Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐẶNG THỊ THANH THỦY

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HÀ ĐƠNG, HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2021


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐẶNG THỊ THANH THỦY

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HÀ ĐƠNG, HÀ NỘI

Ngành: Quản lý giáo
dục Mã số: 8.14.01.14

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
GS.TS. VŨ VĂN DŨNG

HÀ NỘI, 2021


LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là Đặng Thị Thanh Thủy, học viên cao học chuyên ngành Quản lí
giáo dục, đợt 2 - 2019. Tôi xin cam đoan rằng các số liệu và kết quả nghiên cứu
trong luận văn này là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa
từng cơng bố trong bất kì cơng trình nào khác.
Tác giả luận văn

Đặng Thị Thanh Thủy


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Học viện khoa học xã hội, các Quý
Thầy, Cô Khoa Tâm lý- Giáo dục, Học viện khoa học xã hội đã giảng dạy, hướng
dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu
và thực hiện Luận văn.
Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo hướng dẫn, GS.TS. Vũ Văn
Dũng người đã ln theo sát, tận tình hướng dẫn tơi trong suốt q trình nghiên cứu
và thực hiện Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Cán bộ, giáo viên, nhân viên các nhà trường trung
học cơ sở Phú Cường, Lê Quý Đôn, Văn Quán quận Hà Đông đã tạo mọi điều kiện
giúp đỡ tôi rất nhiều trong công tác điều tra, khảo sát và thực hiện Luận văn.
Trong quá trình thực hiện luận văn, tơi cũng nhận được nhiều sự ủng hộ,
động viên từ phía gia đình, bạn bè đồng nghiệp thân thiết. Tơi xin bày tỏ lịng biết
ơn chân thành tới những sự ủng hộ, giúp đỡ quý báu đó.

Học viên Cao học

Đặng Thị Thanh Thủy


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU....................................................................................................................1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ............................................................................9
1.1. Văn hóa nhà trường.....................................................................................9
1.2. Xây dựng văn hố nhà trường...................................................................18
1.3. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở.............................23
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học
cơ sở.................................................................................................................30
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HÀ ĐÔNG, HÀ NỘI............................................35
2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng......................................................................35
2.2. Đánh giá thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận
Hà Đơng, Hà Nội..............................................................................................39
2.3. Đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại ba trường
THCS quận Hà Đơng.......................................................................................51
2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa nhà trường.......58
2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung
học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội.....................................................................59
Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HÀ ĐÔNG, HÀ NỘI.........................62
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường………...................................................................................................62
3.2. Các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung
học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội.....................................................................62
3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp..................72
...................................................................................................................................KẾ
T LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...............................................................................76
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CƠNG BỐ..............................................................79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................80

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Một số đặc điểm của khách thể nghiên cứu..............................................36
Bảng 2.2: Mức độ biểu hiện Logo, biểu tượng của nhà trường hiện nay.................39
Bảng 2.3: Mức độ thực hiện về khẩu hiệu, phương châm làm việc của nhà trường....40
Bảng 2.4 : Mức độ thực hiện về kiến trúc của nhà trường........................................41
Bảng 2.5: Mức độ thực hiện về không gian, cảnh quan của nhà trường...................41
Bảng 2.6: Mức độ thực hiện về trang phục của nhà trường......................................42
Bảng 2.7: Mức độ thực hiện về tầm nhìn, mục tiêu của nhà trường.........................43
Bảng 2.8: Mức độ thực hiện về hệ giá trị của nhà trường.........................................44
Bảng 2.9: Mức độ thực hiện về phong cách lãnh đạo của nhà trường....................45
Bảng 2.10: Mức độ thực hiện về thái độ đối với việc thực thi nhiệm vụ................46
Bảng 2.11: Mức độ chuyên nghiệp trong thực thi công việc....................................46
Bảng 2.12 : Mức độ thực hiện quy trình, thủ tục trong giải quyết công việc của
nhà trường..................................................................................................47
Bảng 2.13: Mức độ thực hiện hành vi ứng xử trong nội bộ nhà trường..................48
Bảng 2.14: Mức độ thực hiện hành vi ứng xử với bên ngoài (giao tiếp).................49
Bảng 2.15: Đánh giá chung thực trạng xây dưng văn hóa nhà trường......................50
Bảng 2.16: Mức độ thực hiện về thực trạng lập kế hoạch xây dựng văn hóa
nhà trường..................................................................................................51
Bảng 2.17: Đánh giá thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường......53
Bảng 2.18: Đánh giá thực trạng chỉ đạo xây dựng văn hóa nhà trường..................54
Bảng 2.19: Đánh giá thực trạng kiểm tra, đánh giá xây dựng văn hóa nhà trường.....56
Bảng 2.20 : Đánh giá chung thực trạng quản lý xây dưng văn hóa nhà trường........57
Bảng 2.21: Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường..................................................................................................58
Bảng 3.1: Đánh giá tính cần thiết của các biện pháp................................................73
Bảng 3.2: Đánh giá tính khả thi của các biện pháp...................................................74

