Báo cáo " Lý luận về cấu thành tội phạm trong khoa học luật hình sự" potx

Nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 2/2004
17




TSKH. Lê cảm *

1. Vi nột v lch s xut hin v
phỏt trin lớ lun cu thnh ti phm
Nghiờn cu lch s ra i cho thy lớ
lun cu thnh ti phm (CTTP) xut hin
t th k th XVI, u tiờn l cỏc tũa ỏn
ca nc c thi kỡ phong kin, sau ú
vo cỏc th k XVIII-XIX vn ny c
son tho v mt lớ lun trong trng phỏi
c in ca khoa hc lut hỡnh s. Khỏi
nim CTTP (theo ting Latinh c l
corpus delicti) ó úng vai trũ t tng
nh l cn c y cho vic xột x v ỏn
hỡnh s ti tũa ỏn chng minh s hin
din trong cỏc hnh vi ca phm nhõn mt
CTTP.
(1)
Lớ lun CTTP c phỏt trin
trong khoa hc lut hỡnh s Nga trc cỏch
mng vo cui th k XIX - u th k XX
m c bit l CTTP ó c nghiờn cu

rng rói v phỏt trin nht trong khoa hc
lut hỡnh s Xụ vit t nhng nm 50 ca
th k XX v tip tc cho n tn ngy nay.
2. Khỏi nim cu thnh ti phm
Vic nghiờn cu cỏc quan im khỏc
nhau v khỏi nim CTTP cho thy hin nay
trong khoa hc lut hỡnh s, khỏi nim
CTTP vn cũn c hiu theo nhiu ngha
khỏc nhau. Chng hn nh:
- Nh hỡnh s hc ngi Nga ni ting
trc Cỏch mng thỏng Mi - giỏo s
vin s Taganxev N.X

phõn bit trong
CTTP ba nhúm: a) Con ngi thc t - k
phm ti; b) Cỏi m hnh vi ca b cỏo
hng ti - khỏch th hoc l i tng
ca s xõm hi cú tớnh cht ti phm; c)
Chớnh s xõm hi cú tớnh cht ti phm,
c xem xột t mt bờn trong v bờn
ngoi.
(2)

- Giỏo s Kixchiakụvxki A.O gi
CTTP l nhng du hiu cn thit ch yu
m thiu chỳng hoc l thiu mt trong s
chỳng thỡ khụng th cú ti phm v ú l
bn du hiu: Ch th, khỏch th, hot
ng bờn trong, hot ng bờn ngoi ca
ch th v kt qu ca hot ng ú.

(3)

- Vo u th k XX, vin s Vin hn
lõm khoa hc Liờn Xụ Piụntkụvxki A.A ó
coi khỏi nim CTTP l cỏc yu t c bn
ca ti phm m chỳng u cú trong mi
mt ti phm m nu nh thiu mt trong
s chỳng thỡ dn n s tha nhn l khụng
cú CTTP v cỏc yu t ny l: a) Ch th
nht nh ca ti phm; b) Khỏch th nht
nh ca ti phm; c) Bn cht nht nh
ca mt ch quan trong cỏch x s; d) Bn
cht nht nh ca mt khỏch quan trong
cỏch x s ca ch th ca ti phm.
(4)
Sau
ú, vo nhng nm 70 ca th k XX, vin
s ny ó vit: Lớ lun lut hỡnh s Xụ vit
coi CTTP l tng hp cỏc du hiu th hin
mt hnh vi nguy him cho xó hi nht
nh l ti phm theo phỏp lut hỡnh s
Liờn Xụ.
(5)

* Khoa lut - i hc quc gia H Ni


Nghiªn cøu - trao ®æi
18

T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004

- Giáo sư Trainhin A.N quan niệm
CTTP là tổng hợp tất cả những dấu hiệu
(yếu tố) khách quan và chủ quan mà theo
luật hình sự khẳng định một hành vi cụ thể
nguy hiểm cho xã hội (bằng hành động
hoặc không hành động) đối với nhà nước là
tội phạm.
(6)

- Viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Liên
Xô (LB Nga hiện nay) Kuđriavtxôv V.N
coi CTTP là tổng hợp những dấu hiệu của
hành vi nguy hiểm cho xã hội xác định nó,
theo luật hình sự là tội phạm và bị xử phạt
về hình sự.
(7)

- Gần đây nhất, giáo sư Kuznhetxôva N.F
đưa ra định nghĩa: “CTTP là hệ thống các
yếu tố khách quan và chủ quan bắt buộc
của hành vi tạo nên tính nguy hiểm cho xã
hội của nó và được cấu trúc theo bốn tiểu
hệ thống mà những dấu hiệu của chúng
được ghi nhận trong các phần quy định
của các quy phạm pháp luật hình sự của
Phần chung và Phần riêng BLHS”.
(8)

- Trong khoa học luật hình sự Việt
Nam, về cơ bản, quan điểm được thừa
nhận rộng rãi về khái niệm của CTTP là
tổng hợp những dấu hiệu đặc trưng cho
loại tội phạm cụ thể được quy định trong
pháp luật hình sự.
(9)

Như vậy, trên cơ sở khái niệm tội phạm
và phân tích khoa học lí luận CTTP đồng
thời nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy
phạm pháp luật hình sự về định tội danh,
theo quan điểm của chúng tôi, có thể đưa
ra định nghĩa khoa học của khái niệm
CTTP như sau: CTTP là tổng hợp các dấu
hiệu pháp lí (khách quan và chủ quan) do
luật hình sự quy định thể hiện một hành vi
nguy hiểm cho xã hội cụ thể là tội phạm,
tức là căn cứ vào các dấu hiệu đó một hành
vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm.
Hay nói cách khác, một CTTP cụ thể là
tổng hợp các dấu hiệu khách quan và chủ
quan bắt buộc, mà bằng các dấu hiệu đó
nhà làm luật quy định tại quy phạm của
Phần các tội phạm BLHS tính chất tội
phạm và tính chất bị xử phạt (hay còn gọi
là tính chất bị xử lí về hình sự) của hành vi
nguy hiểm cho xã hội tương ứng bị luật
hình sự cấm đồng thời chỉ ra loại hình phạt
nào và trong giới hạn nào nó có thể được

toà án áp dụng đối với người có lỗi trong
việc thực hiện tội phạm ấy.
3. Các đặc điểm của cấu thành tội phạm
Từ định nghĩa của khái niệm CTTP
trên đây cho thấy bất kì CTTP nào cũng
phải có các đặc điểm cần và đủ như sau: 1)
Trước hết, CTTP là một hệ thống các dấu
hiệu pháp lí khách quan và chủ quan có
tính chất bắt buộc; 2) Các dấu hiệu pháp lí
này của CTTP nhất thiết phải được quy
định trong pháp luật hình sự thực định; 3)
Chỉ có trên cơ sở tổng hợp đầy đủ các dấu
hiệu pháp lí này của CTTP thì mới có căn
cứ để khẳng định hành vi nguy hiểm cho
xã hội nào đó bị luật hình sự cấm và đã
được thực hiện trong thực tế chính là một
tội phạm; 4) Cuối cùng, CTTP chính là mô
hình pháp lí của tội phạm.
4. Yếu tố của cấu thành tội phạm
Yếu tố của CTTP có thể được định
nghĩa là bộ phận hợp thành của cấu trúc
trong cấu thành ấy và bao gồm một nhóm
các dấu hiệu tương ứng với các phương
diện (các mặt) của hành vi nguy hiểm cho


Nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
19

xã hội bị luật hình sự cấm (tức là hành vi
bị nhà làm luật coi là tội phạm). Quan
điểm truyền thống được thừa nhận chung
trong khoa học luật hình sự đương đại là:
CTTP có bốn yếu tố: Khách thể (1), mặt
khách quan (2), chủ thể (3) và mặt chủ
quan (4) của tội phạm. Để nhận thấy rõ bản
chất của mỗi yếu tố CTTP, dưới đây chúng
ta cần phải đưa ra định nghĩa về khái niệm
của từng yếu tố như sau:
1) Khách thể của tội phạm: Là quan hệ
xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ tránh
khỏi sự xâm hại có tính chất tội phạm
nhưng bị tội phạm xâm hại đến và gây nên
(hoặc có thể gây nên) thiệt hại đáng kể
nhất định.
2) Mặt khách quan của tội phạm: Là
mặt bên ngoài của sự xâm hại nguy hiểm
đáng kể cho xã hội đến khách thể được bảo
vệ bằng pháp luật hình sự, tức là sự thể
hiện cách xử sự có tính chất tội phạm trong
thực tế khách quan.
3) Chủ thể của tội phạm: Là người đã
có lỗi (cố ý hoặc vô ý) trong việc thực hiện
hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình
sự cấm, có năng lực TNHS và đủ tuổi chịu
TNHS theo luật định (ngoài ra, trong một
số trường hợp cụ thể còn có một số dấu
hiệu bổ sung đặc biệt do quy phạm pháp
luật hình sự tương ứng quy định).

4) Mặt chủ quan của tội phạm: Là mặt
bên trong của sự xâm hại nguy hiểm đáng
kể cho xã hội đến khách thể được bảo vệ
bằng pháp luật hình sự lỗi, tức là thái độ
tâm lí của chủ thể được thể hiện dưới hình
thức cố ý hoặc vô ý đối với hành vi nguy
hiểm cho xã hội bị do mình thực hiện và
đối với hậu quả của hành vi đó (lỗi).
5. Dấu hiệu của cấu thành tội phạm
Có thể định nghĩa dấu hiệu của CTTP là
đặc điểm chung về mặt lập pháp của các
thuộc tính điển hình và chủ yếu hơn cả, đặc
trưng cho tội phạm đó. Nghiên cứu các quy
định trong Phần riêng BLHS có thể nhận
thấy rằng các dấu hiệu của CTTP có thể
được phân chia thành hai nhóm: 1) Nhóm
các dấu hiệu bắt buộc (là các dấu hiệu
chung, đặc trưng cho tất cả các CTTP cụ
thể); 2) Các dấu hiệu tùy nghi hay còn gọi
là các dấu hiệu không bắt buộc (là các dấu
hiệu riêng, đặc trưng không phải cho tất cả
mà chỉ cho một số CTTP nhất định nào đó).
Như vậy, mỗi yếu tố trên đây của
CTTP đều được thể hiện bằng các dấu hiệu
bắt buộc và các dấu hiệu tuỳ nghi (không
bắt buộc) do pháp luật hình sự quy định.
Việc xem xét đầy đủ để có sự nhận thức
khoa học thống nhất và đúng đắn các dấu
hiệu này của CTTP cụ thể trong hành vi
nguy hiểm cho xã hội được thực hiện chính

là một trong những đảm bảo cho việc định
tội danh đúng đối với hành vi nguy hiểm
cho xã hội tương ứng. Và chính vì thế,
chúng ta cũng cần phải phân tích để xác
định rõ các dấu hiệu bắt buộc và các dấu
hiệu tuỳ nghi tương ứng với từng yếu tố
của CTTP.
1) Khách thể của tội phạm có ba dấu
hiệu: Một dấu hiệu bắt buộc là khách thể
và hai dấu hiệu tuỳ nghi là đối tượng của
tội phạm và người bị hại của tội phạm.
2) Mặt khách quan của tội phạm có
chín dấu hiệu: Một dấu hiệu bắt buộc là
hành vi nguy hiểm cho xã hội và tám dấu


Nghiªn cøu - trao ®æi
20

T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004

hiệu tuỳ nghi là hậu quả nguy hiểm cho xã
hội, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và
hậu quả phạm tội, thời gian, không gian,
địa điểm, hoàn cảnh (điều kiện), phương
pháp (thủ đoạn), công cụ và phương tiện
phạm tội.
3) Chủ thể của tội phạm có bốn dấu
hiệu: Ba dấu hiệu bắt buộc là con người cụ
thể, có năng lực TNHS và đủ tuổi chịu

