Vấn đề mâu thuẫn trong thời kì quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.doc

Vấn đề mâu thuẫn trong thời kì quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở nớc ta
phần i: mở đầu
Trong sự nghiệp xây dựng chủ nghiã xã hội hiện nay đã đặt ra trớc mắt
chúng ta nhiều vấn đề lí luận cấp bách trong đó có vấn đề nguồn gốc và động
lực của sự phát triển xã hội.Nếu không làm sáng tỏ vấn đề này thì chúng ta sẽ
không biết làm thế nào để cho quá trình phát triển diễn ra theo chiều hớng và
nhịp độ phát triển xã hội nh ta mong muốn
Trong những năm trớc đây,khi bắt tay vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội chúng ta đã chú trọng đến vấn đề nguồn gốc cuả sự phát triển nhng đã
không bàn bạc một cách kĩ lỡng,để rồi tình trạng trì trệ của nền kinh tế trong
sự phát triển kinh tế_xã hội đã buộc chúng ta phải nhìn nhận lại vấn đề này
một cách đúng đắn.Chính vì vậy việc tìm ra cho đợc nguồn gốc và động lực
thật của sự phát triển xã hội ở nuớc ta là cực kì cần thiết.Tìm nguồn gốc tức
là tìm cái gây nên sự vận động và phát triển của sự vật.Còn tìm động lực tức
là tìm cái thúc đẩy sự vận động và phát triển ấy.Theo đó có thể thấy rằng
mâu thuẫn vừa là nguồn gốc vừa là động lực của sự vận động, nhng không
phải cái nào là động lực cũng đồng thời là nguồn gốc và động lực phát triển
của sự vật.Do đó chúng ta phải tiến hành phân tích các mâu thuẫn hiện đang
tồn tại và tác động trong sự vật.Nhng ngoài các mâu thuẫn này chúng ta còn
phải tìm các yếu tố khác đóng vai trò là động lực của sự phát triển đó
nữa.Trong triết học, quy luật mâu thuẫn là quy luật quan trọng nhất của phép
biện chứng,là hạt nhân của phép biện chứng, nó vạch ra nguồn gốc bên trong
của sự vật.Phép biện chứng duy vật đã khẳng định rằng: Mọi sự vật và hiên
tợng trong thế giới đều tồn tại mâu thuẫn bên trong.Mỗi sự vật hiện tợng
đều là một thể thống nhất của các mặt đối lập, mặt này đối lập với mặt kia
nhng lại liên hệ ràng buộc với nhau tạo thành mâu thuẫn.Không có một sự
vật nào lại không có mâu thuẫn, không có một giai đoạn nào trong sự phát
triển của mỗi sự vật hiện tợng lại không có mâu thuẫn. Mâu thuẫn này mất đi
thì mâu thuẫn kia lại xuất hiện.Ăng ghen đã chỉ ra rằng: Ngay hình thức vận
động đơn giản nhất của vật chất-vận động cơ học đó là một mâu thuẫn.Mỗi
1

