(SKKN HAY NHẤT) một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi

BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN.
1. Lời giới thiệu.
Có nhà văn đã từng nói: “Nơi bình n nhất với mỗi chúng ta là lòng mẹ, và
khoảng thời gian ngọt ngào nhất chính là khung trời tuổi thơ”. Với những thế hệ
8X, 9X như chúng tôi tuổi thơ là những ngày rong ruổi triền đê thả diều, là những
ngày mùa bận rộn lạch cạch tiếng xe trâu với cánh đồng lúa chín bạt ngàn thẳng
cánh cị bay…. Là những chiều rong ruổi bên đám bạn nơi cuối xóm, đầu làng cùng
nhau chơi chuyền, đánh đáo, ô ăn quan, vui đùa thỏa thích ướt đẫm mồ hơi. Tuổi
thơ tơi là những lời ru của mẹ, ngọt lịm văng vẳng giữa trưa hè nóng bức. Khơng
có những trị chơi điện tử hiện đại chỉ có những trị chơi dân gian đậm chất.
Theo thời gian, cùng với sự phát triển của nền kinh và công nghệ, tôi nhận thấy
trẻ ngày nay đang đánh mất dần sự hồn nhiên, ngây thơ vốn có mà nguyên nhân
phần lớn thuộc về người lớn chúng ta. Với nhịp sống hiện đại, các bậc phụ huynh
đang dành rất ít thời gian cho trẻ, để trẻ tiếp xúc với cơng nghệ (máy tính, điện
thoại sớm với thời lượng quá nhiều) khiến trẻ thu mình, thụ động và ngại giao tiếp.
Một bộ phận phụ huynh khác thì nng chiều con thái quá, sẵn sàng đáp ứng mọi
yêu cầu của trẻ, lâu dần tạo cho trẻ thói quen ích kỷ, ỷ nại, không quan tâm đến mọi
người, và quan trọng nhất, phần lớn trẻ chưa có được những kỹ năng sống cơ bản
phù hợp với độ tuổi.
Vậy kỹ năng sống là gì và vì sao kỹ năng sống lại quan trọng? Trước hết, theo
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì “Kĩ năng sống là những kỹ năng tâm lý xã hội và
giao tiếp mà mỗi cá nhân cần có để tương tác với những người khác một cách hiệu
quả, và ứng phó với những vấn đề hay những thách thức của cuộc sống hàng ngày”.
Còn theo UNICEFF, “kỹ năng sống là tập hợp rất nhiều kỹ năng tâm lý xã hội và
giao tiếp cá nhân, giúp cho con người đưa ra những quyết định có cơ sở, giao tiếp
một cách có hiệu quả, phát triển các kỹ năng tự xử lý và quản lý bản thân nhằm
giúp họ có một cuộc sống lành mạnh và có hiệu quả”.
Như vậy, kỹ năng sống hướng vào việc giúp con người thay đổi nhận thức, thái
độ và giá trị trong những hành động theo xu hướng tích cực và mang tính chất xây
dựng. Chính vì vậy mà ngay từ giai đoạn mầm non, chúng ta cần phải rèn cho trẻ

1

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


những thói quen, hành vi tốt, đặt nền móng cho việc hình thành những kĩ năng sống
tích cực ở giai đoạn sau, để trẻ định hướng phát triển một cách tốt nhất.
Từ thực tế qua thời gian công tác, tôi nhận thấy trẻ của mình cịn rất nhút nhát,
chưa tự tin trong giao tiếp với cô giáo và mọi người xung quanh, kỹ năng tự phục
vụ bản thân còn vụng về, chưa biết cách phối hợp trong nhóm chơi để hồn thành
nhiệm vụ được giao. Với vai trị là người mẹ thứ hai của trẻ, tôi luôn trăn trở làm
thế nào để trẻ của mình có được những kĩ năng sống cơ bản, trước khi bước vào
môi trường học tập mới. Vì vậy, tơi đã lựa chọn đề tài “Một số biện pháp rèn
luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi”
2. Tên sáng kiến.
“Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi”
3. Tác giả sáng kiến.
- Họ và tên: Đào Thị Hằng.
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường Mầm non Hải Lựu - xã Hải Lựu – Sông Lô –
Vĩnh Phúc.
- Số điện thoại: 0986 886 202
- Email:
- Họ và tên: Trịnh Thị Hà.
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường Mầm non Hải Lựu - xã Hải Lựu – Sông Lô –
Vĩnh Phúc.
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến.
- Đào Thị Hằng.
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến.
- Với viếc đưa ra các giải pháp cụ thể, đề tài đã góp phần tạo cho trẻ những thói
quen, hành vi tốt; giúp trẻ tự tin, tự lập trong cuộc sống và học tập thuộc các lĩnh

vực: nhận thức, ngôn ngữ, thể chất….
2

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


- Sáng kiến đã nêu ra ba vấn đề lớn, đó là: tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ
năng sống cho trẻ mầm non; vì sao phải giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non; và
một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi mà tác giả đã áp dụng và
mang lại hiệu quả.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu.
- Đề tài được nghiên cứu và áp dụng từ tháng 9/2020 đến tháng 4/2021.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến.
* Về nội dung của sáng kiến:
Có bốn nội dung cơ bản mà sáng kiến đưa ra đó là:
+ Tại sao phải giáo dục kĩ năng sống cho trẻ từ lứa tuổi mầm non?
+ Đặc điểm phát triển kĩ năng sống của trẻ mầm non.
+ Nhóm kĩ năng sống cần hình thành sớm cho trẻ.
+ Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi.
7.1. Tại sao phải rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ từ lứa tuổi mầm non?
7.1.1. Ý nghĩa của việc giáo dục kĩ năng sống.
* Thứ nhất: Kỹ năng sống ảnh hưởng đến thói quen lành mạnh.
Kỹ năng sống giúp mỗi chúng ta có những thói quen tích cực, có thể kiểm soát
cảm xúc, suy nghĩ và hành vi. Kỹ năng sống giúp con người có những hành động
chuẩn xác xuất phát từ những tư duy và thói quen lành mạnh. Với những người
được trang bị những kỹ năng sống như vậy họ sẽ sống lạc quan, năng động bản lĩnh
và thành công hơn trong cuộc sống.
* Thứ hai: Giáo dục kỹ năng sống góp phần tạo ra một xã hội tích cực.
Giáo dục kỹ năng sống giúp giảm thiểu các vấn nạn xã hội bởi vì nguyên nhân
của nhiều vấn đề xã hội chính là do những người thiếu kỹ năng sống gây ra. Việc

giáo dục kỹ năng sống thúc đẩy những hành vi tích cực nhất là khi phải đối mặt với
những tình huống thử thách, hoặc dễ dàng bị sa ngã, bị ảnh hưởng tiêu cực bởi môi
3

