Báo cáo " Hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh của các tổ chức có hoạt động ngân hàng trước yêu cầu thực hiện các cam kết quốc tế " ppt

nghiªn cøu - trao ®æi
t¹p chÝ luËt häc sè 11/2007 21






Viªn ThÕ Giang *
1. Pháp luật về cạnh tranh của các tổ
chức có hoạt động ngân hàng trong điều
kiện Việt Nam là thành viên của WTO
Với vai trò trung chuyển nguồn vốn của
nền kinh tế quốc dân, ngành ngân hàng đã
góp phần xứng đáng vào sự phát triển kinh tế
- xã hội của đất nước. Việc thực thi các cam
kết quốc tế đã và đang tác động đến hoạt
động của các tổ chức có hoạt động ngân hàng.
Theo đó, hoạt động của các tổ chức này sẽ
ngày càng mang tính cạnh tranh hơn. Do vậy,
các quy định pháp luật cạnh tranh của các
TCTD cũng phải chịu những tác động nhất
định của các cam kết quốc tế. Ở mức độ khái
quát, có thể đánh giá những tác động của việc
thực thi các cam kết quốc tế trong lĩnh vực
ngân hàng trên các khía cạnh sau đây:
Thứ nhất, hoạt động cạnh tranh của các
tổ chức có hoạt động ngân hàng sẽ ngày
càng gay gắt hơn. Theo cam kết thì các

TCTD nước ngoài được hoạt động tại Việt
Nam dưới hình thức văn phòng đại diện, chi
nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên
doanh hoặc ngân hàng 100% vốn nước
ngoài; công ti tài chính liên doanh hoặc công
ti tài chính 100% vốn nước ngoài; công ti
cho thuê tài chính liên doanh hoặc công ti
cho thuê tài chính 100% vốn nước ngoài.
Đóng góp của bên nước ngoài vào một ngân
hàng liên doanh hoạt động với tư cách là
ngân hàng thương mại không được vượt quá
50% vốn điều lệ của ngân hàng, trong khi đó,
phần vốn góp của bên nước ngoài vào một tổ
chức tín dụng phi ngân hàng liên doanh cần
phải đạt ít nhất là 30% vốn điều lệ. Tổng mức
cổ phần của các tổ chức và cá nhân nước
ngoài có thể được giới hạn ở mức 30% vốn
điều lệ của một ngân hàng thương mại cổ
phần Việt Nam trừ trường hợp pháp luật Việt
Nam hoặc cơ quan có thẩm quyền của Việt
Nam cho phép. Kể từ ngày 01/04/2007 các
TCTD nước ngoài được thành lập ngân hàng
100% vốn nước ngoài tại Việt Nam với các
ràng buộc về vốn. Với các cam kết đó, “các
ngân hàng đa quốc gia đang rất hoan hỉ với
tương lai và tiềm năng phát triển tại Việt
Nam vì có quá nhiều quả chín trong tầm tay
ở thị trường Việt Nam chưa được phát triển
đúng mức”
(1)

và người ta gọi đó là ma lực
kinh doanh ngân hàng.
(2)
Thực hiện các cam kết đó, Chính phủ đã
ban hành Nghị định số 22/2006/NĐ-CP về
hoạt động của chi nhánh, văn phòng đại diện,
ngân hàng liên doanh, ngân hàng 100% vốn
nước ngoài tại Việt Nam, Nghị định của Chính
phủ số 69/2007/NĐ-CP ngày 20/04/2007 về
việc nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần
của các ngân hàng thương mại Việt Nam,
* Giảng viên Học viện ngân hàng
Phân viện Phú Yên


nghiªn cøu - trao ®æi
22 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2007

Quyết định của Ngân hàng nhà nước Việt
Nam số 24/2007/QĐ-NHNN về quy chế cấp
phép thành lập ngân hàng thương mại cổ
phần. Đây là quy chế rất được mong đợi,
giúp giải quyết nhu cầu thành lập ngân hàng
đang rất lớn hiện nay.
Trong tương lai, hoạt động cạnh tranh
của các tổ chức có hoạt động ngân hàng trên
thị trường sẽ sôi động hơn, cạnh tranh không
chỉ ở phạm vi các hoạt động mà còn mở rộng
ra ở các lĩnh mới cam kết.
(3)

