Báo cáo " Bàn về quyền tư pháp trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa " docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 8/2010 61





GS.TSKH. Đào Trí úc
*

1. S gii hn ca quyn lc, vai trũ
ca c ch phõn quyn v tớnh c lp ca
quyn t phỏp
Trong s cỏc di sn ca vn minh nhõn
loi ngi ta khụng th khụng nhc n
Lut La Mó tng trng bt h ca nn
vn minh chõu u. Lut La Mó ra i trong
thi kỡ u ca nc Cng hũa La Mó, dn
dn ó phỏt trin thnh h thng phc tp,
trc ht l h thng t tng c cỏc
vng triu chõu u s dng. Nhng o
lut ni ting thi Hong Napoleon ca
nc Phỏp ó t ra nhiu ch nh quan
trng th ch hoỏ nhng t tng ln ca
thi i v s bỡnh ng trc phỏp lut,
bo v quyn s hu ti sn t nhõn ó
c nh ch t Lut La Mó.
Tuy nhiờn, Lut La Mó v nhng o
lut ni ting ú cha bao gi t c tm

hin nh vn hn ch quyn lc i vi
b mỏy hnh phỏp, cng khụng th ng
chm n nhng c quyn ca cỏc hong
v b mỏy ca h. Núi khỏc i, h thng
phỏp lut i din cho nn vn minh thi ú
vn cha vn ti ý tng, theo ú
nh nc phi chu s rng buc ca phỏp
lut yu t ct lừi ca t tng v nh
nc phỏp quyn. S mnh ú ó thuc v
mt vn kin ra i vo nm 1215 Hin
chng Magna Carta ca Anh quc. Mt
trong nhng iu khon quan trng ca bn
Hin chng ú ó t nn tng u tiờn
cho mt nguyờn tc mang tớnh phỏp quyn,
theo ú chớnh ph lỳc ú l vng triu
phong kin, s phi chu s rng buc ca
phỏp lut, khụng c phộp tin hnh mt
s hot ng nht nh chng li dõn
thng nu khụng cú lớ do chớnh ỏng c
phỏp lut quy nh. Nh vy, phỏp lut ó
c s dng nh l cụng c khụng ch
kim soỏt v iu hnh xó hi m cũn
kim soỏt c nh nc.
Trit lớ v vic dựng phỏp lut kim
soỏt quyn lc nh nc c t ra trờn
c s trit lớ v ch quyn ca nhõn dõn,
nhõn dõn l ngun gc v c s ca quyn
lc. Cỏc hc thuyt ca cỏc nh t tng v
i t J. Locke n Jean Jacques Rouseau,
Ch. Montesquieu u ó khng nh rng

nh nc l hin thõn v l sn phm ca s
ng thun ca nhõn dõn. Do ú, nhng hot
ng do nh nc tin hnh nu khụng cú s
ng thun ca nhõn dõn s b coi l khụng
hp phỏp.
(1)
ng thi, nh nc phi cam
kt trit tụn trng cỏc quyn thiờng liờng
v bt kh tc ot ca con ngi. Quan
nim v quyn bt kh tc ot ca con
ngi hon ton i lp vi quyn lc c
oỏn ca ch phong kin hay quõn phit
vụ phỏp lut. hn ch s tựy tin ca
quyn lc v bo v quyn con ngi, bo
* Ch tch Hi ng KH&T Khoa Lut HQGHN
y viờn Hi ng lớ lun TW ng




nghiên cứu - trao đổi
62

tạp chí luật học số 8/2010

m s rng buc i vi phỏp lut v cam
kt ca nh nc vi nhõn dõn thỡ s phõn
quyn l iu kin ht sc quan trng. S
gn kt gia nguyờn tc phõn quyn vi nhu
cu chng c oỏn, chuyờn quyn v gia

