Nhân cách nhà nho chân chính trong “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Văn mẫu lớp 11: Nhân cách nhà nho chân chính trong
“Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Cơng Trứ
1. Dàn ý Nhân cách nhà nho chân chính trong “Bài ca ngất ngưởng”
a. Mở bài
- Giới thiệu những nét tiêu biểu về Nguyễn Công Trứ
- Giới thiệu vấn đề nghị luận: Bài ca ngất ngưởng là một trong số những bài
hát nói tiêu biểu thể hiện tài năng, chí khí và ý thức cá nhân của Nguyễn Cơng Trứ
- đó chính là nhân cách nhà nho chân chính
b. Thân bài
b.1. Làm rõ vấn đề “nhân cách nhà nho chân chính”
- Nhân cách: phẩm cách, phẩm đức, phẩm hạnh con người
- Nhà nho chân chính: Nhà nho sống với những nguyên tắc, chuẩn mực, của
bản thân, không làm trái với lương tâm, dám khẳng định tài năng và bản lĩnh của
mình
b.2 Nhà nho chân chính là người dám thể hiện bản lĩnh, đem tài năng cống
hiến chốn quan trường
- Sự xuất hiện của nhà nho với tài năng, bản lĩnh và cá tính phóng khống
+ “ Vũ trụ nội mạc phi phận sự”: thái độ tự tin khẳng định mọi việc trong
trời đất đều là phận sự của tác giả ⇒ Tun ngơn về chí làm trai của nhà thơ.
+ “Ơng Hi Văn…vào lồng”: Coi nhập thế là việc làm trói buộc nhưng đó
cũng là điều kiện để bộc lộ tài năng của nhà nho chân chính
- Tác giả điểm lại việc mình đã làm ở chốn quan trường và tài năng của
mình ⇒ Những việc làm mà nhà nho chân chính nên làm, cần làm
+ Tài năng: Giỏi văn chương (khi thủ khoa), Tài dùng binh (thao lược) ⇒
Tài năng lỗi lạc xuất chúng
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

+ Khoe danh vị, xã hội hơn người: Tham tán, Tổng đốc, Đại tướng (bình
định Trấn Tây), Phủ dỗn Thừa Thiên
=> Khẳng định tài năng và lí tưởng phóng khống của một nhà nho với tài
năng xuất chúng
b.3. Nhà nho chân chính cịn là người có phong cách lối sống tự nhiên, ung
dung tự tại
- Nhà nho chân chính theo Nguyễn Cơng Trứ có cách sống theo ý chí và sở
thích cá nhân
+ Cưỡi bị đeo đạc ngựa.
+ Đi chùa có gót tiên theo sau.
+ Bụt cũng nực cười: thể hiện hành động của tác giả là những hành động
khác thường (lưu ý nhân cách nhà nho chân chính ở đây được chứng minh theo
quan điểm nhà nho của Nguyễn Cơng Trứ)
=> Cá tính người nghệ sĩ mong muốn sống theo cách riêng
- Nhà nho với triết lí tự nhiên, ung dung tự tại, lấy tận hưởng lạc thú làm lẽ
tồn tại
+ “Được mất ... ngọn đông phong”: Tự tin đặt mình sánh với “thái thượng”,
tức sống ung dung tự tại, không quan tâm đến chuyện khen chê được mất của thế
gian
+ “Khi ca… khi tùng” : tạo cảm giác cuộc sống phong phú, thú vị, từ “khi”
lặp đi lặp lại tạo cảm giác vui vẻ triền miên.
+ “Không …tục”: Khẳng định lối sống riêng độc nhất của bản thân mình
=> Nhà nho chân chính theo Nguyễn Cơng Trứ là con người thốt mình khỏi
những tư tưởng phong kiến siêu hình, bảo thủ