Chính điều này
đặt ra yêu cầu cho các TCTD trong nước
phải có những bước điều chỉnh chiến lược
kinh doanh, trước hết là củng cố thị trường,
cải thiện các dịch vụ đang cung cấp và từng
bước cung cấp thêm các dịch vụ mới để có
thể cạnh tranh được với các “ngân hàng
ngoại” với ưu thế về vốn, năng lực quản trị
điều hành, kinh nghiệm kinh doanh và đội
ngũ nhân viên chuyên nghiệp. Đồng thời,
các TCTD trong nước phải đẩy mạnh quá
trình tái cơ cấu, nâng cao tiềm lực tài chính,
kĩ năng quản trị điều hành.
Thứ hai, hoạt động cạnh tranh của các tổ
chức có hoạt động ngân hàng sẽ thực chất
hơn và trong cuộc cạnh tranh đó, đối thủ nào
mạnh sẽ giành chiến thắng. Các TCTD sẽ
phải phát huy những thế mạnh riêng có của
mình để khẳng định vị trí, uy tín, thương
hiệu. Các ưu đãi, bảo hộ cho các NHTM
quốc doanh cũng như các NHTM cổ phần
trong nuớc sẽ không còn nữa mà các NHTM
phải tự đứng vững trên đôi chân của mình.
Song hành với nó là những biến thái của các
hành vi cạnh tranh không lành mạnh sẽ tăng
lên, trong khi các quy định về cạnh tranh
trong lĩnh vực ngân hàng còn quá đơn giản.
Điều 16 Luật các TCTD năm 1997 quy
định: 1) Các tổ chức hoạt động ngân hàng được
hợp tác và cạnh tranh hợp pháp; 2) Nghiêm

cấm các hành vi cạnh tranh bất hợp pháp, gây
tổn hại đến việc thực hiện chính sách tiền tệ
quốc gia, an toàn hệ thống các TCTD và lợi
ích hợp pháp của các bên; 3) Các hành vi
cạnh tranh bất hợp pháp bao gồm:
- Khuyến mại bất hợp pháp;
- Thông tin sai sự thật làm tổn hại lợi ích
của TCTD khác và của khách hàng;
- Đầu cơ lũng đoạn thị trường tiền tệ,
vàng, ngoại tệ;
- Các hành vi cạnh tranh bất hợp pháp khác.
Đối chiếu các quy định của Luật các
TCTD và Luật cạnh tranh cho thấy còn có
nhiều khác biệt và như vậy khó có thể điều
chỉnh được hoạt động cạnh tranh của các tổ
chức có hoạt động ngân hàng. Khác với Luật
cạnh tranh các nước, Luật cạnh tranh của
nước ta quy định cả hai nội dung là hành vi
hạn chế cạnh tranh và cạnh tranh không lành
mạnh. Hành vi hạn chế cạnh tranh là hành vi
của doanh nghiệp làm giảm, sai lệch, cản trở
cạnh tranh trên thị trường bao gồm hành vi
thoả thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị
trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc
quyền và tập trung kinh tế. Hành vi cạnh
tranh không lành mạnh là hành vi cạnh tranh
của doanh nghiệp trong quá trình kinh doanh
trái với các chuẩn mực thông thường về đạo
đức kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có thể
gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước,

quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp
khác hoặc người tiêu dùng. Việc tiếp tục
khẳng định vị trí, vai trò của các ngân hàng
thương mại (NHTM) nhà nước giữ vị trí chủ


