Vai trò của giáo dục gia đình trong việc giáo dục nhân cách cho trẻ trong thời kỳ hiện nay

1

MỞ ĐẦU

1. lý do chọn đề tài
“ Gia đình là mơi trường đầu tiên trong q trình xã hội hố của mỗi
con người. Thơng qua gia đình, các thành viên lĩnh hội được các giá trị cơ bản
của cuộc sống, chuẩn bị những hành trang để hoà nhập vào cuộc sống cộng
đồng. Qua gia đình, mỗi người học hỏi được các chuẩn mực, giá trị xã hội đã
thống nhất …Trong gia đình, cha mẹ giữ một vai trị khơng ai có thể thay thế
đựơc trong việc giáo dục con cái. Cuộc sống của cha mẹ chính là trường học
đầu tiên của con trẻ về các giá trị của cuộc sống gia đình.
Thơng qua giáo dục trong gia đình, mỗi con người từ khi cịn nhỏ đã
biết điều chỉnh mình trong các mối quan hệ. Có thể nói, những mầm mống
ban đầu của nhân cách, những sở thích, những suy nghĩ về cuộc sống đều
được hình thành ngay trong cuộc sống gia đình.
Là sinh viên khối nghành Sư phạm, bản thân tơi ý thức sâu sắc về vai
trị của gia đình cũng như chức năng giáo dục của gia đình đối với dự hình
thành và phát triển nhân cách của trẻ, nhất là trong bối cảnh đất nước ta đang
trong quá trình đẩy mạnh Cơng nghiệp hố- Hiện đại hố, nhằm xây dựng
thành công Chủ nghĩa xã hội.
Xuất phát từ lý do trên đây, tôi quyết định lựa chọn đề tài: “ Vai trị

của giáo dục gia đình trong việc giáo dục nhân cách cho trẻ trong
thời kỳ hiện nay” làm đề tài tiểu luận của mình.
2. Tình hình nghiên cứu.
Do xu thế phát triển của thời đại, do thực tiễn cuộc sống, vấn đề gia
đình và giáo dục gia đình đã và ngày càng được nhiều nhà nghiên cứu, các tổ
chức quốc tế quan tâm, đặc biệt là UNFA, UNESCO… ở Việt Nam, giáo dục

2

đời sống gia đình đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu thuộc nhiều lĩnh
vực như: Xã hơi học, Tâm lí học, Chủ nghĩa xã hội khoa học… Đã có nhiều hội
thảo khoa học quy mơ tồn cầu và khu vực được tổ chức và đã có nhiều cơng
trình nghiên cứu về gia đình nói nói chung cũng như chức năng giáo dục gia
đình nói riêng. Đặc biệt giáo dục đời sống gia đình đã được đưa vào giảng dạy ở
các trường phổ thông, các trường đại học- cao đẳng và chuyển tải trên các phương tiện thông tin đại chúng…nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của
mọi người trong vấn đề giáo dục gia đình.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.
- Làm nổi bật vai trị của gia đình qua chức năng giáo dục, ảnh hưởng
của giáo dục tới sự hình thành và phát triển nhân cách cá nhân.
- Làm nổi bật vai trò của cha mẹ trong việc giáo dục con cái.
- Phân tích sự biến đổi chức năng giáo dục gia đìnhư trong sự biến đổi
kinh tế, văn hố- xã hội của thời kỳ đổi mới.
- Đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao vai trò của chức năng giáo
dục trong gia đình.
4. Đối tượng nghiên cứu:
- Gia đình dưới góc độ giáo dục con cái.
5. Cơ sở lý luận và phơng pháp nghiên cứu.
a. Cơ sở lý luận.
- Quan điểm của chủ nghĩa Mac-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về
Gia đình và giáo dục trong gia đình
b. Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp phân tích tài liệu.
- Phương pháp so sánh đối chiếu.
- Phương pháp điều tra.

3

NỘI DUNG
Chương 1

GIA ĐÌNH, GIÁO DỤC GIA ĐÌNH

1.1 Gia đình
Cho đến nay, đã có nhiều cách định nghĩa khác nhau về gia đình. Mỗi
ngành khoa học khác nhau lại có cách định nghĩa khác nhau về gia đình.
Dưới góc độ Triết học, quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin cho rằng:
Gia đình chỉ là mối quan hệ giữa vợ chồng, con cái…(viết trong Nguồn gốc
của gia đình, của chế độ hữu và của nhà nước.)
Dưới góc độ Xã hội học, một nhà nghiên cứu người Nga là:T.A.Phanaxeva lại cho rằng: “Gia đình là một nhóm nhỏ xã hội liên kết với nhau bởi
một ngân sách chung, bằng một chỗ ở và bằng mối quan hệ huyết thống” .
“ Gia đình là một nhóm nhỏ xã hội mà các thành viên bố mẹ, con cái
của một vài thế hệ. Các thành viên này có mối quan hệ ràng buộc về mặt vật
chất và tinh thần theo những nguyên tắc, mục đích sống như nhau về các vấn
đề chủ yếu trong sinh hoạt như: văn hố, kinh tế, tình cảm, lao động vui chơi,
học tập, sinh con và dạy con.’’
Với tư cách là một tổ chức quốc tế phụ trách các vấn đề chung của thế
giới, gia đình được tổ chức UNESCO của Liên hợp quốc coi là một giá trị vô
cùng q báu của nhân loại. Theo UNESCO thì : gia đình là một nhóm xã hội
gồm hai hay nhiều người, gắn bó với nhau bởi quan hệ hơn nhân, quan hệ
huyết thống hoặc quan hệ nhận con nuôi nhằm thoả mãn nhu cầu xã hội và tái
sản xuất theo cả nghĩa thể xác và tinh thần. Gia đình là nơi đầu tiên đặt nền