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


trường sống, giảm thiểu những tệ nạn xã hội, chất lượng cuộc sống được đảm bảo
và hạnh phúc hơn. Với xã hội hiện đại, kinh tế ngày càng phát triển việc giáo dục
kỹ năng sống giúp con người sống an toàn, khỏe mạnh với chất lượng cao và hiện
đại.
* Thứ ba: Kỹ năng sống giúp hình thành các giá trị sống.
Giá trị sống được hình thành qua các kỹ năng sống. Đối với mỗi con người phù
hợp với chuẩn mực mà chúng ta đang sống, giá trị sống giúp chúng ta biết được
những quy tắc chuẩn mực trong mối quan hệ xã hội, các mối quan hệ giữa con
người với con người. Ngồi ra nó định hướng cho mỗi cá nhân điều chỉnh hành vi
cho phù hợp với những chuẩn mực của xã hội. Bên cạnh việc học cách để làm, kỹ
năng sống giúp con người biết nên sống ra sao, biết ứng phó trước tình huống, kiềm
chế, quản lý cảm xúc, học cách giao tiếp, ứng xử với các mối quan hệ xung quanh
và làm thế nào để giải quyết mâu thuẫn trong các mối quan hệ, làm thế nào để thể
hiện bản thân một cách tích cực, lành mạnh.
*Thứ tư: Kỹ năng sống giúp việc sử dụng nguồn tri thức một cách hợp lý.
Việc trang bị nền tảng kỹ năng sống vững chắc giúp chúng ta biết cách sử dụng
nguồn tri thức sao cho hợp lý mang lại lợi ích cho bản thân và người khác. Kỹ năng
sống giúp chúng ta biết cách tôn trọng bản thân và người khác, biết cách hợp tác,
xây dựng và duy trì tình đồn kết trong mối quan hệ và biết cách thích ứng trước
những đổi thay hay từ bỏ sự tham lam, cao ngạo về kỹ năng, khả năng vốn có của
mình.
* Thứ năm: Kỹ năng sống giúp cân bằng những mục tiêu vật chất.
Trong xã hội ngày nay con người rất dễ bị ảnh hưởng bởi những giá trị về vật

chất và nhanh chóng định hình chúng thành mục đích sống. Kỹ năng sống giúp
chúng ta có thể cân bằng những mục tiêu về vật chất tránh những hành vi thiếu
trung thực, bất họp tác hay vị kỷ cá nhân. Kỹ năng sống là những chiếc neo giúp
chúng ta ổn định giữa những biến động của cuộc đời, có thể khó khăn nhưng vẫn
vượt qua được mà khơng có cảm giác bị thua thiệt, mất mát.
Giáo dục kỹ năng sống giúp rèn luyện tư duy tích cực, hình thành các thói quen tốt
thơng qua các hoạt động và bài tập trải nghiệm. Giáo dục kỹ năng sống giúp các em
trở thành cơng dân tồn cầu, biết suy nghĩ bằng cái đầu của mình, biết phân tích
4

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


đúng sai, dù có làm gì và trong hồn cảnh nào cũng ln biết chịu trách nhiệm về
việc mình làm.
Các kỹ năng sống cần và có thể giáo dục cho trẻ mầm non là: kỹ năng nhận thức,
kỹ năng vận động, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tự phục vụ và tự vệ, kỹ năng kiểm
soát cảm xúc, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng hợp tác…
7.1.2. Thực trạng việc giáo dục kĩ năng sống cho trẻ trong các trường mầm
non hiện nay.
Có một thực tế là: ở các nước phát triển, giáo dục kĩ năng sống được xem như
một mơn học. Mỗi ngày, các bé sẽ có những khung giờ riêng để sinh hoạt, tìm hiểu
và trải nghiệm những kỹ năng sống cơ bản.
Trong khi đó, chương trình giáo dục kỹ năng sống ở mầm non tại nước ta lại
chưa đạt đến trình độ đó. Trẻ mầm non vẫn được giáo viên truyền đạt về kiến thức,
kinh nghiệm của những kỹ năng sống cần thiết thông qua việc lồng ghép trong nội
dung các lĩnh vực khác. Hơn nữa, cơ sở vật chất nhà trường cịn khó khăn, diện tích
lớp chật hẹp. Chưa có nhiều tài liệu sách báo về giáo dục kỹ năng sống cho trẻ để
giáo viên nghiên cứu, tham khảo. Phần lớn các giáo viên chưa được tham gia một
khóa đào tạo chính thống nào về nội dung, cũng như phương pháp để giáo dục và

rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ.
Không những thế, trẻ mầm non còn nhiều mặt hạn chế về kỹ năng sống do chưa có
sự giảng dạy thêm từ phía gia đình, điều này khiến trẻ rất nhút nhát, chưa tự tin
trong giao tiếp cũng như trong việc xử lý các tình huống xảy ra.
7.1.3. Tại sao phải giáo dục kĩ năng sống cho trẻ từ lứa tuổi mầm non?
Có một thực tế là nhiều em dù đã học cấp ba nhưng khơng biết làm việc nhà hay
được cha mẹ chăm sóc từng ly từng tí. Điều này xuất phát từ tâm lý muốn con dành
thời gian để học hoặc trong gia đình đã có người làm những việc đó.
Tuy nhiên, đây lại là quan điểm hết sức sai lầm vì trẻ sẽ khó có thể thích nghi với
cuộc sống nếu khơng được cha mẹ bảo bọc. Việc thay đổi sẽ trở nên hết sức khó
khăn cũng như mất thời gian bởi cả cha mẹ và con cái đều đã quen với suy nghĩ
này trong một thời gian dài.
5