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 11/2007 23

o trờn th trng ti chớnh vụ hỡnh trung ó
to nờn v trớ khỏc bit gia NHTM nh
nc vi cỏc NHTM c phn, cỏc TCTD cú
vn u t nc ngoi ang hot ng trờn
th trng nc ta. Núi mt cỏch khỏc i,
hot ng cnh tranh ca cỏc t chc cú hot
ng ngõn hng theo quy nh ca Lut cỏc
TCTD cha i vo thc cht, vn cũn chu
s chi phi khỏ ln t phớa cỏc c quan cụng
quyn, vn cũn s phõn bit.
Th ba, hot ng cnh tranh ca cỏc t
chc cú hot ng ngõn hng cũn chu sc
ộp cnh tranh t th trng chng khoỏn. S
phỏt trin ca th trng chng khoỏn
(TTCK) nc ta thi gian qua cho thy nú ó
tr thnh kờnh huy ng vn hu hiu ca
nn kinh t. Nh vy, vi vai trũ l cỏc trung
gian ti chớnh, i vay cho vay ca cỏc
TCTD ó b mt i mt phn khụng nh
ngun vn nhn ri trong dõn c gi tit
kim vo ngõn hng. Bi l, gi õy, thay vỡ

gi tin vo ngõn hng ly lói thỡ h u
t vo TTCK vi kh nng sinh li cao hn
rt nhiu. Núi khỏc i, ngun vn huy ng
ca cỏc TCTD b hn ch v nu huy ng
vn trờn TTCK thỡ s chu tỏc ng rt ln
ca th trng ny.
Th t, hot ng cnh tranh ca cỏc t
chc cú hot ng ngõn hng s lm tng ri
ro cho cỏc TCTD trong nc, lm tng thờm
cỏc chi phớ giỏm sỏt v qun lớ ri ro. Mt
nghiờn cu ca t chc phỏt trin Liờn hp
quc - UNDP cho bit 45% khỏch hng l
doanh nghip v cỏ nhõn s chuyn sang vay
vn ca ngõn hng nc ngoi; 50% chn
dch v ngõn hng nc ngoi thay th v
50% cũn li s chn ngõn hng nc ngoi
gi tin, c bit l ngoi t.
Khụng nhng th, hng lot cỏc v mua
bỏn c phn ca cỏc NHTM c phn trong
nc ca cỏc nh u t nc ngoi, cỏc ngõn
hng nc ngoi
(4)
ó to iu kin thun li
cho cỏc nh u t nc ngoi thõm nhp vo
nhng th trng m h khú cú th vn ti
c, nht l th trng nụng thụn. Khi ó l
ch, cỏc nh u t nc ngoi d dng thõm
nhp, tỡm hiu th trng trong nc v nu
cỏc TCTD trong nc khụng tnh tỏo thỡ nguy
c b thụn tớnh v tht bi trong kinh doanh

l iu rt d xy ra.
Thc t th trng ngõn hng Vit Nam
t ra yờu cu l cn cú h thng giỏm sỏt
mnh cú th kim soỏt c th trng, th
nhng Lut giỏm sỏt hot ng ngõn hng
cũn ang trong k hoch xõy dng, hot ng
thanh tra ca Ngõn hng nh nc cng cha
ỏp ng c cỏc yờu cu ca thi i mi.
Rừ rng vi thc t ú thỡ nhng ri ro tim
n trong hot ng kinh doanh ngõn hng khú
cú th kim soỏt c. Khụng nhng th, cỏc
quy nh phỏp lut cnh tranh ca cỏc t chc
cú hot ng ng ngõn hng hin hnh cha
cú cỏc tiờu chớ ỏnh giỏ hnh vi cnh tranh
khụng lnh mnh v vn kim soỏt c
quyn. Cựng vi s phỏt trin ca nn kinh t
th trng, cỏc hot ng cnh tranh ca cỏc
ch th din ra ngy cng a dng, vi nhiu
bin thỏi tinh vi m nu khụng c kim
soỏt cht ch thỡ nú cú th gõy hi rt ln cho
xó hi. Lut cnh tranh nm 2004 v cỏc vn
bn hng dn thi hnh Lut ny ó cú quy
nh rt c th v cỏc hnh vi cnh tranh
khụng lnh mnh, cng nh cỏc tiờu chớ xỏc
nh c th i vi tng hnh vi. Tuy nhiờn,