4

móng cho sự phát triển nhân cách của trẻ em và có ảnh hưởng lâu dài suốt
cuộc đời cá nhân.
Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu cũng đã có nhiều cách định nghĩa về
gia đình :
PTS Ngơ Cơng Hồn viết trong Tâm lí học gia đình như sau: “Gia đình
là một nhóm nhỏ xã hội, các thành viên có mối quan hệ gắn bó về hơn nhân
hoặc huyết thống, tâm sinh lý, có chung các giá trị vật chất, tinh thần ổn
địnhư trong các thời diểm nhất định.’’(1993). ‘Gia đình là một đơn vị, một
nhóm nhỏ nhất của xã hội với số lượng thành viên ít nhất là hai người: vợ và
chồng, sau đó sinh sơi, này nở thêm con cái trong đó mối quan hệ vợ chồng là
giường cột’'.1
Giáo sư Trần Trọng Thuỷ lại có thêm một quan điểm nữa về gia đình
như sau:” Gia đình là một nhóm nhỏ xã hội, liên kết với nhau bởi những mối
quan hệ hôn nhân, huyết thống hay nhận con nuôi, tạo thành một hệ thống
riêng biệt, tác động qua lại và giao tiếp lẫn nhau qua vai trò xã hội của từng
người: là chồng, là vợ, là cha, là mẹ, là con trai, là con gái, anh em, tạo thành
một nền văn hoá chung’’. Như vậy, theo Giáo sư Trần Trọng Thuỷ, gia đình
cịn là một cộng đồng văn hố thu nhỏ trong nền văn hố của dân tộc- đó là
cái làm nên gia phong, gia lễ của gia đình.
Các khái niệm trên đều tìm cách đưa ra một cách hiểu chung nhất về
gia đình, dù có khác nhau về hình thức ngơn từ, song ta thấy giữa chúng vẫn
có những điểm chung, đó là:
- Gia đình là một thiết chế xã hội đặc thù của loài người, một đơn vị xã
hội cơ bản, là một tế bào của xã hội. Nói cách khác, gia đình chính là một xã

1


5

hội vi mô trong cái xã hội vĩ mô- cộng đồng, dân tộc. Gia đình chính là cái
gốc để tạo nên xã hội, cái nơi để hình thành và hồn thiện con người.
- Gia đình như nó vốn có được liên kết trong mối quan hệ huyết thống
giữa các thế hệ, các thành viên; với những nét tương đồng về tình cảm..
- Gia đình là tế bào của cơ thể xã hội. Gia đình hạnh phúc sẽ là nguồn
dinh dỡng cho sự ổn định của cộng đồng, cho sự phát triển của xã hội,
Tóm lại, gia đình là một nhóm nhỏ, được liên kết bởi mối quan hệ vợ –
chồng (hôn nhân) theo quy luật xã hội trước tiên, sau đó mới là quan hệ theo
tính dục tự nhiên.

2.2 Giáo dục gia đình.
Giáo dục là q trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà giáo
dục đến thế hệ trẻ nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Dưới góc độ Xã hội học,
giáo dục là q trình giáo hố con người, tức là q trình giáo hố, dạy dỗ
một động vật cao cấp thành một con người mang màu sắc xã hội.
Theo Tâm lí học, giáo dục là một quá trình hình thành nhân cách con
người hay cịn gọi là q trình nội tâm hố và ngoại tâm hoá của con người
trong hoạt động- lao động, vui chơi, giao tiếp và học tập
Giáo dục là một quá trình bao gồm nhiều khâu, nhiều mắt xích, tác
động một tư cách liên tục, qua lại một cách biện chứng giữa chủ thể giáo dụ
và khách thể giáo dục trong một thể thống nhất.Về cơ bản quá trình giáo dục
được chia thành ba khâu: Xây dựng nhận thức, xây dựng tình cảm và rèn
luyện các hành vi hoạt động thực tiễn. Sự kết hợp giữa các khâu này trong
quá trình giáo dục có thể xảy ra theo những tiến trìnhư sau đay:
+ Nhận thức – tình cảm- hành động: đây là tiến trình thường áp dụng cho
cơng tác giáo dục, tức là quá trình đi từ nhận thức, hiểu biết đến co tình cảm yêu