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay, trong xu thế toàn cầu, cạnh tranh quốc tế đang diễn ra gay gắt
trên tất cả các lĩnh vực, đòi hỏi mọi loại hình thiết chế tổ chức xã hội phải thích nghi
và phát triển, dựa trên cơ sở phát huy nguồn lực nội sinh và tìm kiếm, dung nạp các
nguồn lực ngoại sinh. Lý luận và thực tiễn đã chứng minh, văn hóa là một nguồn
lực nội sinh có thể tạo nên sự phát triển đột phá và bền vững cho một tổ chức, khi tổ
chức đó biết khai thác, vận dụng các yếu tố văn hóa vào hoạt động của mình.
Bất kỳ một quốc gia, tổ chức nào cũng đều cần có văn hóa tổ chức và chịu
sự tác động bởi văn hố tổ chức. Xây dựng văn hóa luôn là nhiệm vụ quan trọng
hàng đầu. Đối với một nhà trường cũng vậy. Văn hóa của nhà trường là sự tổng hịa
tồn bộ sự phát triển của nhà trường từ hoạt động đào tạo, giáo dục, quản lý nhân
lực, người học, cơ sở vật chất, giao tiếp và ứng xử trong nhà trường,… Xây dựng
văn hóa của nhà trường là xây dựng hoạt động giảng dạy, giáo dục nhân cách người
học phù hợp, hiệu quả; xây dựng cách thức ứng xử văn minh, lịch sự, thân thiện
trong nhà trường; xây dựng cơ sở vật chất của trường đẹp đẽ, đảm bảo môi trường
không bị ô nhiễm, xanh, sạch, đẹp. Một nhà trường có mơi trường văn hóa tốt là
một nhà trường có chất lượng giáo dục cao, có sự phát triển bền vững, có uy tín
trong cộng đồng và xã hội.
Văn hóa được coi là “linh hồn” của mỗi tổ chức, mỗi nhà trường, là tài sản
vơ hình và là vũ khí cạnh tranh giúp nhà trường tồn tại và phát triển bền vững. Vì
vậy, việc xây dựng văn hóa nhà trường phù hợp có vai trị quan trọng nhằm nâng
cao sức cạnh tranh và tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững của mỗi nhà trường.
Trong những năm gần, để đảm bảo mạng lưới trường lớp, quận Hà Đông
xây dựng nhiều trường công lập mới bên cạnh những trường đã có từ lâu đời. Để
khai thác tối đa lợi thế của ngôi trường cũng như bắt nhịp kịp thời với tốc độ cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc ngày càng mạnh thì chắc chắn các nhà
trường cần làm mới mình, xây dựng một phong cách làm việc chuyên nghiệp, hiệu
quả, có văn hóa tổ chức phù hợp. Với một nhà trường thì điều quan trọng nhất là
quy tụ được tập thể thành một khối đoàn kết, thống nhất và tạo được một lề lối

chung, một nếp nghĩ, nếp làm việc thống nhất, một hướng đi chung cho cả tập thể.
1


Vậy làm thế nào để quy tụ được tập thể thành một khối đồn kết nhất trí mà ở đó
mọi thành viên đều nỗ lực cống hiến, làm thế nào để tăng cường sức mạnh nội tại
của nhà trường, nâng cao sức cạnh tranh, giúp các nhà trường trung học cơ sở quận
Hà Đông, Hà Nội tồn tại và phát triển bền vững? Với những lý do như trên, tôi lựa
chọn đề tài “ Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận
Hà Đông, Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Ở những phạm vi và mức độ khác nhau, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu
trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến xây dựng văn hóa tổ chức dưới nhiều dạng thức
khác nhau.
Một tác giả nghiên cứu nhiều về văn hóa nhà trường, đặc biệt là các thành
tố cấu thành văn hóa nhà trường là Edgar H. Schein (2004), ông cho rằng văn hóa
nhà trường gồm 3 thành tố cấu thành. Đó là: a) Những quá trình và cấu trúc hữu
hình; b) Hệ thống giá trị được tuyên bố; 3) Những quan niệm chung. Ba thành tố
này nằm trong mối quan hệ hữu cơ, tạo nên văn hóa nhà trường như một tổng thể.
Theo tác giả này, văn hóa nhà trường gồm hai thành tố cơ bản: Thành tố vật chất và
thành tố tinh thần. [Dẫn theo 5].
Tác giả Purkey và Smith (1982) lại nhấn mạnh đến yếu tố giá trị và chuẩn
mực trong văn hóa nhà trường. Ơng xác định văn hóa nhà trường như một kết cấu,
một q trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các
thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học chất
lượng. [Dẫn theo 5]
Tác giả Susan Jonson (1990), nhấn mạnh đến yếu tố con người trong văn
hóa nhà trường và vai trị quản lý trong xây dựng văn hóa nhà trường. Đó là: Những
mối quan hệ có tính chun nghiệp của giáo viên thể hiện ở các yếu tố để phát triển
những mối quan hệ chuyên nghiệp như: có thành tích giảng dạy xuất sắc, tổ chức