hai yu t ú vi vic bo v quyn con
ngi c bỏ tc Montesquieu mụ t mt
cỏch cc kỡ sinh ng qua nhng lun gii
ni ting sau õy:
Khi quyn lp phỏp v hnh phỏp tp
trung trong tay mt ngi s khụng cú t
do; do s s hói cú th phỏt sinh khi cựng
mt vng triu hay mt ngh viờn ban hnh
ra nhng o lut c oỏn v sau ú thc
thi nhng o lut ú mt cỏch c oỏn.
S mt ln na khụng cú t do nu quyn
t phỏp khụng c tỏch khi quyn lp
phỏp v quyn hnh phỏp. Nu gn lin vi
quyn lp phỏp, cuc sng v t do ca con
ngi s chu s kim soỏt c oỏn. Khi ú,
thm phỏn s ng thi l nh lp phỏp. Nu
gn lin quyn hnh phỏp, thm phỏn cú th
hnh x nh mt k ỏp bc.
(2)
Nhng bn hin phỏp ni ting nht u
ó bỏm cht vo cỏc t tng xuyờn sut ú.
Nm 1780, Hin phỏp bang Massachusetts
ca Hoa K ó cú quy nh hm cha y
nhng yu t c bn v ct yu ca nhng t
tng phỏp quyn trờn õy:
Trong nh nc ca khi thnh vng
chung ny, cỏc c quan lp phỏp s khụng
bao gi thc hin cỏc quyn hnh phỏp v t
phỏp; c quan t phỏp s khụng thc hin
cỏc quyn hnh phỏp v lp phỏp nhm bo

m rng nh nc ú s hot ng da
trờn phỏp lut ch khụng phi da trờn yu
t con ngi.
T Tuyờn ngụn v quyn con ngi v
quyn cụng dõn ca nc Phỏp nm 1789,
Lut v cỏc quyn nm 1791 ca Hoa K v
nhiu vn kin quan trng khỏc ó i vo
lch s nh nhng s khng nh v nhu cu
nh nc phi chu s hn ch bi s ng
thun ca nhõn dõn, v s phõn chia quyn
lc lm cụng c chng li nhng hnh vi
xõm phm s ng thun ú cng nh xõm
phm cỏc quyn khụng th tc ot ca con
ngi. S rng buc ca phỏp lut bao hm
trong ú vai trũ v v trớ ti thng ca hin
phỏp, s trit tụn trng hin phỏp v cỏc
th tc phỏp lớ cht ch (Due process of
law). S khng nh ch ngha lp hin l
th hin c th v s ng thun hu hỡnh;
s phõn chia quyn lc trờn nguyờn tc
kim soỏt v cõn bng da trờn phỏp lut
l lỏ chn i vi kh nng chuyờn quyn v
c oỏn; bo v cỏc quyn bt kh tc
ot ca con ngi l mc tiờu v mc ớch
ca vic s dng quyn lc nh nc trong
nh nc phỏp quyn.
Trong c ch kim soỏt v cõn bng
quyn lc, v trớ ca quyn t phỏp, c th
l to ỏn l v trớ c bit. S c lp ca
to ỏn ó tr thnh mt trong nhng yu t

quan trng ca ch phỏp quyn. iu ú
khụng ch cũn l lớ thuyt m ó tr thnh
thc t c cỏc hin phỏp tin b ghi nhn,
c thc thi trong thc t t chc quyn
lc. Ngy nay, núi lờn cỏc thc t ú,
ngi ta thng vin dn trng hp mang
tớnh kinh in v quyn uy v v trớ c lp
ca to ỏn l phỏn quyt ca To ỏn ti cao
Hoa K trong v Marbury kin Madison
nm 1803.


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 8/2010 63

Vit Nam, k t khi cú Hin phỏp nm
1946 n nay t tng v s c lp ca t
phỏp, ca hot ng xột x ca to ỏn luụn
luụn cú v trớ trong cỏc bn hin phỏp.
Trit lớ ca nguyờn tc phõn quyn l
khụng phi phõn chia khu vc nh hng
gia cỏc nhỏnh quyn lc nh nhiu ngi
vn quan nim, mc dự thc tin chớnh tr
ca cỏc quc gia luụn luụn din ra theo logic
ca cỏc li ớch giai cp v mc ớch chớnh tr
ca cỏc lc lng xó hi tng ng, di v
bc ca s phõn quyn. Tuy nhiờn, mi th
quyn lc u cú nhu cu bo m tớnh
thng nht theo nhng nh hng li ớch
chớnh tr ca cỏc giai cp gi v trớ ni tri

