Báo cáo khoa học:Cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác về văn hóa và đời sống của giai cấp công nhân doc

CO SOf LY LUAN, PHlMNG PHAP LUAN CUA CHU NGHIA MAC VE
VAN
HOA
VA
m
SONG VAN HdA CUA GIAI CAP CONG NHAN
PHAM XUAN NAM
N
eu chiing toi khong nh£m thi trong
to^n bo cac tac ph^m het
axle
phong
phii vk do so cua minh, ca C. Mac vk Ph.
Angghen ducing nhil chUa bao gicl dila ra
mot dinh nghia chinh thiitc nko ve vSn h6a.
Tuy nhien, 1^ nhQng nh^ sang Ikp chu nghia
duy v&t lich s\i tiing dSt nen m6ng cho mot
h$ thong ly lukn ve moi quan h§ tac dong
qua lai bifn chiing giQa ta't ca cac linh viic
d6i song xa hoi cua cac cpng dong ngilcli
trong tiS'n trinh lich ail - tii cd s6 ha tfing
kinh te, cd cSi'u xa hoi den kien true thvfdng
t^ng ve phap ly, chinh tri v^ cac hinh thiic ^
thiic xa hoi tUcfng ling - tren thUc te, cac ong
da neu len nhieu luSn diem h#'t siic sau s&c
ve vSn h6a n6i chung vk ddi song vfin h6a
cua giai cSi'p cong nhan n6i rieng, dat trong
sU so sanh giQa thUc trang cua dcJi song fl'y
diffli ach thong tri cua chu nghia tii ban vk
d\l bao trien vong phat trien cua n6 diidi chlf
do xa hoi chu nghia tUdng lai.

B^i viet nky tkp trung gi6i thieu mot so
quan di^m c6 y nghia cO s3 ly lufin, phiiOng
phap luan cua Chu nghia Mac ve vfii'n de
dat ra tren day.
ThvC nhd't, van h6a duac hieu Id hoat
ddng ainh song c6 y thicc cua con ngudi
theo guy lu&t cua cdi dep.
Trong Ban thdo kinh te- triei hoc 1844,
C. Mac cho ring: "Hoat dong sinh song c6 y
thiic cua con ngUcfi" (1) Ik cai rieng c6 cl con
ngvtcJi, phan biet con ngiidi v6i con vkt, ddi
song con ngiicfi v6i ddi song con vkt. Hoat
dong d6 diin ra dong thdi v6i sU hinh
thanh cac mm quan he tat yeu giQa con
ngudi v6i gi6i tQ nhien v^ quan he giQa con
ngUdi v6i con ngiidi trong xa hoi.
Con vat, loai vat khong c6 ba't cQ hoat
dong va moi quan h§ nao v6i y nghia la
hoat dong va quan he c6 y thQc. Con vat chi
hoat dong, chi quan h? theo nhu clu the
xac trUc tiS'p cua n6, tQc hoat dong va quan
h$ theo ban nSng sinh vat.
Du sQ kh6o 16o cua hiy ong trong vi$c
xay dUng nhQng ngSn to bang sap c6 the
lam cho mot so nha kien tnic phai ho thf n,
nhQng ngay tQ d^u, dieu phan biet nha
ki^n true toi nha't v6i con ong gioi nha't la 6
cho trQ6c khi xay dQng nhQng can nha
trong thQc te, nha kien true da hinh dung
vi^c xay dQng chung b trong d^u 6c cua

