rải nghiệm xã hội của trẻ khuyết tật vận động tại gia đình một phân tích định tính từ quan điểm kiến tạo xã hội

TRAI NGHIEM XA HQI CUA TRE
KHUYET TAT VAN DONG TAI GIA DINH:
MOT P H A N TICH OINH TINH
TO QUAN DIEM KIEN TAO XA HOI
TS. Ttan Van Kham
Trudng Dgi hgc Khoa hgc Xd hgi vd Nhan van, Dgi hgc Qudc gia Hd Ndi.
I

I

TOM T A T
Kit qud nghiin cuu cho thiy. tri khuyit tdt van ddng trdi nghiim nhimg khd khdn
ve dl lgi. hgc tdp nhiiu han vi mat Ihdi dp. ki thi xd hdi Di gidi quyit nhOng khd
khin nhu vgy. tri khuyet Igt hudng din tu thich ung lao dung cdc mdi quan hi Irong
gta ifinh han Id nhiing ddi hdi ihay ddi vi diiu kiin ca sd vgt chit, cdc hinh thuc dich
vu cham soc. Tre thi hien su hdi ldng vol diiu kiin sdng cua minh. Trin ca sd cdc kit
qua thu nhdn dupe, bai viit ndy de xudt mgt vdi hdm y vi phdt iriin cdc hogi ddng
dao tgo. lgp hudn vd xdy dgng mgng ludi dich vg xa hgi cho Ire khuyit tdt tgi gig dinh
trgng bgi cgnh VIH Ngm hiin nay dua tren cdc quan diim vi kiin tgg xd hgi
Tir khfia: Tre khuyit tgt: Vgn dgng: Hd Ngi; Trdi nghiim: Hda nhgp xd hgi
Ngdy nhgn bdi: 15/3/2016; Ngdy duyil ddng bdi: 25/8/2016.

1. Djt van di
Vifit Nam Id qufic gia thfl haitifinttiigidi ki cam kit ttipc hifin Cong udc
ve quytottfiem (UNICEF, 1989) vd Id mptttongnhung qufic gU ddu tito ki Cong
uoc vc quyfin cfla ngudi khuyfit tjt (UN, 2006). Diiu dd Uii hifin Viet Nam mjc
du con nhttng khd khto vfi cdc difiu kien kinh tfi nhung dd nfi Iuc dfi tao nhttng
dieu kien tot nhdt cho ttfi em ndi chung vd ttfi em khuyit tjt ndi rieng. Hifin cd
^°ZM-'^^
" * ™ '*"''*' * * "^'^ ^^'^ ''""S <'°' t^ em chiim khotog
28,9 /o (Bp Giao dye vd Ddo tjo, 2015). Trong bdi viit ndy, cdc npi dung dupc

de CJP hen quta dfin cdch nhin cfla cha mp. anh chj em cua ttfi khuyit tdt vfi su
Uil nghifim xd hpi cua ttfi khuyfit tdt tu cupc sfing ttong gia dmh ra bfin ngodi
xa hpi. Cau hoi nghien cuu bao gfim cdc npi dung sau: Ddu Id nhttng khd khdn
trong^cupe sdng lai gia dinh cfla ttfi khuyfit tjt vjn dfing? Nhttng cdchttiflcttfi
khuyet tai van dfing gidi quyet nhttng khd khto dd? Trong vice gidi quyfit nhttng
TAPCHfTAMLyH0C,S«9(2IO),9-2016

.,


khd khdn nhu vjy, ddu la nhttng ttdi nghiem cfla tre khuyfit tat vjn dpng tai gia
dinh. Hifiu vd ddnh gia vfi sp ttai nghifim ndy chu yfiu dva ttfin quan difim cua
chinh ngudi ttong cudc: Cha mettfikhuyfit tjt vdttfikhuyit tjt.
Di tli, Idi cdc cau hdi neu ttfin, chflng tdi dua trfin thdng tin Uiu dupc
trong nghifin cuu vfi ttdi nghifim cua tie khuyfit tat vdn dpng tji Ha Nfii, dupc
trifin khai tft nam 2014 voi sutfiamgia cua 13ttfikhuyfit tdt vjn dpng d dfi tufii
12 - 16. cd CO hpi dfin tnrdng hpc tdp (trong dd cd 4 tre em dang sfing ttiutog
nhjt tji mmg tdm bdo trp xd hpi) vd 4 cha me, anh chi em cua tre khuyfit tjt tren
dia ban qujn Thanh Xuta va Hai Ba Trung, Ha Npi. Mdu nghifin cflu dupc chpn
theo cdch ngdu nhifin dpa trfin dtah sdch ttfi dang hpc tjp tji cdc ttudng hda
nhjp ttfin dia bto hai qujn nay. Cdcttifingtin thu dupc dupc ddnh gid, hifiu va
nhan difin qua ky thujt phan tich npi dung (content analysis) vdi cdc chfl dfi
dupc tdm lupc dpa trfin cau hoi nghifin cdu da dupc dfi cjp. Vdi each phto tich
dinh tinh nhu vjy. vdn dfi trai nghiem cfla ttfi khuyfit tjl dupc hifiu qua each
tiip can vi kiin tjo lujn xd hdi (social consttuctionism) nhu la mot dinh hutog
I^ thuyfit cho nhjn difin vd gidi thich vfi ttdi nghifim cufic sdng cfla trfi khuyet
tjt vjn dpng tji gia dinh.
2. Kien tao luan xi hpi: nin tang 1;^ ludn cho nghifin cdu ve trdi
nghifm i§ hpi ciia trfi idiuyit tdt
Kifin tjo lujn xd hfii (social constructionism) thuc hifin chuc ndng nhu

