,
105 em (chiim \A,2%) cd biiu hien trim cam d miic nhe, 60 em (chiim 8,1%)
tram cam d mirc vtra va 32 em (chidm 4,3%) tram earn d muc nang.

GiQa tinh trang trim cam cila con lira tuii THPT va tat ca 9 yeu td thudc
mdi trudng gia dinh dugc tim hiiu trong nghien cim nay deu cd tuang quan d
miic cd y nghia thdng ke (r dao ddng tu 0,22 den 0,46; p < 0,01). Theo chieu
huting cila cac mdi tuang quan, cd the thay, mpt khi giua cac thanh vien trong
gia dinh cd sy gan kit, cang thudng xuyen tbyc hien cac hpat dpng chung, cang
hay chia se - hieu nhau thi tinh trang mac tram cam cita eon cang giam, ngugc
lai, khi nhung khia canh tieu eye nhu bao lye gia dinh cang tang, bd, me cang
tap ap lye cho con qua ky vpng cua minh thi tinh trang mac tram cam cda con
cang tang. Tam trang am tinh eua bd, me cd the bat ngudn tir tinh trang sire
khde tinh than cua con, nen muc dp biiu hien tam trang nay d b i me cung cd
tuang quan thuan vdi tinh trang tram cam cda con.
So sanh khac biet ve mdi trudng gia dinh giua cac nhdm hpc sinh khac
nhau cho thiy, tat ca 9 yeu td dupe nghien euu deu cd sy khae biet cd y nghTa
thing ke giQa cac nhdm hgc sinh khdng bj tram cam va nhQng nhdm hpc sinh
bj tram cam va sy khac biet cung cd thi quan sat thay trpng 8/9 yeu td niu sp
sanh mdi trudng gia dinh giua nhdm hpe sinh khdng bj tram cam va nhdm cd
nguy CO bj tram cam. Nhin chung, mdi trudng gia dinh cua nhtrng hpe sinh

TAP CHI TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6 - 2019


khdng bi trim cam tich eye han mdi trudng gia (tinh cua nhoin_ c o n g u y c
trim cam hay da bi trim cam. Hpc sinh bi tram cam cang nang thi mot truong
gia dinh cang it thuan Igi. Cac kit qua so sanh cung cho thay, ranh gidi giiiaj
nhdm cd nguy co trim cam va nhdm tram cam nhe kha mong manh: khong he
cd khac biet d muc cd y nghTa thing ke vi mdi trudng gia dinh giiJa hai nhdn!
nay. Diiu nay canh bao ring, cac bae bd, me khong chi can dac biet quan tant
cham soc con niu cac em da bj trim cam, ma ngay ca khi cac em dang co nguji
CO roi vao tinh trang nay.
Bdng 3: Khdc biet vi mpt sS khia cgnh moi Iruamg gia dinh giUa

cdc nhom hpc sinh phdn theo tinh Irgng trdm cam
Khac biet ve mot so khia canh
mdi tru-ofng gia flinh (PTB)

Khac biet ve mot so khia canh
moi Irirgng gia dinh (DTB)

\

Gin kh ho - me - con: F=14,27; p < 0,001
\ Nhdm 1 (3,19) > Nhdm 2 (3,02)

Chia se - hiiu nhau: F = 22,33: p < 0,001

0,002

Nhom 1 (3,19) > Nhdm 3 (2,92)

Nhdm I (2.99) > Nhom 2 (2.74)

< 0,001

Nhdm 1 (2,99) > Nhom 3 (2 65)

< 0,001

Nhdm 1 (3,19) > Nhom 4 (2,84)

< 0,001

Nhdm 1 (2,99) > Nhdm 4 n S41

Nhdml (3,19) > Nhdm 5 (2,65)

< 0,001

Nhdm 1 (2,99)>Nh_dm_spT|)

< 0,001

Nhdm 2 (3,02) > Nhom 4 (2,84)

0,028

Nhdm 2(2.74)>Nhnm^i_p^5^)

0,030

Nhdm 2 (3,02) > Nhdm 5 (2,65)

