Luận văn thạc sĩ: Xây dựng nhà nước pháp quyền trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (815.97 KB, 110 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC
NGUYỄN THỊ MAI HƢƠNG
XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN TRONG ĐIỀU
KIỆN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 60 22 03 01
HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC
NGUYỄN THỊ MAI HƢƠNG
XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN TRONG ĐIỀU
KIỆN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 60 22 03 01
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Thúy Vân
HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sỹ Triết học với đề tài “Xây dựng
nhà nước pháp quyền trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” là cơng trình nghiên cứu của riêng cá
nhân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Thúy Vân.
Các số liệu, trích dẫn trong luận văn đảm bảo chính xác, trung thực.
Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất
kỳ cơng trình nào.
Tác giả
Nguyễn Thị Mai Hƣơng
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đến các thầy,
cô giáo của Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, nhất là các thầy
cô trong Khoa Triết học đã quan tâm, tạo mọi điều kiện cho tơi trong q
trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp.
Đặc biệt, tôi xin gửi đến PGS. TS. Nguyễn Thúy Vân lòng biết ơn
sâu sắc về sự hướng dẫn tận tình, chu đáo để tơi hồn thành luận văn này.
Do cịn hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên luận văn chắc chắn
khơng tránh khỏi những thiếu sót, tơi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp
của q thầy, cơ cùng toàn thể các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn, cũng
như có thể rút kinh nghiệm cho những nghiên cứu tiếp theo.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tác giả
Nguyễn Thị Mai Hƣơng
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
CNTB: Chủ nghĩa tư bản
CNXH: Chủ nghĩa xã hội
HĐND: Hội đồng nhân dân
KTTT: Kinh tế thị trường
TBCN: Tư bản chủ nghĩa
UBND: Ủy ban nhân dân
XHCN: Xã hội chủ nghĩa
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................1
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG NHÀ
NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG ĐIỀU KIỆN
KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XHCN Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY .................................................................................................13
1.1. Khái niệm nhà nước pháp quyền và kinh tế thị trường định hướng
XHCN ....................................................................................................13
1.1.1. Khái niệm nhà nước pháp quyền .Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Khái niệm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ........25
1.2. Nhà nước pháp quyền XHCN và tính tất yếu của việc xây dựng nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng XHCN .................................Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam .....................25
1.2.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng
XHCN .....................................................................................................40
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ...........................................................................54
CHƢƠNG 2. THỰC TIỄN XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN KINH TẾ
THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA ......................56
2.1. Những kết quả đạt được trong quá trình xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng
XHCN ....................................................................................................56
2.1.1. Về thực hiện vai trò quản lý kinh tế của nhà nước pháp quyền
XHCN trong điều kiện xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN .....................................................................................................68
2.1.2. Hệ thống luật pháp được hoàn thiện theo yêu cầu xây dựng và
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, hội nhập kinh tế
quốc tế ....................................................................................................56
2.2. Những hạn chế cịn tồn tại trong q trình xây dựng nhà nước pháp
quyền trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam ................................................................................................68
2.2.1. Hệ thống pháp luật thiếu toàn diện, chưa đồng bộ, chưa đáp ứng
được những địi hỏi của q trình xây dựng và phát triển kinh tế thị
trường định hướng XHCN .....................................................................71
2.2.2. Những hạn chế, bất cập trong quá trình cải cách hành chính ....75
2.3. Một số giải pháp góp phần xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp
quyền XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN ở
Việt Nam hiện nay .................................................................................80
2.3.1. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, đảm bảo sự đồng bộ và
tính hiệu lực của luật pháp ....................................................................80
2.3.2. Tiếp tục thực hiện cải cách hành chính hướng đến mục tiêu xây
dựng một nền hành chính công chuyên nghiệp, hiệu quả......................84
2.3.3. Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước đáp ứng yêu cầu
xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng XHCN..................................................................................90
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ...........................................................................95
KẾT LUẬN ................................................................................................97
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................99
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nhà nước là bộ phận quan trọng của kiến trúc thượng tầng, chịu sự
quy định bởi cơ sở hạ tầng – kết cấu kinh tế của xã hội. Một khi cơ sở hạ
tầng có sự thay đổi thì vai trị, chức năng, cơ cấu tổ chức và cơ chế vận
hành của bộ máy nhà nước tất yếu cũng phải có sự điều chỉnh.