mâu thuẫn phải có hai mặt đối lập,nhng không phải mặt đối lập bất kì nào
cũng tạo thành mâu thuẫn.Chỉ những mặt đối lập nào nằm trong một chỉnh
thể có liên hệ khăng khít với nhau, tác động qua lai với nhau mới tạo thành
mâu thuẫn.Mâu thuẫn là một chỉnh thể trong đó hai mặt đối lập vừa thống
nhất với nhau vừa đấu tranh với nhau. Ví dụ: Trong sinh vật có hai mặt đối
lập nhau đó là đồng hoá và dị hoá, Hai mặt này thống nhất với nhau,quy định
lẫn nhau, mặt này lấy mặt kia làm tiền đề tồn tại cho mình.
Sự đấu tranh của các mặt đối lập là một quá trình phức tạp.Qúa trình ấy có
thể chia ra làm nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn lại có một đặc điểm riêng của
nó.Trong quá trình phát triển của mâu thuẫn,những sự khác nhau đó biến
thành sự đối lập.Khi hai mặt đối lập của mâu thuẫn xung đột với nhau gay
gắt,nếu có điều kiện chín mùi,thì hai mặtđối lập sẽ chuyển hoá lẫn nhau,mâu
thuẫn đợc giải quyết.Kết quả là sự thống nhất của hai mặt đối lập cũ bị phá
hủy,sự thống nhất của hai mặt đối lập mới đợc hình thành cùng với mâu
thuẫn mới.Mâu thuẫn này lại triển khai,phát triển và lại đợc giải quyết làm
cho sự vật mới luôn luôn xuất hiện thay thế sự vật cũ.Sự đấu tranh giữa các
mặt đối lập đã làm cho sự vật đó không thể tồn tại mãi mãi
Vì thế,đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc,động lực bên trong của
mọi sự vận động và phát triển
Nghiên cứu mâu thuẫn cho ta thấy đợc cái nào mang lại cho mình lợi ích và
cái nào không mang lại lợi ích cho mình.Đồng thời nó giúp cho chúng ta xác
định đúng và chính xác đội tợng cần giải quyết.Trong cuộc sống hàng
ngày,việc nghiên cứu các quy luật mâu thuẫn giúp cho chúng ta có những
quyết định đúng đắn mang lại những lợi ích cơ bản cho bản thân chúng
ta,tránh đợc những sai lầm đang tiếc do không nắm vững đợc những nguyên
tắc giải quyết mâu thuẫn mà việc giải quyết mau thuẫn đó là sự đấu tranh
giữa các mặt đối lập.Trong bất kì mâu thuẫn nào,bất kì giai đoạn nào của
mâu thuẫn,nó chỉ đợc giả quyết bằng cách đấu tranh giữa các mặt đối
lập,ngoài ra không còn cách nào khác
Ngày nay đất nớc đang trên thời kì đổi mới vì vậy rất có thể sẽ khônh tránh

đợc những sai lầm do mâu thuẫn mang lại.Nhất là trong quan hệ kinh tế và xã
hội nh mâu thuẫn giữa lực lợng sản xuất và quan hệ sản xuất,mâu thuẫn giữa
2
giai cấp công nhân và tầng lớp lãnh đạo.Do đó việc nghiên cứu và phân tích
kĩ càng các mâu thuẫn không những loại bỏ đợc mâu thuẫn không cần thiết
mà còn có ảnh hởng mang tính tích cực tới con đờng phát triển đất nớc.Có
làm đợc nh vậy thì sự nghiệp xây dựng và đổi mới đất nớc mới có thể đem lại
hiệu quả nh chúng ta đã mong muốn
PHầN II: NộI DUNG
I. MộT Số LOạI MÂU THUẫN

1. Mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài
Mâu thuẫn bên trong là mâu thuẫn lằm ngay trong bản thân s vật hiện t-
ợng, là sự tác động giữa các mặt,thuộc tính, quá trình trong sự vật
hiện tợng.Sự vật hiện tợng nào cũng có mâu thuẫn bên trong bởi vì
trong bất cứ một sự vật hiện tợng nào đều có mâu thuẫn bên trong.Ví dụ:
3
Trong xã hội thì có mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị,trong
sinh vật thì có mâu thuẫn giũa đồng hoá và dị hoá

Mâu thuẫn bên ngoài là mâu thuẫn giữa các sự vật hiện tợng với nhau, là
sự tác động giữa các mặt,thuộc tính, quá trình của sự vật.Bất cứ sự vật hiện t-
ợng nào cũng có mâu thuẫn bên ngoài bởi vì không có sự vật nào tồn tại một
cách biệt lập,không có sự liên hệ với các sự vật,hiện tợng khác.Ví dụ: Mâu
thuẫn giữa sinh vật với môi trờng xung quanh,mâu thuẫn giữa quốc gia này
với quốc gia khác

Mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài đều là nguyên nhân của sự
phát triển.Nhng xét tới cùng thì mâu thuẫn bên trong có vai trò quyết định
còn mâu thuẫn bên ngoài tuy không quạn trọng bằng mâu thuẫn bên trong

nhng là nhân tố không thể thiếu đợc.Tuy nhiên,tuỳ từng hoàn cảnh cụ thể,vai
trò của mâu thuẫn bên ngoài khi quyết định bao giờ cũng phải thông qua mâu
thuẫn bên trong để phát huy tác dụng. Ví dụ: Mâu thuẫn giữa động vật và
thực vật là mâu thuẫn bên ngoài nhng đặt trong giới sinh vật nói chung thì đó
lại là mối quan hệ bên trong hay kết quả học tập,suy cho cùng là do cá nhân
của mỗi học sinh,sinh viên quyết định nhng vai trò của thầy cô giáo và các
yếu tố khác cũng rất quan trọng