TNHS và một dấu hiệu tuỳ nghi là các dấu
hiệu bổ sung tương ứng đối với riêng chủ
thể đặc biệt của tội phạm (như chức vụ,
loại nghề nghiệp, giới tính ).
4) Mặt chủ quan của tội phạm có một
dấu hiệu bắt buộc là lỗi và hai dấu hiệu tuỳ
nghi là động cơ và mục đích phạm tội.
6. Phân loại các cấu thành tội phạm
Có thể hiểu phân loại các CTTP là việc
chia các CTTP thành những dạng khác
nhau dựa trên các tiêu chí nhất định nhằm
đảm bảo cho việc định tội danh và quyết
định hình phạt được chính xác cũng như hỗ
trợ cho việc cá thể hóa TNHS và hình phạt
được công minh, có căn cứ và đúng pháp
luật. Về cơ bản, trên cơ sở lí luận về CTTP
và nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy
phạm pháp luật hình sự liên quan đến việc
định tội danh, theo quan điểm của chúng
tôi có thể căn cứ vào bốn tiêu chí cơ bản
dưới đây để phân loại các CTTP thành các
dạng như sau:
1) Căn cứ vào tính chất và mức độ của
sự nguy hiểm cho xã hội của các tội phạm
có thể phân chia các CTTP thành ba (bốn
hoặc năm) loại sau: a) CTTP cơ bản là cấu
thành có các dấu hiệu đặc trưng và bắt
buộc chỉ của một tội phạm tương ứng mà
sự phân biệt tội phạm đó với tội phạm khác
được dựa trên các dấu hiệu ấy (các dấu

hiệu định tội); b) CTTP giảm nhẹ là cấu
thành mà ngoài các dấu hiệu của CTTP cơ
bản ra còn có các dấu hiệu khác phản ánh
tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội
thấp (không đáng kể) của tội phạm nên có
ý nghĩa làm giảm đi đáng kể mức độ
TNHS của chủ thể; c) CTTP tăng nặng
(đặc biệt tăng nặng) là cấu thành mà ngoài
các dấu hiệu của CTTP cơ bản ra còn có
các dấu hiệu khác phản ánh tính chất và
mức độ nguy hiểm cho xã hội cao (rất cao)
của tội phạm nên có ý nghĩa làm tăng lên
đáng kể (rất đáng kể) mức độ TNHS của
chủ thể.
2) Căn cứ vào cấu trúc của mặt khách
quan của tội phạm có thể phân chia các
CTTP thành hai loại sau: a) CTTP vật chất
là cấu thành mà mặt khách quan của nó
được pháp luật hình sự quy định bằng các
dấu hiệu của hành vi phạm tội cũng như cả
các dấu hiệu của hậu quả phạm tội nữa (tức
là hậu quả nguy hiểm cho xã hội trong
trường hợp này được nhà làm luật coi là
dấu hiệu bắt buộc của CTTP); b) CTTP
hình thức là cấu thành mà mặt khách quan
của nó được pháp luật hình sự quy định chỉ
bằng các dấu hiệu của hành vi phạm tội.
3) Căn cứ vào cấu trúc của các yếu tố
CTTP có thể phân chia các CTTP thành hai
loại sau: a) CTTP đơn giản là cấu thành mà

trong đó luật quy định chỉ một khách thể bị
xâm hại, một loại hành vi (hậu quả) phạm
tội và một hình thức lỗi; b) CTTP ghép
(phức tạp) là cấu thành mà trong đó luật
quy định nhiều khách thể bị xâm hại, nhiều


Nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
21

hành vi (hậu quả) phạm tội và hai hình
thức lỗi trong cùng một CTTP (ví dụ: Tội
cố ý gây thương tích mà dẫn đến hậu quả
chết người hoặc tội cướp tài sản mà dẫn
đến hậu quả chết người ).
4) Căn cứ vào sự mô tả của các CTTP
được quy định trong luật có thể phân chia
các CTTP thành hai loại sau: a) CTTP với
các dấu hiệu cụ thể (định lượng) là cấu
thành mà trong phần quy định của quy
phạm pháp luật hình sự tương ứng, các
mức thiệt hại do tội phạm gây ra được xác
định cụ thể (như một loạt các CTTP tại các
điều 137-145, 153 -154, 156, 161, 165-166
BLHS năm 1999); b) CTTP với các dấu
hiệu có tính chất đánh giá (định tính) là
cấu thành mà trong phần quy định của quy
phạm pháp luật hình sự tương ứng, các
mức thiệt hại do tội phạm gây ra không

