Cần thiết có một nền lý luận, phê bình nhiếp ảnh hiện đại ppt

Cần thiết có một nền lý luận, phê bình nhiếp ảnh hiện đại

Dáng chiều xưa - Ảnh: Tam Thái
Sau hai kỳ làm việc khẩn trương ở Tp. Hồ Chí Minh và Hà Nộ
i có hơn
40 bản tham luận và tiểu luận thuộc diện đầu tư sáng tác và nhi
ều ý
ki
ến phát biểu sôi nổi xoay quanh nội dung chính cuộc Hội thảo, không
khí học thuật đã d
ẫn chúng ta đến tâm điểm quan trọng của nghề
nghiệp, đó là việc khẳng định sự cần thiết có một nền lý luận, ph
ê bình
nhiếp ảnh hiện đại.
Mặc dù hiện nay lực lượng này còn m
ỏng, họ đến với công tác lý luận
phê bình nhiếp ảnh bằng nhiều con đường khác nhau, nhưng v
ới tinh
thần khoa học và trách nhiệm xã hội cùng với lòng yêu nghề v
à kinh
nghiệm thực tiễn, họ đã góp ph
ần đặt nền móng cho sự phát triển của lý
luận và phê bình nhiếp ảnh, cũng như góp ph
ần thúc đẩy sự sáng tạo
trong nghệ thuật nhiếp ảnh nước ta.
Trên tinh thần nhân ái, đoàn kết, dân chủ và xây dựng, Hội thảo đ
ã
khiến người nghe tiếp nhận đư
ợc nhiều ý kiến phong phú, đa dạng khá
thống nhất và đồng thuận, cũng có một số ý kiến trái ngư
ợc nhau. Phần

lớn những ý kiến trái ngược là do d
ữ liệu thông tin không đầy đủ, hoặc
có những nhận định cũ không còn thích hợp với tình hình m
ới, hoặc có
cái mới nhưng chưa chín muồi. Tuy nhiên về cơbản chúng ta đ
ã tìm ra
m
ẫu số chung, tiếng nói chung cho những vấn đề chính của công tác lý
luận phê bình nhiếp ảnh hiện nay. Dưới đây là nh
ững thu hoạchban đầu
của chúng ta:
Về một số khái niệm cơ bản của nghệ thuật nhiếp ảnh
- Trước hết chúng ta cần xác định nhiếp ảnh là một kỹ thuật ghi h
ình
trực tiếp cụ thể, chính xác mang tính vật chất rõ ràng.
- Sự ghi hình này diễn ra trong một thời điểm rất ngắn từ phần ngh
ìn
giây tới phần chục giây (thông thường là như vậy).
- Hình ảnh mà nhiếp ảnh thu được là s
ự phản ánh vật thể có không gian
ba chiều trên một mặt phẳng hai chiều mang tính đồng hiện.
Do khả năng phản ánh đối tượng trực tiếp, cụ thể, chính xác v
à nhanh
bằng hình ảnh đồng dạng phối cảnh theo một tỷ lệ toán h
ọc mang tính
tài liệu cao nên người ta ứng dụng nhiếp ảnh rộng rãi trong nhi
ều lĩnh
vực của đời sống như khoa học kĩ thuật, quản lý nhân sự, hình s
ự, báo
chí, nghệ thuật…. từ đó đã dẫn tới sự lầm tưởng sau đây:

a/ Nhiếp ảnh chỉ là một phương tiện kỹ thuật, không bao giờ trở th
ành
nghệ thuật được.
b/ Nhiếp ảnh là một nghệ thuật bao gồm tất cả các loại hình nhi
ếp ảnh
từ ảnh dịch vụ, ảnh khoa học kỹ thuật, tới ảnh báo chí và
ảnh nghệ
thuật.
Đây là hai quan niệm đối lập nhau nhưng đều thiếu chính xác và khôn
g
hoàn chỉnh, nó có sự phiến diện. Thực chất nhiếp ảnh là một ph
ương
tiện kỹ thuật tạo hình, b
ản thân nó không thể tự tạo ra tác phẩm nghệ
thuật mà chỉ khi nhà nhi
ếp ảnh sử dụng nó nhằm mục đích cảm hóa
người xem bằng sức mạnh thẩm mỹ của hình ảnh thì bức ảnh đó mới l
à
tác phẩm nghệ thuật. Như vậy có nghĩa là nhà nhi
ếp ảnh tạo ra tác
phẩm ảnh nghệ thuật chứ không phải chiếc máy ảnh hoặc chương tr
ình
Photoshop.
Cũng vì vậy, nếu ai nói: bản chất nhiếp ảnh là phản ánh hiện thực th
ì
chưa chuẩn. Vì bản chất của nó chỉ là một kỹ thuật ghi h
ình chính xác
mà thôi. Còn nếu ta nói rằng bản chất của nghệ thuật nhiếp ảnh là ph
ản
ánh hiện thực, lại là một lẽ khác. Điều đó có nghĩa là chúng ta đ

