RệP SáP GIả Phenacoccus solenopsis Tinsley GÂY HạI TRÊN CÂY HOA CÂY CảNH TạI THàNH PHổ Hồ CHí MINH Và VùNG PHụ CậN pptx

Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

1
RệP SáP GIả
Phenacoccus solenopsis
Tinsley GÂY HạI TRÊN CÂY HOA CÂY CảNH TạI
THàNH PHổ Hồ CHí MINH Và VùNG PHụ CậN
THE MEALYBUG
Phenacoccus solenopsis
Tinsley DAMAGED ON
ORNAMENTAL PLANTS AT HCM CITY AND SURROUNDING AREAS

Nguyễn Thị Chắt, Huỳnh Thị Mỹ Chi

Trường Đại học Nông Lâm Tp. HCM

Abstract
The results of investigation showothats the mealybug Phenacoccus solenopsis Tinsley was new
record of insects damaged on ornamental plants. Adult females elongate oval (about 4,01-5,1 mm)
covered white mealy wax, with 2 dark longitudinal lines on dorsum. Around the body there are 18
pairs of lateral wax filaments, posterior pairs longest. Adult female are ovoviviparous.
Under microscope, ventral multilocular pores present around vulva, on segments VII and VIII.
The circulus are large, and flaccid. Antennae are 9 segments, small denticle on claw of tarsus;
translucent pores on apex femur and tibia.
Key words: Phenacoccus solenopsis Tinsley; circulus, cerarius

I. Đặt vấn đề
Rệp sáp giả là côn trùng gây hại trên nhiều
loại cây trồng nông nghiệp, đặc biệt trên cây ăn
trái như mãng cầu, xoài, cam qu?t, ổi, nhãn, mít
v.v, trên cây công nghiệp như cà phê, hồ tiêu,

điều, lạc, cây lương thực như khoai lang, sắn, cây
rau như ớt, cây hoa-cây cảnh các như phong lan,
bông bụp, mai vàng, trạng nguyên, hoa đại, nhất
chí mai, thiên tuế v.v. Do ảnh hưởng cuả rệp sáp,
nhất là rệp sáp giả (rệp bột), nhiều cây trồng bị
suy thoái, nhiều cây trồng không cho trái hoặc
trái nhỏ, nhiều cây trồng khác bị còi cọc, phủ đầy
muội đen, mất vẻ đẹp vốn có. Sản phẩm nông
nghiệp bị giảm chất lượng, mẫu mã không phù
hợp, có thể mang theo sâu hại thuộc đối tượng
kiểm dịch, làm ảnh hưởng rất lớn đến việc giới
thiệu sản phẩm ra thế giới.
Rệp sáp nói chung và rệp sáp giả nói riêng là
những loài sâu hại có cơ thể nhỏ hoặc rất nhỏ,
dẹt, ít di chuyển hoặc chỉ di chuyển giai đoạn ấu
trùng. Các công trình nghiên cứu về rệp sáp và
các biện pháp phòng trị còn nhiều hạn chế. Bài
viết này cung cấp thông tin về loài rệp sáp giả
mới ghi nhận được trên một số cây trồng tại Tp.
Hồ Chí Minh và các vùng phụ cận.
II. VậT LIệU
Và PHƯƠNG PHáP NGHIÊN CứU
- Dụng cụ thu và bắt mẫu rệp sáp giả
- Tài liệu phân loại cuả Osborne (2000), Miller,
Rung, Venable, Gill, Wiiiiams (2007).
- Làm mẩu lame theo Nguyễn Văn Cảm
(1997) và Williams, Watson (1988).
III. KếT QUả Và THảO LUậN
Một số đặc điểm hình thái
Rệp sáp giả Phenacoccus solenopsis Tinsley

được gọi là rệp sáp giả solenopsis (Lance S.
Osborne, 2000) và (Miller et al.,2007). Rệp cái
trưởng thành có cơ thể hình oval hơi dài, trên
lưng bao phủ nhiều bột sáp trắng. Giữa lưng có
một vệt sáp dày và dài từ ngực đến cuối bụng, 2
bên vệt sáp là 2 vệt màu đen hay nâu đen. Trên
lưng đốt ngực, vệt đen bị bột sáp che khuất chỉ
còn lại 2 đốm đen. Xung quanh cơ thể xuất hiện
18 cặp tua sáp ngắn, các cặp tua cuối bụng dài và
to hơn cặp tua hai bên bụng và đầu. Khi gạt bỏ
lớp bột sáp trên lưng, cơ thể rệp phía lưng có
màu nâu nhạt hay nâu vàng, phía bụng màu xám
hơi tím. Râu đầu rõ ràng. Kích thước rệp cái
trưởng thành biến động từ 4,05-5,10 mm, trung
bình 4,44 ± 0,33 mm chiều dài và 2,38-3,55 mm,
trung bình 2,89 ± 0,39 mm chiều rộng. So với các
loài rệp sáp giả khác rệp solenopsis lớn hơn.
Rệp cái đẻ trứng. Trứng có màu vàng hơi nâu
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

2

và được bao bọc trong túi phía sau và dưới bụng
con cái. ấu trùng mới nở có màu vàng hơi nâu
hay vàng nhạt. Nới nở ấu trùng vẫn nằm trong
bọc một thời gian sau đó mới di chuyển ra ngoài
tìm vị trí thích hợp cho mình để dinh dưỡng.
Kích thước ấu trùng rệp sáp giả lớn dần sau mỗi
lần lột xác, thành trùng mới đẻ có kích thước lớn
nhất (bảng 1).

