Khóa luận tốt nghiệp “Nghệ thuật chuyển tải người cô đơn trong “Nam tước trên cây” của Italo Calvino “ ppt

Khóa luận tốt nghiệp

“Nghệ thuật chuyển tải người
cô đơn trong “Nam tước trên
cây” của Italo Calvino “


ĐỀ MỤC TRANG
1. Lý do chọn đề
tài 1
2.Lịch sử nghiên cứu đề
tài 3
3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
7
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên
cứu 8
5. Giới hạn của đề
tài 10
6. Đóng góp mới của đề
tài 10
7. Kết cấu của đề
tài 11
CHƯƠNG I: Italo Calvino và văn chương – Một số vấn đề khái
quát 13
1.1 Vài nét phác thảo về văn học Hậu hiện
đại 13
1.1.1 Lịch sử ra đời và phát
triển 13
1.1.2 Các tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa Hậu hiện
đại 15

1.1.3 Các trào lưu văn học của chủ nghĩa Hậu hiện
đại 20
1.2 Italo Calvino và “Nam tước trên
cây” 25
1.2.1 Chân dung nhà văn Italo Calvino: từ Hiện thực mới đến Hậu hiện đại
25
1.2.2 Vài nét về tiểu thuyết “Nam tước trên
cây” 29
CHƯƠNG II: Người cô đơn – Vấn đề quan sát và khát vọng khám
phá 32
2.1 Người cô đơn – ý nghĩa thể hiện mang tính độc
đáo 32
2.2 Những nghịch lý đời
sống 42
2.2.1 Trong mỗi cá
nhân 42
2.2.2 Trong gia
đình 50
2.2.3 Trong xã
hội 56
2.3 Khát vọng khám phá bản thân và thế
giới 62
2.3.1 Không thể tương
thông 62
2.3.2 Những cuộc gặp gỡ tình
cờ 70
2.3.3 Những cuộc gặp gỡ chủ
định 75
CHƯƠNG III: Nghệ thuật chuyển tải người cô đơn trong “Nam tước trên
cây”. 84

3.1 Sự nguyên hợp về mặt tiểu
thuyết
8
3.2 Không gian, thời gian nghệ
thuật 89
3.3 Một vài thủ pháp nghệ thuật tiêu biểu
khác 97
3.3.1 Giễu
nhại
97
3.3.2 Thủ pháp phiến đoạn và cắt
dán 100
3.3.3 Thủ pháp siêu hư cấu sử ký
103
KẾT
LUẬN
107
PHỤ LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO

3.1 Sự nguyên hợp về mặt thể loại tiểu thuyết
Italo Calvino được biết đến như một trong những nhà cách tân văn
chương đương đại quan trọng và nổi bật nhất của Ý và thế giới. Hầu hết
những tác phẩm của ông đều là sự vận dụng một cách đặc sắc và nhiều thành
công từ bộ ba tiểu thuyết ấn tượng “Tổ tiên của chúng ta” đến Palomar hay
Qwfwq, Nếu một đêm đông có người lữ khách…Song hành với nội dung phản
ánh đa chiều đầy chất triết lý thì Calvino luôn biết làm mới văn chương qua
sự sáng tạo trong nghệ thuật chuyển tải. Nhờ cách viết đầy mới mẻ và độc
đáo này, Cosimo đã có những cuộc phiêu lưu không giới hạn điểm đến,
những cuộc tình đẹp và nhiều cung bậc lẫn sự xoay chuyển tài tình với công

việc khi ở trên cây. Đó không phải là sự tham lam trong khuynh hướng sáng
tạo, cũng không phải là những ảnh hưởng sâu đậm đến độ bắt chước. Mọi thể
loại tiểu thuyết đều được Calvino tái tạo trong một chừng mực nhất định
giống như khoảng cách mà Cosimo luôn giữ với mặt đất. Hành trình của một
con người cô đơn để tạo nên một tư tưởng sống không bị che lấp, đồng hóa
thành công hơn là bởi nét vẽ đa chiều trong không gian nghệ thuật như vậy.
Trước hết, tiểu thuyết “Nam tước trên cây” mang dáng dấp của những
đặc trưng về thể loại tiểu thuyết phiêu lưu mạo hiểm. Có thể thấy tiểu thuyết
phiêu lưu là di sản văn học của châu Âu thời cổ đại. Là một nhà văn sinh ra ở
Ý, có những chuyến đi ở nhiều vùng đất, sự ảnh hưởng của văn chương
truyền thống văn học châu Âu đến sáng tác của Italo Calvino là điều hiển
nhiên. Tuy được xếp vào những nhà văn Hậu hiện đại, nhưng hơi thở tiểu
thuyết của ông vẫn đượm mùi hoang sơ thời kỳ Khai sáng, những ham muốn
mời gọi khám phá vẫn không ngừng thôi thúc. Sự hấp dẫn mà tác phẩm mang
đến cho người đọc cũng xuất phát từ tính chất phiêu lưu này. Bởi qua mỗi
không gian, người đọc sẽ hiểu thêm về sự trưởng thành trong nhận thức và
hành động mà Cosimo đạt được. Đây chính là điểm giống nhau, nhưng lại
hàm chứa sự khác nhau với kiểu tiểu thuyết phiêu lưu Robinson Crusoe của
Daniel Defoe về việc nhân vật không tự tách mình ra khỏi môi trường xã hội
và tự viết nên câu chuyện của chính mình.
Những ngày đầu leo lên cây, Cosimo không hoàn toàn đã có những chủ
định trong công việc của mình. Nhưng sau đó, anh nhận ra thế giới trên cây là
một thiên đường nhiều hấp dẫn cần phải khám phá. Cùng với những cải cách
trong cuộc sống hiện tại, Cosimo hướng đến nền tảng một xã hội tốt đẹp với
những bản soạn thảo hiến pháp của mình. Mặc dù điều đó không nhanh
chóng thành hiện thực trong thời gian tồn tại của Cosimo, nhưng ít ra từ
những chuyến phiêu lưu bất tận của mình, cậu đã khiến những con người
dưới mặt đất ghen tị, ngưỡng mộ và không ít nuối tiếc vì thái độ nhượng bộ
của mình. Nó khác biệt hoàn toàn với những cải cách không tưởng bị thất bại,
bắt đầu với trào lưu triết học áng sáng, Daniel Defoe đã tìm đến văn chương