6

ghét và trên cơ sở đó hành động. Đó là quy luật hành động của con người. Mọi
hành động phải được chỉ huy bằng sự suy nghĩ mới sâu sắc, đúng đắn.
+ Hành động – nhận thức – tình cảm :Tiến trình này thường áp dụng
đối với lứa tuổi cịn quá bé, cha đủ khả năng nhận thức, tiếp thu các chuẩn
mực đạo đức xã hội. Phương pháp này bắt đầu bằng việc trẻ em hành động,
làm theo người lớn, sau đó dần dần thành thói quen và tới một độ tuổi nhất
định mới hiểu được điều hay, lẽ phải, điều đúng sai, trên cơ sở dó hình thành
nên tình cảm: yêu cái tốt, cái đẹp, ghét cái xấu, cái ác …
+Tình cảm – hành động – nhận thức: Qúa trình này thường áp dụng đối
với những con người lạc hậu, nặng tình nhẹ lý. Phương pháp này làm cho con
người ta từ sự yêu ghét mà hành động và cuối cùng mới nhận thức ra việc đó,
nhận thúc việc đó là cần phải làm hoặc khơng nên làm.
Đối với mỗi đối tượng khác nhau, có thể vận dung từng tiến trình giáo
dục khác nhau sao cho tiến trình giáo dục đạt được kết quả tốt nhất.
Giáo dục gia đình là hình thức giáo dục đầu tiên, liên tục và suốt đời
mỗi con người. Giáo dục gia đình ấn định vào các chuẩn mực và giá trị xã hội
(xã hội hoá), cho việc phát triển năng lực hành vi cá nhân (nhân cách hoá) và
sự truyền thụ các hệ thống biểu tợng (tiếp thu văn hố). Giáo dục gia đình có
các nội dung sau: giáo dục đạo đức, giáo dục văn hoá, giáo dục hướng nghiệp,
giáo dục sức khoẻ, giáo dục giới tính … nó là một bộ phận của giáo dục xã
hội và chỉ diễn ra trong khuôn khổ quan hệ các gia đình. Về cơ bản, giáo dục
gia đình là thống nhất với giáo dục xã hội ở quan điểm: xây dựng và hình
thành mẫu người lý tưởng vừa mang phong cách hiện đại, vừa đậm đà tính
truyền thống.
Giáo dục gia đình mang tính đa dạng vì nó phối hợp nhiều mặt: từ kiến
thức, tư tưởng đến đạo đức và quan hệ, nhưng đồng thời nó lại thể hiện tính


7

cá biệt ở đối tượng giáo dục là những đứa trẻ khơng ai giống ai. Giáo dục gia
đình xuất phát từ tình cảm và các mơ hình hành vi của người lớn để trở thành
khuôn mẫu chuẩn mực để trẻ em học theo. Trong gia đình có một hệ thống
các phương pháp giáo dục, vừa kết hợp mềm dẻo giữa phương pháp truyền
thống và hiện đại, giữa uy quyền và tình thương ; giữa cưỡng ép bắt buộc với
bao dung tự do… Tóm lại, giáo dục gia đình là một loại hình giáo dục mang
tính hệ thống, có mục đích của những người lớn đối với những người ít tuổi
hơn trong gia đình.
Giáo dục gia đình bao gồm nhiều khâu, nhiều mắt xích nhằm xây dựng,
chuẩn bị cho thế hệ trẻ những hành trang cần thiết khi bước vào cuộc sống
như: học vấn, nhân cách, đạo đức…giúp cho cá nhân đứng vững và khẳng
định được địa vị của bản thân trong xã hội.
Vai trị của gia đình nói chung và giáo dục gia đình nói riêng trong xã
hội là rất quan trọng vì nó ảnh hưởng tới các thiết chế khác như: đoàn thể, nhà
trường, các tổ chức xã hội …Gia đình là nơi đặt nền móng cho sự phát triển
nhân cách của trẻ và có ảnh hưởng lâu dài suốt cuộc đời cá nhân. Trong gia
đình, cha mẹ giữ một vị trí quan trọng trong việc giáo dục con cái. Vai trị của
người cha ảnh hưởng đến việc hình thành nhân cách, chí hướng của con cái
đặc biệt là con trai. người mẹ có vai rị giáo dục tình cảm và sự khéo léo,
đồng thời là tấm gương sáng về đạo đức “ Công- Dung – Ngôn – Hạnh” để
con gái hoc tập, tiếp thu những vốn sống, kinh nghiệm, biết là việc cho cá
nhân và xã hội, đặc biệt là có ảnh hưởng đối với con gái. Ngược lại con cái
cũng có vai trị tiếp thu những vốn sống, cách ứng xử, kinh nghiệm quý báu
của cha mẹ để lại, cố gắng học hỏi, tiếp thu những kiến thức từ gia đình, phải
biết kính trên nhường dưới ; trách nhiệm của người con trước hết là hiếu thảo
với cha mẹ. Nó thể hiện thái độ biết ơn đối với những cơng lao to lớn của cha
mẹ. Đó là thứ tình cảm thiêng liêng. Để đạt được sự bền vững, gia đình phải


8

thực hiện các chức năng của nó. Chức năng của gia đình là sự đóng góp của
nó vào sự tồn tại của hệ thống xã hội, có nghĩa là: gia đình được xây dựng,
tồn tại và phát triển chính là do xứ mệnh đảm đương những chức năng xã hội,
tự nhiên trao cho mà không một thiết chế xã hội nào khác có thể thay thế
được.
Từ việc phân tích này, ta có thể rút ra những đặc trưng trong chức năng
giáo dục của gia đình như sau:
- Được tiến hành đối với đứa trẻ ngay từ khi mới chào đời, với nhiều
hình thức và nội dung phong phú.
- Được tiến hànhư trong quan hệ ruột thịt, đầy tình cảm thân thương,
trước hết là tình cảm sâu nặng của người mẹ.
- Được diễn ra trong sự tác động qua lại của các thành viên trong gia
đình, trong bầu khơng khí ấm cúng.
- Giáo dục trong gia đình tác động lên cá nhân một tư cách nhẹ nhàng,
ổn định. Sự tác động này diễn ra theo hai hướng: nếu trong gia đình hồ
thuận, lành mạnh sẽ có khả năng điều chỉnh bản năng tự nhiên của đứa
trẻ ; ngược lai trong các gia đình lục đục, khơng lành mạnh, khơng có
văn hố sẽ biến đứa trẻ thànhư con người không ổn định, những khiếm
khuyết là đương nhiên.