ặt cho
nghệ thuật nhiếp ảnh một chức năng, đặt cho nhà ngh
ệ sĩ nhiệm vụ
phản ánh hiện thựcvà đòi h
ỏi ảnh nghệ thuật phải có tính hiện thực.
Như vậy vềcơ bản chúng ta phải phân biệt các hình th
ức, các lĩnh vực
nhiếp ảnh khác nhau, trước hết là hai lĩnh vực lớn:
1/ Nhiếp ảnh kỹ thuật thuần tuý, sản phẩm của nó mang tính tài li
ệu
khoa học, kỹ thuật thuần túy.
2/ Lĩnh vực nhiếp ảnh mang tính nhân văn, xã hội, sản phẩm của nó l
à
ảnh tài liệu xã hội (ảnh báo chí) và ảnh tài liệu nghệ thuật, tiếp đó l
à
ảnh kỹ thuật, kỹ xảo. Hai lĩnh vực ảnh tài liệu nghệ thuật và
ảnh kỹ
thuật, kỹ xảo được gộp lại thành ảnh nghệ thuật. Cái mà ngư
ời ta quan
tâm tranh cãi trong nhiều năm là các v
ấn đề của nhiếp ảnh mang tính
nhân văn xã hội, trong đó có ảnh nghệ thuật và ảnh báo chí.

Về khái niệm hiện thực xã hội chủ nghĩa trong nhiếp ảnh
Trong văn học, nghệ thuật khái niệm này được vận dụng ở nư
ớc ta từ
những năm 40 của thế kỷ trước, nh
ưng sau khi Liên Xô và Đông Âu
sụp đổ 1991, khái niệm này được dùng dè d
ặt. Với nhiếp ảnh cũng có

một số người nói tới khái niệm này, nhưng thực sự các tác giả đó ch
ưa
có được công trình hoàn ch
ỉnh về chủ nghĩa hiện thực XHCN trong
nhiếp ảnh. Phần lớn mới chỉ là những tiểu luận, những b
ài báo mang
tính phác thảo sơ lược, ý tứ và ngôn t
ừ giống hệt trong lĩnh vực lý luận
văn học, chưa có nét riêng, nét đặc thù của nhiếp ảnh.
Ngay trong cuộc hội thảo này c
ũng xuất hiện những quan niệm, những
nhận định chưa sâu, chưa thỏa đáng về chủ nghĩa hiện thực xã h
ội
trong nhiếp ảnh.
Có ý ki
ến cho rằng chủ nghĩa hiện thực XHCN trong nhiếp ảnh
(phương pháp hiện thực xã hội chủ nghĩa) được đánh đồng với ph
ương
thức phóng viên
ảnh thông tấn báo chí rồi đi tới kết luận “Ảnh báo chí
là phần ngọn của những gì chụp từ phương pháp hi
ện thực XHCN. Bỏ
ảnh báo chí ra thì cũng là loại trừ nhiếp ảnh hiện thực XHCN, chỉ c
òn
lại những “khoảnh khắc đẹp” tầm phào phi hiện thực, hình th
ức phi chủ
nghĩa” (NĐC). Có ý kiến lại chủ trương rằng: ngày nay chỉ cần d
ùng
khái niệm “chủ nghĩa hiện thực” trong nhiếp ảnh là đủ, là h
ợp thời.

“…Vi
ệc có tiếp tục sử dụng thuật ngữ đó hay không (Hiện thực
XHCN) cũng có điều cần bàn” mà nên dùng khái ni
ệm chủ nghĩa hiện
thực và “Coi xu hướng này là xu hư
ớng chủ đạo trong nhiếp ảnh Việt
Nam hiện nay” (VĐT)
Có ý kiến khẳng định: Trong hai mươi năm đ
ổi mới, các văn kiện của
Đảng không nói tới khái niệm hiện thực XHCN nữa, vậy “những
gì
văn kiện Đại hội Đảng không ghi, không yêu cầu, ta phải theo mà nh
ận
thức và sáng tạo” (LC).
Có ý kiến cho rằng: Đảng chủ trương xây dựng nền kinh tế thị trư
ờng
theo định hướng xã hội chủ nghĩa thì văn h
ọc nghệ thuât cũng phải
theo định hướng XHCN. Cho nên văn h
ọc nghệ thuật phải sáng tác
theo phương pháp hiện thực XHCN (VH).
Nêu bốn cách kiến giải trên để thấy rằng:
1 - Cơ sở triết học cho những luận điểm trên hoặc là mơ hồ hoặc l
à
không đặt ra hoặc là khô cứng đều chưa ổn và đang cần sự bổ khuyết.
2 - Bốn cách lý giải trên về hiện thực XHCN có gì đ
ồng thuận hoặc
mâu thuẫn với quan điểm: xây dựng một nền văn hoá Việt Nam ti
ên
tiến, đậm đà b