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Trẻ ở lứa tuổi mầm non (Từ 0 – 6 tuổi) thế giới quan rất rộng mở. Trẻ rất tò mị
về thế giới xung quanh, thích khám phá, giai đoạn này trẻ cũng tiếp thu và học hỏi
mọi thứ rất nhanh. Chính vì vậy giáo dục kỹ năng sống cho trẻ ở giai đoạn này sẽ
đem lại rất nhiều lợi ích tích cực.
Nhà giáo dục A. X. Macarenco cũng khẳng định: “Nền tảng của giáo dục chủ
yếu được xây dựng từ khi trước 5 tuổi, nó chiếm tới 90% chất lượng của quá trình
giáo dục. Từ sau 5 tuổi trở đi, tất nhiên vẫn phải tiến hành giáo dục, con người sẽ
trưởng thành thêm một bước để rồi đơm hoa, kết trái, nhưng bông hoa mà bạn dày
công vun trồng, chăm sóc thực sự đã có nụ từ khi trước 5 tuổi”.
Rèn luyện kỹ năng sống sẽ giúp trẻ khi lớn lên nhanh chóng hồ nhập và khẳng
định vị trí của mình trong tập thể, mà xa hơn là một cộng đồng, xã hội. Do đó, cho
dù khi lớn lên trẻ có tài giỏi, thơng minh đến đâu nhưng thiếu kỹ năng sống, thì
cũng khó để tiếp cận với mơi trường xung quanh, hịa nhập cũng như khẳng định

mình.
Xã hội hiện nay nảy sinh những vấn đề phức tạp, những hiểm nguy khơng lường
trước. Địi hỏi con người phải có kỹ năng, kiến thức để vượt qua được những thách
thức đó. Giáo dục kỹ năng sống giúp trẻ biến những kiến thức được học thành thái
độ, giá trị, thói quen lành mạnh, kỹ năng ứng phó và vượt qua những rủi ro. Giúp
trẻ có được một cuộc sống an tồn, chất lượng và hạnh phúc trong một xã hội hiện
đại với văn hóa đa dạng và nền kinh tế phát triển hội nhập.
Còn một lý do nữa khiến chúng ta nên dạy kỹ năng sống cho trẻ từ khi còn nhỏ,
đó là theo thống kê gần nhất của Bộ Cơng an, tỷ lệ gây án ở tuổi vị thành niên trên
địa bàn cả nước là 5,2% đối với người dưới 14 tuổi, 24,5% đối với người từ 14 tuổi
đến dưới 16 tuổi và 70,3% đối với người từ 16 đến dưới 18 tuổi.
Theo cơ quan Công an, qua điều tra các vụ án cho thấy, có nhiều nguyên nhân
dẫn đến thanh, thiếu niên vi phạm pháp luật nói chung và cướp tài sản nói riêng,
trong đó đáng kể nhất là mặt trái của kinh tế thị trường làm ảnh hưởng đến văn hóa,
giáo dục, khiến các em có suy nghĩ lệch lạc, muốn hưởng thụ lối sống ăn chơi. Bên
cạnh đó, sự tan vỡ gia đình cững là ngun nhân dẫn đến các em bị khủng hoảng
tâm lý, ít được quan tâm, dạy bảo nên dễ rơi vào con đường tội lỗi.

6

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Nhưng thiết nghĩ quan trọng nhất vẫn là sự quản lý, giáo dục của gia đình. Đã đến
lúc chúng ta cần nghiêm túc nhìn nhận lại sự quản lý, giáo dục con em của mỗi gia
đình từ khi cịn nhỏ. Cùng với sự ni dưỡng, chăm sóc thì cha mẹ cần nghiêm
khắc trong giáo dục đạo đức và nhân cách con cái, như các cụ xưa đã răn “uốn cây
từ thuở còn non, dạy con từ thuở con còn ngây thơ”.  
7.2. Đặc điểm phát triển về mặt kĩ năng của trẻ mầm non.
7.2.1. Đặc điểm phát triển kĩ năng của trẻ Nhà trẻ.

Lứa tuổi nhà trẻ được coi là giai đoạn “chuyển giao” giữa giai đoạn trẻ nhũ nhi
và trẻ mẫu giáo. Ở giai đoạn này, trẻ thích khám phá mọi thứ xung quanh và hoạt
động với đồ vật là hoạt động chủ đạo.
Khi gặp một đồ vật, trẻ có xu hướng muốn tìm hiểu, khám phá để xem cần phải
hành động với đồ vật này như thế nào, nên trẻ đều đem ra “thực nghiệm” tháo ra,
lắp vào, chuyển bộ phận của vật này sang vật khác. Hành động này mang ý nghĩa
tự phát, trẻ chưa ý thức được mục đích của việc mình làm mà chỉ để thỏa mãn nhu
cầu tức thời của bản thân.
Kĩ năng ngôn ngữ của trẻ được cải thiện, trẻ hiểu được lời nói của người khác và
có thể trả lời/biểu đạt mong muốn của bản thân. Ở giai đoạn này trẻ vẫn thích chơi
một mình, khi tiếp cận với những trẻ khác trẻ không hiểu làm thế nào để hợp tác,
chia sẻ. Việc thực hiện các quy tắc xã hội đơn giản như là nhường đồ chơi cho bạn,
đoàn kết với này trong khi chơi là việc làm cực kỳ khó đối với trẻ ở giai đoạn này.
Nhìn chung, ở lứa tuổi này trẻ đã biết dùng ngôn ngữ như là phương tiện cơ bản để
giao tiếp với mọi người xung quanh, trẻ muốn làm mọi thứ để thỏa mãn nhu cầu
của bản thân. Ở trường, trẻ đã biết tuân thủ một số quy định đơn giản như là đi vệ
sinh, cất đồ dùng cá nhân đúng nơi quy định. Cuối độ tuổi nhà trẻ, trẻ có thể chơi
với một số bạn mà trẻ thích, vì vậy, người lớn cần mwor rộng các mối quan hệ cảu
trẻ với các bnaj và mọi người xung quanh.
7.2.2. Đặc điểm phát triển kĩ năng của trẻ Mẫu giáo.