9

Chương 2

VAI TRỊ CỦA CHA MẸ - TRONG GIA ĐÌNH

Sự trưởng thành của mỗi cá nhân phải kể tới nền tảng gia đình và cái
làm nên nền tảng gia đình, trước đó phải là cha mẹ. Câu tục ngữ từ bao đời

nay giản dị, mộc mạc vậy thôi song đã nói lên được cơng lao trời biển của cha
mẹ đối với con cái.
Nói đến trách nhiệm làm cha, làm mẹ là nói đến thiên chức thiêng
liêng, cao cả nhất của loài người, của mỗi con người. Khi sinh con phải có
trách nhiệm ni dưỡng, dạy dỗ con cái trưởng thành. Đồng thời, ngồi thiên
chức ấy, cha mẹ cịn có trách nhiệm nặng nề của một công dân đối với đất
nước, dịng họ, gia đình và với chính bản thân mình. Cha mẹ chính là cái nơi,
là nền tảng cho sự hình thành và phát triển nhân cách của con cái.

2.1. Vai trò của người mẹ.
Người mẹ mang nặng đẻ đau chín tháng mười ngày, khi sinh ra đứa trẻ
người mẹ lại tay bế tay bồng.
Sự thương yêu đó được chuyển thành lời ru sự săn sóc lo lắng cho con
cái, khi cho con bú, khi cho con ngủ đến bế bồng, đến mọi hành vi cử chỉ của
sự no đói khó chiu, dễ chịu khóc hờn cời đùa. Tình thương u đó vừa ân cần
dịu dàng, vừa thơng hiểu bằng trực giác và bàng cả cảm giác của người
mẹ.Tình thương yêu đó vừa do bẩm sinh đồng thời do học tâp mà có. Chính
vì vậy tình cảm sau này của đứa trẻ sẽ phụ thuộc rất nhiều v tính chất của
tình mẹ con được hình thành bởi người mẹ và ảnh hưởng đó sẽ duy trì mãi
mãi trong tâm khảm người con khi đã trưởng thành.


10

Ở cả phương Đông và phương Tây người ta đều quan niệm: một đứa trẻ
không tự tồn tại; trẻ em khơng tự mình tạo dựng đựơc cuộc sống.Thế nên mới
có câu: ”trẻ cậy cha…”. Trẻ em cần có cha mẹ cần mơi trường xã hội để phát
triển vai trị của cha mẹ đặ biệt là của người mẹ phải mang tính chủ động.
Trong thời kỳ đầu tiên này, mọi sự tác động của gia đình đều thơng qua
người mẹ mà có ảnh hưởng đối với đứa trẻ. Đứa trẻ sẽ nhận từ phía mẹ sự âu

yếm, nâng niu trìu mến và những tình cảm này sẽ ảnh hưởng rất lớn tới tính
cách cuả trẻ sau này. Nhiều cơng trình khoa học đã chứng minh rằng sự cách
li giữa mẹ và con càng sớm, càng làm cho trẻ hụt hẫng về đời sống tình cảm
dễ dẫn tới sự mất cân bằng trong đời sống tình cảm, dễ dẫn tới sự mất cân
bằng trong đời sống tinh thần của trẻ, trẻ dễ nổi nóng, thiếu tình thương.
Người mẹ khơng chỉ là người đầu tiên đem lại tình thương mà cịn là
người thầy đầu tiên của đứa trẻ.
Những tiếng bi bô đầu tiên của đứa trẻ là kết quả của quá trình tiếp thu,
là sự đáp lại sự âu yếm, thương yêu của người mẹ. Mẹ là người dạy cho con
mọi hành vi ứng xử với các thành viên trong gia đình như: cơ dì, chú bác, ơng
bà và hàng xóm. Nhân cách và cách ứng xử của mẹ đối với con ảnh hưởng tới
đời sống tâm lý của con cái trong tương lai.
Mặt khác, người mẹ cũng là một thành viên của gia đình, cách xử của
người mẹ đối với con phụ thuộc vào các mối quan hệ khác của ngươì mẹ trong
gia đình, nhất là quan hệ với chồng. Nói tóm lại, những quan hệ đầu tiên của đứa
bé bề ngoài chỉ chuyên với mẹ nhưng thực chất phần lớn lại phụ thuộc vào tất cả
các mối quan hệ nội tại của gia đình ; đứa trẻ sẽ bắt chước mẹ trong cách cư xử
với mọi người sau đó mẹ sẽ dạy cho con nói, đi, ngồi, ăn uống, cùng hàng lọat
hành vi lễ độ trong sinh hoạt hành ngày với mọi người xung quanh. Vì vậy đứa
bé khơng chỉ bú bầu sữa sinh lý của người mẹ mà còn “bú’’ luôn cả bầu sữa tâm


11

hồn trí tụê của mẹ. Cho nên dân gian mới có câu: “phúc đức tại mẫu” , “con hư
tại mẹ” , “mẹ nào con nấy rau nào sâu nấy’’…