minh roi. Do la mot nhan x6t ra't tieu bieu
cua C. Mac ve hoat dong sinh song c6 y
thQc cua con ngQdi (2). Hdn nQa, con ngQdi
khong chi la'y cai sin c6 trong tQ nhien ma
con bien doi n6, lam them cho tQ nhien
nhQng cai ma tQ nhien khong c6. SQ bien
*
GS.TS. Vi^n Sii hoc
Rghi^ curu Lich sir. s6 5.2009
thQc,
no do'i lap v6i cai gia - ca sQ gia doi,
IQa bip iSn sQ gia tao, khien cQQng.
- Bieu hien tap trung ciia "thien" la cai
tot, sQ tQ te, la tinh cam vi tha, long nhan ai.
"Thien" la dac trQng cua tinh ngQdi va tinh
ngQdi. Dinh hQ6ng gia tri vao cai "thien",
con ngQdi c6 kha nang vQdn t6i cai tot, nay
nd long nhan ai, tQ do ma c6 thai do khoan
dung, do iQdng trong van hoa Qng xil.
• Bieu hien diin hinh cua "my" Id cdi
dep.
Cai dep the hien noi bat trong linh vQc
sang tao nghe thuat, dong thdi cai dep c6
mat trong ta't ca cac mat cua ddi song con
ngQdi, trong lao dong va san xua't, trong
dao dQc va loi song, trong 16i noi va cxi chi
giao tiep, trong thai do va hanh vi Qng xxi
giQa ngQ6i v6i ngQdi.
C^n iQu y ring, chdn - thien - my (cai
that, cai to't, cai dep) khong tach rcli nhau

ma dan xen v6i nhau, bo sung cho nhau.
Cai that chi trcl thanh cai d^p khi n6 gan
v6i cai to't. Cai tot lam cho cai that va cai
d^p dQdc ton len. Con cai dep trQ6c het
phai la cai to't va cai that.
Theo Manh TQ, "NgQcfi ma long thiSn phat
16 tran tre, moi c\i dong deu hdp v6i dieu
thi^n thi goi la my" (Manh TQ - Tan tam
chQdng cii ha). Con theo C. Mac, tQ nhQng
con ngQdi ma hai ban tay da thanh chai vi lao
dong t6i nhiJng ngQdi lao dong dang lam viec
that sQ cat iQc de tao ra nhQng san ph^m tot
va
CO
ich cho xa hoi, ta nhin ra cai that, cai
tot, cai dep cua loai ngQdi. NhQng C. Mac
khong chi noi den cai that, cai tot, cai d?p
cua lao dong cd bSp ma con tha'y nhiJng gia
tri d6 dQdc nhan len trong hoat dong tri tu§
sang tao cua con ngQdi, the hi^n d nhQng
thanh tQu khoa hoc ngay cang cao, d^n mQc
trcl thanh "iQc iQdng san xua't trQc tiep", tr3
thanh "nhQng cd quan trQc tiep cua qua
trinh song hien thQc" (10).
Ro rang, luan diem nay cua C. Mac c6 ^
nghia cd sd ly luan, phQdng phap luat r^t
quan trong doi v6i vi§c nghien cQu ddi song
van hoa cua giai ca'p cong nhan trong giai
doan d^y manh cong nghiep h6a, hi§n dai
hoa, tQng bQ6c phat trien kinh te tri thQc cl

nQdc ta ngay nay.
That tu, nhing hoat dong adng tao
van hoa dich thuc chi c6 the c6 duac khi
con nguai duac lao ddng tu do; con dudi
che dp tu ban chu nghia - mot che dp
nguai dp biic hoc lot nguai - thi lao dong
cua nguai cong nhan hi tha hoa, va vi
thenhOnggid tri van hoa do ngudi cong
nhdn tao ra lai trd thdnh cdi xa la, d^i
lap vdi ddi
sd^ng
cua chinh ho.
VSn trong Ban thdo kinh te • triei hoc
1844, C. Mac da phan tich sau sac tinh trang
tha h6a lao dong ciia ngQdi cong nhan, k6o
theo sQ tha h6a trong ddi song van hoa, tha
h6a trong hoat dong sang tao va hQ3ng thu
van h6a cua ho dQ6i ch^ do tQ ban chu nghia
6 chau Au niia diu the ky XK. 6ng viet: "Lao
dong [cua ngQdi cong nhan] san xutft ra
nhQng vat ph^m ky di$u cho nhQng ngQdi
giau, nhOng chinh no lai san xua't ra sQ b£n
cung hoa cong nhan. No tao ra lau dai, nhQng
cung tao ra ca nhQng nha d chuot cho cong
nhan. No sang tao ra cai d^p, nhOng cung
lam qu6 quat cong nhan N6 san xuS't ra tri
tue,
nhOng cung san xu^t ra ca sQ dlln don,
ngu ngoc cho cong nhan" (11).
C. Mac cho ring sQ tha h6a lao dong ciia