trong xó hi v li ớch quc gia, dõn tc,
gia cỏc nhỏnh quyn lc thng cú xu
hng liờn kt vi nhau, tho hip v phi
hp chia s quyn lc. Trong nhng
trng hp ú, thụng thng d cú s phi
hp hnh ng v s kt hp gia c quan
lp phỏp v c quan hnh phỏp m khụng
gõy phng hi n nn dõn ch hoc cỏc
nguyờn tc c bn ca nh nc phỏp quyn.
iu ny thng c biu hin nh sau:
Trong ch i ngh, nhng ngi
trong b mỏy hnh phỏp thng ng thi l
ngh s quc hi v nu khụng thỡ cng
thng xuyờn tham gia cỏc tiu ban lp phỏp
ca quc hi. T ú, chớnh ph rt d dng
to ra nhng bo m quc hi cú th
thụng qua cỏc o lut theo ý ca chớnh
ph. Trong trng hp nghiờm trng hn,
chng hn nh khi chớnh ph mt i quyn
kim soỏt i vi a s ngh s quc hi thỡ
quc hi s cú quyn gii tỏn chớnh ph
thụng qua th tc b phiu bt tớn nhim
nhm m ng cho vic thnh lp mt
chớnh quyn hnh phỏp mi v k ú l s
la chn cỏc thnh viờn ca chớnh ph. ú l
dp quyn lp phỏp v quyn hnh phỏp
thng lng vi nhau trờn c s k lut
ng v theo con ng tho hip gia cỏc
ng. Tng t nh vy, trong trng hp
chớnh ph gii tỏn quc hi v t chc bu

c. Nh vy, trờn thc t, cỏc quyn lp
phỏp v hnh phỏp luụn phi song hnh vi
nhau ch khụng phi l phõn chia.
Trong cỏi cụng ngh chớnh tr v thc
thi quyn lc nh vy, s cn thit v mt
th quyn cú kh nng tnh tỏo xem xột
vn v khỏch quan hn trc con mt ca
dõn chỳng, cng nh phũng nga s i quỏ
xa ca cỏc nh chớnh tr trong b mỏy lp
phỏp v hnh phỏp l iu d hiu. ú l s
c lp ca c quan t phỏp. S c lp ny
trc ht phi c hiu nh l s tỏch bit
ca to ỏn ra khi cỏc chc nng lp phỏp v
c bit l cỏc chc nng hnh phỏp v
khụng th b nh hng hoc b gii tỏn bi
cỏc c quan ú.
Quyn t phỏp phi c lp l iu kin
thc hin mt chc nng ht sc quan
trng ca quyn lc nh nc l ỏp dng
phỏp lut ỳng n vi mc ớch khụi phc
li nhng quyn v li ớch ó b xõm hi, bo
m s cụng bng trong cỏc tranh chp v
phỏp lớ. James Madison (1751 1836) v
tng thng th t ca Hoa K ó vit:
Khụng ai cú th c phộp lm quan tũa
cho chớnh v vic ca mỡnh, bi nhng li
ớch m h ang theo ui s nh hng n
quyt nh v ng nhiờn s lm lung lc
chớnh tõm, lm lu m s trong sỏng ca h.

nghiên cứu - trao đổi
64

tạp chí luật học số 8/2010

iu ú cng ỳng vi mt nhúm ngi khi
m c bn h va l thm phỏn li va l
cỏc bờn trong v tranh chp.
(3)
A. Tocqueville
(1805 1859) nh t tng ni ting
ngi Phỏp th k XVIII ó cú nhn xột
chớnh xỏc rng: Mc ớch ln lao ca c
quan t phỏp l thay th t tng ỏp bc
bi t tng phỏp quyn, l t ro chn
phỏp lớ gia nh nc v quyn lc ca
nú.
(4)
Cú to ỏn vi vai trũ xột x ca nú,
bo lc nh nc s c s dng ỳng n
v cú hiu qu trờn mt nn tng phỏp lớ
ỏng tin cy hn.
To ỏn l c quan i din trung tõm
nht v y nht ca quyn t phỏp. Hai
chc nng c bn ca to ỏn l chc chng
bo v phỏp lut v chc nng khụi phc cỏc
quyn ó b vi phm. ngha ú, khụng mt
c quan no khỏc trong h thng quyn lc
nh nc cú th m nhn y . To ỏn