2.2.Vai trò của người cha.
Trong mối quan hệ về vai trò giữa vai trị của người cha và người
mẹ ta có thể thấy rằng vai trò của người mẹ sẽ từ đỉnh cao lúc trẻ mới sinh ra,

về vai trò này sẽ giảm dần cùng với sự trưởng thành của trẻ, ngược lại vai trò
của người cha rất bé nhỏ lúc trẻ mới sinh ra sẽ tăng dần khi trẻ lớn lên và
đồng thời với sự giảm vai trò của người mẹ. Tới một lúc nào đó vai trị của
cha mẹ sẽ đạt tới sự cân bằng. Vai trò của cha mẹ sẽ giảm dần cho tới khi đứa
trẻ dạt mục tiêu mong muốn là sự tự lập hồn tồn. Lúc đó giũa cha mẹ và
con cái là mối quan hệ giữa người lớn với người lớn.
Đứa trẻ trơng mong tình u thương ở người mẹ, còn ở người cha,
trước tiên là uy quyền.
Tình thương yêu của người mẹ và uy quyền của cha là hai trong những
nền tảng rất cần thiết cho đứa con giữ được thế cân bằng giữa “Cương” và
“Nhu”. Tuy nhiên, cha cũng có tình thương u và mẹ cũng có uy quyền song
với tỉ lệ ít hơn. Uy quyền và tình thương trong trường hợp này khơng có gì
mâu thuẫn với nhau, trái lại, chúng hồ hợp với nhau, bổ sung cho nhau và
đôi khi anh hưởng lẫn nhau.
Uy quyền không phải là chuyên chế, áp bức. Michaux – một nhà Tâm
lí học đã xác định điều đó như sau: Hầu hết trẻ em thích được cảm thấy trên
chúng có sự bảo vệ của một thứ uy quyền, nhung chúng thích cái đó ở mức độ
vừa phải và cơng bằng. Vì trong thực tế cũng như trong cuộc chơi, chúng ham
thích kỷ luật qn đội có thứ bậc. Trẻ em luôn khinh ghét những người áp chế
chúng và ghét cả những người bảo vệ yếu ớt làm cho chúng mất chỗ dựa


12

mong muốn. Sau vai trò quyền uy làm chỗ dựa, người cha có vai trị thứ hai là
hỗ trợ người mẹ.
Trong thời kỳ đầu tiên của trẻ thơ, sự ứng xử của người cha và tác
động của sự ứng xử đó tới trẻ cũng khơng quan trọng hơn những thành viên
khác như: ơng bà, anh chị em… người cha có thể lộ rõ tác động của mình vào
đứa bé một tư cách gián tiếp thơng qua người vợ. Chính người cha yêu

thương, săn sóc và săn sóc người vợ, làm cho người vợ hạnh phúc, an tâm…
sẽ dành tình thương yêu lành mạnh cho đứa trẻ. Ngược lại, nếu do mâu thuẫn
trong gia đình, người chồng đối xử lạnh nhạt hoặc đối xử thiếu sự yêu thương
thì người vợ (người mẹ) lúc nào cũng lo lắng, vất vả, sẽ không dành hết tình
thương cho đứa trẻ, hoặc tâm trạng lo lắng qua biểu hiện của người mẹ sẽ tác
động tới đứa trẻ. Như vậy, sự hỗ trợ của người cha đối với người mẹ trong
việc chăm sóc, giáo dục con cái có ảnh hưởng rất lớn tới sự hình thành và
phát triển nhân cách của con trẻ.
Bên cạnh vai trò gián tiếp, người cha cịn có sự tác động trực tiếp vào con
cái để dạy dỗ con cái lên người. Thiếu vai trò này, người cha sẽ trở thành kẻ vô
trách nhiệm. Uy quyền của người cha được thể hiện rõ bằng sự can thiệp trực
tiếp, nó là yếu tố then chốt của sự hồ hợp gia đình, nhưng nó cũng đòi hỏi một
sự điều chỉnh tế nhị. Uy quyền phải được kết hợp với độ lượng, bao dung thì tác
dụng của nó đối với con trẻ sẽ đem lại hiệu quả tích cực hơn. người cha cần
mang ánh sáng của trí tụê và kinh nghiệm của mình đến với con, Có như vậy
mới tránh được những xung đột giữa cha và cịn trong gia đình.
Tóm lại, người cha đóng vai trị trụ cột trong gia đình, làm nịng cốt và
chỗ dựa vững chắc cho vợ cũng như con. Cha vừa là biểu trưng của sức mạnh
cơ bắp, vừa là sức mạnh tinh thần cho con an tâm vui sống, học tập… Nếu
người cha nào bỏ mất vai trò này, con cái thường hư hỏng hoặc khó khăn trên


13

đường đời. Trong gia đình, bên cạnh vai trị của cha mẹ, đóng góp vào sự
hình thành và phát triển nhân cách của trẻ còn phải kể đến vai trò của các
thành viên khác, đó là: ơng bà, anh chị em… Khi trẻ bắt đầu có khả năng
nhận thức, thì vốn kinh nghiệm, nhất là qua những câu chuyện cổ tích của bà
sẽ góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của trẻ, hình thành nên ở trẻ
quan niệm về cái tốt cái đẹp; cái xấu, cái ác …Đối với những trẻ không được

sống ở gần ông bà hoặc ơng bà đã mất thì đay chính là một thiệt thịi lớn trong
q trình hình thành nhân cách. Anh chị qua việc cung chơi đùa với trẻ, nên
cũng góp phần hình thành tính cách của trẻ. Qúa trình nơ đùa, học tập từ các
anh, chị sẽ làm cho trẻ dễ hồ mình vào cộng đồng hơn.,
Như vậy, với tư cách là một cộng đồng, xã hội thu nhỏ, mỗi thành viên
trong gia đình sẽ có tác động đến q trình xã hội hố cá nhân (con trẻ), trong
đó cha mẹ là nền tảng của q trình đó.