nfin ttog itfijn thuc ludn vd dupc nhjn difin nhu Id mpt Iy thuyit trong nghifin
cflu ndy nhdm khdm phd trdi nghifim cfla Ire khuyfit Idt trong cupc sing thudng
nhdt tfl bii ctah gia dinh. Thudt ngtt kiin tao ludn xa hfii dfi cdp dfin nhiiu hojt
dfing hpctfiuj . nhim phto tich ngufin j i c cua tri thdc vd y nghTa vi hiin thpc
cupc sing, dupc biiu djt. ly gidi vd hifiu tfiong qua cdc mfii quan hfi xJ hfii vd
edc nrong tdc xd hpi md cdc chfl thfi xJ hfii cua bfii cdnh dd thpc hifin. Kiin tjo
lujn xa hpi dupc phdt ttiin tfl ba xu hufimg IS ludn: phfi phdn tich cpc hay ly
lujn cfla phong trdo difin ngon (discourse analysis); phfi binh vdn hpc - tu tfl vfi
ehu nghia hifin tfipc; cae quan difim vi phfi phdn xB hpi (Given, 2008, tt. 816).
Kifin tjo lujn xa hpi dupc nhan biit nhu mpt trong nhttng ludn diim 1;^ thuyit
nfii tt^i ttong khoa hpc xi hpi cuii thfi ky trudc (Helt, 2001). Nhttng quan diim
chinh cua kiin tao ludn xd hfii cd mdi quta hfi chat chfi vdi ly lujn tjo dpng
(consttuctivism) - mfit hetfidngcde quan diim vfi cdch thuc ca nhdn tjo dvng
tii tfiflc ttong mdi quan hfi chjt chfi voi qud ttinh nhto ttidc vd vd thdc cfla
chinh chuttifinhjn tfiuc (Wicker, 1984; Alcoff, 1996). Trong khi dd, kiin tjo xd
hfii ham i vific hinh tfitoh nhjntfiflcvd tti ttiflc cda mfit cd nhto do nhttng yfiu
cdu cua difiu kifin sing ben ngodi xa hOi, cua bii ctoh xa hpi (Young, 1996;
Goodley, 2011). Cdch hiiu vfi ly lujn tjo dvng (constructivism) nhto mjnh
den vific cdc cd nhto tjo dpng y nghia tir tri thuc d khia cjnh tam ly xd hpi cfin

"6

TAP CHf TAM Ly HOC, Sd 9 (210), 9-2016


kien tjo lujn xa hpi dfi cjp dfin su phdt tiiin cdc hifin tirpng ttong mdi quta hfi
VOI boi canh xa hdi (kito lao cdtinhxa hdi) (Berger va Luckmann, 1966; Geigen'
1985: Young. 1996; Burr, 2007; Trin Vta Kham, 2013).
Kifin tao lujn xa hpi quta tam din cdch con ngudi too dung cdi hifin ttipc
cufic song md hp da nhjn ttiuc ra sao. Dd chinh Id quan diim co bdn duoc nhjn

dl^en ttong nhifiu tighien cfluttifithpc ttuyin UiOng. Vdi tir cdch Id mfit cdch tiip
cjn, quan difim vfi con ngudi tjo dung cdi hifin Uiuc cuoc sfing duoc hifin difin
dau nfin UBng cfiiig tiinh cua Immanuel Kan^ sau dd Idttongnghito cuu cfla Karl
Mannhemi vd nhito hpc gid khdc (Holstein va Miller, 1993; Lock vd Sttong, 2010).
Trong thfi ky XX, quan difim vi kiin tao lujn xa hfii duoc nhjn dien d cac
chuyfin ngdnh Tdm Iy hpc, Xd hpi hpc vd cac nghifin cuu khdc lifin quta din
khoa hpc, cdng nghfi vd xd hpi (Crotty, 1998; Given, 2008; Harris. 2010). Kiin
tjo lujn xd hpi cung cd nhttng vi tti quan n^ngttongcdc Iinh vuc khoa hoc xd hpi
va ttiupc vfi cdc Ito sdng hju hifin dji hay Iy lujn hito ttipc mdi. Nhiing quan
dicm tiong ly lujn ndy dupc dua ra dfiu nhdn mjnh din cdch ttiflc tti ttiuc dupc
kien tjo, tjo dung trong cac bfii cdnh xd hpi ra sao (Trdn Vta Kham, 2013).
Ngon ngtt, dupc xem Id cfing cu giao tiip. Id mpt phin cua qua tiinh kiin
tao xd hpt. Dd chinh Id phuong tifin de tiao dfii quta diim, thfing tin vd tao dpng
y nghia ve cac mfii quta he xd hfii (Burr, 2007, tt. 8). Quta diim nhu vdy duoe
ly giai nhu sau: "Khi cd nhan ttao doi vdi nhau, cdch hifiu vfi cufic sfing dupc tjo
dpng (Eldly, 2001, tt. 437); "Vific ttao dfii tiitah Idi kfio Uieo vific tao dung vd
hmh thtah nhttng dtah gid hay nhttng cdu chuyfin cu ttii vfi edi hifin ttipc cufic
song • (Bncher. 2000; Blundor va Greene, 2008). Do do, vific su dung ngon tii
va nhan mjnh den phta tich cau chuyfin, Idi ndi duoc xem Id nhttng dinh hudng
dupc su dpng timg nghifin cuu ndy di hiiu vfi y nghia cua bfii canh vd vin dfi
ttai nghifim. hda nhjp xd hdi cuattfikhuyit tat.

b

Vdi ngudi khuyfit tjt ndi chung, tte khuyet tat ndirifing,vific bi gto nhta
va su dung thudt ngtt vfi tfin gpi cua cac dtag tjt (nhu qufi, mu, diic cam )
cung CO nhiing tdc dpng tifiu cue vfi mdt xd hpi. Cdch gto nhan, gpi tfin nhu
vjy cung bieu djt thdi dp va cdch nhin tifiu cue cfla xa hfii dfii vdi ngudi khuyfit
tjt ttong cupc sfingtfiudngnhdt (Bricher, 2000; Blundor vd Gicene 2008 tt 251)
Cac-h nhin nhu vjy dupe phdt ttiin tfiong qua ngdn ngtt vd cdc tuong tdc xd hfii

ae hieu hon vfi moi quan he gitta cd nhto vd nhom, cd nhto vd cac bfii cdnh
song (Tezri, 2004; Burr, 2007). Tfl cdch hiiu gto nhto nhu vdy. nghito cuu
nay nhin nhjn each thflc nhjn difin vd hifiu su tiii nghifim cfla ttfi khuyfit tdt
Vta dfing Uieo cdc bfii cdnh cp thfi khdc nhau, phfl hpp vdi cdc diiu kifin ttiuc
tji cua cupc sfing. O dd, gia dinh ludn dupc nhin nhjn Id difiu kifin sfing so cip
bta ddu, quan ttpng vd rdt httu ich cho su phdt ttiin ca nhto ttfi khuyfit tdt
trong giai dojn sau ndy cfla cupc sdng.