hoạt động có sự hợp tác, hình thành các nhóm tham khảo ý kiến trước khi hành
động, có kế hoạch được sắp xếp chuẩn bị và những nhà quản lý là những người mà
có thể đem đến sự động viên, khuyến khích và cơ sở vật chất. [Dẫn theo 5].
Một số cơng trình nghiên cứu nhấn mạnh đến vai trò của các chủ thể quản
lý trong xây dựng văn hóa nhà trường. Có thể nêu ra một số tác giả sau:
2


Tác giả Bennis W. (1989), nhấn mạnh đến khía cạnh lãnh đạo tổ chức quan
tâm đến việc trao quyền cho nhân viên và tăng cường hiệu quả của tổ chức trong tổ
chức xây dựng văn hóa tổ chức nói chung và văn hóa nhà trường nói riêng. Ơng cho
rằng khi các nhân viên được trao những quyền phù hợp thì họ phấn khởi và tích cực
làm việc. Vì họ sẽ cho rằng mình được lãnh đạo tin tưởng. Điều này làm cho các
nhân viên cố gắng hơn, nỗ lực hơn để làm việc và những sự cố gắng của nhân viên
sẽ đem lại hiệu quả cao trong công tác giáo dục và đào tạo của nhà trường. [Dẫn
theo 5].
Các tác giả Wonycott-Kytle, Angel M., Bogotch, Ira E. (1997) chỉ ra vai trò
của các yếu tố tâm lý trong xây dựng văn hóa nhà trường. Đó là, sự hợp tác, cơng
nhận, khen thưởng, sự khích lệ, động viên bằng vật chất. Các tác giả này cho rằng
chính các tác động tâm lý này làm cho các thành viên của tổ chức có tâm trạng và
thái độ tốt với tổ chức, với công việc. [Dẫn theo 5].
Tác giả Hallingera. P & Heckb. R. H. (1998) đã phân tích sâu sắc về mối
quan hệ giữa lãnh đạo và học sinh, vai trò, ảnh hưởng của mối quan hệ này đến kết
quả học tập của học sinh. [Dẫn theo 5].
Tác giả Kytle và Bogotch (2000) nhấn mạnh đến vai trò của hiệu trưởng
trong xây dựng văn hóa nhà trường. Hiệu trưởng là người dẫn dắt tất cả các thành
viên của nhà trường, đề ra mục đích phấn đấu của nhà trường, phải có phong cách
lãnh đạo phù hợp thu hút được mọi người tham gia,… Xây dựng văn hóa nhà
trường là xây dựng hệ giá trị, xây dựng các chuẩn mực và nguyên tắc hoạt động của
nhà trường. [Dẫn theo 5].

Một nghiên cứu đáng chú ý là nghiên cứu của Kent D. Peterson. Ông đã chỉ
ra một số yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường. Đó là các thành tố sau: Nội quy của
nhà trường (kỷ luật của nhà trường); Giá trị và triết lý quan điểm giáo dục của nhà
trường; Những nghi lễ khánh tiết đặc trưng của nhà trường; Biểu tượng đặc trưng
riêng của nhà trường (huy hiệu); Những tấm gương đại diện dạy tốt và học tốt;
Những câu chuyện về thế mạnh và tạo ra ấn tượng tốt về trường (các giai thoại);
Giá trị riêng của trường để học sinh tự hào về trường mình. [Dẫn theo 5].
Vấn đề văn hóa nhà trường và xây dựng văn hóa nhà trường cũng thu hút
được sự quan tâm của nhiều tác giả Việt Nam. Có thể nêu ra một số tác giả sau:

3


- Tác giả Lê Thị Ngọc Thúy (2013) - Giảng viên Học viện Quản lý Giáo
dục - Trong bộ sách chuyên khảo đã phân tích sâu về nội dung xây dựng văn hóa
nhà trường phổ thơng. [15]
- Phạm Quang Hn (2007) đã phân tích những hình thái và cấp độ thể hiện
của văn hố nhà trường và đề xuất mơ hình xây dựng văn hóa nhà trường gồm 11
bước cụ thể, theo quan điểm của hai tác giả Julie Heifetz & Richard Hagberg. [ 9]
- Nguyễn Tiến Hùng (2008) đã đi sâu phân tích vai trị của văn hóa nhà
trường phổ thơng và tìm ra định hướng cho phát triển văn hóa nhà trường phổ thơng
cơng lập Việt Nam. [11]
-Nguyễn Thu Linh, Hà Hoa Lý (2005) đã phân tích về văn hóa tổ chức,
thực trạng và giải pháp phát triển văn hóa tổ chức. [12]
- Lê Thị Ngọc Thúy (2012) đã công bố luận án tiến sỹ quản lý giáo dục với
đề tài: Quản lý nhà trường tiểu học Việt Nam theo tiếp cận văn hóa tổ chức. Luận
án đã xây dựng được luận cứ khoa học cho việc quản lý nhà trường tiểu học theo
tiếp cận văn hóa tổ chức. [15]
- Hồng Quốc Đạt (2018) đã cơng bố luận án tiến sĩ quản lý giáo dục với đề
tài: Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường THCS ở Thành phố Hồ Chí Minh. Luận