Bảng 1. Kích thước rệp sáp giả solenopsis trên bông bụp
tại Tp HCM và các vùng phụ cận, ĐHNL, năm 2007
TT

Giai đoạn phát triển
Chiều dài (mm) Chiều rộng (mm)
SLC

TTD

Biến động Trung bình Biến động Trung bình
1 ấu trùng
Trước lột xác thứ 1 0,30-0,50 0,38 ± 0,06 0,15-0,33 0,18 ± 0,06 30
Trước lột xác thứ 2 1,55-2,00 1,76 ± 0,16 1,25-0,85 1,02 ± 0,10 30
Sau lột xác thứ 2 2,45-3,65 3,00 ± 0,37 1,47-2,28 1,85 ± 0,34 30
2 Thành trùng cái mới đẻ 4,05-5,10 4,44 ± 0,33 2,38-3,55 2,89 ± 0,39 30

Sau khi xử l? mẫu và đưa mẫu lên lame, quan
sát rệp sáp giả solenopsis có 18 cặp cerarius bao
quanh mép cơ thể (hình bìa 2, 1), các cerarius phía
đầu có 10 lỗ tiết sáp 3 ngăn bao quanh 2 gai hình
nón và nhiều lông cứng dài, các cerarius phía bụng
chỉ có 9 lỗ tiết sáp 3 ngăn bao quanh 2 gai lớn
hình nón và các lông cứng dài khác.
Dưới ngực rệp có 2 cặp lỗ thở, cặp lỗ thở sau
lớn hơn cặp trước (s). Dưới đốt bụng thứ 4 có vệt
bám dính circulus, vết bám dính khá to nhưng
hình dạng không rõ ràng. Dưới đốt bụng thứ 7-8 là
lỗ sinh dục vulva. Lỗ sinh dục khá lớn có thể rệp
cái đang ở giai đoạn đẻ thai trứng (Hình bìa 2, 2).

Dưới kính hiển vi với độ phóng đại trên 400-1000
lần quan sát được xung quanh vulva và những đốt
bụng 7,8 có nhiều lỗ tiết sáp nhiều ngăn (hình bìa
2, 2).
Cuối bụng xung quanh lỗ hậu môn có 6 lông
dài, kế lỗ hậu môn là thùy mông. Thùy mông hơi
nhô ra, trên đó có nhiều lỗ tiết sáp 3 ngăn bao
quanh 2 gai hình nón, nhiều lông cứng khác và
đặc biệt có 2 lông cứng rất dài. Điều này có thể
giải thích được tại sao các tua sáp phía cuối bụng
dài hơn phía đầu và ngực.
Râu đầu 9 đốt (Hình bìa 2, 3), râu đầu rệp sáp
giả dứa chỉ có 8 đốt.
Bàn chân rệp sáp giả chỉ có 1 đốt, cuối đốt
bàn chỉ có 1 vuốt. ở độ phóng đại kính hiển vi
trên 1000 lần, vuốt bàn chân có gai nhỏ (Hình bìa
2, 4), có lỗ tiết sáp trong, nhỏ trên đỉnh đốt đùi và
đốt chày.
Các đặc điểm nêu trên đều phù hợp với đặc
điểm mô tả cuả Miller và các công sự (2007).
Một số đặc điểm sinh học
Quan sát rệp sáp giả solenopsis ghi nhận rệp
cái ra đẻ thai trứng. Số lượng thai trứng 1 rệp cái
có thể đẻ 182-299, trung bình 221,4 ± 46,03 thai
trứng. Thời gian ấu trùng phát triển từ thai trứng
mới nở cho đến khi trưởng thành bắt đầu đẻ trứng
(thai trứng) biến động 23-26 ngày. Thời gan
thành trùng đẻ trứng kéo dài 6-10 ngày. Với đặc
điểm phát triển này rệp sáp giả solenopsis có thể
phát triển nhanh và gây hại nặng trên k? chủ

chính.
IV. KếT LUậN
- Ghi nhận loài rệp sáp giả mới trên bông bụp
Phenacoccus solenopsis Tinsley
- Rệp sáp giả Phenacoccus solenopsis trong
điều kiện Tp. HCM và các vùng phụ cận đẻ ra
trứng, Một con cái có thể đẻ 182-299, trung bình
221,4 ± 46,03 trứng, giai đoạn ấu trùng kéo dài
23-26 ngày.

Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Văn Cảm, 1997. Phương pháp làm
mẫu và bảo quản mẫu côn trùng/Bảo Vệ Thực
Vật, Tập 1. Phương pháp điều tra cơ bản dịch hại
nông nghiệp và thiên địch cuả chúng.
2. Douglass R. Miller, Alessandra Rung,
George L. Venable, Raymond J. Gill, Douglass
Kết quả nghiên cứu khoa học BVTV - Số 3/2008

3
J. Wiiiiams, 2007. Scale Insects-Identification
Tools for Species of Quarantine Significance.
Systematic Entomology Laboratory, ARC,
USDA.
/>InsectsHome/ScaleInsectsHome.html
3. Lance S. Osborne, 2000. Mealybugs.
University of Florida Mid-Florida Research and
Education Center.

4. Douglass J. Williams and Gilliam W.

Watson, 1988. The Scale Insects of The Tropical
South Pacific Region. Part 2. The Mealybugs
(Pseudococcidae). C.A.B. International Institute
of Entomology. p.11.