TAP CHf TAM l y HOC, S69 (210), 9 - 2016


3. Trai nghiem nhihig kho khan d gia dinh
Tiong cdc cupc phdng van, trfi khuyit tdt dupc hfii "NhOmg difiu khd
khto nhdt khi sfing d gia dinh Id gi?" vd cac cau hdi lifin quan dfin cha me vd anh
chi em cua trfi khuyfit tjt nhu "Dau Id nhiing khd khto nhat ma anh chi em cua
trfi khuyit tjt cd trong cupc sdng tai gia dinh?". Gidng nhu nhirng phdt hifin vfi
trdi nghifim cfla tre khuyit tjt d bdi cdnh ttuomg hpc (Trto Vta Kham, 2016),
nhttng phto hdi rd rtog nhdt cfla ttfi khuyfit tjt lifin quan dfin nhttng khd khta
ttong vice di Iai, hpc tjp va tp Idm cac cong vific cho bta thto. Khdng cd
nhting phdn hfii lifin quan den thai dptifiucpc tir cdc thanh vifin khdc trong gia
dinh ddi vdi ttd khuyfit tjL
Trong cdc cufic phdng vto, cdc cdu hdi vfi su bat tifin trong cupc sfing
gia dinh dupc dua ra mpt each trpc tifip hojc gitatifipnhtmg thdng tin dupc trfi
khuyfit tjt cung cap. trd Ioi cdc cdu hdi ludn hi hjn chfi. Hju hit trfi khuyfit tjt
khong nghl hay khdng dfi cjp din nhiing vdn di khd khto trong cupc sfing gia
dinh. dodd cac thfing tin dupc thu thjp chu yfiu td cha me vd anh chj em cfla
Bfi khuyit tjt. Chi cd 2 ttong si 13 ttfi khuyfit tjt dfi cjp din nhttng kho khto
ttong vific di Iji yd di ra bfin ngoai choi (T.V.T., trfi khuyit tjt), Mpt si tre
khuyfit tjt khdc di cjp din vifie chua bao gid gjp nhttng khd khta trong cupc
sfing (B.V.T., tre khuyet tjt) vd cho ring mpi thdnh vifin dfiu quan tdm nhifiu

dfin minh vd tjo mpi diiu kifin cho cufic sing cfla minh d gia dinh. Td quan
difim nhu vjy, gia dinh dupc xem Id noi tit nhdt cho trfi khuyit tjt.
Cd 4/4 phta hii tfl cha me. aitfi chj em cfla trfi khuyit tjt cho thay, nhttng
khd khdn md ti* em gjp phdi trong ttdi nghifim chfl yiu Idti-ongdi Iji vd hpc
tap, mjc dfl vjy, khong cd phdn hfii ndo cho thiy nhttng khd khdn md trfi phdi
dfii mdtttongcupc sing gia dinh d khia cjnhtfididfi ki thi tu cdctfianhvifin ttong
gia dinh. Theo cha me vd tah ehj cm cfla trfi khuyfit tjt, nhttng vdn di lifin quan
dto di Iji, tv tin, hpc tjp d gia dinh, vui choi vdi cac thdnh vien khdc ttong gia
dinh vd mpt vdi khia cjnh lifin quan din giao tiip vdi cdc cd nhan khdc Id
nhttng khfi khta md ttfi khuyit tjt phdi duong diu nhifiu nhdt trong cupc sing
gia dinh.
Hau hfit cdc phto hfii di cdp dfin khd khdn cua ttfi khuyit tdt ttong vi?c
dl Iji, djc bifit d ttong cdctinhhufing md tre khuyfi, tjt cd sfl dung xe Idn Diiu
kifin nhd d tji Hd Npi hifin nay cflng nhu cdc difiu kifin cp sd ha tdng khfing
phai de tifip cjn cho ngudi khuyit tjt ndi chung, trfi khuyit tdt vjn dfing ndi
neng. Tu nghifin edu gto ddy, cdc phdn hfii cho thiy ngudi khuyit tdt co gdng
de hpc cdch ttiich flng nhttng rao cto, hjn chfi dd hon Id mong mudn phdi tjo
sv ttiay dot ngay. Hdu hfit nhttng khd khan md trfi khuyfit tdt dfii mjt vd ttdi
nghifim ttong cupc sfing gia dinh cflng nhu d bto ngodi cpng ddng, trudng hpc
chinh Id vipc dl Iji vd tp chdm sfic bto ttldn.

TAPCHfTAM LyH0C,Sd9 (210), 9-2016


Cu khi ndo no cdn ngdt vao xe lan hodc rdi khoi xe lan, nd cdn giip da tii tdi,
vitdi d nha bdn hdng vdt. No ngdi hpc vd viit Ihl khdng cin giup da gi, sau
bua an nd thinh thoang giip toi sdp xip bdi Oia nhung nhung viec ldm nia ve
stnh ca nhdn thi vdn cdn tdi hSirg" (T.K., me cuattfikhuyit tat, 38 tiifii).
Cdm gidc CO don cflng dupc ghi nhdn khi tid bta luto vi nhttng khd
khta ttong cupc song gia dmh. Trfi khuyit tjt vjn ddng cd xu hudng bi hm chfi

trong vice uo dpng mfii quan he vdi tte em khac d bto ngodi gia dinh Hifin
tirpng nay dang hien huu khdng chi vdi tte khuyit tat md cdn cd vdi cac gia
dmh ttfi khong khuyfit tjt. Hifin tupng nay chiu tac dong bdi cdc vdn dfi xa hpi
hien dang tfin tai d cdng ddng, nhdt Id d cac khu vuc dfi ttii. ven dfi. Cdm gidc
nay co ve nghiem ttong hon ddi vdi nhttng dua tte khfing cd co hdi di hoc Hon
ntta o cac khu vpc dottiiVifit Nam hifin nay. gia dinh dang cd xu hudng chuyin
dot mjnh me tir hinh ttiuc gia dinh md rpng stag gia dinh hat nhto. Do do tte
khuyet tat u co co hfii dupc vui choi, kfil bjn bfin ngodi cdc bfii canh vfin quen
-thupc ttong cufic sdng (gia dinh,tiirdnghpc).
11'^
'... Chdu nhd tdi gap nhiiu khd khdn trong viic di lai, chdm sdc bdn
than (chau bi di Igt d chdn va nhdn thuc) nin chdu rdt ngai Irong giao tiip vdi
ngifoi ben ngodi. Ire em hdng xdm" (V.T., cha cua tt< khuyfit tit, 48 .ufii).
...Chdu thudng chat mgt minh d nhd. Nhirng dua tre khdc Irong khu
pho lan han hay chai h-d chai chay nhdy vd ding nghich. chdu khdng chat cung
VI cung sg, chdu khdng chai dugc" (H.Q.T., cha cuattfikhuyit tjl, 46 ttiii).
Dtog Iuu y Id nhttng khd khta mdtt*khuyit tdt gdp phdi dd chuyin dii tu
tte khuyfit tdt sang cdc thdnh vifin gia dinh d nhifiu khia canh, nhu vi ttidi dfi xj
hpi, van dc tai chinh, vaii dfi tdm ly, mil ngufin nhto lpc lao dong do phdi cd
ngudi chdm soc ltd khuyfit tjl. Dito ndy cung chottidycdc Uianh vifin gia dinh
da va dang co gtog gidi quyfit cdc vjn dfi, tjo dpng bdi ctoh tfil hon dfi giflp ttfi
khuyet u . vupt qua nhttng khd khto ttong cupc sfing gia dinh di hudng dfin
ttiuc day sv hda nhjp xa hdi Uiong qua cac mdi quan hfi ttijn ttiudc, gJn gui
hon vol tic khuyfit at cung nhu Uo dupc nhiiu hoat dtog tto giup cho tte khuyit
tjt ttong cuoc sdng gia dinh.
... Diiu khd khan nhdt md K. vd gia dinh tdi gdp phdi do Id ldm Ihi
nao degtup em dy den tnrdng. gidi quyit nhiing vdn di hpc phi d tnrdng vi
^ ^ * ' > " °»^'^*'>'" *!»'#'*/"nSng t*rf cao" (N.H., chi cfla K.ttfikhuyfit tJt
. ^. ^. ^ ^ "^^S khd khta d gia dinh, khdng cd nhifiu diu hifiu chotfidynhOng
Uidi dd khongti-chcpc (Joi vdittfikhuyfit lal Id ngudi khac ttong gia dinh The^