7

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Có một điều đặc biệt nhất của trẻ mẫu giáo so với trẻ nhà trẻ đó là, bước sang
giai đoạn này trẻ đã biết chơi theo nhóm, có nghĩa là “xã hội trẻ em” bắt đầu được
hình thành.
Các nhóm chơi lúc đầu thường có quy mơ nhỏ, chỉ từ 2 đến 3 trẻ trong một nhóm,

theo thời gian, các nhóm chơi sẽ tăng lên về số lượng thành viên và đến cuối độ
tuổi mẫu giáo trẻ đã biết liên kết giữa các nhóm chơi, tạo nên nhiều nội dung chơi
phong phú hơn.
Nhờ có sự xuất hiện của “xã hội trẻ em” mà trẻ dần hình thành những kĩ năng xã
hội cũng như các quy tắc trong giao tiếp hàng ngày.
Trong các nhóm chơi, trẻ đã biết hợp tác, đồn kết với bạn để thực hiện được vai
chơi cũng như yêu cầu của trị chơi: bạn đóng vai chị thì bón cháo cho em ăn, bạn
đóng vai mẹ thì đi chợ nấu nướng.
Ở lớp, trẻ đã biết lắng nghe và thực hiện các yêu cầu của giáo viên, tuy nhiên, ở
giai đoạn đầu mẫu giáo trẻ nghe lời người lớn và thực hiên các u cầu chủ yếu vì
khơng muốn bị la mắng hay trách phạt.
Trong các mối quan hệ với mọi người gần gũi xung quanh, trẻ biết yêu thương,
kính trọng ông bà, bố mẹ, cô giáo và sẵn sàng giúp đỡ khi được yêu cầu.
Vơi các em bé nhở hơn, trẻ cũng thể hiện những kĩ năng tốt như chơi cùng em,
quan tâm khi em khóc, đau ốm. Trẻ thường bế ẵm, cho quà, trò chuyện với em bé
và sẵn sàng nhường cho em bé những thứ mà trẻ thích.
Độ tuổi này, trẻ đã biết thực hiện theo các yêu cầu của người lớn và các bạn trong
nhóm chơi. Tuy nhiên, trẻ nghe lời người lớn chỉ vì khơng muốn chịu hậu quả là bị
trách mắng hay trừng phạt.
Đối với các quy tắc ứng xử xã hội, trẻ ở độ tuổi này thường phục tùng quy tắc
hành vi một cách cứng nhắc. Lúc đầu, hành vi của trẻ mang tính bắt chước, chưa có
ý thức. Trẻ rất thích bắt chước những người gần gũi xung quanh và những gì sinh
động hấp dẫn, trẻ bắt chước từ cử chỉ, hành động, nét mặt, lời nói… nhưng chưa
hiểu hết ý nghĩa của những hành vi nên thường bắt chước cả cái tốt lẫn cái xấu.
8

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Theo thời gian, trẻ bắt đầu hiểu một cách cơ bản các quy tắc đạo đức, trẻ xác định

được cái gì là đúng, cái gì là tốt, nắm được các chuẩn mực thế nào là ngoan, hư, tốt,
xấu và có những hành vi phù hợp với các chuẩn mực đó. Chúng đã nhận thức được
rằng, việc tuân theo những quy tắc đạo đức như: đối xử tốt với bạn bè, không được
lấy đồ của người khác quan trọng hơn nhiều so với việc vi phạm các quy tắc ứng
xử xã hội như khơng nói “cảm ơn, xin lỗi”.
Dần dần, hành động của trẻ ngày càng phù hợp hơn với mục đích. Trẻ tự tin, tự
giác hơn, muốn được khẳng định như người lớn. Trẻ ở độ tuổi này đều cảm thấy tự
tin và thể hiện bản thân mình, trẻ cũng đã biết kiềm chế cảm xúc, vượt qua khó
khăn và phục tùng nhiệm vụ.
Ở lứa tuổi này, trẻ đã biết dùng ngơn ngữ để diễn đạt và giải thích các quan điểm
của mình. Khi khả năng đánh giá hành vi tốt hơn thì trẻ ngày càng thực hiện nhiều
các hành vi tích cực trong quan hệ với bạn và mọi người xung quanh, trẻ cũng thích
nhận xét hành vi và đánh giá người khác. Tuy nhiên, những nhận xét của trẻ cịn
mang tính chủ quan và thường dựa vào nhận xét của người lớn.
Nhìn chung, trẻ độ tuổi mẫu giáo luôn cảm thấy vui vẻ, cách thể hiện cảm xúc
của trẻ cũng dễ chấp nhận hơn. Trẻ luôn cố gắng để làm hài lịng người lớn, ln
muốn được khen ngợi. Vì vậy, có thể nói đây là giai đoạn vàng để hình thành và
rèn luyện cho trẻ các kĩ năng xã hội như kĩ năng giao tiếp, kĩ năng tự phục vụ bản
thân, kĩ năng giải quyết tình huống và khả năng kiềm chế cảm xúc….
7.3. Nhóm kĩ năng sống cần hình thành và rèn luyện cho trẻ.
7.3.1. Kĩ năng tự phục vụ bản thân.
Đây là kỹ năng rất quan trọng cần trang bị cho trẻ ngay từ thời gian trẻ còn học
lớp mầm. Việc cho trẻ sớm tham gia vào những công việc lao động phù hợp như:
cho bé tự sắp xếp, dọn đồ chơi sau khi chơi xong, trẻ biết phụ mẹ, phụ cô chuẩn bị
bữa ăn, dọn phịng của mình, tự thay đồ hay ít nhất là biết tự rửa tay, tự biết vệ sinh
cả nhân…
Qua những việc làm tự phục vụ bản thân đó, trẻ mới hiểu rõ được giá trị của lao
động và thông cảm, biết thương yêu cha mẹ hơn. Ngoài ra việc giúp trẻ vận động
9

