Báo cáo "Vài nét về hoạt động của Liên hợp quốc trong việc bảo vệ, thúc đẩy và phát triển quyền con người " pptx

§Æc san 60 n¨m liªn hîp quèc
32

T¹p chÝ luËt häc




TS. T−êng Duy Kiªn *
a đời sau thảm họa của cuộc Chiến tranh
thế giới lần thứ II (1945), Liên hợp quốc
(LHQ) trở thành tổ chức quốc tế lớn nhất, có vị
trí, vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, thúc
đẩy và phát triển quyền con người. Sáu mươi
năm qua, kể từ ngày thành lập, LHQ đã có
nhiều đóng góp tích cực. Cùng với việc duy trì
hoà bình và an ninh quốc tế, bảo vệ, thúc đẩy
và phát triển quyền con người được coi là mối
quan tâm hàng đầu trong các hoạt động thực
hiện chức năng của LHQ. Với việc không
ngừng hoàn thiện về mặt tổ chức bộ máy nhân
quyền và nỗ lực xây dựng hệ thống các văn
kiện quốc tế về quyền con người, tạo cơ sở
pháp lí quốc tế có giá trị toàn cầu đã chứng tỏ
tầm quan trọng, vị thế không ngừng lớn mạnh
của tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh này.
Bài viết này điểm qua hoạt động của LHQ
trong việc bảo vệ, thúc đẩy và phát triển quyền
con người trên khía cạnh tổ chức bộ máy, những

nỗ lực thiết lập hệ thống chuẩn mực pháp lí quốc
tế về quyền con người và tăng cường tính hiệu
quả trong hoạt động của LHQ đối với việc bảo
đảm quyền con người hiện nay.
1. Vài nét về tổ chức bộ máy nhân quyền
của Liên hợp quốc
Được xác định ngay ở lời mở đầu của Hiến
chương LHQ rằng “thực sự tin tưởng vào
những quyền cơ bản, nhân phẩm và giá trị của
con người, ở quyền bình đẳng giữa nam và nữ,
ở quyền bình đẳng giữa các nước lớn và nhỏ”
nên thông qua sự hợp tác với LHQ, “khuyến
khích phát triển sự tôn trọng các quyền của con
người và các tự do cơ bản cho tất cả mọi người
không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ
hoặc tôn giáo”.
(1)
Trên cơ sở các quy định của
Hiến chương LHQ, một hệ thống tổ chức bộ
máy có nhiệm vụ trong lĩnh vực bảo vệ, thúc
đẩy và phát triển nhân quyền được thiết lập và
cùng với nó, các cơ quan được thành lập theo
công ước tạo thành hệ thống có mối quan hệ
chặt chẽ, thống nhất nhằm mục tiêu chung là
bảo vệ nhân quyền trên phạm vi toàn cầu.
Được thành lập theo Hiến chương LHQ,
Đại hội đồng, Hội đồng kinh tế và xã hội, Uỷ
ban nhân quyền, Uỷ ban về địa vị của phụ nữ,
Uỷ ban tư pháp hình sự là những cơ quan chính
của LHQ trong việc bảo vệ, thúc đẩy và phát

triển quyền con người. Mỗi cơ quan có chức
năng, nhiệm vụ quyền hạn riêng, trong đó Uỷ
ban nhân quyền do Hội đồng kinh tế và xã hội
thành lập năm 1946 được xác định là cơ quan
chuyên trách trên lĩnh vực nhân quyền. Uỷ ban
nhân quyền tiến hành tra cứu, chuẩn bị các
khuyến nghị và soạn thảo các điều ước quốc tế
về nhân quyền. Uỷ ban còn thực hiện nhiệm vụ
đặc biệt do Đại hội đồng hoặc Hội đồng kinh tế
R

* Viện nghiên cứu quyền con người
Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh




Đặc san 60 năm liên hợp quốc
Tạp chí luật học
33

v xó hi giao cho, trong ú cú vic iu tra cỏc
v vi phm nhõn quyn quc gia v vic x lớ
cỏc thụng bỏo liờn quan n cỏc v vic vi
phm nhõn quyn. U ban hp tỏc cht ch vi
tt c cỏc c quan khỏc ca LHQ cú trỏch
nhim v lnh vc nhõn quyn. Ngoi ra, U
ban cũn giỳp Hi ng kinh t v xó hi trong
vic iu phi cỏc hot ng v nhõn quyn
trong h thng LHQ.