0,001

-t!l™lliai)iNhdra2P^

Nhom 3 (2,92) > Nhdm 5 (2,65)

i "-"'^
Bao luc cua me dot vdi con: F =12,50;
p < 0,001

P''°alaa^Nlidm5021)

< 0,001

'^oo'f': ciia b6d6i vdi con: F
B^JKOOl

Nhdm 1 (0,72) < Nhom 2 (0,94)
Nhdm 1 (0,72) Nhdm 1 (0,72) < Nhdm 4(1,15)
Nhom 1 (0,72) < Nhdm 5 (1,37)
Nhom 2 (0,94) Nhom 2 (0,94) < Nhom 5 (1,37)
Nhdm 3 (0,97) < Nhdm 5 (1,37)

| 0,003

7am trang dm linh ciia me: F =
p < 0,001
Nhdml (0,53)
12

TAP CHI TAM Ly HOC, S i l ^ ^ ^ ^


iNhdm 1 (0,53)
< 0,001

Nhdm 1 (0,62) < Nhdm 3 (0,77)

Nhdm 1 (0,53) < Nhdm 4 (1,07)

< 0,001

Nhom 1 (0,62) < Nhdm 4 (0,87)

0,002

Nhdm 1 (0,23)
< 0,001

Nhdm 1 (0,62)
< 0,001

Nhdm 2 (0,79) < Nhdm 4 (1,07)

< 0,001

Nhdm 2 (0,64) < Nhdm 4 (0,87)

0,01

Nhdm 2 (0,79)
< 0,001

Nhdm2(0,64)
0,002

Nhdm 3 (0,78)
< 0,001

Nhdm 3 (0,77)
0,044

Nhdm 3 (0,78)
< 0,001

Tdm trang dm tinh eua bd: F = 14,59:
p< 0,001

0,017

Ky vpng cua me dot vdi con: F =7,72;
p<0,001
Nhom 1 (2,09)
0,007

Nhdm 1 (0,48) < Nhdm 2 (0,68)

< 0,001

Nhdm 1 (2,09) < Nhdm 3 (2,26)

0,013

Nhdm 1 (0,48) < Nhdm 3 (0,63)

< 0,001

Nhdm 1 (2,09) < Nhdm 4 (2,31)

< 0,001

Nhdm 1 (0,48)
< 0,001

Nhdm 1 (2,09) < Nhdm 5 (2,62)

< 0,001

Nhdm 1 (0,48)
< 0,001

Nhdm 2 (2,25) < Nhdm 5 (2,62)

0,002

Nhdm 2 (0,68) < Nhdm 4 (0,84)

0,025

Nhdm 3 (2,26) < Nhdm 5 (2,62)

0,004

Nhdm 2 (0,68)
0,009

Nhdm 3 (0,63) < Nhdm 4 (0,84)

0,007

Nhdm 1 (l,79)
0,007

Nhdm 3 (0,63) < Nhdm 5 (0,92)

0,003

Nhdm 1 (1,79) < Nhdm 3 (2,10)

< 0,001

Ky vong ciia ho dot vdi con: F = 9,36:
p< 0,001

Nhdm 1 (l,79)
0,002

Nhdm 1 (1,79) < Nhdm 5 (2,48)

< 0,001

Nhdm 2 (1,99) < Nhdm 5 (2,48)

0,002

Nhdm 3 (2,10) < Nhdm 5 (2,48)

0,019

Nhdm 4 (2,12) < Nhdm 5 (2,48)

0,039

Ghi chii: Nhom 1: Khong trdm cam; Nhom 2: Nguy ca trdm cam; Nhom 3: Trdm cdm nhe;
Nhom 4: Trdm cdm vira; Nhom 5: Trdm cdm ndng.
V&i thang do Sy gdn kit bd - me - con; Chia se - hiiu nhau, diem trung binh thang do cdng
cao thi sir gdn kit, chia se - hieu nhau cdng cao.
Vdi cdc thang do Bao luc giita bo. m§; Bao luc ciia bo, me doi vdi con; Ky vpng cita bo, m^;
Tdm trang dm tinh cita bo, me, diem trung binh thang do cdng cao thi bgo luc cdng hay xdy
ra, ky vQng vd tdm trang cua bo, me cdng tieu cue.