Ở Việt Nam, chủ trương xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN
được hình thành trên cơ sở những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin về
xây dựng, hoàn thiện kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng.
Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, cần thiết
phải xây dựng các thiết chế quyền lực phù hợp. Nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN ở nước ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, dưới sự lãnh đạo của
Đảng. Trong nền kinh tế đó, cơ chế thị trường cần được vận hành đầy đủ,
linh hoạt để phát huy mọi nguồn lực nhằm phát triển nhanh và bền vững
nền kinh tế, nâng cao đời sống của nhân dân, xóa đói giảm nghèo, tăng
cường đoàn kết, đồng thuận xã hội; phát triển kinh tế đi đơi với phát triển
văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và
từng chính sách; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, đồng thời giữ vững,
tăng cường tính độc lập, tự chủ. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị
trường với sự tác động của nhiều yếu tố trong và ngoài nước, với sự tham
gia ngày càng nhiều chủ thể thuộc nhiều thành phần kinh tế như hiện nay,
nhà nước phải bảo đảm và phát huy quyền tự do kinh doanh theo pháp luật
để mọi cơng dân có nhu cầu, có điều kiện đều được tham gia hoạt động
kinh doanh; mọi thành phần kinh tế, mọi chủ thể kinh tế đều được coi
trọng, cạnh tranh bình đẳng theo pháp luật.
Nhà nước quản lý nền kinh tế thị trường định hướng XHCN bằng
luật pháp, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và các
nguồn lực kinh tế; bảo đảm giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, tạo lập, phát
1
triển đầy đủ các yếu tố thị trường và các loại thị trường; cải thiện môi
trường kinh doanh, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế; định hướng
phát triển, phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt trái, mặt tiêu cực của cơ chế
thị trường. Trong điều kiện các quy luật thị trường chưa vận hành đồng bộ,
nhà nước cần thực hiện tốt chức năng quản lý kinh tế - xã hội, làm tốt vai
trò “bà đỡ” cho sự ra đời của các loại thị trường, giúp cho thị trường vận
hành thơng suốt.
Vai trị của nhà nước pháp quyền trong xã hội hiện đại đã được các
học giả trong nước và quốc tế khẳng định: Trong sự phát triển của xã hội
hiện đại nói chung, kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền và xã hội dân
sự là ba thành tố không thể thiếu. Nếu như nền kinh tế thị trường được xem
là điều kiện cần thiết cho sự phát triển của một quốc gia thì nhà nước pháp
quyền là yếu tố quyết định trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội của
quốc gia đó.
Q trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta
là sự khẳng định và thừa nhận nhà nước pháp quyền là một tất yếu lịch sử;
nó khơng chỉ là sản phẩm riêng của chủ nghĩa tư bản, mà là tinh hoa, sản
phẩm trí tuệ của xã hội loài người, của nền văn minh nhân loại; chủ trương
này vừa đáp ứng xu thế phát triển tất yếu khách quan của thời đại, vừa phù
hợp với đặc thù của thực tiễn Việt Nam.
Qua gần 30 năm đổi mới, cùng với những thành tựu về kinh tế, xã
hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại... việc xây dựng và hoàn thiện nhà
nước pháp quyền XHCN cũng đã đạt được những thành tựu quan trọng,
đánh dấu một giai đoạn phát triển mới của sự nghiệp xây dựng nhà nước
kiểu mới - một nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Tổ
chức bộ máy nhà nước ngày càng được hoàn thiện hơn, hiệu quả quản lý
của nhà nước được nâng lên. Hệ thống luật pháp ngày càng kiện tồn và vai
trị của luật pháp được nâng cao, pháp chế xã hội chủ nghĩa được tăng
cường.