như một sự gửi gắm với ước muốn làm thức tỉnh hay bừng sáng cho nhận
thức của thế hệ mình lúc bấy giờ. Cũng mang tính chất ngụ ngôn, phúng dụ
nhưng dưới con mắt của cậu bé mười hai tuổi, mọi vấn đề trở nên nhẹ nhàng,
trong trẻo hơn với việc Robinson lưu lạc trên đảo hoang.
Lâu dần với việc theo dõi hành trình khám phá với những cú tung
mình, cất bước nhẹ nhàng trong thế giới trên cây, người đọc nhận ra sự hòa
nhập một cách nhanh chóng vào cuộc sống khác biệt với đám đông dưới mặt
đất, “anh sung sướng lao vào việc thám hiểm cái thế giới mới”. Sự chủ động
này trái ngược hoàn toàn với những bất ngờ không báo trước khi Robinson
chính thức lạc lõng một mình trên đảo hoang. Một bên là vẫn duy trì các mối
quan tâm với xã hội, một bên tách biệt khỏi không gian con người, chơ vơ
với bốn bề là biển. Nhưng không vì thế mà “cõi nhân gian mới” của Cosimo
có thể dễ dàng với bất kỳ ai. Những con đường cụt, mềm yếu gieo neo nơi
ngọn cây vẫn không vây ráp nổi sự linh hoạt của Cosimo. Ngược lại, Cosimo
luôn chọn cho mình những ngọn cây cao nhất để nhìn về thế giới dưới kia:
“Từ trên những ngọn cây cao nhất, Cosimo – trong niềm khát khao thụ
hưởng cùng tận sự xanh tươi đa dạng, những tia sáng thẩm xuyên trong suốt
muôn màu, và sự tịch mịch nhiều vẻ - thả đầu mình xuống: ngôi vườn lộn
ngược, thành rừng, một ngôi rừng không trực thuộc quả đất: một cõi nhân
gian mới” (tr.78). Những cuộc gặp gỡ chủ định luôn mang lại những hiểu
biết thú vị về sự đa dạng của cuộc sống. Không những thế, nó làm cho những
cuộc phiêu lưu có ý nghĩa và thiết thực hơn. Chính vì thế mà Cosimo mang
những hiểu biết của mình cải tạo cộng đồng cư ngụ trên cây ở thị trấn
ÔLiuSà hay phương pháp chống cháy rừng một cách hiệu quả. Những điều
như thế luôn nằm trong quỹ đạo của sự khám phá về thế giới như một trong
những đặc trưng của thể loại tiểu thuyết phiêu lưu mạo hiểm.
Bên cạnh đó, tiểu thuyết “Nam tước trên cây” còn được hội tụ trong
những câu chuyện tình sôi nổi trong tác phẩm nổi tiếng mọi thời đại là “Don
Kihote – nhà quý tộc tài ba xứ Mantra” của Cervantes và tiểu thuyết hiện
thực “Đỏ và Đen” của Stendhal. Một thời, người ta không ngừng nói về tình

yêu của chàng quý tộc với tình yêu cuồng nhiệt sẵn sàng lao vào cối xay gió
để bảo vệ người đẹp. Hay một tình yêu giữa hai tầng lớp khác nhau giữa
Julien Sorrel với tiểu thư Mathilde đã dẫn tới những bất hạnh. Ta còn thấy
dấu ấn của Don Juan hiện hữu trong tác phẩm như là sự hòa trộn tài tình và
nhiều phức tạp trong con người Cosimo. Tình yêu với Viola luôn là mối tình
say đắm, nồng nhiệt nhưng cũng đau khổ và tuyệt vọng đối với Cosimo. Nếu
chàng hiệp sĩ của thế kỷ XV ở Tây Ban Nha – Don Quixote dám đơn thân
giao đấu với những người lái buôn vì họ không chịu thừa nhận Công nương
Dulcinca del Toboso là đẹp nhất trần gian thì Cosimo cũng quên đi thực tế
của mình để thử nghiệm một cuộc rượt đuổi giữa cậu và tiểu thư tóc vàng
Viola. Cosimo “gieo neo” ở trên cây, mong gây được chú ý với Viola.
Không những thế, khi thất vọng, anh quay sang cẩu thả với bản thân: “Chúng
tôi thấy anh chạy (nếu hiểu từ chạy theo nghĩa bứt ra khỏi bề mặt quả đất,
tung mình váo các kiểu dạng khác nhau ở nhiều mức độ cao, như thể lơ lửng
giữa khoảng không), và thấy anh, dường như ở bất cứ lúc nào cũng có thể bị
hụt chân rơi xuống; điều không bao giờ xảy ra” (tr.82). Điều này còn trở nên
tệ hại hơn khi Cosimo gặp lại Viola sau nhiều năm không gặp. Cậu trở nên
rối rắm, phức tạp trong mớ hỗn độn mà Viola mang đến. Những ghen tuông,
hờn giận, làm lành, đắm say bên nhau cứ thế diễn ra. Và cuối cùng Viola ra
đi mãi mãi, Cosimo rơi vào nỗi cô đơn, hụt hẫng tột cùng. Chính trong thời
điểm này, tinh thần của Don Juan thấp thoáng xuất hiện ở Cosimo. Điều này
được chứng minh thông qua những lời bàn tán, những tiếng kêu khó hiểu
trong đêm khuya trên những mái nhà. Và họ nói: “Ngài Nam tước đang đi
tìm mối” và gọi cây sồi mà Cosimo trú ngụ hằng đêm là “Cây Sồi Năm Con
Sẻ Mái”. Nhiều người biết chuyện của cậu cũng mơ tới “người đàn ông leo
trèo” như khát khao muốn được chiếm hữu. Lời đồn thổi về những cái tên
như Checchina, Dorotea, Zobeida, hay bà quý tộc nào đấy luôn được truyền
tai nhau. Đến cả một thực tế là “khi có cô gái nào đó bụng ngày càng to, mà
người ta không biết ai là khổ chủ, thì cứ nhất cử lưỡng tiện, đó chính là
anh”(tr.232). Phải chăng cư dân kính trọng anh hay kiêng nể một sự đắc tội