Kit qua phan tich hoi quy bpi vcd bien dpc lap la 9 ylu to thupc moi
trucmg gia dinh va bien phu thupc la tinh trang tram cam cua con cho thay co 3

TAP CHI TAM ly HOC, So 6 (243), 6 - 2019


md hinh tdi tru cd kha nSng dy bao vi tinh trang tram cam eila coii Iu2 ^ ,
THPT. Theo dd, 3 khia canh cd kha ning dy bao d muc cd y ngbta thdng ke ye
tinh trang tram cam cua con gdm tam trang am tinh cua me, sy chia se - ni
nhau giua bd - me - eon va bao luc cua bd dii vdi eon. Mdt lan nSa, co
thay tam trang Im tinh ctla me va su chia se - hieu nhau giQa cac thanh vien g
dinh van la nhQng yeu td rat cd y ngbta ddi vdi sue khde tinh than ciia nnujig
diia con trong gia dinh. NhQng yiu td thudc mdi trudng gia dinh cd the giai
thich dugc tu 20,4% (md hinh 1 yiu td) din 27,9% (md hinh 3 yiu to) nhttng
thay dot trong tinh trang trim cam cua con (p < 0,001). Dudng nhu mdi tnrtrag
gia dinh cd tae dpng din tinh trang trim cam ctla cpn manh han SP vdi su tae
dpng den tinh trang rdi lo^n lo au cua cac em.
Bdng 4: Kit qud phdn tich hoi quy bpi giitg cdc yeu to thupc moi truang
gig dinh vd tinh trgng trdm cdm cua con lita tuoi hpc sinh THPT
Bi^n phu thudc: Tinh trang tram cam ciia con lira tuoi hoc sinh THPT
9 bien tae dong: Gin kh b6 - me - con; Chia se - hieu nhau; Bao lire giSa bo - me; Bao lire
bd - con; Bao lire me - con; Ky vpng cua me; Ky vpng cua bd; Tam trang am tinh cua me;
TSm trang km tinh ciia bd
MS hinh hoi quy

Beta

T

P<

0,45

11,73

0,001

Mo hinh 1: !> Miu chinh = 0,204; F = 137,49; p < 0,001
TSm trang am tinh cua me
Md hinh 2: r> hiiu chinh = 0,271; F= 100,31;p < 0,001
Tam trang am tinh ciia me

0,35

8,96

0,001

Chia se - hieu nhau

-0,28

-7,10

0,001

0,001

MO hinh 3: i' Miu chinh = 0,297; F = 76,28; p < 0,001
Tam trang am tinh ciia me

0,32

8,09

Chia se - hieu nhau

-0,21

-5,01

0,001

B^o iyc cOa bo doi voi con

0,19

4,56

0,001

Cac kit qua nghien ctiu nay nhit quan vdi kit qua cua nhiiu nghien cuu
khic tren thi gidi vi mdi quan bS gitta mdi trudng gia dinh va sire khoe tinh
thin cua tre vi thanh nien. ChSng ban, nghien cuu Erin M. Rodriguez va cons
su (2014) vi mil quan h6 giQa mdi trudng gia dinh (viec thye hien chitc nang
gia dinh, bao gim ca khia canh cam xie), each ung phd (tim kiim su hi tro v |
cam xile, tai eiu tnic nhan thiic, nd hranh) vdi sire khde tinh thin eua cac con