2
Tuy nhiên, việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở
nước ta vẫn tồn tại nhiều bất cập: Tổ chức bộ máy nhà nước còn cồng kềnh,
hoạt động kém hiệu quả. Hệ thống luật pháp, cơ chế, chính sách chưa đồng
bộ. Tình trạng quan liêu, tham nhũng, lãng phí cịn khá nghiêm trọng làm
giảm lịng tin của nhân dân vào Đảng và nhà nước, ảnh hưởng không tốt
đến quá trình phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta. Hàng loạt vấn đề về lý luận và thực tiễn trong xây dựng,
hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong bối
cảnh kinh tế thị trường hiện nay đang đặt ra những đòi hỏi cấp bách mà
Đảng, nhà nước và nhân dân ta cũng như các nhà khoa học cần phải tập
trung giải quyết.
Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Xây dựng nhà nước pháp quyền trong
điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sỹ, chuyên ngành triết học.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Vấn đề nhà nước nói chung và nhà nước pháp quyền nói riêng từ lâu
đã được các học giả trong nước đặc biệt quan tâm nghiên cứu. Có thể điểm
qua một số cơng trình nghiên cứu cơ bản theo các hướng sau:
- Những nghiên cứu về nhà nước pháp quyền và nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Đây là hướng nghiên cứu được các nhà khoa học tiếp cận ở nhiều
góc độ, cấp độ khác nhau, có thể kể đến các cơng trình: Xây dựng nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam (GS. TS. Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Chính trị
Quốc gia, 2005). Trong cuốn sách chuyên khảo này, các tác giả nghiên cứu
quan niệm về nhà nước pháp quyền trong lịch sử tư tưởng ở cả phương
Đơng và phương Tây, phân tích sự thay đổi nội hàm của khái niệm nhà
nước pháp quyền trong lịch sử để từ đó xác lập nên nội dung chủ yếu của
khái niệm nhà nước pháp quyền. Cơng trình Cơ sở lý luận và thực tiễn xây
dựng nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân
3
của TS. Trần Hậu Thành (Nxb Lý luận chính trị, 2005) cũng phân tích q
trình hình thành và phát triển của tư tưởng nhà nước pháp quyền trong tiến
trình lịch sử nhân loại, một số quan điểm và thực tiễn tổ chức nhà nước
pháp quyền hiện nay trên thế giới, cũng như việc xây dựng nhà nước
XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Cơng trình Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong
giai đoạn hiện nay: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (Đào Trí Úc, Phạm
Hữu Nghị chủ biên, Nxb Từ điển Bách Khoa, 2009) đã chỉ ra những định
hướng lớn của nhiệm vụ xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN; phân tích,
lý giải và đề xuất các giải pháp xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay. Cơng trình này là tuyển tập các bài viết, bài
báo cáo của các Giáo sư, các Tiến sĩ khoa học đầu ngành về các đề tài khác
nhau, xoay xung quanh chủ đề nhà nước pháp quyền như bài viết của GS.
TS. Đào Trí Úc “Những định hướng lớn của nhiệm vụ xây dựng và hoàn
thiện nhà nước pháp quyền XHCN”; bài viết của TS. Nguyễn Minh Đoan
“Về sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan Đảng và cơ
quan nhà nước: nguyên nhân và giải pháp khắc phục”; bài viết của TS. Lê
Mai Thanh “Thực hiện điều ước quốc tế trong quá trình hội nhập quốc tế
và xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam” có giá trị khoa học to
lớn, có thể phục vụ cho mục đích tiếp tục nghiên cứu của các học giả khoa
học khác.
Cơng trình “Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của dân, do dân,
vì dân – Lý luận và thực tiễn” do Nguyễn Duy Quý và Nguyễn Tất Viễn
chủ biên (Nxb Chính trị Quốc gia, 2010) đã khái quát lịch sử hình thành và
phát triển của học thuyết nhà nước pháp quyền; nêu lên quan điểm của chủ
nghĩa Mác – Lênin, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước
pháp quyền; khái quát những đặc trưng cơ bản và chức năng của nhà nước
pháp quyền XHCN Việt Nam, đồng thời chỉ ra được các yếu tố quy định,
4
chi phối cũng như phương hướng và các giải pháp chủ yếu xây dựng nhà
nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam hiện nay.