nào đó khiến cho nhiều phụ nữ theo đuổi Cosimo mà không bị những người
đàn ông cư xử lỗ mảng hay tìm cách trả thù trừ một lần duy nhất anh bị
thương một cách bí ẩn.
Đôi khi, những định kiến xã hội vẫn thường xuyên được đề cập đến
trong “Nam tước trên cây”. Tình yêu của Cosimo cũng không hoàn toàn bình
đẳng khi gia đình nhà Viola xem cậu là “đồ nhãi ranh rừng rú”, hay sự chế
giễu ác ý “Các ông để vuột mất con gì vậy: một con két à?”. Họ ra sức ngăn
cản sự gặp gỡ giữa tiểu thư và con người khác biệt – Cosimo. Còn đối với
nàng Ursula, những thiện ý, những chân tình được đáp lại bằng sự chống đối
ngầm của vị thầy tu dòng Tên và cha của Ursula. Họ đòi hỏi anh có một mái
nhà, có được sự tương xứng trong tình yêu giống như những trang viên của
họ ở Tây Ban Nha. Điều này cũng có nét giống tiểu thuyết Đỏ Và Đen, khi
anh chàng J. Sorrel mong muốn thâm nhập vào tầng lớp quý tộc đã không
ngoại trừ sự lừa dối nào. Đầu tiên là con đường chinh phục bà De Rênal, sau
đó là lừa dối tình yêu chân thực của tiểu thư Mathilde. Điều mà chàng không
ngờ tới mình đang trở thành con tốt đen cho những mưu đồ đen tối. Kết thúc
Sorrel bị kết án tử hình về luật pháp, nhưng chính anh cũng tự kết án bản thân
vì sự cám dỗ của đồng tiền và thế lực. Mặc dù ta không thể quy chụp tính
chất hiện thực điển hình trong xã hội thế kỷ XIX vào chuyện của Cosimo với
những tình yêu thi vị. Nhưng trên một khía cạnh nào đấy, những gian dối vẫn
xuất hiện trong “Nam tước trên cây”.
Tiếp tục với những khám phá của riêng mình, Cosimo hướng đến việc
phục vụ cộng đồng, cùng với sự trưởng thành giúp anh có những lý luận
mang tính chất ngôn luận hơn. Cosimo liên tục trao đổi thư từ với nhà triết
học Voltaire, gặp gỡ Napoleon hay viết những cuốn từ điển dựa trên sự hiểu
biết của mình. Chính những câu chuyện kể hài hước xen lẫn với chất triết lý
đó đã giúp ta nhận ra hơi thở bút pháp của Voltaire về thể loại tiểu thuyết triết
học qua tác phẩm Candide – hay chủ nghĩa lạc quan. Đây cũng là một trong
những tiểu thuyết đánh dấu bước ngoặt trong tư tưởng văn học thời kỳ Khai
sáng. Triết học của Voltaire chủ yếu được triển khai trên bình diện chính trị

xã hội. Ông thường chế giễu tính chất vô bổ của việc đi sâu nghiên cứu các
lĩnh vực siêu hình, ông cho là nên đi vào quan sát và thực nghiệm, những cái
đó thuộc khả năng con người. Cũng giống như vậy, Cosimo tin vào năng lực
tồn tại trong mỗi cá nhân, tựu chung lại là tập thể, nhưng điều quan trọng là
biết cách khơi dậy sức mạnh ấy vì lợi ích chung. Một ý nghĩa sâu sắc về thức
tỉnh lương tri và sự hiểu biết của con người, đánh thức cá tính riêng của mỗi
cá nhân cùng với khát khao tự do, dân chủ được chuyển tải thông qua cả hai
tiểu thuyết của Voltaire và Calvino. Từ sự kết hợp thi vị này, tiểu thuyết triết
học đã thiết lập nên những quan niệm thẩm mỹ mới và để lại dấu ấn sâu sắc
trong lịch sử phát triển của thể loại tiểu thuyết. Đó là những khám phá đầy
sức hút trong thế kỷ XVIII, đem đến cho ta bức tranh phong phú về thời đại
của những con người tách biệt mình ra khỏi đám đông và đi vào tìm hiểu thế
giới với tâm thế của người cô đơn.
Thế nhưng, hài hòa trong giọng điệu trần thuật của người em trai,
Calvino đã viết nên những dòng văn cuốn hút và chinh phục mọi tầng lớp
người đọc. Người lớn có thể ngược dòng trở về tuổi thơ với sự ngỡ ngàng về
nhận thức của cậu bé mười hai tuổi đặt chân lên một thế giới khác biệt hoàn
toàn. Trẻ thơ lại bị chinh phục bởi những chuyến phiêu lưu kỳ thú, đầy tính
chất hư cấu, đôi khi là sự bay bổng, lãng mạn. Nó giống như câu chuyện cổ
tích của thời hiện đại, trong trẻo và thấm nhuần tình cảm. Đó là thế giới
hoang sơ nhưng lại đang được cải tạo như chốn địa đàng trên cây với những
tiện nghi mà Cosimo sáng tạo ra: túi ngủ, chỗ lấy nước, chỗ vệ sinh, nguồn
dự trữ thức ăn với những vại siro ngọt ngào mà đứa trẻ nào cũng thích.
Calvino đã đặt Cosimo vào xứ sở diệu kỳ, sóng đôi trong thế giới của cậu bé
Peter Pan hay Alice khi lạc vào xứ sở thần tiên. Nhưng nếu như Alice tỉnh
dậy sau khi đã có một chuyến phiêu lưu thú vị, nhận ra đó chỉ là giấc mơ thì
Cosimo tan biến vào đại dương, kết thúc cuộc sống mới mẻ do chính mình
tạo ra. Trí tưởng tượng mãnh liệt không ngừng làm thế giới trong câu chuyện
sống động và đầy sức gợi mở. Dù cho đó là James Matthew Barrie, Lewis
Carroll hay Calvino thì tình yêu và sự bay bổng luôn gợi nhớ đến những điều