ngQdi cong nhan khong chi thi hi^n d phQdng
di^n quan he ciia ngQdi cong nhan vdi san
pham lao dong ciia anh ta ma con thi hi^n
ngay trong ban than hknh vi san xutft, trong
ban than qua trinh lao dong san xu^t. Ong
vi^t: "Trong tinh trang bi tha h6a, lao dgng la
mot cai gi d6 ben ngoii doi v6i ngQdi c6ng
nhan, khong thuoc ve ban chS't anh ta; trong
lao dong ciia anh ta, anh ta khdng kh&ng
Co 56 ly luan. phuong ph6p lu&n
dinh minh ma phii dinh minh, khong cam
thify minh sung sQ6ng ma cam tha'y minh
khd scl; khong phat buy mot each tQ do nghi
iQc the cha't va tinh thin cua minh, ma lam
ki$t qu? than thi cua minh va pha hoai tinh
th£n ciia minh" (12).
Ra't gfin v6i quan diem cua C. Mac,
trong tac pham Tinh cdnh cua giai cap lao
dong d Anh (xua't ban lln d^u nSm 1845),
Ph. Angghen da tap trung mo ta mot each
cu the, chi tiet ddi song hang ngay (every -
day life) cua cong nhan Anh thdi ba'y gid,
va qua do rut ra nhQng ket luan c6 tac
dung dinh hQdng cho sQ phat trien cua
phong trao cong nhan. Ong cho ring: mac
du v6i lao dong cQc nhoc, thdi gian lam viec
kio dai (thQ6ng la 12 - 14 gid mot ngay) va
dong iQdng chet doi; dieu kien an, mac, d
(nha't la cl) het sQc toi tan; dieu kien sinh
hoat gia dinh va nuoi day con cai v6 cung

thieu thdn; cac mSt the cha't, tri tue va dao
dQc deu hi giai ca'p thong tri bo rdi, nhQng
bang ehinh sQ trai nghiem thQc tiln cua
minh, giai ca'p cong nhan Anh "vSn biet ra't
ro Idi leh cua ban than va Idi leh cua toan
din toe la the nao; ho eung biet Idi ich rieng
ciia giai ca'p tQ san la gi va ho c6 the trong
ddi dQdc gi 6 giai ca'p
a'y ,
ho khong hieu gi
ve nhQng va'n de tren trdi ma cac cha eo eo
gang day cho ho, nhQng ve nhQng va'n de
tr^n the, chinh tri va xa hoi thi ho lai hieu
r5 rang" (13). Day chinh la nhQng nguyen
nhan sau xa thuc d^y giai ca'p cong nhan
Anh dQng len da'u tranh vi nhQng quyen Idi
song con va vi ph^m gia con ngQcfi cua ho.
Thii nam, do yeu cdu khdch quan
cua qud trinh phdt trien cong nghiep,
ban thdn giai cap tU adn cung dan dan
nhdn thay sU can thiei phai tiing budc
cdi thien dai s^ng vdn hoa cua cong
nhdn Idm thue, nhung chi den khi
cdch mqng v6 adn thdnh cong thi giai
cap cong nhdn mdi that aU trd thdnh
nguai lam chu xa hoi vd Idm chu ddi
aong vdn hoa cua chinh minh.
DQng vQng tren lap trQdng duy vat bien
chQng triet de, trong khi phan tieh, mo ta
thQc trang ddi song van hoa cua giai ca'p

