Tóm tắt luận án tiến sĩ quan hệ quốc tế nhân tố kinh tế trong quá trình hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của mỹ ở khu vực châu á – thái bình dương (2009 2020)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NGOẠI GIAO

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
------------------

NGUYỄN HÙNG SƠN

NHÂN TỐ KINH TẾ TRONG QUÁ TRÌNH
HOẠCH ĐỊNH VÀ TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH ĐỐI
NGOẠI CỦA MỸ Ở CHÂU Á – THÁI BÌNH DƢƠNG
(2009-2020)

Chuy n ng nh: Qu n h qu

t

M s : 9 31 02 06

T

T T U N ÁN TIẾN S

Hà Nội - 2021


Cơng trình được hồn thành tại: Học vi n Ngoại giao

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Hạnh

Phản bi n 1: TS. Nguyễn Tuấn Vi t, Họ vi n Ngoại gi o

Phản bi n 2: PGS.TS. Bùi Th nh N m, ĐHKHXHNV, ĐHGQHN

Phản bi n 3: PGS.TS. Cù Chí Lợi, Vi n Nghi n ứu Châu Mỹ,
Vi n HLKHXHVN

Luận án sẽ được bảo v trước Hội đồng chấm luận án cấp Học vi n
họp tại Học vi n Ngoại giao.
Vào hồi

giờ

ng y tháng

năm 2021

Có thể tìm hiểu luận án tại
- Thư vi n Qu

gi

- Thư vi n Họ vi n Ngoại gi o


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Lị h sử phát triển ủ qu n h qu
thấy, kinh t

t từ thời ận đại đ n n y ho

ó tá động qu n trọng trong quá trình hoạ h định v triển

kh i hính sá h đ i ngoại ủ

á qu

gi nói ri ng v qu n h qu

nói hung. Sự phát triển ủ nền kinh t mỗi qu
đ n sứ mạnh, tiềm lự

t

gi

ó tá động to lớn

ũng như hính sá h ủ qu

gi đó tr n tổng

thể á lĩnh vự như hính trị - ngoại gi o, n ninh, qu
Mỹ, si u ường ó ảnh hưởng lớn mạnh nhất v

phịng. Nướ

ũng l nền kinh t lớn

nhất tr n th giới, ũng không phải l một ngoại l .
Trong gi i đoạn kể từ năm 2009 đ n 2020, nước Mỹ với những
bi n động to lớn về kinh t đ

ó những điều chỉnh, th y đổi về đường

l i đ i ngoại với khu vực Châu Á – Thái Bình Dương nói ri ng. Kể từ
đầu th kỉ XXI đ n nay, Châu Á – Thái Bình Dương đ dần khẳng
định vị th của một khu vực phát triển năng động nhất th giới. Chính
phủ Mỹ đ

gắng dung hịa tiềm năng kinh t , nhu cầu phát triển

kinh t - thương mại với những m i quan tâm chi n lược mang tính
tồn cầu củ nước Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương, với mục tiêu vừa
thú đẩy quan h hợp tác với á nước trong khu vực, vừa kiềm ch sự
trỗi dậy của Trung Qu , ường qu

đ ng đe dọa vị trí s một của Mỹ

ở Châu Á – Thái Bình Dương. B n ạnh các y u t về chính trị, an
ninh được thảo luận lâu nay, m i quan h giữa nhân t kinh t đ i với
sự điều chỉnh chính sách của Mỹ với khu vực dưới thời Tổng th ng B.
Obama (2009-2016) và D. Trump (2017-2020) rất cần được nghiên
cứu tổng thể, thấu đáo. Tr n ơ sở đó, nghi n ứu sinh lựa chọn vấn đề
“Nhân tố kinh tế trong quá trình hoạch định và triển khai chính sách
đối ngoại của Mỹ ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (2009-2020)”
l m đề tài cho luận án ti n sĩ ủa mình.

2
2. ịch sử nghiên cứu vấn đề:
Tổng hợp lị h sử nghi n ứu vấn đề ủ luận án ó thể đượ
hi th nh 03 nhóm vấn đề s u đây:
- Nhóm 1: Những ơng trình li n qu n đ n vấn đề lý luận về hính
sá h đ i ngoại v m i qu n h giữ kinh t v

hính sá h đ i ngoại.