U ban ny lỳc u gm 18 thnh viờn vi
nhim v son tho bn Tuyờn ngụn quc t
v nhõn quyn. Hin nay, U ban gm 53
nc thnh viờn. Cỏc nc thnh viờn trong
U ban c bu theo nhim kỡ 3 nm. U
ban hp hng nm trong thi gian 6 tun v
hot ng theo quy ch ca cỏc u ban chc
nng ca Hi ng kinh t v xó hi. Ch cú
cỏc thnh viờn ca U ban hoc ngi thay
th mi cú quyn b phiu.
thỳc y cụng vic ca mỡnh, U ban ó
thnh lp mt s c quan trc thuc, trong ú
cú Tiu ban ngn nga s phõn bit i x v
bo v cỏc dõn tc thiu s (t nm 1999, Tiu
ban ny c i tờn thnh Tiu ban thỳc y
v bo v nhõn quyn). Gn õy, U ban ó
thnh lp cỏc c quan iu tra cỏc vn nhõn
quyn mt s nc v lónh th c th ng
thi tớch cc ỏp dng nhiu bin phỏp khỏc
nhau nhm gii quyt cỏc v vi phm nhõn
quyn. Cỏc bin phỏp ú gm: Thnh lp
nhúm chuyờn viờn iu tra thc t, cỏc bỏo
cỏo viờn c bit, cỏc i din hoc nhng
ngi c u quyn, b nhim xem xột
tỡnh hỡnh nhõn quyn mt s nc. U ban
ng thi cng thnh lp cỏc nhúm lm vic
m rng khụng chớnh thc giỳp son tho cỏc
tuyờn ngụn, cụng c quc t v nhõn quyn.
Bờn cnh cỏc c quan trờn, theo Ngh quyt
s 48/141 ngy 20/12/1993 ca i hi ng

LHQ, Cao u LHQ v quyn con ngi ó
c thnh lp vi nhim v chớnh l:
- Thỳc y v bo v cú hiu qu tt c cỏc
quyn con ngi; quyn phỏt trin; cung cp
dch v t vn k thut v tr giỳp ti chớnh i
vi cỏc quc gia cú yờu cu vi quan im ng
h cỏc hnh ng v cỏc chng trỡnh trong
lnh vc nhõn quyn;
- Phi hp vi cỏc chng trỡnh giỏo dc,
thụng tin trong lnh vc nhõn quyn; úng vai
trũ tớch cc trong vic thỏo g cỏc chng gi
vt thc hin nhõn quyn v ngn nga s
tip din vi phm nhõn quyn trờn phm vi th
gii; cao hp tỏc quc t thỳc y v bo
v cỏc quyn con ngi; gn kt cỏc cuc i
thoi v nhõn quyn vi tt c cỏc chớnh ph;
phi hp vi cỏc hot ng thỳc y, bo v
nhõn quyn trong h thng Liờn hp quc.
Bo v, thỳc y v phỏt trin nhõn quyn
bờn cnh h thng c quan c thnh lp theo
Hin chng, c quan giỏm sỏt thc hin cỏc
cụng c quc t v quyn con ngi cng
c thnh lp theo quy nh ca cụng c.
Hin nay cú by cụng c quc t to ra ngha
v phỏp lớ cho cỏc quc gia thnh viờn khi
tham gia mt trong by iu c quc t ny
phi cú ngha v phỏp lớ thc hin cỏc quyn
c quy nh trong cụng c. Cỏc u ban
c thnh lp theo cụng c bao gm: U ban
loi tr t phõn bit chng tc, U ban nhõn

quyn (c thnh lp theo Cụng c quc t
v cỏc quyn dõn s v chớnh tr), U ban v
cỏc quyn kinh t, xó hi v vn hoỏ, U ban
xoỏ b t phõn bit i x i vi ph n, U
ban chng tra tn, U ban quyn tr em v U