eong nhan Anh va mot so nQ6c tQ ban
phQdng Tay khae ke tQ sau cuoc each mang
cong nghiep lin thQ nha't, cac nha sang lap
chii nghia xa hoi khoa hoc deu nhin thQc
trang a'y theo quan diem van dong, phat
trien chQ khong phai la tinh tai, chet cQng.
Dieu do giai thich tai sao, ngay tQ cum
nhiing nam 50 cua the ky XIX, trong tac
ph^m Phe phan khoa kinh te chinh tri {Ban
scf thdo nhiing nam 1857-1858), C.Mac da
s6m dQ bao: "Theo da phat trien cua dai cong
nghiep, viec tao ra ciia cai thQc te trd nen it
phu thuoc vao thdi gian lao dong va vao so
iQdng lao dong da chi phi [ma] phu thuoc
vao trinh do chung ciia khoa hoc va vao sQ
tien bo ciia ky thuat, hay la phu thuoc vao
viec Qng dung khoa hoc a'y vao san xua't" (14).
Trong dieu kien nhQ the, theo C. Mac, "lao
dong thang dQ ciia quSn chung cong nhan
khong con la dieu kifn de phat trien ciia cai
phd bien, cung gidng nhQ sQ khong lao dong
cua mot so it ngQdi khong eon la dieu kifn
cho sQ phat trien nhQng sQc manh phd bien
cua dSu 6c con ngQdi nQa , ma n6i chung la
viec giam lao dong c^n thiet ciia xa hoi xudng
mQc toi thieu, tQdng vtng vdi dieu do trong
nhQng dieu kien a'y la sQ phat trien ngh^
thuat, khoa hoc ciia cac ca nhan nhd thcfi
gian da dQdc giai toa cho moi ngQdi va nhcJ
nhQng phQdng tien da dQdc tao ra de thQc

hi^n dieu do" (15).
TQdng tQ nhQ dQ bao sang sudt cua C.
Mac,
gfin nQa the ky sau khi cudn Tinh
cdnh cua giai cap lao dong Anh ra mat ban
dpc.
Ph. Angghen cung di t6i nhan x6t cho
rSng: Cung v6i qua trinh Qng dung khoa
Rghien curu L|ch sit. s6 5.2009
hoe vao san xua't cong nghiep, ban than
giai ca'p tQ san Anh da dan dan nhan tha'y
sQ can thiet phai quy dinh bang phap luat
gi6i han tQdng ddi hdp ly cua ngay lao dong
cua cong nhan (ngay lam viec 10 gid) (16),
xoa bo che do tra cong bang hang h6a va
tien hanh mot so' cai each khac nham cai
thien phan nao ddi so'ng van hoa cua eong
nhan (nha't la bo phan cong nhan ky thuat,
cong nhan tri thQc), khoi phue the cha't cua
ho,
dem lai cho ho mot trinh do hoe va'n va
.chuyen mon cung nhQ mot quyen dan chu
nha't dinh ve ehi'nh tri - xa hoi, the hien
qua hoat dong cua Hoi eong lien (17). Bcli
chi CO nhQ vay, thi cong nhan m6i c6 dQdc
mot trang thai the iQc, tri iQc va dao dQc
kha di du de van hanh nhQng may moc va
phQdng tien ky thuat ngay cang dQdc cai
tien, tao ra nhieu san pham v6i gia thanh
ha va cha't iQdng cao hdn, qua d6 dem lai