được xác định cụ thể mà chỉ bằng các
phạm trù có tính chất đánh giá.
7. Chức năng của cấu thành tội phạm
Có thể hiểu chức năng của CTTP là
nhiệm vụ của từng CTTP cụ thể được quy
định trong luật hình sự mà thông qua việc
thực hiện nó (nhiệm vụ ấy), vai trò của
CTTP tương ứng được thể hiện trong quá
trình áp dụng pháp luật hình sự. Từ trước
đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào
trong khoa học luật hình sự Việt Nam đề
cập việc phân tích các chức năng của
CTTP. Còn trong khoa học luật hình sự
Liên Xô, theo quan điểm hoàn toàn đúng
đắn và đảm bảo sức thuyết phục của
GS.TSKH. Tkeseliađze G.T - trưởng bộ
môn luật hình sự và tội phạm học Trường
đại học tổng hợp quốc gia Tbilisi (nước
Cộng hòa Gruzia thuộc Liên Xô - SNG
hiện nay) thì CTTP có ba chức năng chính
như sau:
(10)

1) Chức năng nền tảng: Khi các cơ
quan tư pháp hình sự coi căn cứ cần và đủ
để truy cứu TNHS một người chính là sự
hiện diện trong hành vi nguy hiểm cho xã
hội mà người đó thực hiện có chứa tất cả
các dấu hiệu của một CTTP cụ thể do pháp
luật hình sự quy định;

2) Chức năng phân biệt: Việc mô tả
một cách chính xác trong phần quy định
của các quy phạm tại Phần riêng BLHS các
dấu hiệu của CTTP sẽ đảm bảo cho sự
phân biệt đúng tội phạm này với tội phạm
kia cũng như khung hình phạt này với
khung hình phạt kia và từ đó sẽ giúp cho
tòa án lựa chọn các biện pháp pháp lí hình
sự phù hợp với người phạm tội;
3) Chức năng đảm bảo: Nếu trong hành
vi của một người không có đủ tất các các
dấu hiệu của một CTTP tương ứng do luật
hình sự quy định thì người đó không phải
chịu TNHS và hình phạt.
8. Vai trò của cấu thành tội phạm
Từ việc nghiên cứu các đặc điểm, yếu tố,
dấu hiệu, phân loại CTTP và chức năng của
CTTP đồng thời trên cơ sở phân tích thực
tiễn áp dụng pháp luật hình sự có liên quan
đến quá trình định tội danh và quyết định
hình phạt, theo chúng tôi vai trò của CTTP
thể hiện rõ ở năm bình diện dưới đây:
1) CTTP là một trong những điều kiện
chung và quan trọng nhất để định tội danh
chính xác. Nếu như trong hành vi nguy
hiểm cho xã hội không có đầy đủ các dấu
hiệu của một CTTP nào đó được quy định


Nghiªn cøu - trao ®æi

22

T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004

trong pháp luật hình sự thực định thì không
thể đặt ra việc định tội danh.
2) CTTP là một khái niệm khoa học và
là sự trừu tượng về mặt pháp lí, vì một loạt
các thuật ngữ và phạm trù được sử dụng có
liên quan đến CTTP (như: “khách thể”,
“chủ thể”, “mặt chủ quan”, “mặt chủ
quan” ) đều được các nhà lí luận soạn thảo
trong khoa học luật hình sự, còn nếu như
chúng có được quy định trong luật thực
định đi chăng nữa thì cũng là dưới dạng các
quy phạm pháp luật hình sự trừu trượng.
3) CTTP là cơ sở pháp lí cần và đủ để
truy cứu TNHS người phạm tội, vì nguyên
tắc là: “Nullum crimen sine lege” nhưng
khi hành vi nguy hiểm cho xã hội của chủ
thể có đầy đủ các dấu hiệu của một CTTP
tương ứng nào đó được quy định trong
BLHS thì có nghĩa là đã có tội phạm được
thực hiện và các cơ quan tư pháp hình sự
đã có đầy đủ cơ sở pháp lí để truy cứu
TNHS người phạm tội.
4) CTTP là căn cứ để tòa án lựa chọn
đúng loại và mức hình phạt đối với người
bị kết án, vì nếu hành vi nguy hiểm cho xã
hội không có đầy đủ các dấu hiệu của một