nghiên cứu - trao đổi
24 tạp chí luật học số 11/2007

vic ỏp dng cỏc quy nh ny vo lnh vc
ngõn hng cũn nhiu khú khn, vớ d nh vn
bo mt thụng tin khỏch hng vi vic
cung cp thụng tin cho c quan qun lớ cnh
tranh; vn Hip hi ngõn hng n nh
mc lói sut cho cỏc thnh viờn vi vn ộp
buc trong kinh doanh.
2. Hon thin phỏp lut v cnh tranh
ca cỏc t chc cú hot ng ngõn hng trong
iu kin thc thi cỏc cam kt quc t
Theo d bỏo ca cỏc chuyờn gia v ti
chớnh ngõn hng, vic thc hin cỏc cam kt
khi gia nhp t chc thng mi th gii liờn
quan n lnh vc ti chớnh ngõn hng chc
chn s lm thay i th trng ti chớnh tin
t nc ta, trong ú hot ng cnh tranh gia
cỏc t chc cú hot ng ngõn hng s ngy
cng gay gt hn. iu ny ũi hi Nh nc
cn cú nhng bin phỏp giỳp cho hot ng
cnh tranh ca cỏc TCTD tuõn theo cỏc quy
lut th trng v quy nh ca phỏp lut. Phỏp
lut v cnh tranh ca cỏc t chc cú hot
ng ngõn hng cn phi th ch hoỏ cỏc quan
im ca ng v xõy dng v phỏt trin th
trng ti chớnh tin t. Din bin ca th
trng chng khoỏn thi gian gn õy cho
thy cỏc ngõn hng cng phi cnh tranh vi
th trng ny trong vic thu hỳt cỏc ngun
vn trong dõn c hot ng. T thc tin
ú, yờu cu hon thin cỏc quy nh phỏp lut

v cnh tranh ca cỏc t chc cú hot ng
ngõn hng l ht sc cn thit. Bi l:
- Cỏc quy nh v cnh tranh ca cỏc t
chc cú hot ng ngõn hng s to iu
kin thun li cho cỏc t chc ú c s
dng ti a cỏc ngun lc ca mỡnh ginh
li th cnh tranh trờn th trng;
- To c hnh lang phỏp lớ thng
nht cho hot ng cnh tranh ca cỏc t
chc cú hot ng ngõn hng phự hp vi
cỏc c im c thự ca lnh vc kinh
doanh nhy cm ny;
- Cỏc quy nh phỏp lut cnh tranh ca
cỏc t chc cú hot ng ngõn hng s xỏc
nh gii hn s can thip bng cỏc bin
phỏp hnh chớnh vo cỏc hot ng ca cỏc
t chc ny. Lut cnh tranh ó quy nh rt
c th, cỏc c quan nh nc khụng c
thc hin cỏc hnh vi sau cn tr hot
ng cnh tranh trờn th trng: 1) Buc
doanh nghip, c quan, t chc, cỏ nhõn phi
mua, bỏn hng hoỏ, cung ng dch v vi
doanh nghip c c quan ny ch nh, tr
hng hoỏ, dch v thuc lnh vc c quyn
nh nc hoc trong trng hp khn cp
theo quy nh ca phỏp lut; 2) Phõn bit i
x gia cỏc doanh nghip; 3) ẫp buc cỏc
hip hi ngnh ngh hoc cỏc doanh nghip
liờn kt vi nhau nhm loi tr, hn ch, cn
tr cỏc doanh nghip khỏc cnh tranh trờn th

trng; 4) Cỏc hnh vi khỏc cn tr hot
ng cnh tranh hp phỏp ca doanh nghip.
Hon thin cỏc quy nh phỏp lut v
cnh tranh ca cỏc t chc cú hot ng
ngõn hng phi bo m nhng nguyờn tc,
nhng yờu cu nht nh. Cỏc nguyờn tc,
yờu cu ú l:
- Thc hin cỏc mc tiờu kinh t, xó hi
nh tng trng kinh t, kim ch lm phỏt,
gii quyt vic lm;
- Bo m an ninh cho nn kinh t, trỏnh
xy ra cỏc cuc khng hong ngõn hng, bi
l, ngõn hng c coi l doanh nghip nhy
cm vi nhng bin ng ca nn kinh t;


