Báo cáo "Một số vấn đề về đối tượng áp dụng chế độ tuyển dụng vào biên chế nhà nước " pptx

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 11


ThS. Nguyễn Hữu Chí *
uyển dụng vào biên chế (TDVBC)
nhà nớc là hình thức tuyển dụng
đợc áp dụng phổ biến ở nớc ta.
Trong thời kì kinh tế tập trung bao cấp,
TDVBC gần nh là biện pháp huy động
lao động duy nhất nhằm đảm bảo nhu cầu
lao động không chỉ cho cơ quan, xí
nghiệp, công, nông, lâm trờng của Nhà
nớc mà còn giải quyết nhu cầu nhân sự
cho các tổ chức chính trị - x hội. Các
văn bản pháp luật quy định chế độ
TDVBC thời kì đó là Nghị định số 24/CP
ngày 13/13/1963 ban hành Điều lệ tạm
thời về tuyển dụng và cho thôi việc đối
với công nhân, viên chức nhà nớc và
một số văn bản hớng dẫn. Sự áp dụng
chế độ này là cần thiết trong giai đoạn đất
nớc phải tập trung tài lực, vật lực cho
cuộc chiến tranh chống Mĩ cứu nớc. Tuy
nhiên, sau khi miền Nam đợc giải
phóng, đất nớc đợc thống nhất, việc
tiếp tục duy trì TDVBC nh là hình thức
tuyển dụng độc nhất trong quá trình
tuyển chọn và thu hút lao động đ gây ra

những bất cập và mâu thuẫn hơn trong
việc sắp xếp lao động và giải quyết việc
làm cho x hội. Bởi vì, trong thời kì kinh
tế kế hoạch hóa tập trung, quan hệ lao
động diễn ra chủ yếu giữa Nhà nớc và
ngời lao động (quan hệ trực tiếp) theo
phơng thức tuyển dụng suốt đời và đợc
kế hoạch hóa bằng các chỉ tiêu biên chế
đợc duyệt. Theo phơng thức này,
không có cơ sở để chấm dứt quan hệ với
ngời lao động dới góc độ quan hệ lao
động với đúng bản chất và nội dung kinh
tế của nó. Ngời lao động và ngời sử
dụng lao động đều là chủ, chế độ giám
đốc và thủ trởng chỉ tồn tại trên danh
nghĩa. Chính vì vậy mà lực lợng công
nhân viên chức thời gian này tăng lên
không ngừng, kết quả là số lợng biên
chế phình lên nhanh chóng nhng chất
lợng lại không đáp ứng đợc yêu cầu
công tác.
Từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI, tiếp
đến là các đại hội VII, VIII, kiên trì với
đờng lối đổi mới và phát triển nền kinh
tế thị trờng theo định hớng x hội chủ
nghĩa, chúng ta đ tạo điều kiện để phát
huy khả năng của các thành phần kinh tế
nên nhu cầu sử dụng lao động của x hội
gia tăng nhanh chóng. Do đó, sự đa dạng
hóa các hình thức tuyển dụng lao động

nhằm đáp ứng đòi hỏi của x hội là tất
yếu khách quan. Từ đây, đặt ra vấn đề
cần phân định ranh giới, xác định rõ ràng
phạm vi, đối tợng áp dụng cho từng hình
thức tuyển dụng lao động.
Hiện nay, theo quy định của một số
văn bản pháp luật nh Pháp lệnh cán bộ,
công chức ngày 26/2/1998 và các văn bản
hớng dẫn pháp lệnh này nh Nghị định
số 96/CP, Nghị định số 97/CP ngày
17/11/1998 và Nghị định số 198/CP ngày
31/12/1994 hớng dẫn thực hiện một số
quy định về hợp đồng lao động của Bộ
luật lao động thì đối tợng áp dụng chế
độ TDVBC đ rõ ràng hơn.
Trớc hết, chế độ TDVBC đợc áp
dụng để tuyển dụng công chức nhà nớc.
Đây là đối tợng chủ yếu của chế độ
TDVBC. Về bản chất, công chức nhà
nớc cũng là ngời lao động đi làm trớc
T