CTTP cụ thể (như: CTTP cơ bản, CTTP
tăng nặng, CTTP đặc biệt tăng nặng hoặc
CTTP giảm nhẹ) mà trong đó ghi nhận
khung hình phạt tương ứng (với loại và
mức cụ thể) tại một điều (hoặc khoản của
một điều) trong Phần các tội phạm BLHS
thì tòa án cũng không thể có căn cứ để lựa
chọn loại và mức hình phạt để áp dụng đối
với người bị kết án.
5) CTTP là yếu tố để đảm bảo các
quyền và tự do của công dân trong lĩnh vực
tư pháp hình sự đồng thời hỗ trợ cho việc
tuân thủ nghiêm chỉnh pháp chế và củng cố
trật tự pháp luật trong NNPQ, vì với tất cả
sự thể hiện ở bốn bình diện trên đây đã cho
phép khẳng định vai trò có tính chất tổng
hợp này của CTTP.
9. Cấu thành tội phạm - cơ sở khoa
học của việc định tội danh
Với vai trò của CTTP thể hiện ở bình
diện thứ nhất nêu trên, thiết tưởng cũng
cần phải phân tích để đi đến kết luận một
cách chính xác, khách quan, có căn cứ và
đảm bảo sức thuyết phục về vai trò của
CTTP đối với quá trình định tội danh ra
sao - thử phân tích xem CTTP có đúng là
''cơ sở pháp lí duy nhất'' hay chỉ là cơ sở
khoa học của việc định tội danh (?). Để
làm sáng tỏ vấn đề này thì sự phân tích
của chúng ta nhất thiết phải căn cứ vào

đồng thời cả ba lĩnh vực sinh hoạt (thể
hiện) được thừa nhận chung của luật hình
sự đó là: Lập pháp, lí luận (hay còn gọi là
khoa học) và thực tiễn xét xử. Cụ thể là:
1) Về mặt lập pháp, nếu quan niệm
CTTP là "cơ sở pháp lí duy nhất" của việc
định tội danh thì có nghĩa là vô hình trung
đã thừa nhận không phải BLHS - sản phẩm
của nhà làm luật - “một trong những công
cụ sắc bén, hữu hiệu để đấu tranh phòng
ngừa và chống tội phạm” (như Lời nói đầu
của BLHS Việt Nam năm 1999 hiện hành)
mà lại chính là CTTP - một khái niệm khoa
học và là sự trừu tượng về mặt pháp lí
được dùng làm “cơ sở pháp lí duy nhất”
trong quá trình định tội danh đối với các
hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể được
thực hiện trong thực tế khách quan (!). Có


Nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
23

lẽ nhà làm luật Việt Nam cùng với các cán
bộ thực tiễn trong hoạt động lập pháp và áp
dụng pháp luật hình sự của nước ta (kể cả
trước và sau khi pháp điển hóa) khó mà có
thể đồng ý với quan niệm này.
2) Về mặt lí luận, CTTP do các nhà lí