ản sắc dân tộc? Tại sao nghị quyết TW 5 khóa VIII
không ghi xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến xã hội chủ nghĩ
a
đậm đà bản sắc dân tộc (các văn kiện trư
ớc đều ghi nền văn hóa
XHCN) Thực chất đây là vấn đề triết - m
ỹ phức tạp cần phải bỏ nhiều
công sức nghiên cứu sâu hơn nữa. Tuy nhiên, về vấn đề này bư
ớc đầu
chúng ta cần thống nhất như sau:
1 - Với nghệ thuật nhiếp ảnh, chủ nghĩa hiện thực XHCN l
à phương
pháp sáng tác tốt nhất (không phải là duy nhất). Như vậy l
à chúng ta có
thể ứng dụng các phương pháp sáng tác khác trong nhi
ếp ảnh, khi nó
phục vụ được nhu cầu nhận thức nhu cầu thẩm mỹ của nhân dân.
2 - Tư tưởng chỉ đạo của chúng ta là: Văn h
ọc nghệ thuật (trong đó có
nhiếp ảnh) không chỉ nhận thức thực tại xã h
ội, nhận thức cuộc sống,
mà còn góp phần cải tạo xã hội, cải tạo con người, chỉ ra đư
ợc xu thế
tiến lên của lịch sử xã hội thông qua cuộc đấu tranh giữa cái mới v
à cái
cũ, cái tiên tiến và cái lạc hậu, giữa cách mạng và ph
ản cách mạng.
Những sáng tác theo phương pháp hiện thưc XHCN tiêu bi
ểu đều có
tinh th

ần nhân bản, có khả năng thông qua nghệ thuật đấu tranh cho
việc hoàn thiện xã hội, hoàn thiện nhân cách con nghười theo hư
ớng
chân, thi
ện, mỹ. (Từ điển bách khoa Việt Nam, trang 506, quyển 1 năm
1995).
Một vài vấn đề nổi bật trong công tác phê bình nhiếp ảnh gần đây
- Khen chê phải đạo: Nhiều bài viết trên báo, trên tạp chí có lối vi
ết cân
bằng: Khen một chút đôi ba ảnh đẹp, chê m
ột chút đôi ba ảnh xấu, rồi
đi tới khẳng định sự thành công của tác giả là chính. Còn khi
ếm khuyết
là nhỏ, tác giả cần nỗ lực vượt qua. Cách viết vậy không giúp ích g
ì
nhiều cho sự tiến bộ của sự phát triển nhiếp ảnh.
- Chê không tiếc lời: Có một số tác giả luôn sục sôi, chê bai không ti
ếc
lời về chất lư
ợng của ảnh, về giám khảo, về ban tổ chức cuộc thi.v.v…
thậm chí nêu ra nhi
ều ý kiến chủ quan, thiếu xác thực, gay cấn theo
kiểu trì trích, áp đặt và không ngoài m
ục đích tô vẽ cho chân dung
mình là một ngòi bút sắc sảo, xông xáo khách quan theo thời thư
ợng,
những bài báo như vậy tưởng khuấy lên những nhận thức mới, nh
ưng
thực ra chỉ làm vẩn đục bầu không khí học thuật v
à làm ngao ngán