* Giảng viên Khoa pháp luật kinh tế
Trờng đại học luật Hà Nội


nghiên cứu - trao đổi
12 - Tạp chí luật học

hết với mục đích để có thu nhập nuôi

sống mình và gia đình. Tuy nhiên, công
chức nói chung có t cách và địa vị pháp
lí đặc biệt. Đó là khi làm việc, họ trực
tiếp hoặc gián tiếp nhân danh công
quyền. Nói cách khác, khi thực hiện quan
hệ lao động, ở góc độ nhất định họ thể
hiện quyền lực nhà nớc.
Do đó, khi tham gia quan hệ lao động
với t cách là công chức nhà nớc, ngoài
những đòi hỏi về chuyên môn, nghiệp vụ
công dân còn phải đáp ứng những yêu
cầu về phẩm chất chính trị, t cách đạo
đức. Vì vậy, trên thế giới nói chung và ở
nớc ta nói riêng thờng áp dụng chế độ
tuyển dụng, sự đi ngộ, đối xử đặc biệt
với công chức nhà nớc.
Ngoài công chức nhà nớc, chế độ
TDVBC còn đợc áp dụng để tuyển chọn
ngời lao động vào làm việc trong các tổ
chức chính trị, chính trị - x hội đợc Nhà
nớc quản lí biên chế, thành viên hội
đồng quản trị, tổng giám đốc, phó tổng
giám đốc, giám đốc, phó giám đốc, kế
toán trởng và những cán bộ quản lí khác
trong doanh nghiệp nhà nớc
(1)

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi
chủ yếu đề cập một số đối tợng áp dụng
chế độ TDVBC nói trên.

Trớc hết là đối với các đối tợng
thuộc tổ chức chính trị và tổ chức chính
trị - x hội. Hệ thống các tổ chức chính trị
và chính trị - x hội ở nớc ta đợc tổ
chức thống nhất bao gồm: Đảng cộng sản
Việt Nam, Mặt trận tổ quốc Việt Nam,
công đoàn, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ
Chí Minh, Hội phụ nữ Việt Nam T
cách và địa vị pháp lí của các tổ chức này
đ đợc văn bản pháp lí cao nhất (Hiến
pháp 1992) của Nhà nớc ta ghi nhận.
Xét về mặt bản chất, các tổ chức chính trị
và tổ chức chính trị - x hội ra đời trên cơ
sở tự nguyện của các thành viên, hoạt
động nhân danh tổ chức mình nhằm thỏa
mn các nhu cầu có tính nội bộ. Do đó,
hiện nay ở hầu hết các nớc trên thế giới
nói chung kinh phí hoạt động của các tổ
chức x hội trong đó kể cả chi phí liên
quan đến đảm bảo nguồn nhân lực cho
hoạt động của tổ chức x hội đều phải do
các tổ chức đó tự trang trải thông qua sự
đóng góp của các thành viên và các
nguồn thu nhập khác chứ không phải từ
ngân sách nhà nớc. Tuy nhiên, ở các
nớc x hội chủ nghĩa trớc đây và ở
nớc ta nói riêng, ngoài tính chất x hội,
các tổ chức x hội nói trên còn là những
tổ chức chính trị trong hệ thống tổ chức
chính trị - x hội thống nhất, đợc pháp