nhttng gia m tmyin ttidng, cac Uitoh vito tiwig gia dinh luon nghi vfi nhttng
TAPCH(TAMLyHOC,S59(2IO),9-2016

49


mil mdt.ttiifiuhul hodc su khfing may mdn cfla trfi khujrfit tjt. Trfi khuyfit tjt
ttiudng dupc xem la ngudi gdnh hit nhttng dieu khdng tfit dppttxmggia dinh.
Vd Uifing Uiudng. Bd khuyit tjt dupc nhin nhjn la dtog thuomg hon la vdi tfidi
dp khdng tfch cpc tit cac Uidnh vifin khdcti-onggia dinh.
Tu nhttng quta sdt thfing qua phdng vdn d cac gia dinh tte khuyfit tat.
cfi ttii nhjn thiy, nhiiu gia dinh hifin ttiiiu cac difiu kifin, co sd tn? giup cufic
sing cfla ttfi khuyit tjt. Difiu nay cd le cd tinh phfi biin d cdc gia dinh Viel
Nam hifin nay. Thong thudng, difiu kifin vi chfi an, d, ngfl, hpc tjp khong thuc
su phu hop cho cd ttfi khfing khuyfit tjt vd ttfi khuyit tdt. Nhthig khd khta cfla
tre khuyit tat lai gia dinh dupc nhin nhjn chfl yiu dudi hinh thflrc nhttng hjn
ehi, rdo cto, cd vi khia canh co sd vjt chit vd xd hdi ma ttfi khuyit tjl phdi dii
mdt ttong vific di Iji, hpc tap. vui choi, tao dpng mfii quan hfi voi ngudi khdc.
Khdng cd nliomg thdi dp cd ttiito hucmg tifiu cpc ndo dfii vdi ttfi khuyit tdt
trong cupc sdng ttdi nghifim d gia dinh.
4. Tao dung edc rail quan h|: each thdc nhdn duprc sp-trp giup
C) nfii dimg ndy, cdc cdu hdi dupc djt ra cho tre khuyfit tjt "Ai Id ngudi
md em thich ndi chuyfin nhifiu nhit ttong gia dinh?", "Ai Id ngudi thuomg ehia se
thfing tin vfii em?", "Ai Id ngudi thutog giup dd em nhifiu nhat trong gia dinh?".
Mfit ttong nhiing mpc tifiu ma nghifin cflu ndy hufimg dfin td thdng qua cdc cdu
ttd ldi cua tte cho cac cau hdi nfiu trfin di tim ra cdc cdch Ihuc mdttfikhuyfit tjt
tuong ldc ttong cdc mfii quta hfi cflng nhu cdc each thflc md trfi khuyit tjt nhjn
dupc sp hi ttp tu cdc thdnh vifin khde trong gia dinh.
Do d eac khu dfi thj Vifit Nam, djng ttidc gia dinh hjl nhdn nhiiu hon gia
diiih md rfing nfin tri khuyit tjl diudng choi hojc dupc chdm sdc mfit minh.

Difiu ndy cflng hutog ttfi khuyfit tdt ttd nfin sing trong vdng khfip kin nhifiu hon
ttong vific kit bjti bfin ngoditiudnghpc.
4.1. Mil quan hf vdi cha mf
Hau hcl cdc nghifiti cuu vfi mfii quan hfi ttong gia dinh vd Uiuc hifin chuc
ndng cua gia dinh dfiu nhta mjnh dfin tdc dong cua mfii quan hfi cha m? - con,
dfin cdchtfiucdieu chinh trong cupc sing cfla trfi (Heiman, Zinck vd Heattl, 2008).
Cdc nghifin cflu nhu vjy dupc xem Id rdt quan trpng di hudng tre khuyit tjt
tfiichflng(lupc ydi xd hpi vd hda nhjp xd hfii ttong cufic sing. Nhifiu nghifin
cuu cho Uiay tnfii quta hfi,vfii cha m? rit quan trpng dfii vdi ttfi khuyit tjt vi
dupe xem Id nfii bjt trong cufic sing vd trong cdc moi quta hfi gia dinh cfla ttfi
khuyfit tjt (Brandell vd Ringel, 2007; Mikulincer vd Shaver, 2007) Tiing nfii
cua ttfi khuyfit tjlitong nghifin cflu ndy c6 xu hudng khdng dinh moi quan hfi
gdn gui viJi cha mc ndi chung vd vfii ngudi me ndi
rieng.
:. ;

•''"

TAP CHf TAM ly HOC, SS 9 (210), 9 ^ 2016


Vific nhjn dupc su ttp giflp va hfi trp tft cha me dupc xem la chu dfi quta
ttpng ttong nhifiu cupc phong vjn vdi ttfi khuyfit tat. Cdc em bdy td su uu .ifin
qua vific cd nhifiu ttioi gian ctog cha me, vui choi cung cha me, di ra ngodi
hojc Idm vific g dd cung nhau. Mjc dfl vjy, sp ttito mj. gitta tre khuyfit tjt vd
cha me chfl yfiu ttiong qua cdc mfii quan he dva tt*n cdc hojt dfingttxrgidp ttieo
gdc dp Id lam mpi vifie cho tte khuyit tdt nfin mdi quan he nay khong dem Iji
nhifiu kfit qua tich cpc cho ttfi, Cdc nghifin cflu gdn day cung da chi ra ring,
vific cd nhifiu boat dpng ttp giflp cfla gia dmh cung Idm giam khd ntag cflattficd
dupc cupc stog dpc Ijp (Trin Van Kham, 2013; Le Bach Duong vd cdng su,