Đặc san 60 năm liên hợp quốc
34

Tạp chí luật học
ban bo v cỏc quyn ca nhng cụng nhõn
nhp c v cỏc thnh viờn gia ỡnh h.
Cỏc u ban c thnh lp theo cụng c
cú nhim v giỏm sỏt cỏc quc gia thnh viờn
thc hin cỏc quyn trong cụng c, thụng
qua vic nhn v xem xột cỏc bỏo cỏo ca cỏc
quc gia thnh viờn trỡnh lờn. Mt s u
ban cũn nhn v xem xột n khiu ni ca
cỏc cỏ nhõn cho rng cỏc quyn ca h trong
cụng c ó b quc gia thnh viờn vi phm v
ngoi ra cỏc u ban cụng c cũn ban hnh
cỏc bỡnh lun chung v vic gii thớch ni
dung ca cụng c v hng dn cỏc quc gia
xõy dng bỏo cỏo.
2. Liờn hp quc vi n lc xõy dng v
phỏt trin cỏc chun mc quc t v quyn
con ngi
Chớnh t thm ha ca chin tranh th
gii ln th II, cng ng quc t cựng nhau

thit lp bn Hin chng LHQ nm 1945 v
ra mc ớch nhm duy trỡ ho bỡnh v an
ninh th gii; thỳc y, tụn trng v bo m
quyn con ngi. Do vy, ch ba nm sau khi
LHQ c thnh lp, i hi ng LHQ ó
thụng qua bn Tuyờn ngụn th gii v nhõn
quyn nm 1948 thc s m ra mt k
nguyờn mi cho nhng cam kt v hnh ng
quc t trong vic m bo cỏc quyn v t
do c bn ca con ngi.
T nhng chun mc ti thiu c thit
lp trong Hin chng LHQ v Tuyờn ngụn th
gii v nhõn quyn nm 1948, LHQ cú s
chun b tớch cc cụng vic lp phỏp v nhõn
quyn. Trc ht, bin cỏc quy nh ca
Tuyờn ngụn nhõn quyn thnh cam kt chớnh
tr phỏp lớ cú giỏ tr rng buc i vi cỏc
quc gia thnh viờn, U ban nhõn quyn ó bt
tay ngay vo vic son tho Cụng c quc t
v nhõn quyn. Tuy nhiờn, do hu qu ca
chin tranh lnh nờn cỏc quy nh trong Tuyờn
ngụn th gii v nhõn quyn ó c tỏch ra
thnh hai cụng c quc t riờng bit. ú l
Cụng c quc t v cỏc quyn kinh t, xó hi
v vn hoỏ v Cụng c quc t v cỏc quyn
dõn s v chớnh tr. C hai cụng c ny c
i hi ng LHQ thụng qua nm 1966 v
chớnh thc cú hiu lc nm 1976. Hai cụng c
ny, cựng vi Tuyờn ngụn th gii v nhõn
quyn nm 1948 c xỏc nh l B lut nhõn

quyn quc t.
Cựng vi vic xõy dng B lut nhõn
quyn mang giỏ tr phỏp lớ nn tng, LHQ cng
tớch cc xõy dng cỏc chun mc phỏp lớ quc
t nhm tng cng bo v cỏc quyn c th,
quyn ca cỏc nhúm, dõn tc khỏc nhau, tp
trung vo cỏc vn nh ngn nga phõn
bit i x; bo v quyn ph n, quyn tr
em; xoỏ b ch nụ l; lao ng cng bc;
cỏc th ch, tp tc tng t nụ l; quyn con
ngi trong qun lớ t phỏp; t do thụng tin;
t do hip hi; tuyn dng lao ng; kt hụn,
gia ỡnh v thanh niờn; phỳc li xó hi; tin
b v phỏt trin; quyn hng th vn hoỏ,
phỏt trin v hp tỏc vn hoỏ quc t; quc
tch, khụng quc tch, c trỳ v t nn; ti
phm chin tranh, ti phm chng nhõn loi
v vn dit chng
Nh vy, nu xột v mt s lng vn bn,
ch tớnh t nm 1948, tc l khi Tuyờn ngụn th
gii v nhõn quyn c i hi ng LHQ
thụng qua n nay, ó cú hn 60 vn kin quc
t v nhõn quyn, trong ú cú hn 30 cụng c
quc t v ngh nh th b sung cụng c ó
c LHQ thụng qua, cha k cỏc vn kin