tốt đẹp của trẻ thơ, mà từ đó có thể chuyển tải những giá trị cuộc sống đơn
giản nhưng không hề dễ dàng đạt tới.
3.2 Không gian, thời gian nghệ thuật
Không có cái gì trên thế giới này lại không tồn tại trong một không
gian và thời gian riêng của mình. Một tác phẩm văn học, hay nói đúng hơn là
một cốt truyện cũng vậy. Không gian là điểm tựa cho thời gian tồn tại, giống
như một nhu cầu sống. Chính vì thế khi tìm hiểu một tác phẩm, sẽ thiếu sót
biết dường nào nếu ta không thấy được không gian, thời gian nghệ thuật
trong tác phẩm đó. Tùy theo tính chất của từng tác phẩm mà tác giả có cách
thể hiện hai yếu tố này khác nhau. Với “Nam tước trên cây”, tư duy đặc biệt
gói trọn trong tư tưởng và tâm thế của con người cô đơn lại càng được không
– thời gian chuyển tải vấn đề một cách nghệ thuật và đầy ám ảnh.
Trở lại với chủ nghĩa hậu hiện đại, ta thấy sự xuất hiện của yếu tố đã
ảnh hưởng đến tất cả mọi hình thức văn học. Những quy ước, mô phạm trước
đó không còn mang tính chất ràng buộc đối với các nhà văn. Đôi khi ta bắt
gặp những trang viết lỏng lẻo trong liên kết về ý tưởng, sự đa nghi hoang
tưởng, những phát ngôn thiếu tính logic…Những dấu vết như thế xuất hiện
thường xuyên và gây nhiều sửng sốt về văn chương hư cấu đương đại. Điều
này giống như Barry Lewis từng nghiên cứu và phát biểu: “Trong văn
chương hư cấu của (những nhà văn hậu hiện đại)…hầu như mọi sự việc và
con người đều hiện hữu trong một trạng thái bị bóp méo và làm sai lệch tận
gốc rễ đến nỗi không còn cách nào xác định được chúng đã xuất phát từ
những điều kiện nào trong thế giới hiện thực…”[1]. Thông qua phạm trù hình
thức nghệ thuật là không gian, thời gian tác giả thể hiện phương thức tồn tại
và triển khai của thế giới nghệ thuật. Nếu thế giới thực tại chỉ tồn tại trong
không gian và thời gian, thì cũng như thế, thế giới nghệ thuật chỉ tồn tại trong
không gian và thời gian nghệ thuật. Chính Italo Calvino cũng đã từng chia sẻ
trong tiểu luận văn chương của mình về việc có hai loại thời gian: “trước hết
là một ý tưởng về loại thời gian chính xác, gần như là một giây phút hiện tiền
tuyệt đối khách quan”; sau đó là “một ý tưởng về loại thời gian được xác

định bởi ý muốn, trong đó tương lai mang tính cách bất khả cải hoán cũng
như quá khứ”; và cuối cùng là “một thời gian đa tầng và đa chi”[2]. Soi
chiếu những vấn đề lý thuyết trên vào tiểu thuyết “Nam tước trên cây” mang
đậm phong cách hậu hiện đại của Calvino, người đọc nhận ra những sự tương
tác giữa nội dung và nghệ thuật biểu hiện, trong đó không – thời gian là chìa
khóa để mở ra bức tranh con người cô đơn nhiều ngụ ngôn và lôi cuốn.
Trong “Nam tước trên cây” ta có thể nhận thấy có hai chiều không
gian. Đó là không gian của những cuộc hành trình và không gian mang tính
chất huyền ảo. Với không gian trải qua những cuộc hành trình, tác giả đã tạo
cho nhân vật của mình rất nhiều những khoảng không gian khác nhau, nó cho
thấy tính chất phiêu lưu trong tác phẩm, đồng thời thể hiện một cách hoàn
chỉnh dụng ý của Calvino khi xây dựng nên bối cảnh chung cho câu chuyện
diễn ra. Thông qua những khoảng không gian trên cây luôn được dịch chuyển
người đọc có thể thấy được tính chất phiêu lưu, một môi trường của sự dấn
thân và trải nghiệm để tìm ra chân lý của chính cuộc đời mình. Từ lời hứa
không chạm chân xuống đất của Cosimo cũng đồng nghĩa với việc không
gian trong câu chuyện cũng được nhìn một cách khác biệt, bằng sự “thăng
lên” qua lời kể trần thuật của cậu em trai. Không gian ấy luôn nằm trong tầm
kiểm soát của Cosimo làm sao cho có thể tự do đối với thế giới nhưng vẫn
thuộc về thế giới. Đồng thời nó cũng có thể là sự cô độc nhưng vẫn có sự gặp
gỡ, giao lưu một cách thường xuyên. Chính vì thế mà không gian tồn tại
trong tiểu thuyết cũng mang theo những ý nghĩa hết sức mật thiết với nghịch
lý đời sống và khát vọng khám phá của Cosimo.
Trước hết, không gian cũng mang theo những nghịch lý nhất định. Đó
là không gian được nhìn từ khung cửa sổ chật hẹp luôn được xuất hiện nhiều
lần để quan sát thế giới rộng lớn của Cosimo sau khi cậu trèo lên cây “chúng
tôi nhìn thấy, tức là khi chúng tôi ghé mắt vào khung cửa sổ và dõi tìm trong
bóng tối, vì gian phòng được chiếu sáng, còn bên ngoài thì tối đen” (tr.47).
Thông qua không gian hạn hẹp ấy, Cosimo và gia đình đã giữ lại những mối
quan hệ còn vương lại mà họ không nỡ chối bỏ hoàn toàn. Cánh cửa nhà thờ