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


chân tay cũng giúp sức khỏe của trẻ phát triển hơn. Từ những hành động đơn giản
về việc tự phục vụ khi còn nhỏ này sẽ giúp trẻ chủ động và độc lập trong mọi công
việc sau này.
7.3.2. Kĩ năng giúp trẻ tự tin, vượt qua trở ngại.
Tự tin là khi trẻ mạnh dạn thể hiện các khả năng bản thân trong mối quan hệ với
xã hội, trẻ không ngại khám phá những điều mới mẻ, thú vị trong cuộc sống. Từ đó
tạo tiền đề giúp trẻ tự trau dồi và học tập các kiến thức, kỹ năng một cách dễ dàng
hơn. Tự tin cũng là yếu tố giúp trẻ vượt qua hầu hết những khó khăn, trở ngại mà
bất kỳ ai cũng sẽ phải đối mặt trong cuộc đời.
Trẻ con có thể tự vượt qua được một số việc khó khăn mà khơng cần người lớn hỗ
trợ. Nếu bạn cứ giúp đỡ mà không để trẻ tự lập, bé sẽ có thói quen ỷ nại, khơng
trưởng thành được.
7.3.3. Kĩ năng giao tiếp, ứng xử.
Ngay từ khi trẻ chào đời, kỹ năng giao tiếp đã là một kỹ năng quan trọng giúp trẻ
tồn tại và phát triển. Giai đoạn đầu, trẻ giao tiếp qua cử động tay chân, qua biểu
cảm ánh mắt, qua tiếng khóc… Lớn hơn, kỹ năng giao tiếp của trẻ được hình thành
và hồn thiện dần qua ngôn ngữ, cử chỉ… Một trong những kỹ năng thiết yếu cho
trẻ là ứng xử đúng cách để có thể tự tin và hịa nhập với mơi trường xung quanh.
Những kỹ năng ứng xử có thể kể đến như: chào hỏi mọi người, tôn trọng người lớn
và nhường nhịn những ai nhỏ tuổi, nói cảm ơn và xin lỗi, cách xử sự đúng mực ở
các tình huống.
Có thể khẳng định, giao tiếp là một trong những năng lực cần thiết nhất để trẻ phát
triển và sinh tồn trong cuộc sống.
7.3.4. Kĩ năng tự bảo vệ bản thân.
Đa phần chúng ta đều ý thức được điều này, nhưng sự lựa chọn thường gặp của
chúng ta đó là  tìm cách nghiêm cấm trẻ tiếp xúc với các rủi ro. Việc chỉ nghiêm
cấm mà khơng giải thích lý do cũng như giáo dục khiến cho trẻ hiểu, lại càng kích

thích tính tị mị, muốn khám phá trong trẻ vậy nên tác dụng của việc cấm túc này
không đáng kể.
10

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Để trẻ có thể tự bảo vệ bản thân mình trước những nguy hiểm chúng cần giúp trẻ
hình thành thói quen và kỹ năng bảo vệ bản thân cơ bản nhất. Trong các nhóm kỹ
năng sống cho trẻ mầm non về bảo vệ bản thân gồm có những kỹ năng như: kỹ
năng an toàn khi tự chơi, kỹ năng tránh bị xâm hại cơ thể, kỹ năng xử lý khi bị lạc,
an tồn khi tham gia giao thơng trên đường.
7.3.5. Kĩ năng hợp tác và chia sẻ.
Hợp tác là một kỹ năng quan trọng để trẻ có được thành cơng trong cuộc sống. 
Trẻ cần phải hiểu từ sớm rằng việc hợp tác với người khác sẽ mang lại những giá
trị to lớn hơn trong bất kỳ một hoạt động nào, từ việc chơi trò chơi cho đến việc
giải các bài tập, các vấn đề khó khăn trẻ gặp phải khi đi học. Bên cạnh đó, việc biết
hợp tác với người khác còn giúp trẻ trở thành người giao tiếp tốt, biết tơn trọng
người khác và có lịng trắc ẩn.
7.4. Những biện pháp rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ 4 – 5 tuổi.
Do đặc thù là trường ở nông thôn, kinh tế còn chưa phát triển, nhận thức của một
bộ phận phụ huynh còn nhiều hạn chế, nên việc đầu tư cơ sở vật chất cho việc dạy
và học trong trường mầm non cịn nhiều khó khăn, vì vậy, để giáo dục kĩ năng sống
cho trẻ, tôi chủ động thực hiện theo một số biên pháp sau:
7.4.1. Biện pháp 1: Tạo tình huống cụ thể.
Với mục tiêu rèn cho trẻ những kỹ năng cơ bản nhất như: sự tự tin, tự lập; biết
giao tiếp, chào hỏi; biết hợp tác, chia sẻ; biết cách xử lý trong từng tình huống cụ
thể, nên sau mỗi bài hát, câu truyện, tôi đã lồng ghép nội dung dạy kĩ năng sống
cho trẻ bằng cách đưa ra những câu hỏi, tình huống để trẻ được suy nghĩ, giải quyết
theo khả năng.