luận hình sự soạn thảo và nghĩ ra như là
một khái niệm khoa học và là sự trừu
tượng về mặt pháp lí (chứ hoàn toàn không
phải là các quy định của BLHS do nhà làm
luật ban hành để các cơ quan tư pháp hình
sự lấy làm cơ sở pháp lí duy nhất trong quá
trình định tội danh). Vì vậy, đương nhiên
là một khái niệm khoa học với các phạm
trù lí luận chung nhất cho tất cả các tội
phạm (như khách thể, mặt khách quan )
chứ không phải là các quy phạm pháp luật
hình sự thì không phải và không thể là
“căn cứ pháp lí duy nhất” cho việc định tội
danh đối với một hành vi cụ thể nào đó
được thực hiện trong thực tế khách quan.
3) Và cuối cùng, về mặt thực tiễn (xét
xử), từ trước đến nay (kể cả trong thời kì
sau khi lập lại hòa bình ở miền Bắc cho
đến trước những năm 1960 -1963 khi các
chuyên gia luật hình sự của Liên Xô chưa
sang nước ta giảng bài ở Trường cán bộ tòa
án trung ương thuộc Tòa án nhân dân tối
cao và phổ biến lí luận về CTTP ở Việt
Nam) thì mặc dù lí luận về CTTP chưa
xuất hiện trong sách báo pháp lí hình sự
nước ta nhưng đã (và hiện nay đang) tồn
tại một thực tế khách quan - mỗi khi định
tội danh các cơ quan tư pháp hình sự đều
không bao giờ coi CTTP (một khái niệm
khoa học và là trừu tượng về mặt pháp lí)

là cơ sở pháp lí duy nhất mà chỉ dựa trên
những căn cứ pháp lí nhất định như đã
được phân tích trên đây, cụ thể là các quy
phạm pháp luật hình sự với tính chất là cơ
sở pháp lí trực tiếp và các quy phạm pháp
luật TTHS - cơ sở pháp lí gián tiếp./.

(1), (8).Xem: Kuznhetxôva N.F. "Cấu thành tội
phạm". Chương VI - Giáo trình luật hình sự (gồm 5
tập). Tập 1. Phần chung. "Lí luận về tội phạm" (tập
thể tác giả do GS.TSKH. N.F.Kuznhetxôva và PTS
luật, PGS I.M. Tiakôva chủ biên), Nxb. Zartxalô.
Maxcơva, 2002, tr.166; 72 (tiếng Nga);
(2). Xem: Taganxev N.X. "Luật hình sự Nga". Các
bài giảng. Phần chung. Tập 1, Nxb. Khoa học.
Maxcơva, 1994, tr.142 (tiếng Nga).
(3).Xem: Kixchiakôvxki A.O. "Giáo trình tối thiểu về
luật hình sự chung". Phần chung. Xant-Pêtecbua,
1875, tr. 59 (tiếng Nga).
(4).Xem: Piôntkôvxki A.A. "Luật hình sự Xô viết",
Phần chung. Tập I. Maxcơva-Lêningrađ, 1928, tr.241
(tiếng Nga).
(5).Xem: Piôntkôvxki A.A. "Giáo trình luật hình sự
Xôviết" gồm sáu tập. Tập II. Tội phạm, Nxb. Khoa
học. Maxcơva, 1970, tr.89.
(6).Xem: Trainhin A.N. "Lí luận chung về cấu thành
tội phạm", Nxb. Sách pháp lí. Maxcơva, tr.59-60
(tiếng Nga).
(7).Xem: Kuđriavtxev A.N. "Lí luận chung về định
tội danh". Maxcơva, 1999, tr.58 (tiếng Nga).

(9).Xem: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa. "Cấu thành tội
phạm". Chương IV Giáo trình luật hình sự Việt Nam của
Trường đại học luật Hà Nội (tập thể tác giả do - PGS.TS.
Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên), Nxb. Công an nhân dân.
Hà Nội, 2003, tr.51;
- PGS.TS. Kiều Đình Thụ. "Cấu thành tội
phạm". Chương VII Giáo trình luật hình sự Việt Nam
của Khoa luật trực thuộc Đại học quốc gia Hà Nội
(tập thể tác giả do TSKH. Lê Cảm chủ biên), Nxb.
Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2001.
(10).Xem: Tkeseliađze G.T. "Thực tiễn xét xử và đạo luật
hình sự", Nxb. Khoa học. Tbilisi, 1975, tr.46 (tiếng Nga).