vào những ngày chủ nhật vẫn được mở, để từ trên cây, Cosimo có thể tham
dự cầu nguyện như bình thường. Và đó còn là nơi thể hiện tình mẫu tử lần
cuối cùng khi Cosimo luôn túc trực bên cạnh mẹ khi bà bị bệnh, dùng cây sào
móc đồ qua cửa sổ để làm những việc mà mẹ nhờ vả một cách “cố tình”.
Khung cửa sổ bao giờ cũng để mở, vì họ biết, sự tương thông lẫn nhau được
thể hiện qua đó. Những cuộc chia lìa chỉ có thể được quan sát từ nơi này, đó
là sự ra đi của bố mẹ Cosimo, hay đó là lần cuối cùng họ nhìn thấy thầy Trùm
với dáng điệu mệt mỏi, rã rời khi bị viên đốc hiệu giải đi: “từ gian phòng của
mình, qua khung cửa sổ, tôi đã nhìn thấy thầy sửng sờ như thế nào”(tr.166).
Tình yêu với Viola cũng trở nên phức tạp và da diết hơn khi được diễn tả nơi
cửa sổ phòng của nàng. Đó là những giây phút Viola chơi trò tình yêu lựa
chọn may mắn với hai viên sĩ quan: “một buổi sáng, viên sĩ quan Anh ghé
ngang. Viola đang đứng bên cửa sổ. Họ cười với nhau. Bà Hầu tước thả
xuống một mảnh giấy. Viên sĩ quan chụp lấy nó trên không”(tr.283). Thế rồi
sau những vụn vỡ được tình yêu đắm say của Cosimo hàn gắn, Viola ra đi lân
nữa. Tất cả kết thúc trong ngỡ ngàng và hụt hẫng, nhưng dẫu sao, với Cosimo
mọi thứ đẹp và kỳ diệu.
Song hành với không gian khung cửa sổ hạn hẹp như chính cuộc sống
bế tắc của con người trong gia đình, trong cộng đồng thì trên cây, không gian
của Cosimo không ngừng được trải rộng qua những lần phiêu lưu khám phá.
Đó là sự tương tác được thể hiện qua những cuộc phiêu lưu tư tưởng bằng
chính nỗi cô đơn của Cosimo. Cuộc hành trình qua những vùng đất khác
nhau bằng sự di chuyển trên những cành cây là một thế giới rộng lớn trong
một bức tranh thu nhỏ của xã hội Ý thời Khai sáng. Và chính không gian
phiêu lưu như thế là một phương tiện để Calvino thể hiện sự phản ánh của
mình một cách gián tiếp và hữu dụng nhất. Để sau những cuộc hành trình cái
mà con người nhận ra chính là bản chất đích thực của sự cô đơn: không thể
nào có được sự sáng tạo nếu không giữ khoảng cách nhất định với đám đông,
với thế giới hoàn toàn giống nhau dưới mặt đất. Giá trị thực tiễn của việc leo
lên cây cũng khởi nguồn từ đây, tạo ra nhiều cung bậc cảm xúc, cho tới mãi

sau này. Những vùng đất được khám phá, những phong tục và cả những triết
lý không ngừng được viết lên dưới sự di chuyển của Cosimo đầy mê hoặc.
Đó là lựa chọn sáng suốt giữa việc tuyệt đối tự do nhưng vẫn tràn đầy trách
nhiệm.
Bên cạnh không gian của những lần khám phá, Calvino còn đồng tái
hiện một không gian đầy vẻ huyền bí, hấp dẫn mang tính chất hư cấu. Nơi ấy
là vùng đất thỏa niềm đam mê của tuổi thơ dịu ngọt và tràn đầy những thi vị
của cuộc sống mới mẻ. Nó tựa như xứ sở thần tiên trong huyền thoại Peter
Pan và cô bé Alice khi chìm vào giấc mơ. Hay như chàng Candide cũng
phiêu lạc qua vùng đất lạ lẫm của xứ kim quốc. Ở đó, vàng bạc được xem
như bùn đất, đá sỏi, con người sống thoải mái không cần có giáo hội hay luật
pháp mà mọi thứ vẫn tốt đẹp. Có sự gặp gỡ khá thú vị giữa Voltaire và
Calvino kiếm tìm và vươn tới khi xây dựng không gian mang tính huyền ảo
như vậy. Đó là thứ triết lý mà các nhà văn hướng đến: nếu Candide mong
muốn có một xã hội lý tưởng thì Cosimo cũng khát khao có được chốn địa
đàng trần gian ngay trên những ngọn cây. Tác giả đã cụ thể hóa nó bằng
những hình ảnh hết sức sống động, những lần dịch chuyển độc đáo thỏa niềm
đam mê.
Nhưng nếu để ý đến những chương kết thúc tác phẩm, không gian ấy
không nằm trong phạm vi của hành trình hay huyền ảo, nó hoàn toàn đứng
một mình như chính cuộc sống cô độc của Cosimo lúc ấy. Tuổi trẻ qua đi,
Cosimo cũng già đi, không gian của Cosimo thu hẹp dần nhưng điều đó
không có nghĩa là sự tách biệt hoàn toàn. Khi Cosimo ngã bệnh, anh chọn cây
hồ đào giữa quảng trường để nằm. Đó như là bản năng của một con người
luôn muốn hướng về thế giới trong cách hành xử tự do của mình, nó là một
nhu cầu được người khác trông thấy mà ta chưa từng cảm nhận điều này ở bất
kỳ nhân vật văn học nào trước đây: “trái tim tôi thắt lại: tôi lúc nào cũng
nghĩ anh ắt không thích chết trong đơn độc”. Như vậy, trong giới hạn của
những chuyến đi, thì không gian mà Cosimo kết thúc vẫn không hề đơn độc,
nó vẫn thuộc thế giới và mọi người vẫn có thể trông thấy anh. Có thể cảm