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 11/2007 25

- Th ch hoỏ quan im ca ng v
xõy dng th trng ti chớnh tin t, tuõn
theo quy lut ca th trng; thc thi tt cỏc
cam kt quc t v dch v ngõn hng;
- Cựng vi Ngõn hng nh nc thc thi
chớnh sỏch tin t quc gia;
- Bo m s i x cụng bng gia cỏc
nh u t kinh doanh ngõn hng;
- Tụn trng quyn t do kinh doanh, tớnh
t ch, t chu trỏch nhim ca cỏc TCTD,
trỏnh can thip bng cỏc bin phỏp hnh chớnh

khụng cn thit vo hot ng ca cỏc TCTD;
- Bo m tớnh hiu lc, hiu qu ca cỏc
quy nh phỏp lut cnh tranh trong thc tin.
Theo chỳng tụi, hon thin cỏc quy
nh phỏp lut v cnh tranh ca cỏc t chc
cú hot ng ngõn hng trong giai on hin
nay cn tp trung vo mt s gii phỏp c
bn sau õy:
Th nht, v v trớ ca phỏp lut v cnh
tranh ca cỏc t chc cú hot ng ngõn
hng so vi cỏc quy nh ca phỏp lut cnh
tranh: Vn ny cn thng nht rng cỏc
quy nh ca Lut cnh tranh c coi l
nhng nguyờn tc chung nht iu chnh
hot ng cnh tranh ca cỏc doanh nghip
trờn th trng. Khi no trong Lut cnh
tranh khụng cú quy nh hoc cn cú nhng
quy nh chi tit, c th i vi tng lnh
vc c thự (chuyờn ngnh) thỡ trong cỏc
vn bn phỏp lut chuyờn ngnh ú cn cú
cỏc quy nh c th hoỏ Lut cnh tranh
phự hp vi cỏc yờu cu ca ngnh mỡnh.
Bi l, khi nghiờn cu cỏc quy nh ca
Lut cnh tranh dng nh khụng cú quy
nh no phõn bit gia doanh nghip
sn xut hng hoỏ v doanh nghip cung
ng dch v. Trong khi ú, bn thõn hot
ng sn xut hng hoỏ, cung ng dch v
trong kinh doanh ỏnh giỏ doanh nghip
cú vi phm Lut cnh tranh hay khụng thỡ

cỏc tiờu chớ ỏnh giỏ khụng phi lỳc no
cng ging nhau.
Th hai, cn cú quy nh v s phi hp
gia Cc qun lớ cnh tranh (B cụng thng)
v Ngõn hng nh nc Vit Nam trong vic
qun lớ hot ng cnh tranh ca cỏc t chc
cú hot ng ngõn hng. S phi hp ny
trc ht l bo m s thng nht qun lớ
hot ng cnh tranh, sau ú l to iu kin
thun li cho Cc qun lớ cnh tranh tin hnh
cỏc hot ng iu tra cỏc v vic cnh tranh
liờn quan n hnh vi hn ch cnh tranh v
cnh tranh khụng lnh mnh phỏt sinh trong
hot ng ngõn hng. Ch khi cú s phi hp
gia c quan qun lớ cnh tranh vi Ngõn
hng nh nc Vit Nam thỡ mi cú th bo
m c s phỏt trin ca ngnh ngõn hng
phự hp vi cỏc nguyờn tc ó c quy nh
trong Lut cnh tranh, gúp phn vo vic duy
trỡ mụi trng cnh tranh cụng bng, lnh
mnh, khụng phõn bit i x gia cỏc t
chc cú hot ng ngõn hng.
S phi hp gia Cc qun lớ cnh tranh
vi Ngõn hng nh nc Vit Nam cn tp
trung vo cỏc ni dung sau õy:
- Xỏc nh cỏc tiờu chớ ỏnh giỏ th no
l hnh vi cnh tranh khụng lnh mnh; cỏc
bin phỏp giỏm sỏt cỏc t chc cú hot ng
ngõn hng trong vic tuõn th Lut cnh tranh;
- Bin phỏp bo m an ton hot ng,

bớ mt kinh doanh ca cỏc t chc ny khi iu
tra cỏc v vic cnh tranh, tp trung vo vn
cung cp thụng tin v bo mt thụng tin;
Th ba, sa i iu 16 Lut cỏc TCTD
hin hnh. õy c coi l vn ht sc