luật ghi nhận. Chính với khía cạnh chính
trị này tạo ra vị thế đặc biệt cho các tổ
chức nói trên trong sinh hoạt đời sống
chính trị - x hội. Vì vậy, hoạt động của
các tổ chức này đợc Nhà nớc bao cấp
tơng đối toàn diện về kinh phí. Điều này
đợc cắt nghĩa bởi những lí do sau đây:
Thứ nhất, các tổ chức chính trị x hội
ở nớc ta hoạt động không chỉ nhân danh
tổ chức mình hay chỉ vì những nhiệm vụ
riêng mà còn nhằm tuyên truyền, vận
động, giám sát việc thực hiện các đờng
lối, chủ trơng của Nhà nớc. Thực tế,
các tổ chức chính trị - x hội có vai trò rất
quan trọng trong việc hoạch định, xây
dựng cũng nh thực hiện kế hoạch phát
triển kinh tế, x hội ở địa phơng cũng
nh trong phạm vi toàn quốc. Có thể nói,
hoạt động của các tổ chức chính trị - x
hội có mối quan hệ rất gần gũi và mật
thiết với việc thực hiện các chức năng,
nhiệm vụ, mục tiêu của Nhà nớc.
Thứ hai, với cơ chế tổ chức chính trị
nhất nguyên, cơ cấu hệ thống tổ chức
chính trị - x hội của nớc ta đợc hình
thành theo chiều dọc dới sự lnh đạo của
Đảng cộng sản Việt Nam, đây là đảng
cầm quyền và là tổ chức chi phối về
đờng lối chính trị, t tởng đối với hoạt
động của tất cả các tổ chức chính trị - x

hội khác. Rõ ràng, để đảm bảo cơ chế
một đảng lnh đạo trong điều kiện có sự
hiện diện nhiều tổ chức chính trị - x hội


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 13

thì việc chi phối về mặt kinh tế thông qua
đó tạo sự ảnh hởng về mặt chính trị
trong hoạt động của các tổ chức chính trị
- x hội từ đảng cầm quyền là một trong
những cơ sở quan trọng cho sự tồn tại của
cơ chế này nhằm ngăn ngừa sự đa nguyên
về chính trị.
Tóm lại, xét về mặt nguyên tắc, cũng
nh lịch sử của vấn đề thì hiện nay và
trong tơng lai, hoạt động của các tổ chức
chính trị - x hội ở nớc ta nói chung và
lĩnh vực tuyển dụng lao động nói riêng ít
nhiều cần đợc Nhà nớc bao cấp về kinh
phí. Tuy nhiên, trong điều kiện của nền
kinh tế thị trờng quan điểm nói trên cần
đợc xem xét và áp dụng với sự đổi mới
rất lớn về mặt nội dung và phạm vi. Nếu
nh trớc đây tất cả những ngời lao
động làm việc trong các tổ chức chính trị
- x hội đều thông qua chế độ TDVBC,
đợc Nhà nớc đảm bảo toàn bộ quyền
lợi và chế độ thì hiện nay đối tợng làm

việc trong các tổ chức chính trị - x hội
thiết lập quan hệ thông qua hình thức
TDVBC với quy mô rất hạn chế. Cụ thể
chỉ bao gồm những ngời làm nhiệm vụ
chuyên trách trong các tổ chức chính trị -
x hội (kể cả ở các doanh nghiệp). Nh
vậy, bên cạnh việc áp dụng để tuyển chọn
công chức nhà nớc thì chế độ TDVBC ở
nớc ta còn đợc áp dụng cho một số đối
tợng thuộc tổ chức chính trị - x hội.
Tuy nhiên, theo quan điểm của chúng tôi,
mặc dù cơ sở phát sinh quan hệ lao động
đều là hình thức TDVBC nhng những
ngời thuộc tổ chức chính trị - x hội
trong trờng hợp này chỉ nên coi họ có t
cách pháp lí nh là công chức chứ không
phải là công chức nhà nớc. Phần công
chức của họ thể hiện ở sự đảm bảo của
Nhà nớc về quyền lợi, chế độ đối với họ
trong quá trình làm việc giống nh công
chức (tiền lơng, thời giờ làm việc, nghỉ
ngơi, bảo hiểm x hội ) song không thể
coi họ là công chức nhà nớc bởi lẽ công
chức làm việc nhằm thực hiện chức năng,
nhiệm vụ nhà nớc, thực hiện công
quyền. Còn những đối tợng thuộc tổ
chức chính trị - x hội về bản chất họ làm
việc nhân danh tổ chức mình. Nói cách
khác, mặc dù cùng hình thức pháp lí phát
sinh quan hệ lao động song địa vị pháp lí