Đặc san 60 năm liên hợp quốc
Tạp chí luật học
35

quc t khỏc v nhõn quyn hoc liờn quan n
nhõn quyn do cỏc t chc chuyờn mụn thuc
h thng LHQ nh T chc lao ng th gii
(ILO), T chc y t th gii (WHO), T chc
vn hoỏ, khoa hc v giỏo dc (UNESCO) v
t chc quc t khỏc nh ủy ban quốc tế ch
thp thụng qua.
Trờn c s ú, cú th khng nh, thnh tu
ln nht trong hot ng ca LHQ trờn lnh
vc nhõn quyn k t ngy thnh lp n nay,
ú l ln u tiờn, quyn con ngi chớnh thc
c t trờn nn tng Hin chng LHQ v
lut quc t hin i. Quyn con ngi t ch
thuc lnh vc iu chnh ca phỏp lut quc
gia, tr thnh vn ton cu, c iu chnh
bi phỏp lut quc t v ngy nay tr thnh
ngnh lut quc t v quyn con ngi.
Nhng n lc, úng gúp ca LHQ trong
vic bo v, thỳc y v phỏt trin quyn con
ngi chớnh l ch khng nh giỏ tr ph
bin ca cỏc quyn, tp trung vo quyn
bỡnh ng ca tt c mi ngi; cụng nhn,
thc hin nhõn quyn c xỏc nh l mc
tiờu chung ca ton nhõn loi; xỏc nh tớnh
ton din ca cỏc quyn con ngi trờn tt
c cỏc lnh vc dõn s, chớnh tr, kinh t, xó
hi v vn hoỏ l cho tt c mi ngi ng
thi xõy dng nhng tiờu chun, lut phỏp
quc t v to dng mt h thng m bo

quc t thỳc y, giỏm sỏt thc hin nhõn
quyn trờn phm vi th gii v thit lp tớnh
trỏch nhim ca nh nc i vi cỏc cam
kt v ngha v nhõn quyn theo lut phỏp
quc t; thụng qua ú, gim thiu nguy c
xõm phm quyn v cỏc t do c bn ca
con ngi cp quc gia.
3. Tng cng tớnh hiu qu trong c
ch hot ng ca Liờn hp quc nhm bo
v tt hn quyn con ngi
Qua sỏu mi nm hot ng, k t ngy
thnh lp, khú cú th ỏnh giỏ ht nhng thnh
tu ca LHQ trong vic xõy dng h giỏ tr,
tiờu chun ph quỏt ca cỏc quyn con ngi.
Thụng qua ú, cng ng th gii ngy cng
quan tõm hn, cú bin phỏp tt hn cho vic
thỳc y, bo v nhng giỏ tr ớch thc ca
quyn v cỏc t do c bn ca con ngi
phũng trỏnh cho nhõn loi nhng hu qu ca
s sai lm ó xy ra trong th k XX nh li
m u ca Hin chng LHQ ó xỏc nh.
Tuy vy, t thc tin qua sỏu mi nm hot
ng ca LHQ trong lnh vc ny cũn ni lờn
nhiu bt cp. Trc ht, nhõn quyn t ch l
thnh qu u tranh ca nhõn loi tin b ó b
li dng v b chớnh tr hoỏ trong nhiu din
n ca LHQ. iu ny th hin rừ nột nht
trong cỏc phiờn hp ca U ban nhõn quyn.
Bờn cnh ú, duy trỡ hot ng ca cỏc
c quan nhõn quyn LHQ, cn mt ngun ti

chớnh cho hot ng nhng thc t trong
nhiu chng trỡnh, k hoch ó c lp ra,
do khụng ti chớnh nờn tỡnh trng phi huy
ng t cỏc quc gia, cỏc t chc, thm chớ c
cỏ nhõn khin cho chng trỡnh, k hoch
thng b nhiu th lc chớnh tr thao tỳng.
Hot ng ca cỏc c quan nhõn quyn trong
h thng LHQ cũn cú s chng chộo v chc
nng, nhim v, c ch hp tỏc v phi hp
thiu ng b cng l nguyờn nhõn gim hiu
qu v hiu lc trong hot ng thỳc y v
bo v nhõn quyn ca LHQ.
Trc nhng bt cp ang tn ti v l
nhng tr ngi trc tip cho hot ng bo v,