nghiên cứu - trao đổi
26 tạp chí luật học số 11/2007

cp bỏch hin nay, vỡ nú liờn quan trc tip
n vic iu chnh hot ng cnh tranh ca
cỏc TCTD. Theo chỳng tụi cỏc quy nh v
cnh tranh ca cỏc t chc cú hot ng
ngõn hng l s th ch hoỏ cỏc quy nh ca
phỏp lut cnh tranh vo lnh vc cú tớnh
cht c thự, nh hng trc tip n vic
thc thi chớnh sỏch kinh t xó hi ca Nh
nc. Do vy, khi xem xột, sa i iu 16
Lut cỏc TCTD cn xem xột n nhng nh
hng ca cỏc yờu cu an ton h thng, vai
trũ ch o ca cỏc NHTM nh nc, vn
tp trung trong hot ng ngõn hng (trong
khi ú xu hng ny li ang din ra ph
bin v cũn c coi l mt cụng c cnh
tranh hu hiu trong tin trỡnh hi nhp kinh
t quc t)Vic sa i cỏc quy nh phỏp
lut cnh tranh ca cỏc t chc cú hot ng
ngõn hng theo hng:
- Xõy dng mt chng riờng trong Lut

cỏc TCTD sa i quy nh v cnh tranh
trong hot ng ngõn hng;
- Quy nh cỏc nguyờn tc chung nht ca
hot ng cnh tranh ca cỏc t chc cú hot
ng ngõn hng va bo m quyn t do
hot ng ca cỏc TCTD, va bo m c
vic thc thi chớnh sỏch tin t quc gia;
- B quy nh va hp tỏc v cnh
tranh nh cỏc quy nh hin hnh;
- Cú cỏc quy nh v tiờu chớ xỏc nh
hnh vi cnh tranh khụng lnh mnh phự
hp vi Lut cnh tranh v cỏc yờu cu c
thự ca hot ng ngõn hng nh ri ro,
mc phn ng dõy chuyn, vn bo
m an ton h thng ngõn hng
Th t, ngõn hng tin hnh r soỏt
loi b cỏc quy nh khụng phự hp vi Lut
cnh tranh, nht l s phõn bit i x gia
t chc hot ng ngõn hng trong nc v
t chc hot ng ngõn hng nc ngoi phự
hp vi l trỡnh m ca lnh vc ti chớnh.
Trc ht, v quyn t do cnh tranh trong
khuụn kh lut phỏp cho phộp, Lut cnh
tranh quy nh doanh nghip c t do kinh
doanh trong phm vi phỏp lut cho phộp.
Nh nc bo h quyn cnh tranh hp phỏp
trong kinh doanh. Trong cỏc cam kt khi gia
nhp WTO, k t ngy 1/4/2007, cỏc nh
u t nc ngoi c phộp thnh lp ngõn
hng 100% vn nc ngoi hot ng kinh

doanh ngõn hng. Theo l trỡnh m ca lnh
vc dch v ngõn hng thỡ cỏc chi nhỏnh
ngõn hng nc ngoi ti Vit Nam cng
c nhn tin gi bng Vit Nam ng
Trờn c s cỏc cam kt ny, khi sa i cỏc
quy nh phỏp lut v t chc v hot ng
ngõn hng, theo chỳng tụi cn tp trung vo
mt s vn c th sau:
- Xỏc nh phm vi iu chnh ca Lut
cỏc TCTD (sa i) l ỏp dng i vi cỏc
nh u t trong nc, nh u t nc
ngoi cú hot ng ngõn hng;
- Thng nht cỏc quy nh v gia nhp
th trng ca cỏc nh u t. Hin nay, cỏc
quy nh v gia nhp th trng ca cỏc ngõn
hng thng mi trong nc c quy nh
(Xem tip trang 69)

(1).Xem: Th trng ngõn hng Vit Nam,

(2).Xem: Ma lc kinh doanh ngõn hng,

(3).Xem: Cam kt cỏc dch v ngõn hng,

(4).Xem: Nguyn c Nhỡn li hp tỏc gia ngõn
hng trong nc v nc ngoi