Cơng trình “Đổi mới, hồn thiện bộ máy nhà nước pháp quyền
XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam hiện nay” của
tác giả Lê Minh Thơng (Nxb Chính trị Quốc gia, 2011) triển khai tư tưởng
Hồ Chí Minh về tổ chức bộ máy nhà nước của dân, do dân, vì dân; tư tưởng
Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền; nêu lên được quan điểm của Đảng
Cộng sản Việt Nam về việc tổ chức bộ máy nhà nước trước đổi mới và sau
đổi mới; cơng trình cịn làm rõ được q trình đổi mới mơ hình bộ máy nhà
nước thơng qua các bộ luật của các thời kỳ lịch sử; thực trạng bộ máy nhà
nước XHCN từ năm 1992 đến nay; từ đó nêu ra được phương hướng đổi
mới mơ hình tổ chức bộ máy nhà nước ở Việt Nam hiện nay.
Dưới góc độ luật học, cơng trình “Xây dựng và hồn thiện hệ thống
pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN”
của tác giả Nguyễn Minh Đoan (Nxb Chính trị Quốc gia, 2011) đã luận giải
một cách khá chi tiết về tính hệ thống của pháp luật Việt Nam; về các yêu
cầu đối với hoạt động xây dựng luật pháp; trách nhiệm của người xây dựng
luật pháp; phát huy vai trị, trí tuệ của các nhà khoa học trong việc xây
dựng luật.
Cuốn sách “Về quyền lực trong quản lý nhà nước hiện nay” của Lê
Minh Quân, Bùi Việt Hương (Nxb Chính trị Quốc gia, 2012) bàn về các
giác độ xoay quanh chủ đề quyền lực nhà nước; những cách tiếp cận khác
nhau trong lịch sử đối với vấn đề quyền lực nhà nước và cách tiếp cận của
chủ nghĩa Mác; nêu ra những nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề tiếp cận quyền
lực nhà nước như khoa học cơng nghệ, tồn cầu hóa, kinh tế tri thức…
đồng thời nêu ra được 3 cách tiếp cận mới về quyền lực nhà nước là: Cách
tiếp cận từ tính chất và phạm vi của quyền lực; cách tiếp cận từ phương
thức tổ chức và thực thi quyền lực; cách tiếp cận từ các chủ thể quyền lực
hiện nay.
5
Tiếp cận về nhà nước pháp quyền dưới góc độ rất thực tiễn, cơng
trình “Phân cơng, phối hợp giữa các cơ quan trong thực hiện quyền lập
pháp, hành pháp và tư pháp ở Việt Nam” (Cao Anh Đơ, Nxb Chính trị
Quốc gia, 2013) đã nêu lên được 3 phần: Cơ sở lý luận, thực trạng, phương
hướng và giải pháp cho sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong
thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ở Việt Nam hiện nay.
Bên cạnh các cơng trình khoa học được xuất bản dưới dạng sách
tham khảo, cịn có nhiều bài viết đăng trên các tạp chí như: “Khái niệm nhà
nước pháp quyền từ góc nhìn triết học” của Trần Ngọc Liêu, Tạp chí Triết
học số 11, năm 2009. Trong bài viết này, tác giả đưa ra khái niệm nhà nước
pháp quyền, nội dung và bản chất của nhà nước pháp quyền, khẳng định
nhà nước pháp quyền là một trình độ phát triển tất yếu của nhà nước. Theo
đó, nhà nước pháp quyền tư sản là hình thức chưa thể hiện hết nội dung,
còn nhà nước pháp quyền XHCN là nhà nước đã thể hiện hết nội dung của
nhà nước pháp quyền, là nhà nước pháp quyền theo nghĩa đầy đủ nhất.