của những đối tợng này khi thực hiện
quan hệ lao động là khác nhau: Một bên
nhân danh công quyền, một bên nhân
danh tổ chức mình. Quan điểm trên cho
phép chúng ta dung hòa đợc các yêu cầu
về mặt khoa học quản lí hành chính, lao
động với những yêu cầu có tính lịch sử và
thực tiễn ở nớc ta, từ đó lí giải đợc vì
sao khác với nhiều quốc gia, ở nớc ta -
hình thức TDVBC không chỉ áp dụng với
công chức nhà nớc mà còn áp dụng với
một số đối tợng thuộc tổ chức chính trị -
x hội.
Chế độ TDVBC còn đợc áp dụng với
các chức danh thành viên hội đồng quản
trị, giám đốc (tổng giám đốc), phó giám
đốc (phó tổng giám đốc), kế toán trởng
trong doanh nghiệp nhà nớc. Nh vậy,
khác với các doanh nghiệp khác là mọi
đối tợng tham gia quan hệ lao động đều
có thể hình thành quan hệ thông qua chế
độ hợp đồng lao động, với doanh nghiệp
nhà nớc ba chức danh giám đốc, phó
giám đốc, kế toán trởng phải là ngời
của Nhà nớc, đợc Nhà nớc bổ nhiệm
giữ các trọng trách đó. Theo chúng tôi cơ
chế bổ nhiệm này đợc áp dụng vì những
yêu cầu sau đây:
Thứ nhất, khi tham gia kinh doanh,
doanh nghiệp nhà nớc sử dụng số lợng

tài sản nhất định thuộc sở hữu nhà nớc.
Về nguyên tắc, khối tài sản này chịu rủi
ro (thua lỗ, phá sản) nh bất cứ loại tài
sản nào khác song Nhà nớc với t cách
là chủ sở hữu có trách nhiệm bảo toàn
khối tài sản đó. Chính vì vậy, khi kinh
doanh để duy trì và phát triển khối tài sản
của Nhà nớc, đặc biệt trong điều kiện
nền kinh tế thị trờng, Nhà nớc cần phải
có những ngời của mình có đủ năng lực,


nghiên cứu - trao đổi
14 - Tạp chí luật học

phẩm chất, chuyên môn, nghiệp vụ
tham gia lnh đạo doanh nghiệp.
Thứ hai, chúng ta phát triển nền kinh
tế thị trờng theo định hớng x hội chủ
nghĩa, trong đó các thành phần kinh tế
đều bình đẳng trớc pháp luật, kinh tế
quốc doanh đóng vai trò chủ đạo. Đây là
mô hình kinh tế thị trờng mới, cha có
tiền lệ trong lịch sử, vì vậy tính x hội
chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trờng
mới chỉ là lí thuyết, thể hiện qua chủ
trơng, đờng lối phát triển kinh tế của
Đảng và Nhà nớc ta. Do đó, ở khía cạnh
này, trọng trách của doanh nghiệp nhà
nớc rất lớn. Chúng cần phải tạo ra đợc