- Nhóm 2: Những ơng trình về hính sá h đ i ngoại Mỹ nói
hung v nhân t kinh t trong q trình hoạ h định hính sá h đ i
ngoại Mỹ nói ri ng.
- Nhóm 3: Những ơng trình ó li n qu n đ n hính sá h ủ
Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương v nhân t kinh t trong q trình
hoạ h định v triển kh i hính sá h ủ Mỹ ở Châu Á – Thái Bình
Dương gi i đoạn 2009-2020.
Khảo cứu các cơng trình nghiên cứu có liên quan cho thấy,
gi i đoạn 2009 – 2020 và nhất là từ 2017 - 2020 (nhi m kỳ của Tổng
th ng Trump), hư

ó ơng trình nghi n ứu nào, nhất là ở Vi t

N m đề cập một cách tồn di n, cập nhật và có h th ng về nhân t
kinh t trong m i tương qu n với những th y đổi trong hính sá h đ i
ngoại của Mỹ với khu vực này. Các nghiên cứu hi n có chỉ tập trung
vào một s khía cạnh, chủ đề riêng lẻ (an ninh, an ninh hàng hải,
cuộc chi n thương mại Mỹ - Trung) trong khi các nghiên cứu tổng
thể về tá động của nhân t kinh t trong chính sách của Mỹ với khu
vực vẫn cịn là một khoảng tr ng.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu:
Mục tiêu nghiên cứu củ đề t i l l m rõ tá động của nhân t
kinh t đ n q trình hoạ h định và triển khai chính sách của Mỹ ở
Châu Á – Thái Bình Dương gi i đoạn 2009-2020. Tr n ơ sở đó, luận
án đư r dự báo về tá động của nhân t kinh t đ n chính sách của


3
Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương đ n năm 2030 v đề xuất một s
gợi ý về chính sách của Vi t Nam trong quan h với Mỹ.
Đề t i đặt ra những nhi m vụ nghiên cứu hính s u đây:
- L m rõ ơ sở lý thuy t v

ơ sở thực tiễn về nhân t kinh t

trong quá trình hoạ h định và triển kh i hính sá h đ i ngoại Mỹ ở
khu vực Châu Á -Thái Bình Dương.
- Phân tí h tá động của nhân t kinh t đ i với quá trình
hoạ h định và triển khai chính sách của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình
Dương dưới thời Chính quyền Obama (2009-2016) và Chi n lược Ấn
Độ - Thái Bình Dương dưới thời Chính quyền Trump (2017-2020).
- Đư r nhận xét về tá động của nhân t kinh t đ n sự điều
chỉnh và triển khai chính sách của Mỹ ở khu vực Châu Á – Thái Bình
Dương gi i đoạn 2009-2020 so với gi i đoạn trướ đó ũng như sự
điều chỉnh chính sách của Mỹ từ “Tái ân bằng Châu Á” dưới thời B.
Obama sang Chi n lượ “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” dưới
thời D. Trump. Để l m rõ hơn những ảnh hưởng đó, đề tài đi sâu
đánh giá tá động của nhân t kinh t đ n chính sách của Mỹ với một
s trường hợp điển hình (Trung Qu

v Đơng N m Á).

- Tr n ơ sở đó, luận án phân tí h ơ sở để dự báo v đư r dự
báo về nhân t kinh t trong chính sách của Mỹ ở Châu Á – Thái
Bình Dương đ n năm 2030; đồng thời đư r một s gợi mở về chính
sách của Vi t Nam trong quan h với Mỹ.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
Đ i tượng nghiên cứu củ đề t i l tá động của nhân t kinh t
đ n quá trình hoạ h định và triển kh i hính sá h đ i ngoại của Mỹ
với khu vực Châu Á – Thái Bình Dương gi i đoạn 2009 - 2020.
Về phạm vi thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu gi i đoạn
2009-2020 (bao gồm hai nhi m kỳ của Tổng th ng Barack Obama


4
(2009-2016) và nhi m kỳ của Tổng th ng Donald Trump (2017-2020).
Theo đó, mốc 2009 l năm Tổng th ng B. Obama lên cầm quyền; mốc
2020 l năm k t thúc nhi m kỳ của Tổng th ng D. Trump.
Về phạm vi khơng gian: Luận án nghiên cứu chính sách của
Mỹ ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, trong đó tập trung vào các
nướ Đơng Bắ Á v Đông N m Á, nơi tập trung những vấn đề có
li n qu n đ n những lợi ích c t lõi của Mỹ. Phạm vi nghiên cứu được
mở rộng trong gi i đoạn 2017-2020, khi Tổng th ng D. Trump
(2017-2020) lên cầm quyền đ nâng tầm chi n lược của Mỹ ở khu
vực thành Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và
rộng mở với phạm vi rộng lớn hơn, với không gi n địa lý trải dài từ
Ấn Độ Dương tới châu Á - Thái Bình Dương.
Về phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu q trình
điều chỉnh và triển khai chính sách của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình
Dương gi i đoạn 2009-2020, trong đó ó sự điều chỉnh trọng tâm

hính sá h đ i ngoại sang khu vực Châu Á – Thái Bình Dương so với
gi i đoạn trướ đó v sự điều chỉnh từ Chính sách Tái cân bằng/Xoay
trục sang Châu Á dưới thời Tổng th ng Obama sang Chi n lược Ấn
Độ - Thái Bình Dương dưới thời Tổng th ng Trump dưới tá động
của nhân t kinh t . Đồng thời, luận án ũng lựa chọn và phân tích
một s trường hợp nghiên cứu điển hình để phân tích cụ thể hơn tá
động của nhân t kinh t đ n sự điều chỉnh hính sá h đ i ngoại của
Mỹ với á đ i tá như Trung Qu