2008). Nhttng ngudi khdng khuyit tdt lufin mufin bdo vfi ttfi khuyit tat hon id
khuyto khich hp (N.V.T., tte khuyit tdt, 15 tiiii). Difiu nay thudng dupc djnh
hufimg bfiri cdc gia trj tniyin ttiing cda ngufii Viet vd cdc cdch ttiuc ttp giup ttfi
em vd ngudi dl bi tin thuong.
Cha me thufimg ttrong ldc voi trfi khuyfit tjt ttidng qua cdc hojt ddng ttp
giup dupc bieu hifin dudi nhifiu hinh thflc. Cac cich ttiuc md cha me hfi tto tte
khuyet tjl thudng tao nen nhiiu y nghia:
^
'...Tdi di ldm hang ngdy, vg Idi bdn hdng xen d nhd, do do viic giip
chdu nhd Idi dupc thuc hifn chu yiu vdo lie rdnh roi, cho nen chdu thudng
chai mgt minh... Trong vifc vui chai, chdu thudng chat mpt minh thoi hodc ngdi
xem ti Vl" (V.T., cha cfla tre khuyit tjl, 46 taii).
Trong tnfii quan hfi ydi cha me, trfi khuyit tjt cd xu huong ehia sfi cdm
xflc vdi me nhieu hon vdi hi, difiu nay phfl hpp voi vto hda Viet Nam, da phdn
ttfi trai thich ndi chuyfin vdi me cdn ttfi gai thich ndi chuyfin vfii hi. Trong cdc
cufic phdng vdn. tie khuyfit tdt Uiuomg ehia settifingtin hay ndi chuyfin vdi bi
me chfl yfiu dpa trfin cdch md cdc em nhdn dvpc sp ttp giup tu cha me. Dua trfi
nhjn dupc sp ttp giflp tu ai Uii cdc em thudng thich va dfi bdy td cdm xuc vdi
ngudi dd. Day cung chinh Id mpt ky Uiujt, khia cjnh md cdng tdc xa hfii sd
dung dfitifipcjn va biiu dat vin di cda thdn chu: phta thto - tii lifiu.
Mfit so cdu hdi dupc ddt ra ttong cdc cufic phdng vin nhdm phdt hifin ra
ai la ngudi gdn gui vdi tie khuyit lat tji gia dinh. Cdc phto hii cho thdy, ngudi
dd cd Uifi Id cha hojc me. Khi trd Idi ra cau hdi vfi ai la ngudi quan trpng nhit
trong cupc sdng gia dinh, da phanttfikhuyfit tjt cho rdng hodc Id me hodc Id cd
cha vd me:
... Theo em, a nhd, me em hd U-g va giup em nhiiu nhif (N.D.T., ttfi
khuyfit tjt, 14 tadi).
'... Ngu&i quan h-png nhit trong cugc sing cua em Id me, sau dd Id bo"
(N.T.H.,ttfikhuyit tjt, 13 tadi).
"... Ogia dinh, em thudng vui chai cimg em gdi Ci khl ndo em dl ra

ngoai, em dy bfl giup dd. di cimg vd chai cimg em" (L.T.T.,ttfikhuyit lal, 12 taii).
TAP CHf TAM Ly HOC. S6 9 (210), 9 - 2016


Qua vice hdi "Ai Id ngudi dtoh nhiiu thdi gian nhdt dfi ndi chuyfin vfii
tie khuyit tjt?", cdc phta hii tir cac cupc phfing ydn cho ttidy, ttfi khttyit tjl
ddnh nhiiu ttioi gian d nha di ndi chuyfin cflng bi me vd tiong cupc sfing gia
dinh, bfi me cung ddnh nhiiu ttidi gian ndi chuyfin voi ttd khuyfit tjt (d cd mfi
hinh gia dinh hat nhto vd md rpng). Cdc dtoh gia nhu vdy dd chi rd dupc Uidi
dp tich cue cua cha me danh cho ttfi khuyfit tjt n-ong cufic sdng gia dinh. Cha
me dupc xem Id ngudi gto gui ttong cudc song gia dinh trfi khuyfit tjt. Qua
vific ttao dii vfii tre em khuyit tjt tji trung Ijm Thuy An, trfi khuyfit tjl d dfi
phdi sfing xa gia dinh ttong cufic sdng thufimg nhdt, cdc em ehia se cdm gidc vi
nhimg mdi quan he nhu vjy ctog cha me vd cdcttidnhvifin ttong gia dinh va
mong mufin dupc vfi nhd bdt cd khi ndo cd difiu kifin, cd ca hdi. Cha me dupc
xem Id nhiing bifiu tapng quan ttpng ttong cupc song cda tic khuyfi. .jt cung
nhu ttong sp hda nhjp cfla tte. Cdc bifiu lupng nhu vjy dupc nhin nhjn la licii
cvc cd tfl gdc dp trfi khuyfit tjl sfing d cdc trung tdm vd sfing d gia dinh.
4.2. Cdc moi quan hi vdi anh chj em vd cdc Ihanh viin khdc Irong
gia dinh
Hiu hit tte khuyit tjt diu ttii hifin quan difim cho rdng, anh chj em Id
ngudi rat quta ttpng ddi vdi minh ttong vific vui choi, lham gia vao cdc hojl
dfing khdc nhau nhu choi cd, di choi, ehia sfi thfing lin, ki chuyfin, trp giflp
ttong hpc tjp vd ttong cupc sing gia dinh. Cdc khia cjnh xung dpi vfii anh chj
em hojc thdi dp khdng lich cpc tu tab chj em khfing dupc nhjn difin trong
nhOmg phfing vin ndy. Trong vific tiao dfii vfi khia canh ai Id ngudi ndi chuyfin
nhifiu ttong gia dinh, mpt sfi tte khuyit tjt bdy Id sp quan tjm khi ndi chuyfin
cflng anh chj em:
'... (jgla dinh em. em Ihich ndi chuyfn vd chai v&i em gdi... Ci khi
ndo em budn chdn, em thudng chta se diiu dd vdi em iy cUng nhu ndi vdi mpi

ngudi khi dn cam..." (L.T.T.,ttfikhuyit tjt, 13 tuii).
Vai ttd cfla ngudi gia tton^ gia dinh dupc nhin nhjn Id ngudi chdm sdc,
ttp giflp chp gidi trfi. Trong ttuyfin tiling, trfi em duoc gitt tai nhd, vui choi
cftng bfi mc fing bd, ngudi thdn cho tdi khi Idn khodng 3 - 4 tadi thi mdi di
mdu gido, do dd trfi em chju nhifiu ldc dpng tfl dng bd vd duoc thfi hfi di ttudc
xa hoi hda tji gia dinh. Trong nhiiu ttudng hpp gia dinh md rfing, ngudi gid
(ong bd)ttiuongsfing vdi con hojc chdu ddu vd ddng vai trd cham sdc trfi trong
cupc song gia dinh. Bfin canh cac mfii quan hfi vdi cha mp vd anh chj em ttfi
khuyet tjt cd mdi quan hfi vdifingbd. Mii quan hfi dd ddng vai ttd quta ttpng
tiling cufic song gia dinh:
i
v6
... Trong thdi gian dnhd, em cdm thiy rit buon. em thrdng ndi chuvin
wr/dng Ad" (N.D.T.,ttfikhuyit tjt, 14
taii).
muang not chuyfn