diện mạo của doanh nghiệp trong nền
kinh tế thị trờng theo định hớng x hội
chủ nghĩa, tức nó phải là các doanh
nghiệp mẫu mực không chỉ trong lĩnh vực
kinh doanh đợc thể hiện qua tốc độ tăng
trởng, năng suất, chất lợng, hiệu quả
mà còn gơng mẫu trong việc thực hiện
pháp luật, thực hiện trách nhiệm của
doanh nghiệp đối với Nhà nớc, với x
hội (thông qua nghĩa vụ thuế, bảo vệ môi
trờng, tham gia giải quyết các vấn đề x
hội ) với việc đảm bảo các quyền và lợi
ích hợp pháp của ngời lao động trong
quan hệ lao động.
Nh vậy, vai trò và trách nhiệm của
doanh nghiệp nhà nớc trong nền kinh tế
thị trờng theo định hớng x hội chủ
nghĩa là rất quan trọng và nặng nề. Trọng
trách của chúng không chỉ thuần túy về
mặt kinh tế - x hội mà nó còn là sự kiểm
nghiệm thực tế cho sự tồn tại và phát triển
bền vững của mô hình kinh tế thị trờng
theo định hớng x hội chủ nghĩa. Đây
cũng chính là những cơ sở lí luận cho
việc duy trì chế độ bổ nhiệm các chức
danh lnh đạo doanh nghiệp nhà nớc.
Tuy nhiên, hiện nay cũng có quan
điểm cho rằng, đối với doanh nghiệp nhà
nớc, nên chăng áp dụng cơ chế thuê
giám đốc nh bất cứ doanh nghiệp nào

khác trong thị trờng. Quan điểm này
xuất phát từ hai lí do sau:
Thứ nhất, sau hơn 10 năm xây dựng
và phát triển nền kinh tế theo mô hình
kinh tế thị trờng, mặc dù chúng ta đạt
đợc rất nhiều thành tựu lớn lao song
riêng với các doanh nghiệp nhà nớc tuy
có nhiều u thế nhng tốc độ phát triển
còn chậm, tình trạng trì trệ và thua lỗ còn
phổ biến (nhất là các doanh nghiệp nhà
nớc ở địa phơng). Đặc biệt tình trạng
để thất thoát tài sản doanh nghiệp nhà
nớc dới dạng này, dạng khác là rất
trầm trọng. Các vụ án hình sự lớn về tội
phạm kinh tế xảy ra trong thời gian gần
đây có thể nói ít nhiều đều liên quan đến
doanh nghiệp nhà nớc. Nh vậy, sự
mong muốn, đòi hỏi của Đảng, Nhà nớc
và nhân dân với doanh nghiệp nhà nớc là
rất lớn khi chúng ta quyết định phát triển
nền kinh tế theo mô hình kinh tế thị
trờng song rất tiếc sự đáp ứng từ các
doanh nghiệp thực tế mấy năm qua còn
nhiều hạn chế. Tất nhiên, có nhiều lí do
khác nhau nhng phải chăng có nguyên
nhân từ vấn đề tuyển dụng, bổ nhiệm
giám đốc, cơ chế trách nhiệm, sự ràng
buộc - đặc biệt với tài sản của doanh
nghiệp nhà nớc ở đây còn lỏng lẻo, cha
rõ ràng và thiếu chặt chẽ.

Thứ hai, xuất phát từ một trong những
yêu cầu của nền kinh tế thị trờng, đó là
vấn đề cạnh tranh. Hiện nay, với cơ chế
bổ nhiệm các chức danh lnh đạo trong
doanh nghiệp nhà nớc mà thông thờng
là từ những ngời thuộc đối tợng
TDVBC (về mặt pháp lí Nhà nớc có thể
bổ nhiệm các chức danh này đối với
những ngời làm hợp đồng lao động
nhng thực tế rất hn hữu xảy ra), các
chức vụ lnh đạo này thờng có tính ổn
định và thời hạn đảm đơng chức vụ
không hạn chế trong khi tất cả những đối
tợng lao động khác của doanh nghiệp
nhà nớc thực hiện quan hệ lao động theo
chế độ hợp đồng lao động nên thực tế các
chức vụ lnh đạo này đối với họ là rất xa vời


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học - 15

nếu không muốn nói là không tởng. Do đó,
nó hạn chế phần nào sự phấn đấu, học tập,
trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ, phẩm chất
để vơn lên của ngời lao động. Nh vậy, cơ
chế tuyển dụng, bổ nhiệm hiện hành của
doanh nghiệp nhà nớc ít nhiều làm giảm sự
cạnh tranh trong quan hệ lao động của doanh
nghiệp nhà nớc.