án đã khẳng định xây dựng văn hóa là cơ sở giúp nhà trường thực hiện mục tiêu
chiến lược và nâng cao chất lượng quản lý. [5]
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Từ kết quả nghiên cứu chỉ ra những thành công và hạn chế của thực trạng
quản lý xây dựng văn hóa của một số trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Hà
Đông, Hà Nội, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường trung học cơ sở quận Hà Đơng, Hà Nội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
1) Xây dựng cơ sở lý luận quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở.
2) Đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa của một số trường trung
học cơ sở trên địa bàn quận Hà Đông, Hà Nội.
3) Đề xuất biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở
quận Hà Đông, Hà Nội nhằm nâng cao chất lượng quản lý trường học, đáp ứng yêu
cầu đổi mới.
4


4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: Quận Hà Đơng, TP. Hà Nội có 22 trường
THCS cơng lập, 4 trường THCS dân lập. Trong nghiên cứu này chỉ đề cập tới việc
quản lý xây dựng văn hóa trường của 3 trường trung học cơ sở công lập. Đó là
THCS Văn Qn, THCS Lê Q Đơn, THCS Phú Cường.
- Giới hạn về khách thể nghiên cứu: Khách thể là cán bộ, giáo viên, nhân
viên của ba nhà trường nói trên. Tổng số 181 người. Trong đó BGH: 8; TTCM: 6;
giáo viên 147; nhân viên 20.
- Giới hạn về chủ thể quản lý: Có rất nhiều chủ thể quản lý như hiệu trưởng,

phó hiệu trưởng, các tổ trưởng chuyên môn. Nhưng trong nghiên cứu này, chủ thể
quản lý được đề cập đến là Hiệu trưởng trường trung học cơ sở.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở, đề tài xuất
phát từ các ngun tắc có tính phương pháp luận sau:
5.1.1. Tiếp cận văn hoá tổ chức

Cách tiếp cận này sẽ giúp xác định được các nội dung xây dựng văn hoá nhà
trường THCS bao gồm: Các giá trị văn hoá vật chất và các giá trị văn hoá tinh thần.
5.1.2. Tiếp cận chức năng quản lý

Hoạt động quản lý xây dựng văn hoá nhà trường THCS sẽ được chủ thể
quản lý thông qua các chức năng cơ bản của quản lý đó là: lập kế hoạch, tổ chức,
chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.
Bên cạnh 2 cách tiếp cận chính ở trên, luận văn cịn sử dụng một số cách
tiếp cận khác như:
5.1.3. Tiếp cận hệ thống:

Văn hóa nhà trường được xây dựng bởi các giá trị văn hóa vật chất và các
giá trị văn hóa tinh thần, các giá trị văn hóa này có mối quan hệ chặt chẽ tác động
5


qua lại lẫn nhau. Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường cần phải quản lý toàn bộ các
giá trị văn hóa đó trong một tổng thể nhất định. Do vậy, việc nghiên cứu quản lý
xây dựng văn hóa trường THCS phải quản lý trong mối quan hệ tác động qua lại với
tất cả các giá trị văn hóa vật chất và tinh thần cũng như các yếu tố ảnh hưởng tới
quản lý hoạt động này.
5.1.4. Tiếp cận phát triển:

Văn hóa nhà trường ln thay đổi và phát triển theo sự phát triển của nhà
trường và của xã hội. Vì vậy khi nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường phải được tiến hành trong q trình vận động và phát triển của nhà trường,
xã hội.
5.1.5. Tiếp cận năng lực:

Quản lý xây dựng văn hóa tổ chức của các nhà trường THCS phụ thuộc rất
nhiều vào năng lực chỉ đạo, điều hành của Hiệu trưởng và năng lực thực hiện các
thành viên trong tổ chức. Tiếp cận năng lực sẽ tạo cơ sở phương pháp luận để luận
giải một số các vấn đề lý luận cơ bản như: khái niệm, mục tiêu, nội dung, hình thức,
phương pháp, phương tiện, kiểm tra, đánh giá, các điều kiện thực hiện kế hoạch xây
dựng văn hóa tổ chức.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
5.2.1. Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu
a. Mục đích nghiên cứu: Phương pháp này nhằm mục đích tổng quan các
nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường; về
các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, của ngành giáo dục, các quy định, quy chế, điều
lệ nhà trường… Trên cơ sở tổng quan các cơng trình nghiên khoa học đó, xác định
phương pháp tiếp cận của nghiên cứu, xây dựng khung lý thuyết của đề tài. Trên cơ
sở đó xây dựng bộ công cụ nghiên cứu thực tiễn của đề tài.
b. Nội dung nghiên cứu:
- Nghiên cứu các văn bản pháp quy của Đảng và Nhà nước, của cơ quan
quản lý giáo dục (Bộ GDĐT, Sở GDĐT, Phòng GDĐT quận Hà Đông, Hà Nội):
điều lệ nhà trường, thông tư, quyết định, quy chế…

6


- Nghiên cứu các cơng trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến đề

tài luận văn: Các thành tố, cấu trúc của văn hóa tổ chức, các yếu tố ảnh hưởng đến
văn hóa và quản lý văn hóa tổ chức.
- Nghiên cứu các số liệu thứ cấp qua (báo cáo của cơ quan quản lý giáo dục,
các trường THCS – quận Hà Đông, Hà Nội…).
c. Cách thực hiện:
Thu thập tài liệu trong và ngoài nước liên quan tới đề tài luận văn; Dịch các
tài liệu nước ngoài ra tiếng Việt; Phân tích, đánh giá tổng quan các tài liệu.
Từ phân tích các tài liệu xác định cách tiếp cận nghiên cứu cho luận văn,
các khái niệm công cụ của luận văn, nội dung lý luận về văn hóa nhà trường THCS
và quản lý hoạt động này cũng như các yếu tố ảnh hưởng, xác định các chỉ báo để
xây dựng bộ công cụ nghiên cứu của luận văn.
5.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
5.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu.
5.2.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.
Các phương pháp từ 5.2.2 –5.2.4 sẽ được trình bày chi tiết ở chương 2 của
luận văn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận:
Luận văn sẽ là tài liệu tham khảo cần thiết cho các nhà quản lý về quản lý
xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội về cơ sở lý
luận trong xây dựng văn hóa nhà trường. Đồng thời kết quả của luận văn là cơ sở
góp phần bổ sung thêm một số vấn đề lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường trung học cơ sở vào khoa học quản lý giáo dục.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn:
Luận văn đánh giá được thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
của một số trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Hà Đông, đồng thời phát hiện
nguyên nhân của hạn chế trong quản lý văn hóa của các trường đó. Từ đó, đề xuất
các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở quận Hà Đông,
Hà Nội. Những kết quả nghiên cứu này sẽ bổ ích cho cán bộ quản lý và giáo viên ba
trường THCS được khảo sát tại quận hà Đông, Hà Nội.

7


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo và kết luận, nội
dung chính của luận văn được kết cấu gồm 03 chương như sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học
cơ sở.
Chương 2. Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường nhà trường
trung học cơ sở quận Hà Đông, Hà Nội.
Chương 3. Biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung học cơ sở
quận Hà Đông, Hà Nội.

8


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG
VĂN HĨA NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Văn hóa nhà trường
1.1.1. Các khái niệm cơ bản
- Khái niệm văn hoá:
Theo UNESCO (2002) cho rằng: “Văn hóa là tổ hợp các đặc điểm tinh thần, vật
chất, trí tuệ, tình cảm nổi bật của xã hội hay nhóm xã hội, bao hàm cả nghệ thuật, văn
học, lối sống, cùng với đường đời, hệ giá trị, truyền thống và niềm tin”. [5]
Theo tác giả Thái Duy Tuyên: Văn hóa là những giá trị vật chất và tinh thần
của nhân loại, là kinh nghiệm của lịch sử xã hội loài người đã được hệ thống hóa,
tích lũy lại qua nhiều thế kỷ và có thể truyền lại cho các thế hệ sau. [17]
Từ các khái niệm trên, trong luận văn này có thể xác định khái niệm văn
hóa như sau:

Văn hóa là tồn bộ những giá trị vật chất và tinh thần đã được hệ thống
hóa, tích lũy lại qua thời gian và có thể truyền lại cho các thế hệ sau.
Từ khái niệm này cho thấy văn hóa gồm hai thành tố cơ bản: các giá trị vật
chất (văn hóa vật chất – văn hóa vật thể) và các giá trị tinh thần (văn hóa tinh thần văn hóa phi vật thể).
Đối với mỗi nền văn hóa khác nhau, mỗi dân tộc và quốc gia khác nhau có
các giá trị văn hóa khác nhau. Các giá trị văn hóa được hình thành trong khoảng
thời gian nhất định, được bổ sung, được chọn lọc và phát triển để nó phù hợp với
điều kiện và mơi trường sống. Có những giá trị văn hóa được bảo lưu trong thời
gian dài, tồn tại với lịch sử dân tộc. Có những giá trị mới xuất hiện đã mất đi do
khơng phù hợp với xã hội, có những giá trị mới xuất hiện bổ sung vào hệ giá trị của
văn hóa dân tộc, quốc gia. Trong q trình hội nhập văn hóa, đặc biệt trong bối cảnh
tồn cầu hóa hiện nay sự hịa nhập giữa các nền văn hóa ngày càng lớn. Một nền
văn hóa vừa tiếp nhận các giá trị của các nền văn hóa khác, vừa bảo lưu các giá trị
truyền thống tốt đẹp để làm phong phú thêm hệ giá trị của mình. Các giá trị văn hóa