nhận một điều không gian luôn nằm trong sự tương tác với cuộc sống của
Cosimo cho đến khi quả khí cầu mang Cosimo về phía biển.
Về thời gian nghệ thuật để chuyển tải ý niệm độc đáo về người cô đơn
trong tác phẩm có thể nói rằng, thời gian không tách ra mà luôn là một yếu tố
đi liền với không gian nghệ thuật, nghĩa là cũng gắn liền với những chuyến
phiêu lưu cùng những biến cố của nhân vật. Thời gian ấy tuy theo một trật tự
là kể lại những sự việc diễn ra từ thời thơ ấu đến khi mất đi của một con
người nhưng tùy theo mỗi sự kiện, mỗi chương mà có cách thể hiện khác
nhau. Có khi đó là thời gian sự kiện, có khi là thời gian của tâm lý. Cũng
không ngoại trừ việc nó phá vỡ trật tự thời gian để xuôi theo mạch cảm xúc.
Ở đây là sự xáo trộn ở một vài điểm trong hành trình sống trên cây của
Cosimo. Mỗi chương là một câu chuyện về một nội dung nhất định. Người
trần thuật sẽ kể xong câu chuyện trong từng chương và bắt đầu sự kiện khác
ở chương tiếp theo. Mặc dù nó không diễn ra theo trình tự thời gian qua
những tình tiết nhỏ, nhưng nhìn chung nó đã được Biagio nhớ và kể lại một
cách hấp dẫn từ khi mười hai tuổi đến năm sáu lăm tuổi về người anh đã mất
của mình. Cách sắp xếp thời gian như thế phần nào cho ta thấy tính trải
nghiệm càng trở nên sâu sắc. Như một biện pháp đòn bẩy giúp cuộc đời và
những tình huống trong tác phẩm thực sự là những tình tiết đắt giá và xuyên
suốt.
Barry Lewis cho rằng: “Văn chương hư cấu hậu hiện đại không phải
chỉ xáo trộn trật tự thời gian quá khứ, mà còn làm sai lệch cả hiện tại nữa.
Nó làm rối loạn sự mạch lạc theo tuyến tính của tự sự bằng cách làm cong ý
niệm về thời điểm trọng yếu, kairos, hay dòng trôi tẻ nhạt của thời gian bình
thường, chronos”[3]. Xét trong tương quan với những gì mà B. Lewis đưa ra
ở trên, có thể thấy thời gian nghệ thuật mà Calvino sử dụng trong tác phẩm
thuộc về phương diện cộng hưởng và nhiều nét cách tân. Nó không thiên quá
nhiều về những quãng thời gian trọng điểm, nó cũng không trôi qua một cách
tĩnh lặng. Ngược lại, mỗi chương, mỗi thời điểm trong suốt cuộc đời của
Cosimo được kể lại đầy cảm xúc và khám phá mới. Điều này có được là nhờ

hiệu ứng từ những lần gặp gỡ, tham dự vào cuộc sống một cách tích cực
trong tư tưởng của con người cô đơn. Chính nhà văn cũng từng nói về thời
gian nhiều sắc màu trong các tác phẩm của mình như sau: “một mạng lưới
mở rộng và hỗn loạn của những thời gian phân kỳ, đồng quy và song
song”[4]. Thông qua thời gian được đan dệt từ những cành cây, Cosimo đưa
ta trở về quá khứ, sống trong hiện tại và nghĩ về tương lai. Dường như mỗi
người khi đọc “Nam tước trên cây” đều tìm được cho riêng mình ý nghĩa xác
thực nào đấy, hoàn toàn không là thứ viễn vông mà đó là con đường trở về
gần nhất với cội nguồn của mình. Bởi có nhà phê bình đã từng xem việc leo
lên cây của Cosimo là một hình thức quay về quá khứ trong tương quan lịch
sử về sự phát triển của con người được hình thành từ loài khỉ. Điều này được
thực hiện như một tuyên ngôn trong phong cách sáng tác của Calvino
“Nhưng có lẽ câu trả lời gần với trái tim tôi nhất lại là điều gì khác: Hãy thử
nghĩ đến một tác phẩm được hình thành bên ngoài cái ngã, một tác phẩm có
khả năng cho phép chúng ta thoát ly nhãn giới chật hẹp của bản ngã cá
nhân, không chỉ để tiến vào những cái ngã như của chúng ta mà còn để trao
tặng lời nói cho những gì không có ngôn ngữ, cho con chim đang đậu trên
thành máng xối, cho cây cối mùa xuân và thảo mộc mùa thu, cho đá, cho xi-
măng, cho nhựa dẻo…”[5]
Xuất phát từ điều đó, toàn bộ thế giới trong “Nam tước trên cây”
chuyển động theo nhịp sống của Cosimo. Nó không hề phụ thuộc bởi yếu tố
nào, giống như tính cách dám đối đầu với sự bình lặng và ủ ê đang diễn ra tại
vùng BóngRâm mà bứt phá trên những cành cây. Dù cho đó là mùa xuân,
thu, hạ hay đông thì những hành trình di chuyển để khám phá vẫn được thực
hiện một cách đều đặn. Những chuyến đi ấy dường như được nối dài bất tận
khi mà ít khi thấy Cosimo quan tâm hay đề cập đến giới hạn thời gian. Nó
cũng chính là vòng tròn tương tác với ý muốn tự do, cách biệt khỏi những
ràng buộc vô lý mà Cosimo từng trải qua trước đó. Leo lên cây, Cosimo có
thể ngồi hàng giờ ngắm người dân lao động, tham gia kể chuyện trên cây hồ
đào ở quảng trường hay cây sồi xanh gần bến cảng, những chuyến đi săn dài

đầy hứng khởi, tình yêu với những cô gái đáng yêu không lo bị rút ngắn bởi
thời gian… Cứ như thế, công việc luôn nhộn nhịp trên cây, mặc cho thời gian
có lặp lại hay đang trôi qua vội vã.
Nhìn nhận một cách khái quát, ta không thể phủ nhận vai trò đặc biệt
của không gian, thời gian nghệ thuật trong việc chuyển tải trọn vẹn hơn
những khía cạnh về con người cô đơn trong tác phẩm. Vấn đề phá vỡ những
cấu trúc miêu tả của văn chương hậu hiện đại đã giúp Calvino thể hiện năng
lực sáng tạo của mình qua những ý đồ nghệ thuật. Những phương diện thể
hiện con người cô đơn đã có sự đồng nhất tuyệt vời trong không – thời gian
của tiểu thuyết. Từ đó dọn đường cho những bứt phá trong tư tưởng lẫn bản
chất của sự việc đang diễn ra trong thế giới của Cosimo.
3.3 Một vài thủ pháp nghệ thuật tiêu biểu khác
3.3.1 Giễu nhại
Đây là một thủ pháp nghệ thuật có vai trò quan trọng trong việc làm
nổi bật những nghịch lý đời sống mà Cosimo nhận ra sau khi đã giữ một
khoảng cách nhất định với mặt đất. Hàng ngày, những con người ở vùng
BóngRâm vẫn tôn sùng những tín ngưỡng riêng của mình, hài lòng với những
niềm vui giả tạo. Chỉ sau khi một cậu bé quyết chống cự tới cùng món ăn ốc
sên không mấy ưa thích thì những mặt trái mới được đem ra ánh sáng. Từ
đây, những bi hài xen lẫn, sự giễu nhại đã góp phần để nhìn nhận vấn đề một
cách nhẹ nhàng và trẻ thơ hơn.
Trước tiên, phải kể đến là những tên gọi đã được tác giả đặt ra đối với
các nhân vật của mình. Có thể kể đến như: thầy Trùm CắtTiệtHoa, ngài trạng
Enea Carrega GỗDày, Gian ChùmThạchThảo…Tên gọi những địa danh cũng
hết sức thú vị, độc đáo: SóngVỗBờ, HầuBao, xứ ỚtCay, thị trấn ÔLiuSà…Từ
sự hài hước ban đầu này, những khía cạnh ẩn bên trong được bóc tách từng
lớp một. Những nghịch lý đời sống cho đến khát vọng khám phá bản thân và
thế giới đều lần lượt liên quan đến những cái tên ấy. Nó gây sự chú ý đặc biệt
tới người đọc, đem lại những cảm nhận ban đầu sâu sắc. Cũng bởi đây là một
câu chuyện nhiều nét vẽ hư cấu, huyền ảo, và viễn tưởng, thế nên những đứa