Tuy nhiên, trong khi chờ đợi việc áp
dụng thử nghiệm và đánh giá hiệu quả
của cơ chế thuê giám đốc thì hiện tại chế
độ bổ nhiệm các chức danh lnh đạo
doanh nghiệp nhà nớc vẫn còn đợc tiếp
tục áp dụng. Hơn nữa, không phải doanh
nghiệp nhà nớc nào cũng có thể áp dụng
cơ chế thuê giám đốc. Tuy nhiên, cũng
cần xem lại cách thức và cơ chế áp dụng
chế độ bổ nhiệm hiện hành. Theo quan
điểm của chúng tôi, khi bổ nhiệm các
chức danh lnh đạo doanh nghiệp, ngoài
những tiêu chuẩn về năng lực chuyên
môn, phẩm chất, uy tín, cần tạo môi
trờng pháp lí thuận tiện, cơ chế ràng
buộc chặt chẽ, cụ thể trách nhiệm và
quyền lợi của họ. Thực tế là những ngời
giữ vị trí lnh đạo doanh nghiệp nhà nớc
thờng có thu nhập cao bất kể doanh
nghiệp đó hoạt động có hiệu quả hay
không. Rõ ràng ở đây cơ chế trách nhiệm
và quyền lợi trong doanh nghiệp nhà nớc
là có vấn đề. Nếu không kịp thời chấn
chỉnh sẽ dễ dàng triệt tiêu động lực phát
triển doanh nghiệp đồng thời làm đảo lộn
các thang giá trị đánh giá năng lực phẩm
chất cũng nh sự cống hiến của những
ngời giữ cơng vị lnh đạo doanh nghiệp
nhà nớc. Chính vì vậy, rất cần thiết phải
thể chế hóa chi tiết và cụ thể trách nhiệm

cũng nh quyền lợi của giám đốc doanh
nghiệp nhà nớc, không nên chỉ quy định
chung chung nh hiện nay.
Tóm lại, hình thức TDVBC đ, đang
và sẽ còn là hình thức tuyển dụng lao
động quan trọng ở nớc ta bởi kết quả
của nó là sự tạo lập nên hệ thống đội ngũ
công chức nhà nớc có đủ phẩm chất và
năng lực, có khả năng thực thi nhiệm vụ,
chức năng của Nhà nớc. Mặt khác, chế
độ TDVBC còn đáp ứng nhu cầu về bộ
phận nhân lực chủ yếu và quan trọng nhất
của các tổ chức chính trị - x hội đ đợc
Nhà nớc thừa nhận và xác định chỉ tiêu
biên chế. Đây vừa là sự công nhận vai trò,
vị trí, công lao đồng thời cũng là đòi hỏi
sự chung sức cống hiến, đóng góp của
các tổ chức chính trị - x hội vào tiến
trình phát triển kinh tế - chính trị - x hội
chung của đất nớc. Hơn nữa, chế độ
TDVBC còn là cơ sở để Nhà nớc bổ
nhiệm những ngời u tú vào vị trí lnh
đạo trong bộ phận quan trọng giữ vai trò
chủ đạo của nền kinh tế quốc dân là các
doanh nghiệp nhà nớc. Ngoài ra, chế độ
TDVBC còn đợc áp dụng với một số đối
tợng làm việc trong lực lợng vũ trang,
chức vụ dân cử. Chính với ý nghĩa nh
vậy, trong phạm vi bài viết này chúng tôi
đa ra một vài ý kiến trao đổi về một số

đối tợng thuộc chế độ TDVBC với mong
muốn nhằm củng cố, hoàn thiện hơn nữa
chế độ TDVBC với t cách là công cụ
pháp lí hữu hiệu giúp Nhà nớc lựa chọn
đợc những ngời lao động có trình độ
chuyên môn, phẩm chất đạo đức tốt để
thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của
Nhà nớc một cách công bằng, chính
trực, vô t và trong sáng./.

(1).Xem: Pháp lệnh cán bộ, công chức 26/2/1998.