52

TAP CHf TAM Ly HOC, Sd 9 (210), 9 - 2016


... Khi em budn. em thudng ndi chuyin vdi me em... Me em Id ngirdi rit
hteu vd chla se nhieu diiu vdi em... Trong hoc lap. bd em giip em rdt nhiiu"
(N.Q.H., n* khuyfit tjt, 12 tadi).
Khi dugc hdi: "Ai Id ngufii ndi chuyfin vdi em nhifiu khi em d nha?".
N.K. (tti khuyfit tjt) ud loi "CAdng cd ai cd". Mjc dfl vjy, ttong gia dmh, anh
Irai lai Id ngudi ndi chuyfin nhifiu vdi em. Loji thdng tin nhu vjy cung dupc
N.Q.H. (trfi khuyfit tjl, 12 tudi) cung cip. Cac mfii quan he giua anh chi em cfla
tte khuyet tdt thudng dfi dtog hinhttidnhva ti* ttianh nhto tfi quanti-pngdi ttp

gidp tte khuyet tjt lai gia dinh. Trong cdc cufic phdng vdn vdi tifi khuyfit tjl,
anh chj cmtiiufirngdupc xem nhu Id ngufii cung cip cdc ngufin hfi tto chinh vd
taong tac chinh ttong cd vific hpc tap vd vui choi cung nhu ehia sfi nhttng mfii
quan tdm, thdi quen ttong cufic sdng.
_ Mdi quan hfi gitta ttfi khuyit tat vd cdc Uianh vito ttong gia dinh dupc
bifit dia mpt cdchti'chcue Uieo nhifiu khia canhtiongcupc sdng cuattfikhuyit tjl,
tir vific su dung Uidi gian din Idm vific ctog nhau, Ijo sp hfi tto vd ndi chuyfin
A ^ d l difiu gi dd. Cac kit qua dupc biiu Id ra cho thiy. ttd ithuyit tdt dupc
^^pnghe vd dupc nhjn difin ttong lifing ndi cfla ngudi khdng khuyfit tdt ttong
cuoc song gia dinh. Dd Id nhttng diiu rit quan ttpng dfi khich Ifi vd ttiflc djy
tien tiinh hda nhjp cua tt*, giflp qua ninh tiai nghifim tai bfii canh gia dmh cd y
nghia hon.
Mpt so ttd em ttong phdng vin ndy dang sdng xa gia dinh, lai ttung tjm
phpc hfii chuc ntag, bdo ttp xa hpi. Trai nghifim cfla ho ttong cuoc sfing tfiudna
nhdt, hoc ljp cho ttijy cac cm khd ddc Ijp. Mdc du thiiu su ttxr giup ttiudng
nhjtttpctifipni cha me nhung bit cfl khi nao ndi chuyfin vi mfit ai dd quan ttpng
ttong cudc song thi cdc emttiudngdi cjp dfin cha me vd gia ijmh. Phuong tifin
ma tic Idiuyfit tjl tiiudng su dung di giaotifip,lito lac vdi gia dinh khi sing xa
nha la dien tiioji vd cdc em mong muto dupc trd vi nhd ngay khi cd diiu kifin.
5. Cach thdc giai quyit khd khan tai gia dinh
Nhjn dupc sp ttp giup tir nhttng Uitoh vito khdc ttong gia dinh Id cdch
ttiuc CO bta ma tre khuyfit tjl gidi quyit nhttng khd khta ttong cuoc sfing cfla
mmh. Giai quyet cdc cdng vific vd ttp giflp ttfi khuyfit tjt cung Id cdch ttiuc co
ban ma cdc bjc cha me vd anh chj em ttianh vifin n-ong gia dinh ttiuc hifin di
giupttfikhuyfit tdt. Sp ho tip dd dupc Uiuc hien vdi nhiiu khia canh quan ttpng
ttong cupc sfing cua Hi khuyfit lat, bao gim vice di Iji, hpc tjp, vui choi, tao
dpng mfii quan he vdi ngudi khdc.
Cdc cdu na Idi cflattficho cau hdi "Trong gia dmh, ai giup dd chto ttong
hojl dpng ttiudng nhjt nhifiu nhdt?" cho ttijy, cha me Id nhttng ngudi cd dtog
gdp quan ttpng ddi vdittfikhuyit .jt ttong hdu hfi. cac khia canh cfla cufic sfingTAPCH(TAMLyH0C,S*9(210),9-20I6

53


'... Vdng. me em thu&ng hd Ira em nhiiu... Nhin chung, mpi ngtrdi giup
em rii nhiiu nhung mf Id ngudi giup nhiiu nhdt. Me thudng dpc sdch, dpc truyin
cho em nghe khi em & nhd, doi khi me con ngoi hudng ddn hpc. bdp chdn cho e
din tgn khuya.." (D.B.T.,ttfikhuyfit IjU 14 taoi).
... Nhin chung, em cd Ihi di lgi duac, mgc dii co khd khdn nhung em
rii cd gdng ldm mdt sS viec, vi du giip me ndu an, dpn dfp dd dgc Irong gia
dinh. Do vdy, bd mf em la ngudi giiip em nhiiu nhit khi em gap khd khdn
trong sinh hogt. cugc sdng" (L.H.H., tri khuyit tjt, 15 tuii).
Viec dua ra nhirng Ioi khuyfin cho tie tu cdc Uidnh vifin ttong gia dinh
ttiudng dupc nhin nhdn nhu each thuc gidi quyfit nhttng khd khdn ttong cupc
sing cfla ttfi khuyfit tjt. Difiu nay dupc difin ra bit cd khi ndo trfi khuyfit tat gjp
phdi nhttng diiu lo ldng, khd khjn ttong cupc sfing cung nhu bit gjp nhttrig
ttidi dfi khfing tich cpc tu cd nhdn khdc hojc khfing thi lam diiu gi do hojc cdn
sv ttp giflp tu ai dd:
... Trong mgt sd trudng hgp, niu em toi cd gap phdi thdi dp ki Ihi &
trudng, v&i tu cdch Id anh trai. tdi se cho em tdi nhung ldi khuyen di gidi tda
tinh thdn cho em... Trong vifc dinh hudng hpc tgp, cdng vifc cho em, tdi cSng
hu&ng ddn em cdn quyit Idm hgc xong bgc pho Ihdng. Niu em dy khdng theo
hpc dupc bgc phd thdng, gia dinh tdi cd le hu&ng em theo hpc nghi, hpc lay
mpt nghi gi dd di sau ndy cd Ihi cd dupc vifc ldm, tu nudi sdng bdn Ihdn..."
(N.H., anh trai cfla ire khuyfit tjl, 26 taii).
Vific de tie khuyet tjt nhjn dupc qua nhiiu sp ttp giup lu cdc thdnh vifin
khdc trong gia dinh hojc gia dinh Idm thay qud nhifiu vific cho ttfi cung khfing
phdi Id tit, phd hpp tu quta diim cfla Ire khuyit tdt. Diiu nay, dfii khi, dto din
tte khuyit tjl qud php thupe vdo cdc thanh vifin khac trong gia dinh hodc qua
dupc nuong chifiu trong mfit si tinh hufing. Theo khia canh ndy, tieng ndi cfla