Đặc san 60 năm liên hợp quốc
36

Tạp chí luật học
thỳc y nhõn quyn ca LHQ trong th k
mi, ũi hi cn cú s ci t mnh m tng
cng tớnh hiu qu trong hot ng bo v
nhõn quyn ca LHQ v cng l thc hin
tm nhỡn ca Hin chng v mt th gii ho
bỡnh v cụng bng. lm c iu ú,
trc ht cn:
- Ci t v thay i c ch hot ng ca
cỏc c quan nhõn quyn ca LHQ hin nay.
Tng cng tớnh hiu qu trong c ch

hot ng ca LHQ cn tip tc duy trỡ v i
mi c ch hot ng hin hnh, trong ú cú
hot ng ca c quan nhõn quyn c thnh
lp theo Hin chng LHQ v cỏc c quan
thnh lp theo cụng c.
i vi c quan c thnh lp theo Hin
chng, vn cp bỏch hin nay l ci t v
i mi t chc v hot ng ca U ban nhõn
quyn. Bo m gim thiu tớnh quan liờu,
tớnh khụng hiu qu v c bit phi chớnh tr
hoỏ trong hot ng ca c quan ny theo
ỳng chc nng, nhim v v tụn ch, mc
ớch ca Hin chng LHQ v cỏc chun mc
nhõn quyn quc t. Hin nay, cú nhiu quan
im khỏc nhau v vic i mi t chc v
hot ng ca U ban nhõn quyn. Phỏt biu
ti phiờn hp ln th 61 ca U ban nhõn
quyn ngy 7/4/2005, trong bi LHQ cn mt
c quan nhõn quyn mi Tng th kớ LHQ,
ụng Kofi Annan chớnh thc xut i tờn U
ban nhõn quyn thnh Hi ng nhõn quyn
vi quy mụ nh hn nhng bo m tớnh i
din cao hn v hot ng thng xuyờn hn.
i vi cỏc c quan c thnh lp theo
cỏc cụng c, cn tng cng kh nng giỏm
sỏt cỏc quc gia trong vic thc hin cụng
c, thụng qua vic h tr cỏc quc gia xõy
dng v trỡnh bỏo cỏo quc gia lờn U ban
cụng c. Trong bn bỏo cỏo nm 2002 v
Tng cng LHQ: din n v s thay i

hn na, Tng th kớ LHQ xỏc nh hin i
hoỏ hn na h thng iu c, coi ú l yu
t chớnh trong mc tiờu thỳc y v bo v
nhõn quyn ca LHQ. S thay i ny, trc
ht cn cú cỏch tip cn phi kt hp cht ch
gia cỏc u ban cụng c, theo ú cỏc u ban
cn tỡm kim cỏc cỏch thc cao hiu qu
hot ng thụng qua vic sp xp li v hi
ho phng phỏp lm vic, bi hc thc tin
c rỳt ra t nhiu nm qua. Bờn cnh ú,
phỏt trin h thng bỏo cỏo theo iu c, cn
tp trung bo m thc hin cú hiu qu
cỏc iu c quc t v nhõn quyn vỡ thc
tin ang cú s thỏch thc rt ln nh cỏc
quc gia thng bỏo cỏo chm, thm chớ
khụng bỏo cỏo ng thi cn tiờu chun hoỏ
nhng yờu cu i vi cỏc bỏo cỏo khỏc nhau;
nờn cú s thng nht v ni dung v hỡnh thc
ca cỏc bỏo cỏo quc gia; tin ti cho phộp
mi quc gia t a ra mt bỏo cỏo riờng túm
tt vic thc hin mt lot cỏc quyn theo cỏc
iu c nhõn quyn quc t m quc gia l
thnh viờn; trỏch nhim ca quc gia i vi
vic khụng bỏo cỏo hay bỏo cỏo chm
- Tip tc xõy dng v phỏt trin cỏc h
thng iu c quc t v nhõn quyn
Cỏc vn kin quc t v nhõn quyn nh
hin nay l cha cho vic thỳc y v bo
v tt hn na nhõn quyn trong th k mi.
Mc dự vo nm 2000, s lng mi cỏc vn

kin quc t v nhõn quyn ó c thụng qua
v cú hiu lc, nh vic thụng qua hai ngh
nh th b sung Cụng c quc t v quyn
tr em nm 1989 v buụn bỏn tr em, lm
dng tỡnh dc tr em v vn hoỏ phm khiờu
dõm tr em; v tr em trong xung t v trang.