9


được bảo lưu nhờ sự truyền đạt từ thế hệ này sang thế hệ khác. Chúng là một trong
các tiêu chí để giáo dục con người, xây dựng và phát triển đất nước.
- Khái niệm nhà trường:
Tác giả Trần Kiểm, Bùi Minh Hiền (2015), trong Giáo trình Quản lý và
lãnh đạo nhà trường chỉ ra khái niệm nhà trường từ nhiều góc độ:
- Theo Giáo dục học: Nhà trường là nơi chuyển giao và tiếp nhận kinh
nghiệm xã hội.
- Theo Tâm lý học: Nhà trường là nơi hình thành và phát triển các tố chất.
Là nơi hình thành và phát triển toàn diện nhân cách. Trong đề tài luận văn chúng tơi
đồng tình với quan niệm :
Nhà trường là nơi chuyển giao và tiếp nhận kinh nghiệm xã hội, là nơi hình
thành và phát triển các tố chất, hình thành và phát triển toàn diện nhân cách con

người. [14]
- Khái niệm văn hóa nhà trường:
Theo tác giả Kent D. Peterson and Terrence E. Deal, văn hoá nhà trường
được hiểu như sau: Văn hố nhà trường là một dịng chảy ngầm của những chuẩn
mực, giá trị, niềm tin, truyền thống và nghi lễ được hình thành theo thời gian do con
người làm việc cùng nhau, giải quyết các vấn đề và đối mặt với các thách thức,…
định hình suy nghĩ, cảm xúc và hành động của con người trong nhà trường,… tạo
cho nhà trường sự khác biệt”. [Dẫn theo 5]
Văn hóa nhà trường được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau. Văn hóa
nhà trường là tổng hịa của nhiều yếu tố hữu hình và vơ hình nhưng chung quy lại
các yếu tố này đều thuộc hai thành tố. Đó là các giá trị vật chất và các giá trị tinh
thần. Từ những cách tiếp cận và các khái niệm trên, trong luận văn này chúng tơi
xác định văn hóa nhà trường như sau:
Văn hóa nhà trường là các giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của nhà
trường được các thế hệ xây dựng, tích lũy lại qua thời gian và có thể truyền lại cho
các thế hệ sau.
Với khái niệm này ta thấy một số vấn đề cần chú ý sau:
- Văn hóa nhà trường gồm hai thành tố cấu thành cơ bản: các giá trị vật chất
và các giá trị tinh thần của nhà trường.

10


- Các giá trị này được các thế hệ thầy và trị của nhà trường xây dựng và
tích lũy qua thời gian và được giáo dục cho các thế hệ giữ gìn và phát huy, phát
triển trong điều kiện mới.
1.1.2. Chức năng của văn hố nhà trường
Có thể nhận thấy rằng, hầu hết các nhà nghiên cứu khi bàn luận về chức
năng của văn hố nhà trường đều có xu hướng nhấn mạnh rằng, văn hoá là một tài
sản. Điều này có nghĩa là văn hố nhà trường có nhiều chức năng. Tác giả