ttfi khuyit lat dattifihifin dupc sp mong muin cd dupc sp trp giflp nhilu hon Id
dupc ho ttp hodn todn hojc Idm thay, giflp dd nhifiu cho cdc em:
"O qui, em sdng ciing cdc thdnh viin gia dinh em, mpi ngudi giup em
ldm rdt nhiiu thti... Khi em din sdng d trung Idm ndy, em thiy nhirng bgn khuyk
Igl khdc ldm dirge nhiiu vifc han em. Cd le dd la cdch md gia dinh gido dvc tre.
Mf em thudng bdo em bi Hit nin mgi ngtrdi cin ldm thay cho em, mpi ngudi
thu&ng ndi thuang em, tgi nghifp em... Viic giup em Ihuc su cin khi em cdn be,
khi em l&n lin, em cdn su huting ddn han la ldm thay... Nhiiu khi em cim do
khdng vOng bj rai va. mf em ludn ldm Ihay em khi thdy em dinh liy cdi gl... Sau
2 ndm em & trung tdm. em hpc dugc linh ty lgp nhiiu han. Gi& din lie vi nha,
mpi n^u&i ludn vui vi em dd ldm dugc nhiiu vifc AoM..." (N T T trfi khuvfit tdt
16 mdi).
'
' •"

TAP CHf TAM Ly HOC. Sd 9 (210), 9-2016


Khi dfi cap dfin sp tto giup tt* khuyit lat tii cha me hojc cdc ttianh vifin
trong gia dinh, mdt sd nhto vito xd hpi lai ttung tam Thuy An cho ring, vice
giup (Id tie khuyfit tat qud nhifiu cung Idm cho ttfi tto nto sing phu Uiupc nhiiu
hom vdo ngudi khac ttong gia dinh. N p p c Iji, ttiiiu hut su quan tdm cilng Idm
cho tie khuyfit tat cam Uiiy cd don, bj tdch biel (gifing nhu mpt sd lmh hudng
tte khuyfit tjt bj bd roi ta nhd). Mot sd Be khuyfit ,d, ndi nhiiu vi viec ttfi
khuyfi, ,at giup dd gia dinh Iam nhirng cong vific nha. Cdc cautt-dIdi cho cju
hdi "Em Uiuomg lam gi d nhd vao cufii tain hojc luc ranh roi?" cflng cho Uiiy
khd ndng Uiam gia cfla ttfi khuyit tjl vdo cdc cong vific nhu lau nha, chdm sdc
ban Uito, chuto bj btta to vd Iam cdc cdng vice gi dd cho chinh bto Uito lie...
Old tij va y nghia cfla sptiiamgia nhu vjy dupc ttii hifin qua quta difim cua tre
khuyet tdt nhu Id mpt cdch chdng td rtag, ttfi khuyfit tjt cd Uifi Idm difiu gi dd,

ngudi khdc sfi ttidy dupc khd ntog Idm dupc cdng vice ban Id nhttng hta chi
cua tte, qua dd tid tdng cudng dupc sp lin tudng cda cac ttidnh vifin ttong gia
dinh ddi vdi cdc em. Cdc quan diim nhu vdy da dupc tiifi hifin ttong hiu hit
cac phta hfii cua ttd khuyfit tjt uong cdc cupc phdng vin.
^^h
6. Ket luan
NhOng ket qud Uiu nhjn dupc ta phdng vdn vfi nhttng ttdi nghiem cfla tte
khuyfi, , j , tai gia dinh cho ttiay, cha me, anh chj cm Id nhttng ngudi rd, quan
ttpng ttong cupc song cua ttfi. Tre khuyfit tjt Iuon nhjn difin dupc vai ttd quta
ttvng cua gia dinh ttong cufic sing cua cdc em. Mpt sfi ttfi khuyfit tdt sing xa
gia dinh d cdc trung tdm chdm sdc ljp ttung thi mii quan hfi nhu vay cdn cd y
nghia ddc bifit quan ttpng. Mjc du khfing cd nhttng taong tac Uiudng nhJt nhung
tte khuyfit tjl song xa gia dinh Iuon lifin Ijc vdi cha me qua dien thoai hojc vfi
nhd vao cudi luta. Cac mfii quan he vdi cdc thanh vito ttong gia dinh cung khd
da djng. Vice ttp giup cua gia dinh dfii vdi ttfi khuyfit tdt duoc xem Id each
ttiflc httu ich dfi giup ttdi nghifim cfla tri cd y nghia hon, dinh hudng su hda nhdp
lot hon ttong cupc sdng. Nhifiu ttfi khuyfit tjt mong mufin hpc dupc nhttng kJ
ntag hda nhdp, sdng dpc lap hon la dupc Idm ttiay, duoc giup dd tit cd ttong
cupc sdng cfla minh tai gia dinh hojc lai cdc ttung tdm phuc hdi chflc ntog,
gido due hojc ddo Ijo vific lam hifin nay.
Tu each nhin cua kiin tjo lujn xd hfii, vdn dfi tte khuyfit tjl vjn dfing
trai nghifim dupc hieu ro honttifingqua bfii ctoh xd hpi ma tte khuyfit tjl trai
nghifim. Gia dinh dupc nfi khuyfit tjt van dpng nhjn dito Id an tota vd phii hop
nhat cho cdc em. Vi vjy, vific Uo dpng cdc hoat dong tto giflp cho ttfi khuyfit
tjt cung nfin dupc ^ jn hdnh qua gia dinh. Ddy la bdi hpc kinh nghifim md nhifiu
quoc gia phdt ttien cdc md hinh cong tdc xd hpi titf giupttfikhuyfit tat ddriitra
Cach lam ndy co n-nh bfin vttng vd phfl hpp vdi each tifip cta vfi kiin tao lujn
xd hpi: Su ttdi nghifim cfla dfii tapng cta ttp giflp, nghito cuu, canttii'fipcin
TAPCHfTAM Ly HOC. Sd 9 (210), 9 - 2016