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

b.4. Nhà nho chân chính theo quan niệm của Nguyễn Cơng Trứ cịn là người
mang trong mình đạo lí trung qn
+ “Chẳng trái Nhạc.. Nghĩa vua tơi cho trọn đạo sơ chung”: Sử dụng điển cố,
ví mình sánh ngang với những người nổi tiếng có sự nghiệp hiển hách như Trái
Tuân, Hàn Kì, Phú Bật…
=> Khẳng định bản lĩnh, khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh tướng. Tự
khẳng định mình là bề tơi trung thành.
+ “Trong triều ai ngất ngưởng như ông”: vừa hỏi vừa khẳng định vị trí đầu
triều về cách sống “ngất ngưởng”
=> Nhà nho chân chính khơng phải là người khn mình vào những quy tắc,
nguyên tắc bảo thủ lạc hậu mà là sống chân chính với tài năng và quan niệm của
mình
c. Kết bài
- Khái quát và mở rộng vấn đề
2. Văn mẫu Nhân cách nhà nho chân chính trong “Bài ca ngất ngưởng”
Nguyễn Cơng Trứ xuất thân trong một gia đình nhà nho, ơng sống một cuộc
sống nghèo khó. Cuộc đời của ông cũng gặp biết bao sóng gió, thăng trầm “lên
thác xuống ghềnh”. Ông là một người tài giỏi, hiểu biết nhiều về các lĩnh vực quân
sự, khoa học. Thế nhưng ông “Hi Văn” người Hà Tĩnh ấy có lúc đang giữ chức
quan cao thì bỗng dưng bị giáng chức, chốn công danh như đang chơi đùa với
Nguyễn Công Trứ. Vậy nên ông mới “ngất ngưởng”, mới khinh thường, ông làm
nổi bật một nhà nho “khác thường” trong tác phẩm “Bài ca ngất ngưởng” của
mình: Một nhân cách nhà nho chân chính khơng theo khn mẫu. Theo quan niệm
cũ của xã hội phong kiến xưa, nhà nho là người học rộng, biết nhiều. Một đấng
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

nam nhi với đầy đủ cơng danh, đạo đức. Một con người vẹn toàn, hoàn hảo. Dĩ
nhiên, Nguyễn Cơng Trứ cũng có được những điều ấy vì đã ông được học, thấm
nhuần tư tưởng Nho học từ truyền thống gia đình.
“Bài ca ngất ngưởng” là một bài thơ theo thể hát nói cịn gọi là ca trù, được
tn theo một qui tắc nhất định. Nguyễn Công Trứ đã thay thế hai câu chữ Hán mở
đầu bằng một câu chữ Hán “Vũ trụ nội mạc phi phận sự” và một câu chữ Nơm
“Ơng Hi Văn tài bộ đã vào lồng” tạo một nét độc đáo.
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng
Lúc Bình Tây cờ đại tướng
Có khi về phủ dỗn Thừa Thiên.”
Theo ơng, trong vịng trời đất này khơng có cái gì thuộc quyền sở hữu riêng
của một người. Ông đỗ đạt, làm quan và dùng tài, đức của mình để cống hiến cho
đất nước, cho nhân dân. Thế nhưng, ông dùng từ “vào lồng” để thay thế cho việc
làm quan, ơng bị gị bó vào một khuôn mẫu. Nguyễn Công Trứ là một nhà nho
chân chính khi ơng đỗ đạt và từng giữ nhiều chức quan cao như Thủ khoa, Tham
tán, Tổng đốc đông. Tư tưởng của một nhà nho học sách thánh hiền sẽ buộc ơng
phải có một thái độ khiêm tốn dù mình có tài giỏi đến đâu. Vậy mà ơng đi ngược
cái điều ấy, ông phá vỡ cái bức tường vững chắc của luật lệ Nho học để thể hiện
thái độ sống của chính mình, một phong cách rất Nguyễn Cơng Trứ. “Gồm thao
lược đã nên tay ngất ngưởng” ông tự tin, mạnh dạn cho mọi người biết cái tài cầm
binh, thao lược của mình. Ơng khơng khiêm tốn mà có phần ngang tàng, tự kiêu
khi thêm vào chữ “ngất ngưởng”. “Ngất ngưởng” là rất cao, ơng dung từ đó để nêu
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

bật cái phong cách sống của ơng. Một phong cách sống vượt bậc, hơn người, thật
“ngất ngưởng”! Trớ trêu thay, cái xã hội phong kiến xưa, cái suy nghĩ hà khắc của
Nho giáo phải chăng ghét cái suy nghĩ cách tân như ông nên cứ hết giáng chức làm
một người lính quèn rồi lại lên chức đúng với năng lực của ông. Lên rồi lại xuống,
xuống rồi lại lên và ơng đã kết thúc trị chơi “cơng danh” ấy khi lui về chốn thường
dân.
“Đô môn giải tổ chi niên
Đạc ngựa bị vàng đeo ngất ngưởng
Kìa núi nọ phau phau mây trắng
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi
Gót tiên theo đủng đỉnh một đơi dì
Bụt cũng nực cười ơng ngất ngưởng.”
Ơng cáo quan về q, thốt khỏi chốn quan trường năm 1848. Đó cũng
chính là thời điểm ơng sáng tác bài thơ này. Ông cho mọi người biết rằng Nguyễn
Công Trứ đã hết làm quan, đã được tự do, thốt khỏi “cái lồng” làm quan. Hành
động của ơng lúc từ quan đã làm nổi bật được cái ngông có trong con người ơng
khi khác với những ơng quan về ở ẩn bằng ngựa, ông lại quyết định về q bằng
một con bị vàng có đeo nhạc. Ơng “ngất ngưởng” ngồi trên lưng bị được mọi
người nhìn theo bằng con mắt hiếu kì, ngạc nhiên. Con bị cũng trở nên “ngất
ngưởng” nhờ Nguyễn Công Trứ! Câu thơ tiếp theo hiện lên là một phong cảnh
tuyệt đẹp, thần tiên “Kìa núi nọ phau phau mây trắng”. Nguyễn Công Trứ đã dựng
nhà và sống dưới chốn thần tiên ấy - núi Đại Nại. Tưởng rằng khi về ở ẩn, ông sẽ
sống một cuộc sống giản dị, thanh nhàn theo phong cách của nhà Nho. Thế nhưng,
ông đã làm một việc trái luật của nhà tu, hành xử không đúng với việc ông được
học. Những cô hầu gái đủng đỉnh đi theo ông tới chốn tu hành, lại còn ca hát, đánh