Đặc san 60 năm liên hợp quốc
Tạp chí luật học
37

Thỏng 12/2002, thụng qua Ngh nh th b
sung Cụng c chng tra tn. Hin nay, tng
cng hn na cỏc vn kin quc t v quyn
con ngi ó v ang c tho lun ti cỏc
c quan nhõn quyn ca LHQ. Trong ú cú
vic thnh lp u ban lõm thi vi mc ớch
son tho mt cụng c quc t cú tớnh ton
din v trn vn v bo v, thỳc y quyn v
nhõn phm ca nhng ngi tn tt. Nm
2002, U ban nhõn quyn cng ó thnh lp
Nhúm lm vic m vi quan im xem
xột s la chn liờn quan n vic chi tit hoỏ
ngh nh th b sung Cụng c quc t v
cỏc quyn kinh t, xó hi v vn hoỏ.
(2)
V
mt ngh nh th nh vy c thụng qua s
m ng cho U ban v quyn kinh t, xó

hi cú thm quyn xem xột n khiu ni ca
cỏc cỏ nhõn, cho rng cỏc quyn trong Cụng
c ó b quc gia thnh viờn xõm phm.
Tng t, trờn cỏc din n LHQ, ang
ni lờn nhng quan im khỏc nhau v tớnh u
tiờn trong vic thc hin cỏc iu c quc t
v nhõn quyn hin hnh hay l tip tc m
phỏn ra i nhng vn kin quc t mi v
quyn con ngi trong tng lai. Tuy nhiờn,
nhiu ý kin cho rng vn nhõn quyn cn
c quan tõm nhng phỏp lut hin hnh
cha cp mt cỏch y , do ú, trong
tng lai s cú thờm nhiu vn kin mi m
trc ht ang tp trung vo cỏc vn nh:
Son tho vn kin v cng bc mt tớch v
cú th l mt cụng c v cng bc mt tớch;
v quyn con ngi v quyn nh hng gii
tớnh v chuyn i gii tớnh, khụng cú s phõn
bit i x; v quyn con ngi v cỏc tp
on doanh nghip; v bo v ngi bn x;
v n bự v bi thng thit hi; trin khai
to ỏn hỡnh s quc t
- Tng cng hot ng tr giỳp, bo m
nhõn quyn cỏc quc gia
Tớnh hiu qu trong hot ng ca LHQ
i vi vic bo v quyn con ngi chớnh l
vic xõy dng v xỏc lp tiờu chun, khuụn
kh phỏp lớ quc t, c ỏp dng ton cu v
thụng qua ú, cỏc quc gia khụng phõn bit h
thng chớnh tr, trỡnh phỏt trin kinh t xó

hi t nguyn chp nhn v rng buc ngha
v phỏp lớ ca mỡnh theo khuụn kh phỏp lớ
quc t v qua ú, chun mc nhõn quyn
quc t c xỏc lp v hi ho cp quc
gia. Chớnh vỡ vy, khụng th núi hot ng
bo v nhõn quyn ca LHQ cú hiu qu mt
khi nhõn quyn nhiu quc gia b vi phm
hay ch p thụ bo.
Do vy, tng cng cỏc hot ng tr giỳp
quc gia trong vic thc hin cỏc cụng c
quc t v nhõn quyn ca LHQ l rt quan
trng. Hot ng tr giỳp cú th bng nhiu
hỡnh thc khỏc nhau nh m cỏc hi ngh, hi
tho, thụng qua i thoi, trao i trờn tinh
thn xõy dng, tp hun, o to cỏn b
thụng qua vic hỡnh thnh chớnh sỏch, phỏp
lut quc gia bo m s hi ho v phự hp
vi cỏc tiờu chun quc t v nhõn quyn.
ng thi h tr cỏc quc gia trong quỏ trỡnh
tr thnh thnh viờn ca cỏc iu c quc t
v nhõn quyn./.

(1). Hc vin chớnh tr quc gia H Chớ Minh, Trung
tõm nghiờn cu quyn con ngi, Cỏc vn kin quc
t v quyn con ngi, Nxb. Chớnh tr quc gia, H
Ni 1998, tr. 19, 20.
(2). Cỏc Ngh quyt ca U ban 2002/25 v 2003/18,
C quan Cao u Liờn hp quc v quyn con ngi,
ti liu tham kho s 30.