14

Chương 3:

VAI TRỊ CỦA GIÁO DỤC GIA ĐÌNH TRONG VIỆC GIÁO
DỤC NHÂN CÁCH CHO TRẺ TRONG THỜI KỲ HIỆN NAY
Gia đình với tư cách là một thiết chế xã hội thu nhỏ, một phạm trù lịch
sử, có tác động rất lớn tới xã hội. Đồng thời, sự biến đổi của các điều kiện
kinh tế- xã hội-văn hoá cũng tác động mạnh mẽ, sâu sắc tới thiết chế gia đình,
Gia đình là một hệ thống các vai trò, chức năng và ở từng thời kỳ lịch sử, mỗi
nền văn hoá mà chức năng này hay chức năng khác của gia đình trở nên quan
trọng hơn.

3.1.Thực trạng nền giáo dục gia đình.
Có thể nói, một xã hội với đặc trưng cơ bản là nông thôn nông
nghiệp và nông dân đã từng trải qua hàng ngàn năm tồn tại, đã bảo lưu
và truyền lại cho gia đình nói chung và giáo dục gia đình nói riêng hệ
giá trị và chuẩn mực khó phai nhạt theo thời gian năm tháng. Những
giá trị của gia đình, giáo dục gia đình trong xã hội truyền thống được
kế thừa và phát huy trong những điều kiện mới để tạo nên sắc thái của
gia đình ngày nay.

Cơng cuộc đổi mới được bắt đầu từ năm 1986 nhằm khắc phục
những hậu quả của khủng hoảng kinh tế- xã hội, đưa đất nước thoát
khỏi cuộc khủng hoảng, đạt được thành tựu trên các lĩnh vực... Để
thực hiện quyết tâm đó, Đảng và nhà nước đã chủ chương xoá bỏ cơ
chế kinh tế tập trung, bao cấp, thay vào đó là việc phát triển kinh tế thị
trường theo định hướng xã hơị chủ nghĩa, đẩy mạnh Cơng nghiệp hốhiện đại hố,đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp phát triển.


15

Nằm trong sự biến đổi đó, gia đình và giáo dục gia đình có sự thay đổi
đáng kể: Gia đình như một nhóm gắn liền, bị bung ra và cùng với
những thay đổi tích cực, cơ chế thị trường với những yếu tố tiêu cực
đã xâm nhập làm suy giảm một số chức năng của vai trị của gia đình.
Một cách tổng quan, gia đình việt nam hiện nay có những đặc
điểm chính như sau:
+ Về quy mơ gia đình : Gia đình hạt nhân (gồm cha mẹ và con
cái) chiếm tỉ lệ cao và ngày càng phổ biến
+ Xưa kia ở việt nam, ly hơn là hiếm thì ngày nay xảy ra ngày
càng nhiều và để lại nhiều hậu qủa nghiêm trọng.
+ Kinh tế gia đình phát triển đã góp phần nâng cao đời sống vật
chất cho các thành viên. Tuy nhiên kinh tế thị trường cũng đã làm cho
sự phân hoá về mặt kinh tế giữa các gia đình ngày càng tăng lên :
Nhiều gia đình trở nên khá giả, giàu có song bên cạnh đó cũng có
nhiều gia đình rơi vào hồn cảnh khó khăn.
Sự tác động của kinh tế - xã hội tới giáo dục gia đình diễn ra
theo chiều hướng:
Thứ nhất : Sự phát triển của kinh tế – xã hội đã tạo ra tiềm lực
kinh tế cho các gia đình. Sự hưởng thụ về vật chất kèm theo đó là tinh
thần của con người được nâng cao rõ rệt. Sự cải thiện nay được thể

hiện trên một loại chỉ tiêu: Sức khoẻ, tuổi thọ, mức sống của người
dân được nâng cao.Hiện nay tuổi thọ trung bình của người dân Việt
Nam là 68 tuổi, là khá cao so với các nước trong khu vực; Hệ thống
dịch vụ phục vụ các nhu cầu vui chơi, giải trí phát triển rộng khắp ;
Giáo dục từ phổ thơng đến Đại học, trung học chuyên nghiệp phát
triển. Hiện nay, tỉ lệ dân số nước ta biết chữ là >95%- là một trong số


16

những nước có tỉ lệ dân biết chữ cao nhất ở khu vực Đông Nam á cùng
với sự thay đổi đó, giáo dục gia đình có nhiều biến triển tốt.
Điều kiện vật chất ngày càng được cải thiện, cha mẹ có điều
kiện chăm sóc con cái tốt hơn, đảm bảo cho sự phát triển toàn diện của
con cái. Cha mẹ có điều kiện, khơng chỉ ni nấng giáo dưỡng, dạy
bảo lễ nghĩa, mà cịn đóng vai trị làm thầy cơ giáo ở nhà, kèm cặp con
cái cả về thời gian lẫn nội dung học tập. Trong thời đại ngày nay mỗi
gia đình thường chỉ có một đến hai con nên có điều kiện chăm sóc
ni dạy con cái một cách toàn diện, hơn họ quan tâm đặc biệt tới việc
giáo dục con cái thành người trưởng thành.
Nếu như trước đây, việc cho con cái đi học (nhất là các bậc học
cao) quả là một vấn đề khó khăn đơi khi khơng thể vượt qua, đặc biệt là
các gia đình nơng thôn nhưng ngày nay điều kiện học hành đã được phổ
cập và bình đẳng với tất cả mọi người.Thêm vào đó, mục tiêu của việc
đạt được học vấn cao là rất rõ ràng nó khơng chỉ thuận lợi trong việc tìm
kiếm cơng ăn việc làm mà cịn thoả mãn được một giá trị xã hội- hy vọng
có một vị trí xã hội nhất định sau này. Do đó các gia đình đều đặt sự
quan tâm của cả hai vợ chồng về sự học hành của con cái họ.
Như vậy điều đó thể hiện sự chuyển biến trong nhận thức của
các bậc cha mẹ về giáo dục con cái, giáo dục gia đình đã có sự gắn bó