Ví dụ: với câu truyện “Nàng Bạch Tuyết và bảy chú lùn”, tơi hỏi trẻ:
Vì sao mụ phù thủy hãm hại được nàng Bạch Tuyết?
Con sẽ làm gì khi ở nhà một mình mà có người lạ yêu cầu con mở cửa cho họ
vào?
Khi trẻ trả lời xong, tôi đưa ra kết luận: khi ở nhà một mình, các con tuyệt đối
khơng mở cửa hoặc nhận bất cứ đồ gì từ người lạ, kể cả người quen của bố mẹ, vì
rất có thể họ là những người xấu, lợi dụng vào nhà để lấy đồ, hoặc dụ các con ra
khỏi nhà và bắt đi”
11

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Để khắc sâu nội dung này, tôi nhờ sự hỗ trợ của đồng nghiệp cho trẻ tham gia
đóng vai để trẻ được trải nghiệm tình huống này một cách chân thực nhất. Đồng
nghiệp của tơi đóng vai người lạ, gõ cửa và đưa ra những món quà mà trẻ con
thường rất thích như bánh kẹo, đồ chơi, tơi sẽ quan sát và ghi lại phản ứng của từng
trẻ với “người lạ” để kịp thời điều chỉnh hành vi, giúp trẻ biết cách xử lý trước
những tình huống thực trong cuộc sống.
Hay với bài hát “Đàn vịt con” tôi đưa ra tình huống “Khi bị lạc người thân nơi
đơng người – con sẽ làm gì”
Khi đã có câu trả lời theo kinh nghiệm của từng trẻ, tơi sẽ phân tích tưng phương
án để trẻ nhận ra: khi bị lạc người thân nơi đông người (như: chợ, siêu thị, lễ hội)
trước hết các con khơng nên khóc to, làm như vậy sẽ gây chú ý từ kẻ xấu, họ sẽ lợi
dụng và đưa các con đi. Hãy bình tĩnh nhìn xung quanh và tìm một cửa hàng đơng
đúc, đến đó và gọi to tên bố mẹ để gây được sự chú ý của nhiều người, sau đó, nhờ
sự giúp đỡ từ chú công an, bác bảo vệ hay các cô nhân viên bán hàng.
Cuối cùng, để phương pháp này đạt hiệu quả cao nhất, tôi cho trẻ xem các video
dạy KNS như: sáu kĩ năng sống còn cho trẻ nhỏ khi người lạ gõ cửa, làm gì khi đi
lạc…

7.4.2. Biện pháp 2: giáo dục kĩ năng sống thông qua các hoạt động trong ngày.
Do đặc điểm nhận thức trẻ ghi nhớ nhanh nhưng cũng dễ quên, vì vậy, để hình
thành kĩ năng sống cho trẻ là một quá trình trẻ được rèn luyện, lặp đi lặp lại và ở
mọi lúc mọi nơi.
Vì vây, giờ đón – trả trẻ tơi rèn trẻ kĩ năng chào hỏi, cư xử đúng mực, thân thiện
với mọi người bằng cách luôn gọi tên, chào trẻ và bố mẹ trẻ với thái độ niềm nở để
trẻ bắt chước và làm theo, vì tơi tin khơng phương pháp giáo dục nào hiệu quả bằng
phương pháp “dùng nhân cách để giáo dục nhân cách”
Trong giờ hoạt động có chủ đích, tôi rèn cho trẻ kĩ năng hợp tác, làm việc theo
nhóm thơng qua các trị chơi.
Ví dụ qua giờ Âm nhạc với trò chơi “Ghép tranh”, trẻ sẽ thảo luận với các bạn
trong nhóm để lấy từng miếng tranh sao cho đúng thứ tự, ghép lại cho phù hợp tạo
thành bức tranh hoàn chỉnh, cùng suy nghĩ nội dung bức tranh là ca khúc nào và
12

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


cùng nhau thể hiện ca khúc đó. Như vậy, chỉ qua một trị chơi nhưng trẻ vừa được
hoạt động nhóm, vừa được rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin.
Hay qua giờ phát triển thể chất, tôi rèn cho trẻ sự kiên trì, có tổ chức bằng cách
dạy trẻ xếp hàng chờ đến lượt thực hiện theo thứ tự, không chen lấn, xô đẩy nhau.
Với giờ ăn, giờ ngủ tôi rèn cho trẻ những hành vi văn hóa trong ăn uống , những
kĩ năng tự phục vụ bản thân và lao động giúp đỡ mọi người xung quanh: cùng cô
chuẩn bị bát, thìa, kê bàn, kê đệm ngủ…
7.4.3. Biện pháp 3: Xây dựng thành những hoạt động chuyên biệt, đưa vào kế
hoạch chủ đề.
Tôi xác định đây là biện pháp trọng tâm để rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ, bởi
với hình thức là một tiết học chuyên biệt nên trẻ sẽ có nhiều thời gian được thực
hành, trải nghiệm, giúp trẻ ghi nhớ một cách tự nhiên, khơng gị ép.

Ví dụ: chủ đề Bản thân tôi xây dựng tiết học “Dạy trẻ kĩ năng tặng và nhận quà”
Với tiết học này, tơi trang trí lớp học giống như khung cảnh một bữa tiệc sinh nhật
với hoa, bánh, nến. Tôi mời những trẻ có cùng tháng sinh và tổ chức sinh nhật cho
các cháu, tôi cũng đã chuẩn bị rất nhiều những món quà nhỏ để trẻ dành tặng nhau.
Sau màn hát, thổi nên, trẻ trong lớp sẽ được thực hành tặng và nhận quà. Với trẻ
tặng quà, tôi dạy trẻ cách cầm món quà, ánh mắt cử chỉ sao cho thân thiện, gần gũi,
như: cầm món quà bằng hai tay, mắt nhìn vào người nhận, nở nụ cười và nói nhẹ
nhàng “tớ tặng bạn, chúc bạn sinh nhật vui vẻ”.
Còn với trẻ được nhận quà, tôi dạy trẻ cách nhận món quà sao cho lịch sự, trân
trọng món quà và tình cảm của mọi người dành cho mình: nhận quà bằng hai tay,
nở nụ cười và nói nhẹ nhàng “tớ cảm ơn bạn”, “con cảm ơn cô giáo”
Với tiết học này, điều mà tôi muốn dạy trẻ là thái độ và lời nói khi ta cho và nhận .
Cho đi với sự chân thành và nhận lại với sự biết ơn, trân trọng thì món q dù nhỏ
nhưng sẽ ln là những món quà yêu thương.
Hay với tiết học dạy kĩ năng gập quần áo ở chủ đề “Gia đình”, tơi cho trẻ so sánh
hình ảnh một bộ quần áo phẳng phiu, sạch đẹp với một bộ quần áo nhàu nát, để tự
trẻ thấy được sự cần thiết phải ngăn nắp, gọn gàng. Sau đó, tơi hướng dẫn và cho
13