Bài viết “Về một số nét đặc thù của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam” của tác giả Phạm Văn Đức (Tạp chí Triết học số
9/2005) nêu lên được các đặc trưng cơ bản, mang nét riêng của nhà nước
pháp quyền Việt Nam. Từ đó đi đến khẳng định nhà nước pháp quyền
XHCN Việt Nam là sự thống nhất giữa cái phổ biến và cái đặc thù thông
qua sự so sánh những điểm giống và khác nhau về mơ hình nhà nước pháp
quyền của Việt Nam và trên thế giới nói chung.
“Một số tư tưởng cơ bản của C. Mác và Ph. Ăngghen về nhà nước”
(Trần Ngọc Liêu, Tạp chí Triết học, số 8/ 2004). Bài viết trình bày được
xuất phát điểm trong nghiên cứu nhà nước của các nhà kinh điển trong lịch
sử, các tính chất, đặc trưng của nhà nước trong quan niệm của các ơng và
có thể coi đó là chỉ dẫn cho việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp
quyền ở mỗi nước hiện nay, đặc biệt là Việt Nam.
6
Bài viết “Vấn đề đổi mới và hoàn thiện nhà nước theo hướng xây
dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” của Lê Minh Quân (Tạp chí
Triết học số 3/2000) trình bày những điểm tiến bộ và hạn chế của nhà nước
trong từng lĩnh vực, mạnh dạn đưa ra những phương hướng, giải pháp để
đổi mới và hoàn thiện thể chế nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay.
Bên cạnh các cuốn sách chuyên khảo, các bài đăng trên tạp chí
chuyên ngành, nhiều luận án, luận văn chuyên sâu về nhà nước pháp quyền
XHCN đã được hoàn thành như: Luận án Tiến sĩ Triết học “Quan điểm của
Chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà nước với việc xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam” của tác giả Trần Ngọc Liêu (2010) đã trình bày
khái quát và làm rõ giá trị lý luận của những quan điểm cơ bản của chủ
nghĩa Mác – Lênin về nhà nước đối với việc xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN Việt Nam. Từ đó, luận giải bản chất của nhà nước pháp
quyền, xác định những vấn đề đang đặt ra và hướng giải quyết nhằm tiếp
tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong
hiện thực.
Luận án Tiến sĩ Triết học “Quan điểm của Mác, Ăngghen, Lênin về
nhà nước XHCN và việc vận dụng để xây dựng nhà nước của dân, do dân,
vì dân Việt Nam hiện nay” của Trương Quốc Chính (2008). Cơng trình này
đã nêu được quan niệm của Mác, Ăngghen và Lênin về nhà nước và nhà
nước XHCN; nêu lên khía cạnh sự vận dụng chủ nghĩa Mác – Lênin về nhà
nước XHCN trong tiến trình xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân ở
Việt Nam. Đồng thời chỉ ra được các nguyên tắc, giải pháp có tính định
hướng trong xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam hiện
nay.
Luận văn Thạc sỹ Chính trị học “Học thuyết tam quyền phân lập với
việc hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước ở Việt Nam hiện nay” của tác giả
Vũ Duy Tú (2010) trình bày về nội dung và sự thể hiện của học thuyết tam
quyền phân lập trong tổ chức bộ máy nhà nước ở một số nước phương Tây.
7
Từ đó, trình bày về sự vận dụng học thuyết đó trong việc xây dựng nhà
nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay.
- Những nghiên cứu về xây dựng và phát triển nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Liên quan đến hướng nghiên cứu này có các cơng trình sau: “Kinh tế
thị trường ở Việt Nam dưới góc nhìn của triết học” của tác giả Đặng Minh
Phương (Tạp chí nghiên cứu văn hóa, số 3). Bài viết phân tích thực chất
nền kinh tế thị trường ở Việt Nam nhìn từ góc độ triết học, chỉ ra những
mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường ở Việt
Nam: mâu thuẫn trong mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị; mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất; mâu thuẫn trong vấn đề sở
hữu; mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường với mục tiêu xây dựng con người
XHCN.
“Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam” của GS. TS Đỗ Hoài Nam (tapchicongsan.org.vn, 8/2013). Bài
viết đề cập tới một số quan điểm về phát triển kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong giai đoạn 2011 - 2020 và tầm
nhìn đến năm 2030.