với giáo dục nhà trường và xã hội. Giáo dục gia đình tạo nền tảng cho
giáo dục nhà trưịng và xã hội, hình thành nên một xã hội học tập, đưa
nước ta nhanh chóng thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu.
Cũng về nhận thức của cha mẹ trong quan điểm giáo dục, việc
đối xử với con trai con gái trong việc giáo dục, dạy bảo, định hướng
học tập, nghề nghiệp cũng có sự thay đổi. Có thể nói rằng trong điều


17

kiện kinh tế xã hội trước đây do ảnh hưởng của tư tưởng “ trọng nam
khinh nữ “việc đầu tư cho học hành chỉ dành riêng cho con trai, con
con gái phải chịu thiệt thòi và phải chấp nhận việc đối sử khơng cơng
bằng, thì giờ đây thái độ ứng xử về vấn đề này đã thay đổi. Con trai và
con gái đêù được bố mẹ tạo điều kiện cho học tập miễn sao là chăm
chỉ học tập và tỏ ra có triển vọng học tập tốt, thì sẽ được gia đình thu
vén để đầu tư.
Thứ hai: Tuy vậy kinh tế thị trường với đặc trưng chuyển từ
nền kinh tế nông nghiệp sang cơ chế nhiều thành phần đã kéo theo một
loạt sự biến đổi cơ cấu kinh tế – xã hội – văn hố, do đó đã dẫn đến sự
thay đổi nhanh về cấu trúc và chức năng của gia đình. Sự thay đổi đó
đơi khi phải thực hiện ngay trong một thế hệ, Sự thay đổi này đòi hỏi
phải có sự thích nghi, tuy nhiên khơng phải lúc nào người ta cũng có
thể đạt ngay được. Chính mơi trường của thế giới hiện đại đã tạo ra
bối cảnh cho sự giáo dục các trẻ em.
Trong nền kinh tế thị trường, chức năng kinh tế của gia đình đã
thu hút sự chú ý của nhiều thành viên, do vậy mà có sự suy giảm ở các
chức năng khác trong gia đình cha mẹ phải lao vào cơng việc đẻ đảm
bảo cho các nhu cầu của gia đình thậm chí là làm giàu, công việc
chiếm hết quỹ thời gian cha mẹ khơng có nhiều thì giờ để quan tâm tới

nhau khơng có thời gian để chăm sóc giáo dục con cái.
Trong nhiều gia đình( nhất là các gia đình ở đô thị), buổi sáng
người ta phải chia tay nhau để dành thời gian cho công việc để rồi chỉ
xum họp vào buổi tối bên máy thu hình, trong khoảng xa rời tổ ấm đó
(vợ chồng vì cơng việc ở cơng sở ;con cái ở trường bán trú- nhất là
trong các gia đình trẻ) mỗi người đã sống một thế giới khác hẳn nhau.


18

Vậy thì, khi gặp lại nhau, sự mệt mỏi và căng thẳng khiến họ cịn điều
gì chung để chia sẻ ?... Sự lo toan cho gia đình đi tới chỗ mờ nhạt dần.
Trong gia đình ngày nay, người phụ nữ giữ vai trò đảm bảo sự
bền vững, chống lại các yếu tố gây bất ổn định , chống lại sự phân tán.
Vì giữ một vai trị quan trọng như thế nên trình độ học vấn và triển
vọng nghề của người phụ nữ trở thành một yếu tố đáng kể. Những gia
đình mà người vợ bận bịu suốt ngày trong cơng sở, nhất là những bà
mẹ có con dại trong hồn cảnh đó họ phải giao phó trách nhiệm của
chính mình cho người thân, tổ chức tập thể và thậm chí là người
ngồi...,nơi đó con cái của họ chẳng biết chi tới sự phong phú khi
được gần mẹ- một việc rất cần, không thể thiếu để trẻ thơ được khai
sáng và khoẻ mạnh.
Một số biểu hiện thể hiện mặt trái của kinh tế thị trường như:
tình trạng thanh thiếu niên phạm pháp, một số biểu hiện trong ứng xử
và giao tiếp xã hội, những hành vi lệch chuẩn trong quan hệ giữa
người với người... khơng thể khơng truy tìm ngun nhân từ trong các
gia đình, trong sự giáo dục của gia đình. Sự quan tâm khơng đúng mực
của các thành viên, sự giáo dục thiếu tới nơi tới chốn của cha mẹ đối
với con cái sẽ dẫn tới những nhân cách khơng hồn thiện.
Thêm vào đó nữa, phải kể đến tỉ lệ ly hôn, ly thân của các cặp

vợ chồng ngày càng tăng lên - nhất là thành thị. Điều đó dẫn tới hiện
tượng các gia đình khuyết thiếu ngày càng nhiều. Chính ở đó các chức
năng của gia đình nói chung và chức năng giáo dục nói riêng bị suy
giảm rõ rệt. Con cái lẽ ra phải được nhận sự giáo dục của cả cha và
mẹ, thì ở đây chỉ cịn nhận được từ phía cha hoặc mẹ. Điều đó có ảnh
hưởng rất lớn đến sự phát triển tồn diện nhân cách của cá nhân.