trẻ luôn mong đợi những đặc biệt ngay từ bề ngoài. Tên gọi chính là sức hút
kỳ lạ đó.
Tiếp đến là cách mà Cosimo trang bị cho nhân vật của mình sự giả tạo
để rồi lật tẩy chúng qua những tình tiết hết sức sáng rõ và nhiều suy ngẫm.
Vẻ đạo mạo của những con người khả kính, sang trọng không còn, thay vào
đó là những lố lăng, kệch cỡm. Đó là bà chị Battista với khả năng nổi trội là
“cưỡng bức” các chàng trai của các nhà Bá tước. Nạn nhân đầu tiên của con
người quái dị ấy là cậu Hầu tước xứ Táo. Sự việc hết sức nghịch lý trong
hoàn cảnh hai gia đình có ác cảm với nhau, đồng thời cái cậu mặt đầy tàn
nhang lại có thể chui lọt vào nhà để xâm phạm tiết hạnh một người nổi tiếng
là đã thi vật tay với những bác nuôi ngựa. Sự thực này còn chưa thuyết phục
và lý giải thì khung cảnh mà mọi người chứng kiến sau đó thật đáng ngờ:
“các gia nhân cùng với bố chạy xộc đến lại thấy hai ống quần của cậu bị
rách tua tủa như thể đã bị vuốt hổ vồ?”. Lần thứ hai, như một thiện ý với cậu
Bá tước xứ HầuBao, chị đã bắt một con thằn lằn sống và muốn bỏ vào áo
khiến cậu bị nấc cục. Đó là chàng trai thứ hai mà chị được gặp sau cái lần với
cậu Hầu tước xứ Táo, Battista chưa trông thấy một chàng trẻ tuổi nào. Thế
nhưng kết thúc vấn đề vẫn có cuộc hôn ước giữa Battista và cậu Bá tước –
người còn ít được thiện cảm hơn cả chị.
Sự giễu nhại còn tiếp tục được thể hiện ở Ngài Trạng GỗDày khi mà
ngài ngồi vào ăn với một phong thái đĩnh đạc nhưng thực ra trong tay áo đã
có những mẫu xương để tráo đổi với thức ăn trên bàn. Thế là sau khi kết thúc
bữa ăn, ngài sẽ núp trong vườn nho, tha hồ cắn, cạp theo ý thích. Hành động
của ngài cực kỳ mau lẹ như một ảo thuật gia khác với vẻ ngoài thờ ơ, vô trách
nhiệm. Thái độ nghi ngờ và đáng cười còn xuất hiện ở người được chọn đỡ
đầu về tinh thần cho anh em Cosimo – thầy Trùm CắtTiệtHoa. Thầy đảm
nhiệm trọng trách dạy dỗ cho những đứa trẻ, ấy thế mà thầy luôn ngập ngừng
ấp úng, vui mừng khi không phải trả lời câu hỏi của Cosimo. những câu nói
của thầy chỉ là “Thế à!”, “Trời ơi! Hay quá!”, “Lạy Chúa!”…
Từ những lần di chuyển của Cosimo, luôn gợi ra những hình ảnh đáng

để ta nhìn nhận lại nhân cách “đáng kính” của những người luôn xem mình
là cao quý. Đó là hai viên sĩ quan người Anh và Napoli: Osbert và Salvatore
xứ San Castaldo, hai kẻ đào ngũ khỏi Hải quân vì tranh chấp người đẹp. Họ
lao vào trò chơi ái tình với Viola mà không biết mình đang là thứ mua vui,
chính Cosimo cũng đã phải thừa nhận rằng: “Họ là hai con bọ…!”. Cái giá
mà họ phải trả là sự mất dấu vết sau khi đã lao vào sòng bài, vào thám hiểm,
Thần học. Tiếp đến là các bà quả phụ và mệnh phụ đạo mạo thì sẵn sàng lăn
xả vào vòng tay của Cosimo, xem đó như trò chơi phiêu lưu. Họ luôn tìm
cách xuất hiện dưới gốc cây sồi - nơi ở của Cosimo, sau đó là cảm giác như
bị bắt cóc lên bầu trời để lại cỗ xe ngựa không người ngồi và lão đánh xe
ngựa bị bệnh thấp khớp đang lò dò tìm nấm. Cuối cùng, sau khi đã xong đâu
đấy, “bà quý tộc, một cách bí ẩn y như bà biến mất, đang ngồi trong xe, nhìn
quanh tỏ vẻ đứ đừ”. Hay những cô gái xuất hiện một cách táo tợn bên cửa sổ
với “bộ ngực trần, tóc xõa, nụ cười trắng tươi giữa làn môi dày” và tất cả
còn hơi ấm giường ngủ. Họ đi vào những cuộc tình mang tính chất nhu cầu
và tò mò.
Tính chất giễu nhại còn tập trung đi vào những lý luận, những vấn đề
mang tính chất “đại tự sự” của thời Khai sáng. Nó bắt đầu từ khẩu hiệu luôn
được hô vang trong những ngày lễ, trên quảng trường thì cây tự do được
chăm chút kỹ lưỡng cho xứng với ý nghĩa “Tự do, bình đẳng, bác ái”. Quyển
sổ “Than phiền và Hài lòng” xuất hiện và thu hút nhiều quan tâm. Tư tưởng
triết học của Voltaire trong “Những bức thư triết học” (1734) bàn khá rộng
về nhiều vấn đề nhưng toát lên là tinh thần ca ngợi tự do trên khắp các lĩnh
vực tôn giáo, chính trị, triết học, khoa học, văn học, nghệ thuật mang tính
chất không tưởng. Ông thường chế giễu tính chất vô bổ của việc đi sâu
nghiên cứu các lĩnh vực siêu hình, ông cho là nên đi vào quan sát và thực
nghiệm, những cái đó thuộc khả năng con người. Theo ông ý nghĩ về một vị
thượng đế “thưởng công và phạt tội” là cần thiết để duy trì đạo đức trong xã
hội, nhất là đối với những tâm hồn giản dị. Vì vậy Voltaire cho rằng “Nếu
thượng đế không tồn tại cần phải bày ra một thượng đế” vì “ Niềm tin có một