(Đông Bắ Á), á nước

ASEAN (Đông N m Á) gi i đoạn 2009-2020.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu:
Luận án ti p cận ơ sở phương pháp luận duy vật bi n chứng
và duy vật lịch sử của chủ nghĩ Má – Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí
Minh v qu n điểm củ Đảng, Nh nước Vi t Nam về hính sá h đ i


5
ngoại và quan h qu c t để luận giải các vấn đề nghiên cứu một cách
khoa học và khách quan.
Luận án sử dụng phương pháp phân tích chính sách làm chủ
đạo, đồng thời k t hợp á phương pháp khá trong nghi n ứu quan
h qu c t . Phương pháp phân tí h hính sá h được sử dụng nhằm
làm rõ những thành t củ

hính sá h đ i ngoại, những nhân t chi

ph i quá trình hoạ h định, triển khai chính sá h đ i ngoại Mỹ ở Châu
Á – Thái Bình Dương gi i đoạn 2009-2020; làm nổi bật tá động của

nhân t kinh t đ n q trình điều chỉnh và thự thi hính sá h đ i
với khu vực trải qua thời kỳ cầm quyền của Tổng th ng B. Obama
(2009-2016) và Tổng th ng D. Trump (2017-2020).
Bên cạnh đó, á phương pháp nghi n ứu như: phương pháp
lịch sử - logic, phân tích - tổng hợp, th ng kê - lập biểu đồ, đ i chi u
- so sánh, phương pháp nghi n ứu trường hợp ( se study)… được
sử dụng nhằm giải quy t những vấn đề m đề tài nghiên cứu đặt ra.
Trong đó, phương pháp lịch sử - logic được sử dụng để phân tích,
l m rõ tá động của nhân t kinh t đ n hính sá h đ i ngoại Mỹ
trong lịch sử, sự bi n chuyển của nhân t kinh t qu

á đời tổng

th ng Mỹ, làm rõ nền tảng lịch sử trong các tá động của nhân t
kinh t đ n hính sá h đ i ngoại Mỹ trướ năm 2009 v luận giải các
vấn đề trong luận án. Phương pháp phân tích - tổng hợp được sử
dụng để làm rõ tá động của nhân t kinh t đ n sự điều chỉnh và
thực thi chính sách của Mỹ trong thời kỳ cầm quyền của Tổng th ng
B.Obama (2009-2016) và Trump (2017-2020) đ i khu vực và với
một s chủ thể chính trong khu vực Châu Á- Thái Bình Dương
(Trung Qu , Đơng N m Á). Tr n ơ sở đó, luận án tổng hợp và khái
quát những vấn đề c t lõi m đề tài nghiên cứu đặt r . Tr n ơ sở các
dữ li u được phân tích và tổng hợp, phương pháp đối chiếu - so sánh


6
giúp luận án làm rõ những điểm tương đồng và khác bi t về tá động
của nhân t kinh t đ n quá trình hoạ h định và triển khai chính sách
ở Châu Á - Thái Bình Dương giữa hai chính quyền nêu trên. Phương
pháp dự báo được sử dụng tr n ơ sở phân tí h xu hướng phát triển

của tình hình th giới, khu vự , tình hình nước Mỹ để đư r dự báo về
xu hướng triển vọng tá động của nhân t kinh t đ n hính sá h đ i
ngoại của Mỹ ở khu vực Châu Á- Thái Bình Dương đ n năm 2030.
6. Đóng góp và ý nghĩa thực tiễn của luận án:
Thứ nhất, về mặt khoa họ , đề tài này sẽ góp phần luận giải,
làm sáng tỏ tá động của nhân t kinh t đ n quá trình hoạ h định và
triển kh i hính sá h đ i ngoại của Mỹ ở khu vực Châu Á - Thái
Bình Dương, nhất l tá động đ i với sự điều chỉnh trọng tâm chính
sá h đ i ngoại Mỹ sang khu vực Châu Á – Thái Bình Dương kể từ
năm 2009 đ n 2020, ũng như sự điều chỉnh từ “Xo y trục/Tái cân bằng
Châu Á” dưới thời B. Ob m s ng “Chi n lược Ấn Độ Dương - Thái
Bình Dương” dưới thời D. Trump. Đồng thời, luận án l m rõ tá động
của kinh t Mỹ và ảnh hưởng đ i ngoại củ nước Mỹ với các qu c gia
trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, trong đó ó Vi t Nam.
Thứ hai, về mặt thực tiễn, k t quả nghiên cứu đề tài này sẽ là
nguồn tài li u tham khảo góp phần vào vi c hoạ h định đường l i,
chính sách củ