19

Nói tóm lại, bối cảnh xã hội mới với những biến đổi về kinh tế văn hoá- xã hội đang tạo ra sự biến đổi các thang giá trị trong gia đình
và giáo dục gia đình với cả những yếu tố tích cực, nhưng cũng bao
hàm trong đó những hạn chế cần phải khắc phục.

3.2. Sự ảnh hưởng của giáo dục gia đình đến sự hình thành và phát
triển nhân cách của trẻ.
Gia đình là xã hội thu nhỏ, gia đình là tế bào của xã hội. Nói như
thế để thấy được vai trị của gia đình trong xã hội ngày nay, đặc biệt là
trong vấn đề giáo dục đạo đức cho con cái. Truyền thống đạo đức của
gia đình có ảnh hưởng sâu sắc và trực tiếp đến con cái. Ngay từ khi lọt
lịng, trẻ đã được chăm sóc, ni dạy cùng với những người thân u
trong gia đình. Số thời gian trẻ sống ở gia đình cũng nhiều hơn ở trường,
do vậy, mối quan hệ ông bà, cha mẹ, anh chị em có ảnh hưởng trực tiếp
đến tình cảm của trẻ. Đặc biệt với tuổi vị thành niên, các em dần hình
thành thái độ nhận xét, đánh giá về sự quan tâm, mối tương quan giữa
các thành viên trong gia đình… Chính điều này sẽ xây dựng nên tình
cảm của các em với các thành viên trong gia đình.
Khi trẻ được sống trong một gia đình nề nếp, có những giá trị đạo
đức của xã hội được ơng bà, cha mẹ và anh chị em lựa chọn, điều này sẽ
tác động trực tiếp, thường xuyên, lâu dài và mạnh mẽ đến các em. Do

vậy các em dễ dàng tiếp nhận và thực hiện một cách tự nguyện. Trẻ vị
thành niên là những người đang phát triển rất mạnh mẽ về óc phê phán
và nhận xét, do vậy, dưới sự định hướng của gia đình, kết hợp với truyền
thống đạo đức của gia đình, sẽ tác động rất tích cực tới đời sống và các
hành vi đạo đức của các em. Cịn khi gia đình khơng hịa thuận, ơng bà,
cha mẹ khơng sống đúng với vai trị của mình, cha mẹ không quan tâm


20

đến con cái, chỉ biết làm giàu, coi việc giáo dục là của nhà trường, khơng
biết con cái cần gì, suy nghĩ gì, ai cũng sống ích kỷ… thì sẽ có những
ảnh

hưởng

tiêu

cực

đến

đời

sống

đạo

đức

của

trẻ.

Gia đình rất quan trọng trong việc hình thành nề nếp đạo đức, lối sống
cho con cái. Sự quan tâm chăm sóc, dạy dỗ, ân cần chỉ bảo của cha mẹ
tác động rất nhiều đến con trẻ. Ví dụ như trước khi con cái đi học, cha
mẹ đều dạy dỗ, dặn dị kỹ lưỡng con em ln ăn mặc chỉnh tề, đầu tóc
gịn gàng, vào lớp học khơng được nói chuyện, cười giỡn… thì nhất
định các em sẽ trở thành những con ngoan, trị giỏi, có ý thức tổ chức
kỷ luật tốt. Nhận thức được vấn đề này, mới thầy tầm quan trọng, sự
ảnh hưởng của gia đình với việc hình thành nên đạo đức lối sống cho
các em.
Từ thuở thơ ấu, bài học đầu đời dành cho con trẻ chính là việc
chào hỏi ơng bà, cha mẹ, anh chị, bà con cô bác khi tiếp xúc gặp gỡ.
Bản thân tác giả cũng lớn lên từ một vùng quê và chịu sự ảnh hưởng,
tác động rất lớn từ truyền thống đạo đức của gia đình, làng xã. Khi có
khách đến nhà, cha mẹ thương nhắc nhở con cái “Vòng tay chào
ông/bà/bác/chú đi con”. Sự coi trọng trong việc giáo dục lễ phép cho
con cái đã dần hình thành nên nhân cách tốt nơi các em. Ở các vùng
quê, hầu hết các em đều được thu nhận bài học này. Ra đường, đi học
về, gặp người lớn là vòng tay chào hỏi. Tuy nhiên ngày nay, nhiều gia
đình, đặc biệt là các gia đình thành phố lại khơng coi trọng chuyện này
và cho đó là bài học… khơng cần thiết. Vơ hình dung, cha mẹ đã dạy
con cái lối sống không coi trọng lễ phép, thiếu sự tôn trọng người lớn
và

khơng

quan

tâm

đến

những

người

xung

quanh…

“Dạy con từ thuở cịn thơ” – đó là điều mà các bậc cha mẹ luôn phải
tâm niệm. Nhiều bậc phụ huynh không ý thức được vấn đề này, cứ để