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


trẻ thựcc hành cách gấp quần áo với chính trang phục trẻ mang theo. Qua các giờ
học, tôi thấy được sự hào hứng của trẻ khi được tự tay làm việc và niềm vui khi
thấy thành quả lao động của bản thân.
7.4.4. Biện pháp 4: Kết hợp với phụ huynh trong việc giáo dục kĩ năng sống
cho trẻ.
Gia đình và nhà trường là hai mơi trường giáo dục có sự ảnh hưởng lớn nhất đối
với trẻ, vì vậy, để giáo dục kĩ năng sống cho trẻ hiệu quả, ngay từ năm tơi đã trị
chuyện với phụ huynh về việc phối hợp chặt chẽ với giáo viên để có sự thống nhất

trong việc giáo dục trẻ.
Trong các mảng tuyên truyền, tôi sưu tầm các câu chuyện ngắn có nội dung giáo
dục để phụ huynh có thể tìm đọc trong những khoảng thời gian chờ đón trẻ, hay các
trị chơi rèn luyện sự kiên trì, tính đồng đội để phụ huynh có thể dướng dẫn trẻ chơi
tại nhà, tôi cũng lập zalo nhóm và thường xuyên đăng tải những khoảnh khắc trẻ
làm được việc tốt tại lớp, với mong muốn truyền tải đi thông điệp “hãy để trẻ được
làm việc, trước hết là những công việc tự phục vụ bản thân trẻ, sau đấy là những
công việc vừa sức để giúp đỡ mọi người. Đừng nuông chiều, làm hộ trẻ, đừng tước
mất cơ hội được lớn lên của con. Tuổi nhỏ làm việc nhỏ, xã hội ngày càng nhiều
nguy cơ không an tồn, trẻ càng được hướng dẫn xử lý các tình huống, biết tự lập,
đối mặt và tự xử lý có hiệu quả càng sớm thì trẻ sẽ có thêm nhiều những kỹ năng
cần thiết cho bản thân mình”.
7.4.5. Kết quả.
Qua nghiên cứu tài liệu, kinh nghiệm của bản thân, được sự ủng hộ tích cực của
ban giám hiệu và phụ huynh trong việc áp dụng đề tài, tôi đã đạt được kết quả như
sau:

Nội dung

Trước khi thực Sau khi thực hiện
hiện

So sánh

14

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Số trẻ

Tỉ lệ

Số trẻ

Tỉ lệ

Kỹ năng giao 20/30
tiếp, chào hỏi.

66%

30/30

100%

Tăng 34%

Kỹ năng tự phục 19/30
vụ, tự lập.

62,7%

30/30

100%

Tăng 37,3%

Kỹ năng hợp tác, 18/30

chia sẻ.

59,4%

30/30

100%

Tăng 40,6%

Kỹ năng xử lý 17/30
tình huống.

56,1%

30/30

100%

Tăng 43,9%

* Về khả năng áp dụng của sáng kiến:
Việc thực hiện đề tài này không chỉ áp dụng với trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi trường
mầm non Hải Lựu nói riêng mà cịn có thể triển khai áp dụng rộng ra các độ tuổi
thuộc trường bạn trên địa bàn huyện. Đặc biệt không chỉ áp dụng vào năm học
2020 - 2021 mà còn áp dụng được vào các năm học tiếp theo.
8. Những thơng tin cần bảo mật:
Khơng có thơng tin cần bảo mật.
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
Phụ huynh, giáo viên mầm non từ độ tuổi Nhà trẻ đến Mẫu giáo.

Những câu truyện, bài thơ, tình huống diễn ra trong cuộc sống hàng ngày để trẻ
được giáo dục rèn luyện kĩ năng sống.
10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia áp
dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có) theo các nội dung sau:
10.1. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tác giả:
Tôi nhận thấy sau khi áp dụng các biện pháp tích cực mà bản thân tơi đã thực
hiện, thu được một số lợi ích thiết thực sau đây:

15

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Thứ nhất: Giúp trẻ phát triển về thể chất.
Chương trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non bao gồm
nhiều hoạt động đan xen kết hợp, giúp trẻ rèn luyện sức khỏe và
phát triển tốt về thể lực. Không những thế, những hoạt động trong
chương trình cịn giúp các em rèn luyện sự kiên trì, bền bỉ, năng
động, tinh thần sẵn sàng vượt qua khó khăn và thích nghi tốt với
môi trường đầy thử thách. Với những nền tảng tốt về thể chất, trẻ
sẽ có khuynh hướng tích cực tham gia nhiều hoạt động, tự tin đón
nhận những cơ hội mới và dũng cảm vượt qua các khó khăn trong
cuộc sống.
Thứ hai: Giúp trẻ tăng khả năng nhận thức.
Ngoài việc giúp trẻ rèn luyện sức khỏe, thì mục đích chính của
chương trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non còn để giúp
các em nâng cao khả năng nhận thức của chính mình. Thơng qua
các bài học về kỹ năng sống, trẻ học được cách phân biệt đúng,

sai; cách nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, cách đưa ra ý
kiến cá nhân cũng như biết tôn trọng ý kiến của mọi người.Với
những nhận thức có được từ chương trình, trẻ sẽ được truyền đam
mê tìm tịi, khám phá thế giới; xây dựng tình yêu đối với gia đình,
trường lớp, thiên nhiên và thế giới xung quanh.
Thứ ba: Giúp trẻ phát triển tinh thần.
Chương trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non còn giúp
trẻ xây dựng được thế giới tình cảm nội tâm phong phú. Trẻ được
dạy về tình yêu thương giữa con người với con người, tinh thần
trách nhiệm đối với mỗi việc mình làm, lịng biết ơn đối với cha
mẹ, gia đình, thầy cơ và những người xung quanh… Ngồi ra,
những bài học bổ ích này còn giúp trẻ hiểu về cách chia sẻ, lòng
bao dung đối với người khác; sự ơn hịa trong giao tiếp; sự lễ phép
và cách cư xử đúng mực.
Với một nền tảng toàn diện cả về sức khỏe, nhận thức và tinh thần
được lĩnh hội từ chương trình giáo dục kỹ năng sống tại nhà
trường, trẻ mầm non sẽ tạo dựng được cho chính mình một tiền đề
vững chắc giúp các em phát triển thành những cơng dân có ích
cho xã hội mai này.
16