55


dugtc h i ^ qua bdi canh ciia ho, qua each hidu ciia chinh nhOng ngucri trong
cuoc. Day la nh&ng ITnh vuc, hoal dpng con thi^u va chua phat tri&i toan dien
trong viec cham soc tre khuyet tat 6 Viet Nam hien nay.
Chii thich
NOi dung bai viet nay la mpt phSn trong dk t^ nghien ciiu v6 "Trdi nghiem khuyit tgi
cua ire khuyit igt van dpng lgi Ha NSr duoc ui^n khai thirc hien nam 2014 (dl tai
c4p Dai hpc Qu6c gia Ha Npi, do TS. Tdb Van Kham chii tri) v6i muc lieu nhfin di?n
cich ma tit khuyet tat vfin dpng trai nghiem 6 gia dinh, each thiic giai quyet nhOng
kho khan va cac de xuSt nhiun trp giiip doi tuong nSy tu cdc lmh vuc hoal dpng chuyen
mon, dac biel la tir cong tac xa hpi.
T^i ll|u trfch dSn
1. Alcoff L.M., Real knowing: New versions ofthe Coherence Theory, Cornell University Press,
New York. 1996.
2. Berger P. & Luckmann T., The social construction of reality, Doubleday, New York, i 966.
3. Blundor R. & Greene R.R., Social conslniclion, in Human Behavior Theory and Social
Work Practice, 3rd edn, ed. R.R. Greene, Aldine Transaction, New Brunswick, New York,
pp. 237 - 264, 2008.
4. BO Giao dye vA Dao tgo. Ky yeu hgi thao 20 nam giao dvc hpc smh khuySl tgt. Ha Npi.
15/12/2015, xem ngay 10/01/2016, 2015.

5. Booth T., Inclusion and exclusion policy in England: Who controls the agenda?, in Inclusive
education: Policy, contexts and comparative perspectives, eds. F. Armstrong, D. Armstrong
& L. Barton. David Fulton, London, 2002.
6. Bricher G., Disabled people, health professionals and the social model of disability: Cm
there be a research relaiaiship?, Disabili^ and Society, Vol 15, No, 5, pp.7S\ - 793,2000.
7. Burr V,. Social constructionism, Routledge. London, 2007.

8. Crotty M., Thefoundalions ofsocial research, leaning and perspective in the research process
Allen & Uwln. Sydney, 1998.

9. Eldly N., Unravelling social construciimism, Thecsy and Psychology, Vol 11, No. 3, pp. 433 - 441,
VOMTNO'^3 ^

' S ' ^ 2 T ^ ' f " ' " " ^ ' " ' " ' ' " ""^'"^ P'y'^'^"^'

^ ^ " ' ^ Psychologist,

' '• ^'".^r ^•.'^•''^ ^"^^ encyclopedia of qualitative research methods. Sage Publications.
Inc, California, 2008
°

12. Goodley D., Disability studies: An Inlertllscipllnary Introduction, Sage Publicalions, London,

TAPCHfTAMLyHOC,SS9(210),9-20l6


13. Harris S.R,, fVhal is constructionism?: Navigating its use in sociology. Sage PublicalifMis,
London, 2010.
14. Holstein J.A. & Miller G , Rectmsidermg social constructionism • Debates in socud problem
theory-. Transaction Publisiiers. New Jersey. 1993.
15. L^Bjy D. & Gamer A , Equity leqmes mdusion: Ihe fit,rv jor (£ sagknts MA fUmHUIet it,
Cisa6i%. onrf Ite Press, Buckingliam, 1996.
16. Lock A. & Strong T , Sadal conslmaicnism: Smrres aid sturags
Cambridge University Press, New Yorit, 2010.

in theory a*l practice,

17. Nind M. & Scale J . Concepts gf access Jar people with teaming difficuiies:
sha-edunderstanding.
Disability & Society. Vol 24, No. 3, pp. 273 - 287,2009.

Towards a

18. Tezri L , The social model ofdisaUliti: A phOasepUcal critique. Jounal of Applied Phikisoi*\

Vol 21, No. 2, pp. 141-157,2004.

^ ^ "

19. Tran Diie Duy, Gido due hoa nhgp cho ui khuyit tdt a Viit Nam. NXB Chinh tti Ou6c
gia. Ha Npi, 1995.
20. Tran VSn Kham, U Thi Nguyet, Vii Thi Minh Phmmfe Le Thi Thanh Xuan, Being
different from others: Disabled children's experiences cf going lo school, in Ta make my
parents happy: An omhropological perspective on chiUren m Viemam. eds. T. Gammeltoft
& K.F. Olwig, Statistical Publishing House, Hanoi, pp. 61 - 79,2005.
21. Trin Van Kham, M j hinh Cong tdc id hgi vdi ue em khuyit lot a tjc: Boi hgc kinh
ngh,em cho Vigt Nam. Hfii ihao ve chuyin doi cong lac x i boi trong njn kinh te Ihi mitmg a
Viet Nam, TruAng Dai hoc Khoa hoc X i hpi vaNhan vin, 16 - 18/10/2011.
22. Tran Van Kham, Over/ieu of Social Constructionism and its Implications for Social ITork
education In Viemam. VNU - Journal of Social Sciecnes and Humamities, Vol 29 No 4 DD
30-37.2013.
•
m
23. Tran Van Kham. Social Inclusion of Children mth Disabilities in Vietnam, Scholar Press
Germany, 2014.
24. Tran Van Kham, Tri khuyit tgt vdn dgng a midng hgc Vift Sam: Trdi nghiem. khd ndng

IVthich ungvamo hinh uggtip cong ldc xS hgi. Tap chi Klloa hpc X i h«i va s k n vin. Vol.
2, No. 2, IT. 87 - 104, xem ngay 10 thang 4 nam 2016, htlp://joumal.ussh.vnu.edu vn/index.
php/vjossh/arttcle/view/42.
25. Wicker A.W An imroduclion to ecological psychology, Canbridge University Press, New
York, 1984.
26. Young J O , The Coherence neorygfTnth.
updated 9tfi Squember 2008, Stanford Unrversily
Press, Stanford, Truy cap ngay 10/10/2015, hltp;//plato.slanford.edu/ennieytrudi-coherence.

TAPCHlTAMLyHOC,sa9(2IO),9-20l6

57