á

ơ qu n ngoại gi o v

ơ qu n ó li n qu n ủa

Vi t N m. Đ i với Vi t Nam, Mỹ là một trong những đ i tác lớn nhất
và quan h Đ i tác Toàn di n Vi t – Mỹ hi n đ ng phát triển rất tích
cực trên nhiều lĩnh vực. Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương v rộng
hơn l Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ó ý nghĩ qu n trọng hàng
đầu đ i với an ninh qu c gia của Vi t Nam. Mọi bi n động về nhân
t kinh t nội tại Mỹ có thể ảnh hưởng đ n tổng thể tình hình an ninh

– chính trị - ngoại giao trong khu vự (như uộc chi n thương mại


7
Mỹ - Trung), qu đó tá động trực ti p tới môi trường an ninh và phát
triển của Vi t N m, đặc bi t là trong b i cảnh Vi t Nam đ ng ng y
càng hội nhập sâu rộng vào khu vực và th giới.
7. Kết cấu của Luận án: Ngoài phần mở đầu, k t luận, tài li u tham
khảo, Luận án gồm 3 hương như s u:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn
Trong hương n y, luận án phân tí h, l m rõ một s vấn
đề lý thuy t và ơ sở thự tiễn ủ đề t i thơng qu vi

phân tí h

tình hình kinh t th giới, khu vự v nướ Mỹ tá động đ n quá
trình hoạ h định v triển kh i hính sá h đ i ngoại ủ Mỹ với
khu vự Châu Á – Thái Bình Dương gi i đoạn 2009-2020.
Chƣơng 2: Nhân tố kinh tế trong thực tiễn hoạch định và triển
khai chính sách ở Châu Á – Thái Bình Dƣơng (2009-2020)
Đây l

hương hính ủ luận án, tập trung phân tí h về tá

động ủ nhân t kinh t đ n quá trình điều hỉnh v triển kh i hính
sá h ủ Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương gi i đoạn 2009-2020.
Chương n y ũng phân tí h một s trường hợp nghi n ứu điển hình
như Trung Qu , á nướ ASEAN v Vi t N m.
Chương 3: Nhận xét và dự báo về tác động nhân tố kinh tế trong
hoạch định, triển khai chính sách của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình

Dương
Chương này đánh giá về tá động ủ nhân t kinh t đ n
q trình hoạ h định, triển kh i hính sá h đ i ngoại ủ Mỹ với khu
vự Châu Á – Thái Bình Dương trong gi i đoạn 2009-2020, ũng
như tá động đ i với Vi t N m.


8
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LU N VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Về quá trình hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại
Những vấn đề chủ ch t quy t định hính sá h đ i ngoại của
một qu c gia bao gồm: (i) Th và lực của qu c gi tr n trường qu c
t ; (ii) Tình hình chính trị và an ninh th giới; (iii) Mục tiêu qu c gia
mong mu n đạt được; (iv) Ảnh hưởng của bộ máy hoạ h định chính
sá h đ i ngoại; và (v) Tình hình chính trị nội bộ. Trong đó, nhân t kinh
t

ó tá động trực ti p đ n tất cả những vấn đề nói trên. Nhằm theo đuổi

mụ ti u hướng tới sự thịnh vượng qu

gi , hính sá h đ i ngoại của

Mỹ kể từ khi thành lập nướ đ đặt lợi ích kinh t của qu c gia làm một
trong những qu n tâm h ng đầu, phù hợp với nội dung bảo đảm “phú
lợi hung” (gener l welf re) ho nước Mỹ theo Hi n pháp.
1.1.2. Lý thuyết về tác động của kinh tế đến chính trị trong quan hệ
quốc tế

Thuy t kinh t

chính trị qu c t

(International Political

Economy - IPE) l trường phái lý thuy t tiêu biểu về m i quan h
tương tá giữa chính trị và kinh t trong đời s ng chính trị qu c t
ũng như tá động của nhân t kinh t đ i với hính sá h đ i ngoại
của các qu

gi . IPE l trường phái riêng bi t so với các lý thuy t về

quan h qu c t song có liên h chặt chẽ đ n chính trị qu c t . Các
học giả nổi ti ng về IPE, đặc bi t là học giả người Anh Susan Strange
(đượ

oi l người khởi xướng cho IPE) cho rằng, các học giả nghiên

cứu về quan h qu c t , về hính sá h đ i ngoại của các qu c gia
trướ đây đ nhấn mạnh q mức vai trị của luật pháp, chính trị và
lịch sử ngoại giao trong khi thực t nền chính trị th giới và quan h