những người mới vào nghề, còn những người có nghề thì lạnh l
ùng
quay đi.
- Trân trọng tài năng và tìm hướng đi đúng cho nghệ thuật nhiếp ảnh:
Đây là dòng chảy lớn, dòng chảy chính thống của phê bình nhi
ếp ảnh
nước ta hiện nay.
Cần khẳng định rằng, trong nhiều năm gần đây, không chỉ các nh
à lý
luận phê bình nhiếp ảnh, các nhà nhiếp ảnh mà cả một lực lư
ợng đông
đảo các nhà báo của các cơ quan truyền thông đại chúng theo dõi v
ề
văn hóa văn nghệ, đã có nhiều chương trình, nhiều bài vi
ết, giới thiệu,
phê bình nhiếp ảnh rất trúng, rất đúng và rất trí tuệ. Cái chính là h
ọ trân
trọng tài năng, trăn trở với những tìm tòi, sáng tạo của các nhà nhi
ếp
ảnh, cùng với toàn ngành ảnh tìm hư
ớng đi đúng cho nghệ thuật nhiếp
ảnh nước nhà. Họ khen chê có liều lư
ợng, có căn cứ sát với thực chất
của vấn đề. Nhờ vậy mà giá tr
ị đích thực nghệ thuật nhiếp ảnh, vị thế
xã hội lớn lao, vững chắc của nghệ thuật nhiếp ảnh nước ta càng đư
ợc
khẳng định ở trong nước và trên trư
ờng quốc tế. Nó có tác dụng động
viên, cổ vũ và định hướng cho sự phát triển của nghệ thuật nhi

ếp ảnh
nước ta trong thời kỳ hòa bình xây dựng mà cốt lõi của nó là s
ự đổi
mới toàn diện của đất nước.
Về giao lưu văn hóa ảnh
Hội nhập quốc tế là xu thế của thời đại, là chủ trương của Đảng v
à Nhà
nước ta. Trong các ngành văn học nghệ thuật, nhiếp ảnh được coi l
à
một ngành có bản lĩnh trong quá trình h
ội nhập quốc tế. Nhiếp ảnh của
ta tiếp thu có chọn lọc cái hay, cái mới của nhiếp ảnh thế giới nh
ưng
vẫn tạo ra được những nét đặc trưng c
ủa bản sắc dân tộc qua các tác
phẩm. Chính vì vậy khi ta tham gia các cuộc thi và triển lãm
ảnh quốc
tế ở đẳng cấp cao đều đạt được những giải thưởng lớn, giải thư
ởng
chính là huy chương vàng, b
ạc, đồng, trong đó có một số tác giả đoạt
nhiều giải thưởng, trở thành những quán quân của Hội NSNAVN.
Trong 10 năm qua Hội NSNAVN mở được 3 cuộc thi và triển l
ãm
quốc tế tại Việt Nam (VN - 96, VN - 02, VN - 05). Đây là d
ịp để các
nhà nhiếp ảnh Việt Nam, những nhà qu
ản lý văn hoá nghệ thuật, công
chúng trong nư
ớc biết đến khuôn diện thật của nhiếp ảnh nghệ thuật

thế giới. Từ đó mở ra cách nhìn m
ới, quan hệ mới với các nhiếp ảnh
thế giới, khiến cho việc giao lưu văn hóa ảnh trở thành nh
ịp cầu hữu
ngh
ị giữa các dân tộc, góp phần thúc đẩyviệc hợp tác kinh tế văn hóa
xã hội giữa nước ta và các nước ngày càng đạt hiệu quả cao.
Cũng trong quá trình này có một số nhận định chưa đầy đủ, ch
ưa đúng
về nhiếp ảnh nghệ thuật thế giới như khuynh hư
ớng quá đề cao
giảithưởng ảnh của các nước do FIAP bảo trợ. Ngược lại l
à khuynh
hướng hạ thấp vai trò của FIAP đi tới cực đoan chẳng tin vào t
ổ chức
quốc tế nào. Sự đánh giá lệch lạc chủ quan này đã từng bước đư
ợc
khắc phục bởi sự hiện diện của các tác phẩm ảnh cụ thể. Sau nữa là b
ổ
sung kiến thức qua các bài d
ịch thuật giới thiệu về nhiếp ảnh thế giới.
Thực tế cho thấy dần dần khoảng cách giữa nhiếp ảnh của ta và nhi
ếp
ảnh thế giới được thu hẹp lại, những định kiến cũ nặng nề đang đư
ợc
tháo gỡ và giải tỏa.
Vấn đề đào tạo và bồi dưỡng lực lượng lý luận phê bình nhiếp ảnh
Trước hết cần thống nhất với nhau rằng: Việc đàot
ạo các cử nhân nhiếp
ảnh, các nhà lý luận phê bình nhiếp ảnh cho đến ngày nay không thu