cho giai ca'p tii san so' idi nhuan 16n hdn
ga'p boi so v6i viec ap dung thu doan vat
kiet sQc lao dong ciia cong nhan va day ho
vao mot cuoc so'ng tham hai hoan toan
khong xQng dang v6i pham gia con ngQdi.
Tuy nhien, dQ6i che do tu ban chu
nghia, khi viec chay theo Idi nhuan toi da
eua giai ca'p tu san - giai ca'p thong tri nam
quyen scl hQu tQ lieu san xua't xa hoi - dQa
tren sQ b6e lot gia tri thang dQ do lao dong
ciia ngQdi cong nhan lam ra van eon la mot
quy,luat ta't yeu cho sQ ton tai va phat
trien cua che do do, thi ngiJdi cong nhan
chQa the hoan toan lam chu ddi so'ng vat
cha't va ddi so'ng tinh than cua minh dQdc.
Bang viec nghien cQu sQ chuyen bien ve
ddi so'ng moi mat ciia giai ca'p cong nhan
dQdi che do tQ ban chu nghia, dat trong mm
quan he gin bo hQu cd v6i hang loat sQ
kien kinh te, ehinh tri, van h6a, xa hoi
khac,
cac nha sang lap chii nghia xa hoi
khoa hoe da di den nhan dinh cho ring: Do
quy luat phat trien noi tai cua minh, chii
nghia tQ ban ta't yeu se tao ra trong tien
trinh phat trien ciia no nhQng tien de ein
thiet - ca tien de vat chat ky thuat the hien
cl nen san xua't dai eong nghiep dQa tren
nhQng thanh tQu khoa hoe tien tien va tien
de xa hoi ma iQc iQdng chu yeu la giai ca'p

eong nhan c6 trinh do hoc va'n va ky nang
nghe nghiep ngay cang cao - bao dam cho
sQ thay the che do tQ ban bing mot che do
xa hoi tien bo va cong bing hdn, do la chii
nghia xa hoi, giai doan d£u cua chu nghia
cong san van minh.
Theo C. Mac va Ph. Angghen, dQdi chii
nghia xa hoi, che do s3 hQu tQ nhan tQ ban
chii nghia ve nhQng tQ lieu san xua't chii
yeu se dQdc thay the bing che do s3 hQu xa
hoi.
va trong dieu kien nhQ the, hoat dong
lao dong san xua't ciia ngQdi eong nhan
khong con la mot doi tQdng dl hi b6c lot
nQa ma trd thanh mot phQdng ti§n thiic
day sQ gia tang ciia nen san xua't xa hoi,
"bao dam cho moi thanh vien trong xa hoi
khong nhQng mot ddi song hoan toan dSy
dii ve vat cha't ma con dam bao cho ho
phat trien va van dung mot each hoan toan
tQ do va diy dii nhQng nang khidu the iQc
va tri iQc cua ho nQa" (18).
N6i each khac, chi den khi nao chii
nghia xa hoi dQdc xay dQng thanh cong, tQc
la khi che do ngQdi hoc lot ngQdi hi hoan
toan xoa bo, thi ngQdi eong nhan mdi that
sQ trd thanh chii the tQ do trong qua trinh
sang tao ra ddi song van hoa cua ban than
ho.
Ma moi bQdc tien len tren con dQdng

van hoa lai la mot bQdc tien mdi hQdng tdi
tQ do ciia con ngQdi 6 mQe cao hdn. Dung
nhQ C. Mac va Ph. Angghen da nhtfn manh
trong Tuyen ngon ciia Ddng Cong san:
"Thay cho xa hoi tQ ban cu, vdi nhQng giai
ca'p va doi khang giai eSip ciia n6, se xuft't
hi^n mot lien hi$p, trong d6 sQ phat triln
Co si It lu&n. phucmg ph6p luan
tQ do ciia moi ngQdi la dieu kien cho sQ
phat triln tu do cua ta't ca moi ngQdi" (19).
Tom lai, mac du C. Mae va Ph. Angghen
khong ehinh thQc dQa ra dinh nghia ciia
minh ve van hoa, cung nhQ khong trQc tiep
neu len nhQng chi din cu the ve viec nghien
cQu ddi song van h6a ciia giai ca'p cong nhan,
nhQng thong qua mot loat luEln diem quan
trong ciia cac ong vQa dQdc din ra 6 tren,
chung ta c6 thi tha'y trong quan niem cua cac
nha sang lap chii nghia xa hoi khoa hoc, van
hoa - theo nghia sdu xa nhd't cua khdi niem
nay • chinh Id hoat dong sinh so'ng cd y thiic
cua con ngiidi theo quy luat cua cdi dep.
TQ do, ta e6 the suy ra: ddi song van h6a
ciia con ngQdi n6i chung, cua giai ca'p eong
nhan noi rieng bao gom mot phQc the
nhQng hoat dong sau:
- San xua't va tai san xua't ra ban than
ddi song vat cha't ciia chi'nh ngQdi eong
nhan (thi hien d vi^e lam, thu nhap va tieu
dung ve an, mac, d va cac vat dung khac);