Bài viết“Một số thành tựu trong phát triển kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta” của Nguyễn Đức Thủy
(tapchicongsan.org.vn, 6/2015) khái quát những thành tựu mà đất nước ta
đạt được qua gần 30 năm xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa, cụ thể là: Đưa Việt Nam ra khỏi tình trạng kém phát triển,
bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình, đồng thời
hình thành được hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu phục vụ đời sống kinh tế
- xã hội và cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thể chế kinh tế, đặc
biệt là hệ thống luật pháp và bộ máy quản lý ngày càng được xây dựng,
hoàn thiện theo hướng tiến bộ, phù hợp. Công tác đối ngoại, hội nhập quốc
8
tế được triển khai sâu rộng và hiệu quả. Dân chủ trong xã hội tiếp tục được
mở rộng. Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được giữ vững…
Các cơng trình: “Tiếp tục đổi mới để xây dựng đồng bộ cơ chế quản
lý nền kinh tế thị trường định hướng XHCN” của GS. TS Hồ Văn Vĩnh
(Tạp chí Lý luận chính trị số 6 năm 2007). “Mục tiêu và đặc trưng bản
chất của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta” của GS. TS
Chu Văn Cấp (Tạp chí Lý luận chính trị, số 5 năm 2008). “Một số vấn đề
về kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta” của TS. Vũ Văn Phúc
và Trần Thị Minh Châu (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001). “Tác
động của điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan đối với quá trình xây
dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam” của TS.
Dương Thị Liễu (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001)… có giá trị khoa
học to lớn, có ý nghĩa phục vụ cho mục đích tiếp tục nghiên cứu vấn đề xây
dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam
của các học giả khác.
- Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa xây dựng nhà nước
pháp quyền với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Có thể kể đến các cơng trình sau: “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa trong quan hệ với kinh tế thị trường và xã hội dân sự” của Nguyễn
Văn Mạnh (Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 9/2008). “Một số ý kiến về
sự thể hiện quan điểm xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam khi bổ sung, phát triển cương lĩnh xây dựng đất nước
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” (Tạp chí Nhà nước và Pháp luật,
số 3/2009). “Tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
đến quyền hành pháp trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam” của Nguyễn Trung Tín (2008). “Kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa với nhà nước pháp quyền và xã hội dân sự ở nước ta” của
Trần Ngọc Hiên (Tạp chí Cộng sản số 787, năm 2008).
9
Những nghiên cứu trên chủ yếu tập trung luận giải về cơ sở kinh tế
của việc xây dựng nhà nước pháp quyền, đó chính là kinh tế thị trường. Từ
đó phân tích mối quan hệ qua lại giữa hai yếu tố trên.
Như vậy, xung quanh vấn đề nhà nước pháp quyền, nhà nước pháp
quyền XHCN và kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam đã có
nhiều cơng trình nghiên cứu khá sâu sắc. Song, thực tiễn xây dựng nhà
nước pháp quyền XHCN trong bối cảnh kinh tế thị trường ở nước ta hiện
nay cũng đang nảy sinh nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, giải đáp như:
Tính tất yếu của việc xây dựng nhà nước pháp quyền trong xây dựng và
phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN; những vấn đề đặt ra trong
quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN trong bối cảnh kinh tế thị
trường định hướng XHCN hiện nay… Đây là những vấn đề mà luận văn
muốn hướng tới để nghiên cứu giải quyết.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở hệ thống hóa những nội dung lý luận và thực tiễn quá
trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng XHCN, luận văn đi đến đề xuất một số giải
pháp góp phần xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN trong
bối cảnh mới hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích trên, nhiệm vụ của luận văn là:
- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận chung về nhà nước pháp quyền,
nhà nước pháp quyền XHCN và kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng
như mối liên hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và xây dựng nhà nước
pháp quyền.
- Phân tích thực trạng q trình xây dựng nhà nước pháp quyền
XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam
hiện nay.
10
- Đề xuất một số giải pháp góp phần xây dựng và hoàn thiện nhà
nước pháp quyền XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam hiện nay.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam hiện nay.
* Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu quá trình xây dựng nhà nước pháp
quyền XHCN ở Việt Nam từ khi đất nước bước vào đổi mới, xây dựng và
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận
Luận văn nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện
chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, nhất là lý luận về mối quan hệ giữa kinh
tế và chính trị, giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của chủ nghĩa
Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản
về xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân; về quan
điểm xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và các cơng trình
nghiên cứu khoa học có liên quan đến đề tài.
* Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp của phép biện chứng duy vật
như: Phương pháp thống nhất logic – lịch sử, phương pháp đi từ trừu tượng
đến cụ thể; kết hợp chặt chẽ các phương pháp: Phương pháp phân tích và
tổng hợp; phương pháp quy nạp và diễn dịch...
6. Đóng góp của luận văn
Luận văn nghiên cứu thành cơng sẽ góp phần bổ sung một số vấn đề
lý luận vào việc xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì
11
dân phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam hiện
nay. Từ đó, củng cố niềm tin vào đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng
Cộng sản Việt Nam và con đường đi lên CNXH mà nước ta đã lựa chọn.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
* Ý nghĩa lý luận
Luận văn góp phần hồn thiện lý luận về nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
* Ý nghĩa thực tiễn
- Luận văn đề xuất một số giải pháp góp phần xây dựng và hồn
thiện nhà nước pháp quyền XHCN trong điều kiện kinh tế thị trường định
hướng XHCN ở Việt Nam hiện nay.
- Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc
hoạch định các chính sách, kế hoạch xây dựng nhà nước pháp quyền ở
nước ta hiện nay, đồng thời cũng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu,
giảng dạy các mơn lý luận chính trị, pháp luật, kinh tế, triết học.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn gồm 2 chương, 5 tiết.
12
CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC
PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG ĐIỀU KIỆN
KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XHCN Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
1.1. Khái niệm nhà nƣớc pháp quyền
Để xác định được nội hàm khái niệm nhà nước pháp quyền, trước
hết cần phải khảo sát lịch sử hình thành khái niệm đó, những mầm mống tư
tưởng về nhà nước và pháp quyền từ thời kỳ cổ đại ở cả phương Đông và
phương Tây.
Ở phương Đơng, nhà nước được hình thành sớm do nhu cầu trị thủy,
chống giặc ngoại xâm và trở thành một cơng cụ tồn năng để cai trị nhân
dân, bảo vệ chế độ quân chủ chuyên chế. Những luật lệ đầu tiên cũng
nhanh chóng xuất hiện ở nhà nước Ai Cập – nhà nước ra đời sớm nhất trên
thế giới; nhưng bộ luật thành văn cổ nhất trong lịch sử loài người lại được
xây dựng tại Babylon cổ đại dưới thời vua Hamurabi (1792-1750 TCN) và
giữ vị trí quan trọng trong việc cai trị xã hội, bảo vệ chế độ sở hữu của tầng
lớp chủ nô.
Ở Trung Quốc cổ đại, thời kỳ này thường xuyên xảy ra các cuộc giao
chiến, tranh giành đất đai, quyền lực. Chính bối cảnh đó đã làm nảy sinh
nhiều tư tưởng chính trị - pháp luật mà đến nay vẫn còn nhiều giá trị. Các
nhà tư tưởng Trung Quốc cổ đại đã cố gắng tìm kiếm những cách thức
nhằm cải biến trật tự hiện thời. Nổi bật là tư tưởng “vô vi” của Lão Tử và
tư tưởng dùng sức mạnh của pháp luật để chấn hưng đất nước của Hàn Phi
Tử.
Đầu tiên phải kể đến quan niệm về “Đạo” và “Vô vi” của Lão Tử
(người sáng lập ra Đạo giáo). Ông quan niệm pháp luật là do vua tạo ra, vì
thế nó là nguồn gốc của áp bức bóc lột và trái với quy luật tự nhiên, là
người bạn đồng hành của tàn bạo và độc đoán. Tuân thủ những quy luật tự
13