2. Mâu thuẫn cơ bản và không cơ bản

Mâu thuẫn cơ bản là mâu thuẫn quy định bản chất của sự vật hiện tợng,nó
tồn tại trong sự vật hiện tợng từ khi nó đợc hình thành cho đến khi nó bị diệt
vong. Trong suốt quá trình phát triển của sự vật hiện tợng nó luôn luôn tác
động đến mọi hoạt động của sự vật hiện tợng để hình thành nên những đặc tr-
ng cơ bản của sự vật hiện tợng.Ví dụ: Mâu thuẫn cơ bản của xã hội Việt Nam
thời kì thuộc địa nửa phong kiến là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt
Nam với đế quốc thực dân và giữa giai cấp nông dân với tầng lớp địa chủ
phong kiến
4
Ngoài nhữmg mâu thuẫn cơ bản,trong sự vật hiện tợng còn có mâu thuẫn
không cơ bản.Mâu thuẫn không cơ bản chịu sự chi phối của mâu thuẫn cơ
bản.Tuy không giữ vai trò quyết định bản chất của sự vật hiện tợng nhng mâu
thuẫn không cơ bản cũng có một vai trò nhất định đối sự vận động và phát
triển của sự vật hiện tợng.Việc phân tích mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn
không cơ bản là rất cần thiết. Trong công tác cách mạng việc xác định đợc
mâu thuẫn cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản rất quan trọng bởi vì nếu xác
định đợc thì mới xác định đợc chiến lợc đúng đắn cho phong trào cách
mạng.ở nớc ta, trong thời kì quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội từ một nớc vốn là
thuộc địa nửa phong kiến,trải qua hàng chục năm chiến tranh hậu quả để lại
là rất nặng nề,những tàn d thực dân phong kiến còn nhiều,lực lợng sản xuất

còn rất thấp trong khi đó lại bị các thế lực thù địch ở nớc ngoài cũng nh ở
trong nớc luôn luôn tìm cách phá hoại nền độc lập của dân tộc ta,vì vậy để
thực hiên đợc mục tiêu dân giàu nớc mạnh theo con đờng xã hội chủ nghĩa
thì điều quan trọng nhất đó là phải biến tình trạng kinh tế kém phát triển
chiến thắng đợc lực lợng cản trở những mục tiêu đã đề ra.Nhng để làm đợc
việc đó thì chúng ta phải xác định đợc những mâu thuẫn cơ bản,do đó khi đã
xác định đợc rồi thì việc thực hiện những mục tiêu đề ra là không quá khó
khăn đối với chúng ta.Từ đó từng bớc xây dựng cơ sở vật chất kĩ thuật hiện
đại,trung thành với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân
3. Mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn không chủ yếu
Mâu thuẫn chủ yếu nổi lên hàng đầu trong từng mặt,thuộc tính,giai đoạn
nhất định của sự vật hiện tợng và quyết định sự phát triển về mặt thuộc
tính,giai đoạn của sự vật hiện tợng.Ví dụ: Trong mỗi học kì sinh viên có mâu
thuẫn chủ yếu giữa yêu cầu trang bị kiến thức học phần với việc nắm vững
kiến thức một số học phần nhất định trong đó lại có thể có những học phần
quan trọng cần phải giải quyết. Giải quyết đợc mâu thuẫn đó sẽ quyết định b-
ớc phát triển của học kì này và tạo điều kiện để bớc sang học kì sau

Còn mâu thuẫn thứ yếu là mâu thuẫn không đóng vai trò quyết định
5

Ranh giới giữa mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu là tơng đối tuỳ
theo từng hoàn cảnh cụ thể,có thể mâu thuẫn trong điều kiện này là chủ
yếu,song trong điều kiện khác lại là mâu thuẫn thứ yếu và ngợc lại.Mâu
thuẫn chủ yếu thờng là hình thức biểu hiện cụ thể của mâu thuẫn cơ bản
trong từng giai đoạn,vì vậy việc giải quyết mâu thuẫn chủ yếu cũng đồng thời
là quá trình giải quyết mâu thuẫn cơ bản.Trong cách mạng,việc tìm ra mâu
thuẫn chủ yếu của xã hội trong từng thời kì là rất quan trọng để xác định kẻ
thù trớc mắt,đề ra nhiệm vụ cần giải quyết,có sách lợc thích hợp đa xã hội
tiến lên

4. Mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng
Mâu thuẫn đối kháng là mâu thuẫn giữa những giai cấp,lực lợng xã hội,xu
hớng xã hội có lợi ích,địa vị cơ bản đối lập nhau.Ví dụ: Mâu thuẫn giữa giai
cấp nô lệ với giai cấp chủ nô,nông dân và địa chủ,vô sản và t sản

Mâu thuẫn không đối kháng là mâu thuẫn giữa những giai cấp,lực lợng xã
hội,xu hớng xã hội có lợi ích khác nhau hoặc đối lập nhau về lợi ích trớc
mắt,tạm thời,không cơ bản.Ví du: Mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân với
giai cấp nông dân về những mặt lợi ích tạm thời,cục bộ,giữa ngành công
nghiệp cần đất nông nghiệp để xây dựng xí nghiệp,còn ngành nông nghiệp
muốn giữ đất nông nghiệp để phát triển chăn nuôi,trồng trọt
II. VấN Đề MÂU THUẫN TRONG THờI Kì QUá Độ ĐI LÊN CHủ
NGHĩA Xã HộI ở NƯớC TA

1. Cơ sở của việc xác định mâu thuẫn
Trong đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của đảng (năm1960) chúng ta
đã cho rằng: Mâu thuẫn cơ bản trong suốt thời kì quá độ ở nớc ta là mâu
6
thuẫn giữa hai con đờng TBCN và CNXH.Mâu thuẫn cơ bản ấy ở trong nớc
ta biểu hiện trong mỗi thời là có khác nhau.Trong thời kì đầu,sau khi giải
quyết song mâu thuẫn giữa nhân dân ta với đế quốc phong kiến thì một mâu
thuẫn chủ yếu mới nổi bật lên trong xã hội đó là mâu thuẫn giữa chính quyền
tiên tiến,chế độ chính trị tiên tiến với quan hệ xã hội lạc hậu.Sau khi giải
quyết căn bản đợc mâu thuẫn trên thì chúng ta lại đứng trớc một mâu thuẫn
mới đó là mâu thuãn giữa chế độ xã hội chủ nghĩa tiên tiến và cơ sở vật chất
kĩ thuật lạc hậu.Để xoá bỏ đợc mâu thuẫn này ta phải thực hiện công nghiệp
hoá xã hội chủ nghĩa

Sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa ở đây thông qua các phơng án đợc đề
xuất để giải quyết các mâu thuẫn vừa đợc trình bày ở trên,ta thấy nổi bật nên

một quan điểm phơng pháp luận là khi giải quyết các mâu thuẫn thì phải tìm
cách thủ tiêu cho đợc một trong hai mặt đối lập,thủ tiêu mặt tiêu cực,giữ lại
mặt tích cực để tạo tiền đề cho sự phát triển.Đối với toàn bộ mâu thuẫn cơ
bản trong suốt thời kì quá độ ở nớc ta là thủ tiêu con đờng phát triển t bản
chủ nghĩa. Xuất phát từ quan điểm chỉ đạo ấy đã dẫn nớc ta đến một sai lầm
rất lớn đó là chúng ta tìm cách xoá bỏ mọi biểu hiện của con đờng phát triển
t bản chủ nghĩa, kể cả quan hệ sản xuất t bản chủ nghĩa đã có từ trớc

Nhận thức của chúng ta về mâu thuẫn nói riêng,về sự vật nói chung bao
giờ cũng là một quá trình.Kết quả của quá trình nhận thức này ở một thời
điểm nhất định bao giời cũng là sự phản ánh mâu thuẫn trong ý thức của
chúng ta.Qúa trình nhận thức này sẽ đa lại cho chúng ta sự hiểu biết đồng
thời cũng là sự phản ánh ngày càng đúng đắn hơn về mâu thuẫn.Trong những
năm qua chúng ta đã có những chủ trơng hành động sai lầm khi sử lí những
mâu thuẫn cơ bản trong suốt thời kì quá độ nh vội xoá bỏ những cái cha nên
xoá,xây nên nhũng cái cha nên xây...

Trong thiết học đã quan niệm rằng: Để giải quyết mâu thuẫn cần thủ tiêu
một trong hai mặt đối lập, nh trong lịch sử đã giải quyết mâu thuẫn cuộc đấu
tranh giữa nô lệ và chủ nô, giữa t sản và phong kiến...Chính quan niệm sai
7