- Xay dQng gia dinh, tai san xua't ra con
ngQdi, nuoi day eon cai;
- Nang cao trinh do hoc va'n va ky nang
nghe nghiep;
- Dieu ehinh dinh hQdng gia tri dao dQc
va hanh vi dao dQc;
- ThQc hien quyen tQ do dan chii trong
sinh hoat chinh tri - xa hoi;
- ThQdng thQc va sang tao trong van h6a
the thao, khoa hoc, ky thuat, vkn hoc, nghe
thuat
NhQng boat dong ke tren eo mo'i quan h|
tac dong qua lai mat thiet vdi nhau. Trong
mot bdi canh xa hoi cu the nao d6, nhQng
hoat dong a'y c6 thi bi tha hoa nghiem
trong. NhQng theo quy luat van dong
khach quan ciia n6, sQ tha h6a a'y se tQng
bQdc dQdc giam thieu cung vdi da phat
triln cua iQc iQdng san xua't - yeu to quyet
dinh x6t den cung cua tien bo xa hoi -, ket
hdp vdi sQ tac dong cOia yeu to chu quan la
cuoc da'u tranh ciia giai ca'p cong nhan cho
nhQng Idi I'ch thiet thQc ciia chinh minh.
CHU THICH
(1),
(3). C. Mac va Ph. Angghen: Toan t&p, tftp
42.
Nxb. Chinh tri Quoc gia, Uh Npi, 2000, tr. 136.
(2),
(4), (5). Xem C. Mac vk Ph. Angghen: Toin

t$p,
t^p 23. Nxb Chinh tri Quoc gia, H& Npi, 1993,
tr. 266, 137, 137.
(6).
Nha Thiet: Phan van hoa va qua trinh phdt
trien xa hoi Viet Nam hien nay. In trong: May vd'n
di van hoa vd phdt trien d Viet Nam hien nay, do Vu
Khieu, Pham Xuan Nam, Cao Xuan Pho dong chu
biSn. Nxb. Khoa hoc xa hpi, m Noi, 1993, tr. 97-98.
(7),
(8), (9). C. Mac vk Ph. Angghen: Todn tdp,
t$p 3. Nxb. Chinh tri Quoc gia, Hi Npi, 1995, tr.
39-40,
41, 42.
(10),
(14), (15). C. Mac vk Ph. Angghen: Todn
tdp,
tap 46, phin II. Nxb. Chinh trj Quoc gia. Hi
N$i,
2000, tr. 372-373, 368-369,
370-371.
(11),
(12). C. Mac va Ph. AnggHen: Todn tdp,
tap 42. Nxb. Chinh tri Quoc gia, Ha Npi, 2000, tr.
131,
132.
(13).
C. Mac va Ph. Angghen: Todn tap, tap 2.
Nxb.
Chinh tri quoc gia, Ha Npi, 1995, tr. 470.

(16).
Sau cuoc da'u tranh thang Igi cua giai ca'p
cong nhan My vao cuoi the ky XIX, ngay lam vi^c
cua cong nhan tren the gi6i noi chung duijc nit
xuong 8 gid.
(17).
Xem C. Mac va Ph. Angghen; Todn tap,
tap 22. Nxb. Chinh tri quoc gia. Ha Noi, 1995, tr.
393-403.
(18).
C. Mac va Ph. Angghen: Todn tap, tap 19.
Nxb.
Chinh tri quoc gia. Ha Noi, 1995, tr. 329.
(19).
C. Mac va Ph. Angghen: Todn tap, tap 4.
Nxb.
Chinh tri quoc gia. Ha Noi, 1995, tr. 628.