thượng đế ban thưởng cho những hành vi tốt đẹp, xử phạt những hành vi độc
ác, tha thứ những lỗi lầm, rất có ích đối với loài người, đấy là sự kiềm hãm
duy nhất đối với những kẻ mạnh phạm tội ác một cách công khai, những kẻ
phạm tội ác ngấm ngầm cũng vì sợ điều đó mà không dám” (Truyện Gienni,
1775). Một cách giản dị để giễu nhại điều đó, Calvino đã cho nhân vật của
mình là Cosimo thảo ra một loạt những hiến pháp, bộ luật, tờ báo, quan điểm
triết học, chính trị nực cười, mang tính chất không tưởng nhưng đầy tâm
huyết: Dự thảo Hiến pháp dành cho một Nhà nước Lý tưởng đặt nền tảng
trên Cây cối, Dự thảo Hiến pháp cho nền Thị trấn Cộng hòa, Tuyên ngôn về
quyền Đàn ông, Đàn bà, Trẻ con, Thú nuôi, Thú hoang dã, gồm cả Chim, Cá,
Côn trùng, và Thực vật, dù là Cây cao bạt ngàn hay là Cọng rau Ngọn cỏ,
tuần báo Người Cố vấn của Động vật Hai chân được thay bằng tên Loài động
vật có Xương sống biết nghĩ.
Nhờ vào thủ pháp giễu nhại này những khía cạnh đối kháng, mục rỗng,
những giấc mơ tưởng tượng được nói lên một cách nhẹ nhàng và đầy hóm
hĩnh. Nó vẫn không vượt qua khỏi ranh giới của một cuốn tiểu thuyết hiện
thực phê phán, mà vẫn phiêu lưu trong hành trình khám phá. Cosimo không
quá già dặn, lớn tiếng phản đối vạch trần những cá nhân và xã hội, mà vẫn
hồn nhiên quan sát và dấn thân một cách chú trọng vào mục tiêu cao cả của
đời mình: một địa đàng trần gian từ những dự thảo, hiến pháp.
3.3.2 Thủ pháp phiến đoạn và cắt dán
Các nhà văn hậu hiện đại có cái nhìn vỡ vụn, phân mảnh, không cấu
trúc, không trung tâm, không còn viết theo cách cũ. Trong các văn bản hậu
hiện đại người viết chú ý nhiều đến những phiến đoạn. Họ phá vỡ văn bản
bằng những mảnh hoặc đoạn ngắn, phân chia bởi những khoảng trống, những
nhan đề, những con số hay những biểu tượng. Trong những khoảng trống tạo
ra đó có nhà văn còn chen cả những hình vẽ, kiểu chữ vào một cách lộn xộn,
hoàn toàn không có quan hệ gì với câu chuyện đang kể.
Cắt dán là thủ pháp xuất phát từ Tristan Tzara, chủ soái của phái Dada
trong văn học. Ông chủ trương cắt vụn ngôn từ cũng như hình thức cắt dán

trong phái lập thể và phái Dada trong nghệ thuật tạo hình. Cách viết cắt dán
theo kiểu này là nỗ lực tránh hết sự ràng buộc về ý nghĩa văn chương bình
thường. Nói như nhà phê bình Ronald Sukenick “Thái độ sẵn sàng du hành
với cái ngẫu nhiên có thể xem là thái độ Hậu hiện đại tiêu biểu…”.
Điều này đã được Calvino vận dụng một cách đặc sắc trong “Nam tước
trên cây”. Cosimo với ước muốn khám phá thế giới của mình đã có những
cuộc gặp gỡ thú vị, trải nghiệm qua những cuộc đối thoại đầy tính chất hài
hước. Thông qua sự cô đơn thuộc về tư tưởng đặc biệt của cá nhân, Cosimo
nhận ra thế giới xung quanh mình còn cô đơn hơn, nhưng họ tự trang bị cho
mình vỏ bọc hoàn hảo để tránh bị phát hiện. Thế nhưng mọi thứ cứ hiển hiện
lên một cách tình cờ xen lẫn sự nghiêm khắc, trang trọng ở dáng vẻ bên
ngoài. Ngài Trạng và thầy Trùm thì phát ngôn những câu ngớ ngẩn và chẳng
ăn nhập gì với nội dung đang diễn ra. Mẹ của Cosimo thì phát ngôn những
câu nói cộc gọn trong quân sự với tiếng Đức “So! Noch ein wenig! Gut!”,
“Sitz’ ruhig!”, “Vorsicht! Vorsicht!”. Thầy Trùm thì thỉnh thoảng buột ra
một trong những câu nói uể oải bằng tiếng Pháp: “…Ooo bien! Ooo
alors!”. Ngôn ngữ với nhiều thứ tiếng luôn được sử dụng một cách hữu hiệu
trong việc thể hiện mối liên kết giữa con người với nhau.