ộc
chức năng của Hội NSNAVN mà nó thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo v
à
Bộ Văn hóa Thông tin.
Nhưng việc bồi dưỡng chăm lo chất lư
ợng ảnh nghệ thuật, việc nâng
cao tay nghề của các nhà nhiếp ảnh, của các cây bút viết về lý luận ph
ê
bình nhiếp ảnh là trách nhiệm của Hội NSNVN, Hội cần làm và ph
ải
làm có bài bản. Do thực tế của nước ta lực lượng giảng viên cho nhi
ếp
ảnh ở các cấp còn thiếu, Hội NSNAVN và các H
ội nhiếp ảnh của các
tỉnh thành có tham gia lập chương trình, cử ngư
ời giảng dạy, thậm chí
đôi nơi mở lớp học… đấy cũng chỉ là biện pháptình thế trước mắt.
Tuy nhiên chúng ta không thể không quan tâm tới việc đào t
ạo
nhữngcử nhân nhiếp ảnh của đất nước. Các bài tham lu
ận tại Hội thảo
này cũng là tiếng chuông khẩn thiết nhắc nhở các cơ quan có th
ẩm
quyền chăm lo hơn nữa tớiviệc đào tạo các nhà báo nhiếp ảnh, các nh
à
nhiếp ảnh nghệ thuật, các nhà lý luận phê bình nhi
ếp ảnh. Thực sự đây
là một nhu cầu cấpthiết của xã hội mà nhà nước phải quan tâm đầu tư.
Có nhiều quý vị muốn phát biểu, trình bày nhận thức của m
ình, quan

điểm của mình về những vấn đề đã nêu lên trong Hội thảo và c
ả các
vấn đề khác liên quan. Chúng tôi xin qúy vị tiếp tục trao đổi tr
ên các
phương tiện thông tin đại chúng và gửi cho Hội NSNAVN các bài vi
ết
quý báu để Ban lý luận phê bình của Hội tổng hợp lại v
à in thành tài
liệu cung cấp cho những người quan tâm.
Hội thảo lần này, là m
ột sự kiện đáng ghi nhớ của giới nhiếp ảnh Việt
Nam. Qua các bản tham luận, qua các bài nghiên cứu theo diện đầu t
ư,
qua ý kiến trao đổi tập trung ở 5 chủ điểm trên, chúng ta đã th
ống nhất
lý giải được một số vấn đề. Đồng thời chúng ta đã khơi dậy, nh
ưng
chưa kết luận, một số vấn đề khác của lý luận, phê bình. Đấy l
à cánh
cửa ngỏ mời tất cả những ai có nhiệt tâm với công
tác này hãy giành trí
tuệ công sức và thời gian cho nó.
Qua Hội thảo ở cả hai miền Nam, Bắc chúng ta đã thống nhất đư
ợc
những quan điểm sau:
1/ Lý luận phê bình nhiếp ảnh có vai trò quan tr
ọng trong đời sốngvăn
hoá văn nghệ, nó là máu thịt của hoạt động sáng tác
ảnh mang tính
hướng dẫn, thúc đẩy sự tiến bộ của nghệ thuật nhiếp ảnh.

2/ Lý luận phê bình nhiếp ảnh của nước ta dựa trên n
ền tảng học thuyết
Mác và tư tưởng Hồ Chí Minh, lấy thực tiễn để xây dựng và b
ồi đắp
cho những quan điểm mới. Mở rộng giao lưu qu
ốc tế, chắt lọc những
tư tưởng tiến bộ, những phương pháp tiến bộ, cũng nh
ư phát huy
truy
ền thống của nhiếp ảnh Việt Nam để xây dựng nền nhiếp ảnh Việt
Nam tiên tiến, giàu bản sắc dân tộc.
3/ Để bổ sung đội ngũ lý luận phê bình nhiếp ảnh cho mai sau, trư
ớc
hết các trường Đại học có khoa nhiếp ảnh cần đào tạo các cử nhân v
à
các nhà nghiên cứu lý luận phê bình ảnh chuyên sâu, vừa làm gi
ảng
dạy, vừa tham gia hoạt động chung của ngành.
4/ Hội NSNAVN cần đề nghị với Nhà nư
ớc, Bộ Văn hóa Thông tin
giành thêm kinh phí cho hoạt động lý luận phê bình nhi
ếp ảnh, vớikinh
nghiệm hiện tại, Hội cần có kế hoạch trích ngân qũy đầu t
ư sáng tác
cho lĩnh vực lý luận phê bình nhiếp ảnh, như hội thảo, trại bồi dư
ỡng
nghiệp vụ; đặt bài hoặc công trình lý luận phê bình nhiếp ản
h. Cùng
với đó là đầu tư cho Tạp chí Nhiếp ảnh và trang thông tin đi
ện tử hoạt

động có chất lượng về lĩnh vực lý luận phê bình.
5/ Chọn lựa dịch và xuất bản một số sách về lý luận phê bình nhi
ếp ảnh
của các nước tiên tiến trên thế giới để tham khảo, học tập
.