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân:
*Lợi ích đối với trẻ:
Trẻ rất hứng thú và yêu thích tham gia các hoạt động, trị chơi, trải nghiệm nhằm
mục đích giáo dục và rèn luyện kĩ năng sống cho trẻ.
Trẻ đã biết tự bàn bạc thảo luận, đưa ra ý kiến với các bạn trong lớp. Trẻ biết

phối hợp, làm việc nhóm để hoàn thành được các nhiệm vụ chơi.
Giúp các trẻ trong lớp tơi thêm gắn bó và hiểu nhau hơn, nâng cao tinh thần đồn
kết và có ý thức tập thể cho trẻ.
Từ những bài học hữu ích ở trường, trẻ nhanh chóng tiếp thu và áp dụng vào
chính thực tiễn cuộc sống hằng ngày, qua đó cho thấy những điều được học, được
rèn luyện mỗi ngày thực sự mang lại nhiều hiệu quả tích cực. Từ những bài học
nhỏ trong cuộc sống hằng ngày đã giúp trẻ hình thành các thói quen tốt, lối sống
tích cực góp phần hình thành một nhân cách tốt trong tương lai.
*Lợi ích đối với giáo viên:

Từ khi nghiên cứu và triển khai đề tài, bản thân tơi ln cố gắng nỗ lực
tìm hiểu để rút ra kinh nghiệm cho bản thân về các phương pháp rèn luyện
kĩ năng sống cho trẻ hiệu quả để phù hợp với nhận thức của trẻ, phụ huynh
quê tôi, cũng như phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của một trường xa
trung tâm như Hải Lựu.
Với những biện pháp đã nêu trên, tôi nhận thấy các giáo viên trong
trường đều có thể áp dụng và mang lại hiệu quả. Khi giáo dục và rèn luyện
kĩ năng sống cho trẻ, bản thân mỗi giáo viên đều tự nhắc mình phải là tấm
gương cho trẻ học tập và làm theo, giúp giáo viên có sự ảnh hưởng nhất
định đối với trẻ và phụ huynh.
*Lợi ích đối với phụ huynh:
Nhận thức của phụ huynh bước đầu có sự thay đổi, họ đã có những hiểu biết hơn
về tầm quan trọng trong việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ ở lứa tuổi mầm non.
Phụ huynh đã bắt đầu quan tâm và dành nhiều thời gian hơn để lắng nghe và thấu
hiểu con mình, để biết được những khả năng, những nhu cầu khám phá hiểu biết
17

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

cũng như hạn chế của con em mình, từ đó giúp trẻ có những thay đổi tích cực của
trẻ qua từng giai đoạn.
Phụ huynh hiểu được tầm quan trọng của việc giáo dục và rèn luyện kĩ năng
sống cho trẻ ngay từ khi cịn nhỏ là cần thiết, từ đó phụ huynh chủ động phối hợp
với giáo viên trong việc giáo dục kĩ năng sống cho trẻ từ trong gia đình. Qua đó
góp phần tạo nên một mơi trường giáo dục an tồn, thống nhất và có sự liên kết
chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường.
*Tóm lại:
Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên, là nền tảng xây nên nhân cách con người,
mọi đứa trẻ đều là những mầm cây đầy triển vọng trong tương lai nếu được giáo
dục, rèn luyện và định hướng đúng đắn ngay từ khi cịn nhỏ.
Trên con đường hội nhập tồn cầu, chúng ta ai cũng muốn đầu tư
cho thế hệ trẻ, với mong muốn thế hệ trẻ sẽ trở thành trụ cột của
gia đình, chủ nhân tương lai của đất nước. Mọi mong ước đều rất
tốt, nhưng để thực hiện được ước mơ, khơng chỉ cần sự nỗ lực của
trẻ, mà cịn cần rất nhiều sự giáo dục, động viên, cổ vũ từ cha mẹ
và nhà trường. “Hạnh phúc là một quá trình, chứ khơng phải chỉ
nằm ở đích đến!”. Bằng cách giúp trẻ trải nghiệm và lớn lên mỗi
ngày, là đã giúp cho những giá trị sống, kỹ năng sống thẩm thấu
dần vào bản thân trẻ. Giống như câu ngạn ngữ nổi tiếng:
“Suy nghĩ khởi nguồn Lời nói,
Lời nói sinh ra Hành động,
Hành động hình thành Thói quen,
Và Thói quen tạo nên Số phận”.
Hãy giáo dục kỹ năng sống cho trẻ, bắt đầu ngay từ hôm nay.
11. Danh sách những cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến:
Sau khi xây dựng, đề tài đã được áp dụng tại lớp Mẫu giáo 4 tuổi A5 – trường Mầm
non Hải Lựu.
18

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Tên tổ chức/ cá
nhân

Số TT
1

Địa chỉ

Phạm vi/ Lĩnh vực
áp dụng sáng kiến

Lớp 4 tuổi A5 Xã Hải Lựu - Sông Lô Trẻ mẫu giáo lớp 4
Trường Mầm non Hải - Vĩnh Phúc
tuổi A5 - Trường
Lựu
Mầm non Hải Lựu

Hải Lựu, ngày tháng năm 2021

Hải Lựu, ngày tháng năm 2021

HIỆU TRƯỞNG

NHÓM TÁC GIẢ

Đào Thị Hằng
Trịnh Thị Hà

…..Ngày ……tháng ……năm.
HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM CẤP HUYỆN

19

LUAN VAN CHAT LUONG download : add