Hampden, Turner (1990), cho rằng: văn hoá của một tổ chức định ra hành vi, những
mối quan hệ thích hợp và thúc đẩy các cá nhân, khuyến khích đưa ra giải pháp cho
vấn đề chưa được giải quyết. Nó chi phối cách thức nhà trường sở hữu thông tin,
những mối quan hệ nội bộ và những giá trị.
Nhiều nhà nghiên cứu như Schein đã khẳng định, văn hố nhà trường có
các chức năng cơ bản đó là: giảm xung đột; phối hợp kiểm soát; động cơ; lợi thế
cạnh tranh. [Dẫn theo 5]
Như vậy, có thể nhận thấy rằng các nhà khoa học đã khẳng định văn hoá
nhà trường có nhiều chức năng khác nhau. Tuy nhiên trong luận văn này chúng tơi
xác định văn hố nhà trường có các chức năng cơ bản như tác giả Schein đã khẳng
định. Cụ thể như sau:
1) Giảm xung đột trong nhà trường: Khi bàn về chức năng giảm xung đột
nhiều nhà lý thuyết văn hố đã nhấn mạnh vai trị quan trọng của văn hố trong việc
khuyến khích liên kết xã hội. Văn hoá được miêu tả như là chất gắn kết hay chất
keo gắn kết một tổ chức lại với nhau. Một văn hố chung sẽ thúc đẩy tính nhất quán
của nhận thức, xác định, đánh giá các vấn đề, lựa chọn và hành động ưu tiên. Ở
những tổ chức có xu hướng mâu thuẫn và đối kháng cao thì văn hố là một động lực
hữu hiệu để hồ nhập và nhất trí.
2) Phối hợp và kiểm sốt: Có thể nói rằng, văn hố có chức năng thúc đẩy
tính nhất quán về quan điểm nên nó cũng thúc đẩy q trình phối hợp và kiểm sốt
của tổ chức. Văn hố chính là cơ sở để tạo nên những chuẩn mực đã được nhất trí
về hành vi hay sẽ tạo nên những chuẩn mực đã được nhất trí về cách tổ chức nói
chung và thơng qua đó có thể ra được quyết định cụ thể của tổ chức. Văn hoá của
nhà trường khơng chỉ có chức năng phối hợp mà dưới các hình thức giá trị, thái độ
11


và đặc biệt là những thừa nhận cơ bản, văn hoá cũng là một phương tiện kiểm soát
đầy hữu hiệu trong tổ chức.
3) Động cơ: Văn hố nhà trường có thể là một loại động cơ thúc đẩy quan

trọng đối với người lao động và vì vậy có ảnh hưởng đáng kể tới tính hiệu quả và
hiệu năng của nhà trường. Nhân viên, giáo viên, cán bộ nhà trường sẽ được thúc đẩy
khi họ thấy cơng việc của họ có ý nghĩa và hứng thú khi họ xác định được mục tiêu
của riêng họ trong mục tiêu chung của tổ chức và họ thấy mình có giá trị và an tồn.
4) Lợi thế cạnh tranh: Có thể thấy rằng, một văn hố nhà trường mạnh và
tích cực sẽ là một nhân tố có lợi cho sự cạnh tranh lành mạnh. Bởi vì, một nền văn
hố mạnh, tích cực sẽ thúc đẩy sự nhất quán, phối hợp và kiểm soát, giảm bớt sự bất
thường và tăng cường động cơ thúc đẩy. Do đó, văn hố nhà trường khuyến khích
tính hiệu quả của tổ chức và làm tăng thêm cơ hội thành công của nhà trường và các
thành viên của nhà trường.
1.1.3. Các thành tố cấu thành văn hóa nhà trường
Có nhiều cách tiếp cận về văn hóa nhà trường và các thành tố cấu thành văn
hóa nhà trường. Có thể đưa ra một số quan điểm sau:
Tác giả Edgar H. Schein (2004), cho rằng văn hóa nhà trường gồm các
thành tố cấu thành. Đó là: a) Những q trình và cấu trúc hữu hình; b) Hệ thống giá
trị được tuyên bố; c) Những quan niệm chung. Các thành tố này nằm trong mối
quan hệ hữu cơ, tạo nên văn hóa nhà trường như một tổng thể. Văn hóa nhà trường
theo tác giả Edgar H. Schein có thể chia ra làm hai thành tố cơ bản: Thành tố vật
chất và thành tố tinh thần. [22]
Theo tác giả Kent D. Peterson and Terrence E. Deal, văn hóa học đường
gồm các thành tố sau: Nội quy của nhà trường (kỷ luật của nhà trường); Giá trị và
triết lý quan điểm giáo dục của nhà trường; Những nghi lễ khánh tiết đặc trưng của
nhà trường; Biểu tượng đặc trưng riêng của nhà trường (huy hiệu); Những tấm gương đại
diện dạy tốt và học tốt; Những câu chuyện về thế mạnh và tạo ra ấn tượng tốt về trường
(các giai thoại); Giá trị riêng của trường để học sinh tự hào về trường mình. [25]

Văn hóa nhà trường theo quan điểm của nền giáo dục Singapore gồm các
thành tố sau:

12

Sứ mệnh: Sứ mệnh nền giáo dục là phục vụ người học, cung cấp cho người
học một nền giáo dục toàn diện, cân đối, phát triển hết các tiềm năng, giáo dục thế
hệ trẻ thành cơng dân tốt, có ý thức với gia đình, xã hội và đất nước.
Tầm nhìn: Xây dựng quốc gia học tập, góp phần xây dựng đất nước lớn
mạnh, thịnh vượng.
Hệ giá trị: 1). Chính trực – có tinh thần dũng cảm, đạo đức, thẳng thắn, nói
và làm đúng đắn; 2). Con người – lấy con người làm tâm điểm, phát huy cái tốt của
con người; 3). Học tập – đam mê học tập, lấy học tập làm đường đời; 4). Chất
lượng – theo đuổi chất lượng.
Tác giả Lê Hiển Dương (2009) cho rằng: Văn hóa nhà trường gồm các yếu
tố căn bản sau: Yếu tố văn hóa mang giá trị hữu hình; Yếu tố văn hóa mang giá trị
định hướng trách nhiệm. Yếu tố hữu hình là vị trí địa lý, kiến trúc, cơ sở hạ tầng,
cơng nghệ, phịng thí nghiệm, ký túc xá sinh viên, tác phẩm nghệ thuật, biểu tượng,
trang phục. Yếu tố giá trị định hướng gồm: chiến lược, mục tiêu, triết lý đào tạo
được hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường. [4]
Từ phân tích các nghiên cứu trên, căn cứ vào thực tiễn các trường trung học
cơ sở ở nước ta hiện nay có thể xác định các thành tố cấu thành văn hóa nhà trường
trung học cơ sở như sau: Các giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của nhà trường.
Đây là những giá trị tạo nên bản sắc của nhà trường.
1.1.3.1. Các giá trị vật chất của nhà trường
a. Logo - biểu tượng, khẩu hiệu của nhà trường
Biểu tượng của nhà trường trước hết biểu hiện qua logo của trường. Logo
của nhà trường được in trên các văn bản, tài liệu, quảng cáo về nhà trường, được in
trên trang phục của học sinh. Một số trường có tượng đài, có điểm nhấn về kiến trúc
tạo nên một nét riêng của nhà trường. Biểu tượng của nhà trường chỉ ra bản sắc của
một trường, chỉ ra sự khác biệt của một trường này với trường khác. Khẩu hiệu của
nhà trường phải phản ánh được triết lý giáo dục vì con người; Khẩu hiệu cũng thể
hiện phương châm giáo dục, phương châm làm việc của nhà trường nên phải phù

hợp với quan điểm giáo dục của Đảng và Nhà nước; Khẩu hiệu của nhà trường phải
phù hợp với văn hóa truyền thống của dân tộc, phải dễ hiểu, dễ nhớ, có tính thuyết
phục tốt.
13


Một số khẩu hiệu thường gặp như: « Tiên học lễ, hậu học văn » , « Thi đua
dạy thật tốt, học thật tốt » hay « Học, học nữa, học mãi »,…
b. Kiến trúc, không gian, cảnh quan, cách bài trí của nhà trường
Kiến trúc của một trường học gồm phịng làm việc, phịng học, phịng thí
nghiệm, khu giải trí vui chơi, giải trí, thể thao, khơng gian chung của nhà trường
(cây xanh, tượng đài, phù điêu,…) Ở luận văn này, chúng tôi tập trung bàn về vấn
đề bài trí, sắp xếp các phịng ban và việc tạo ra không gian, quang cảnh sư phạm
trong các nhà trường.
Không gian, cảnh quan của nhà trường là một yếu tố bề nổi phản ánh văn
hóa nhà trường. Khơng gian, cảnh quan của nhà trường biểu hiện ở các khía cạnh
sau: diện tích, cây xanh, cách bài trí hợp lý, thuận tiện, tính thẩm mỹ, vệ sinh mơi
trường (sân trường, các lớp học thường xuyên được vệ sinh sạch sẽ…).
c. Đồng phục, trang phục của học sinh, giáo viên, cán bộ phục vụ trong nhà trường
Tất cả các trường bậc phổ thông ở nước ta đều có trang phục (đồng phục)
riêng cho học sinh nhưng đa số chưa có trang phục chung (đồng phục) cho giáo
viên, những người phục vụ. Trang phục của các trường có thể khác nhau về màu
sắc, thiết kế, họa tiết trang trí,… Trang phục của học sinh cũng nói lên bản sắc của
một trường, là cái mà qua đó mọi người có thể nhận diện được học sinh một trường
học nào đó.
Về trang phục giáo viên trong nhà trường cần đạt được các yêu cầu sau:
Giáo viên phải ăn mặc nghiêm túc. Giáo viên ăn mặc lịch sự, đẹp, thể hiện tính văn
hóa cao. Đồng phục học sinh lịch sự, trang nhã.
1.1.3.2.

Các giá trị tinh thần của nhà trường

a. Tầm nhìn, mục tiêu, phương châm giáo dục của nhà trường
Tầm nhìn là bức tranh về nhà trường trong tương lai. Nó là định hướng phát
triển của nhà trường trong hiện tại và tương lai. Tầm nhìn và mục tiêu của nhà
trường là xây dựng được một bức tranh lý tưởng trong tương lai mà nhà trường sẽ
vươn tới. Phương châm giáo dục phản ánh triết lý giáo dục con người. Tầm nhìn,
mục tiêu và phương châm giáo dục của nhà trường cũng được thể hiện trên các biểu
tượng và khẩu hiệu của nhà trường nhưng quan trọng hơn nó cịn phải được thể hiện

14