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

đàn vậy mà các nhà sư lại làm lơ phải chăng vì nể ơng từng giữ một chức quan cao
khi hết thời mới phải sống ẩn dật thế này. Hành động của ông khiến Bụt cũng phải
nực cười, cười cho cái hành động “lạ”, ngông cuồng và “ngất ngưởng”.
“Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng
Không Phật, không tiên, không vướng tục.”
Hai câu thơ nhịp 2/2/2 và 2/3 tạo âm hưởng cho bài thơ. Nó cịn nhấn mạnh
được việc Nguyễn Công Trứ dù đi chùa mà lại dẫn theo hầu gái, lại còn gảy đàn và
ca hát nơi tôn nghiêm thế nhưng ông không thuộc về nơi trần tục ấy, ơng khơng
vướng vào thói hư tật xấu vì ơng là một nhà nho chân chính. Cao hơn đó là ông
“ngất ngưởng” hơn trần tục, hơn những đỉnh núi cao danh vọng, ông vượt qua
Phật, qua tiên. Nguyễn Công Trứ rất riêng, khơng giống bất kì ai.
“Được mất dương dương người thái thượng
Khen chê phơi phới ngọc đơng phong.”
Ơng nêu bật suy nghĩ của mình- “được” và “mất” là hai chuyện thường tình
trong cuộc sống. Ơng khơng buồn khi “mất” cũng chẳng vui khi “được”. Ơng chấp
nhận những gì cuộc sống mang lại cho ơng dù đó là “được” hay “mất” cũng không
quan trọng. Cùng với quan niệm “được – mất”, “khen – chê” cũng được Nguyễn
Công Trứ suy nghĩ theo một hướng tích cực, khơng quan trọng.
“Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú
Trong triều ai ngất ngưởng được như ông.”
Hai câu cuối kết thúc bài thơ cũng đồng thời nhấn mạnh một lần nữa phong
cách của ông. Ông tự liệt mình vào hang danh nhân, những người tài giỏi. Nguyễn
Công Trứ kết thúc với khẳng định và kết thúc “Trong triều ai ngất ngưởng được
như ơng”. Đó là phong cách riêng biệt của nhà thơ.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Cùng với một cách nghĩ khác về nhân cách nhà nho chân chính là Cao Bá
Quát trong tác phẩm “Sa hành đoản ca” (Bài ca ngắn đi trên cát) thể hiện tầm nhìn
xa rộng của mình. Cao Bá Quát coi thường danh lợi, công danh trong xã hội phong
kiến xưa đã bị thối nát. Đi trên cát mà cứ nghĩ mình đang đi trên đường cơng danh,
bị sa lầy trong cát như vướng vào công danh. Một suy nghĩ sang tạo, cảnh báo
công danh là bả mồi mà con người không nên vướng vào. Cao Bá Quát và Nguyễn
Cơng Trứ đã có những suy nghĩ rất độc đáo tuy đã bị thấm nhuần tư tưởng hà khắc,
lạc hậu của Nho giáo.
“Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ đã thể hiện rõ cái sự khác biệt,
“ngất ngưởng” trong suy nghĩ của ơng về một nhà nho chân chính. Ơng khơng ép
mình bị trói buộc, đóng khn theo tư tưởng Nho học lỗi thời. Nguyễn Công Trứ
đã tạo nên cái tôi, phong cách sống thật lạ, đặc trưng của riêng ơng Hi Văn mà thơi.
Chính Nguyễn Cơng Trứ, hay Cao Bá Quát hay những người có suy nghĩ như ông
Hi Văn đã tạo nên một bộ mặt mới cho Nho học.
----------------------

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188