TAP CH( TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6-2019


lua tu6i vi thanh nien dang chGa tri tai Truong Tri lidu Ban ngay (N = 417, vai
30,2% la nu-, tu6i tir 13 - 20 vai tu6i trung binh cua miu = 15,25) cho thiy, moi

truang gia dinh khong thuan lai co lien quan tai sir ylu kem cua tre vi thanh
nien trong viec tim kiem nhung h6 tra ve cam xiic va tai cku tnic nhan thiic va
su tang len cua cac van de cam xiic va dao diic ling xu 6 cac em.
Tom lai, tir cac mo hinh du bao v6 su thay d6i cua tinh trang rdi loan lo
au va tram cam cua hpc sinh liia tu6i THPT khi moi truang gia dinh thay d6i,
CO the thay rang, trong 9 yeu to duoc nghien cuu co nhiing y6u t6 n6i bat vl y
nghia du bao, do la nhiing ylu t6 Hen quan din bao luc gia dinh, tam trang am
tinh ciia bo, dac biet la tam trang am tinh ciia me va sir chia se - hieu nhau giiia
cac thanh vien gia dinh. Viec giam thilu nhiing yeu to tieu cue, tang cuang sir
chia se - hieu nhau giiia bo, me, con co the giam thilu cac bilu hien kh6ng
mong mu6n a cac con liia tuli hoc sinh THPT.
Tai lieu tham khao
1. Nguyen Ba Dat {2014). Roi logn stress sau sang chdn a tre em trong gia dinh bgo
luc. Tap chi Tam ly hpc. So 1. Tr. 51 - 58.
2. Tran Thanh Nam (2015). Moi lien he giua phong each Idm cha me vd cdc bieu hien
roi logn hanh vi cdm xiic a thanh thieu nien. Tap chi Tam ly hoc. S6 4. Tr. 47 - 61.
3. Cohen J.A., Mannarino A.P., Murray L.K., Igelman R. (2006). Psychosocial
interventions for maltreated and violence-exposed children. Journal of Social Issues.
62(4). 737-766. Doi: 10.11ll/j.1540-4560.2006.00485.
4. Cummings E.M., Jannord R.J. & Zahn-Waxier C. (1985). Influence of conflict between
adults on the emotions and aggression ofyoung children. Developmental Psychology.
Vol. 21. P. 495-507.
5. Damant, Dominique; Lapierre, Simon; Lebosse, Catherine; Thibault, Sylvie; Lessard,
Genevieve; Hamelin-Brabant, Louise; Lavergne, Chantal; Fortin, Andree (February
2010). Women 'n abuse of their children in the context on domestic violence: reflectin
from women's accounts. Child & Family Social Work. 15 (1). 12 - 21. Doi: 10.1111/
J.1365-2206.2009.00632.X.
6. Erin M. Rodriguez, Geri R. Donenberg, Erin Emerson, Helen W. Wilson, Larry K.
Brown, Christopher Houck (2014). Family environment, coping and mental health in
adelescents attending therapeutic day school. J. Adelesc. 37 (7). 1.133 - 1.142.

Published online 2013 Aug 23. Doi: 10.1016/j.adolescence.2014.07.0I2.
7. Lyons-Ruth K. (February, 1996). Attachment relationships among children with
aggressive behavior problems: the role of disorganized early attachment patterns.
Joumal of Consulting and Clinical Psychology. 64 (1). 64 - 73. PMID 8907085. Doi:
10.1037/0022-006X.64.1.64.

TAPCHITAM L?HOC. 86 6 (243), 6 - 2019

15


8. Dodd, Lynda Warren (March 2009). Therapeutic groupwork with young children
gnd mothers who have experienced domestic abuse. Educational Psychology in Practice.
25 (1). 21 - 36. Doi: 10.1080/02667360802697571.
9. Moos R.H. & Moos B.S. (1994). Family environment scale manual (3rd ed). Palo
Alto. CA: Consulting Psychologists Press.
10. Schaefer E.S. (1965). Children's reports of parental behavior: An inventory. Child
Development. Vol. 36. P. 413 - 424.
11. Sebre S., Spragevica 1., Novotni A., Bonevski D., Pakalniskiene V., Popescu D.,
Turchina T., Friedrich W., Lewis O. (2004). Cross-cultural comparisons of childreported emotional and physical abuse: Rates, risk factors and psychosocial symptoms.
Child Abuse & Neglect. The Intemational Joumal. 28 (1). 113 - 127. PMID I50I9442.
Doi: 10.1016/j .chiabu.2003.06.004.

TAP CHI TAM Ly HOC, Sd 6 (243), 6-2019