phi c coi v phi tr thnh biu tng
cho nim tin v hi vng ca ngi dõn vo
cụng lớ ca nh nc, ca ch , nht l
trong mt ch tt p ca nhõn dõn, do
nhõn dõn, vỡ nhõn dõn nh nc ta.
S c lp ca quyn t phỏp cn c
hiu trong ba phiờn bn. phiờn bn th
nht, ú l s c lp ca mt nhỏnh quyn
lc trong mi liờn h vi hai nhỏnh quyn
lc khỏc l quyn lp phỏp v quyn t
phỏp. Hin phỏp nm 1946 ca nc Vit
Nam dõn ch cng ho ó xỏc nh rt rừ
mi liờn h gia tớnh thng nht ca quyn
lc thuc v nhõn dõn. ng thi bn hin
phỏp ú cng lm rừ v trớ c lp ca cỏc
quyn lp phỏp, quyn hnh phỏp v quyn
t phỏp khi t cỏc c quan ny vo tng
chng riờng bit: Ngh vin nhõn dõn
(Chng III), Chớnh ph (Chng IV), c
quan t phỏp (Chng VI). Tic rng, do b
chi phi bi nguyờn tc tp quyn XHCN
m trong mt thi gian di chỳng ta ó
khụng i theo hng tha nhn s c lp
ca cỏc phm vi quyn lc nh nc, trong
ú cú quyn t phỏp. Thm chớ khỏi nim
c quan t phỏp ó khụng cũn trong hin
phỏp v thay vo ú l to ỏn nhõn dõn v
vin kim sỏt nhõn dõn.
Hin phỏp nm 1992 c sa i vo
nm 2001 trờn c s quan im quan trng

ca ng cng sn Vit Nam c th hin
trong vn kin i hi i biu ton quc
ca ng ln th VIII v s hin din, s
phõn cụng phi hp thc hin ba quyn lp
phỏp, hnh phỏp v t phỏp ó th ch hoỏ
s hin din ca quyn ny (iu 2 Hin
phỏp nm 1992, sa i nm 2001). Tuy
nhiờn, bn Hin phỏp ny cha hon chnh
trong vic xỏc nh v trớ ca cỏc quyn lp
phỏp, hnh phỏp v t phỏp trong cỏi c
ch phõn cụng v phi hp ca quyn
lc nh nc thng nht nh ó tuyờn b
ti iu 2. Vi logic ca s thiu logic v
thiu nht quỏn ú, Hin phỏp vn cha
ch nh c quan t phỏp, vn tip tc t
to ỏn nhõn dõn v vin kim sỏt nhõn dõn
trong cựng mt chng m khụng núi rừ
thc cht ca cỏc thit ch t chc ú trong
h thng quyn lc nh nc ca nc ta
l nhng c quan gỡ.
phiờn bn th hai, s c lp ca t
phỏp c hiu l s c lp ca thm phỏn
v hi thm nhõn dõn khi xột x, khụng ai v
khụng mt c quan no cú quyn can thip.


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 8/2010 65

ngha ny, tt c cỏc bn hin phỏp ca

Vit Nam u t ra nguyờn tc ú.
Cú th nhn nh rng cho n nay, t
duy ph bin nc ta v s c lp ca c
quan t phỏp v hot ng t phỏp ang
thiờn theo nh hng ny l ch yu, trong
khi ú, t duy chớnh tr ca ng v mt
mc quan trng, t duy lp hin ó cú
hng tip cn vo nh hng th nht
song song vi nh hng th hai. ó cú
nhiu n lc ci cỏch t phỏp quan trng
nhng cỏc n lc ú vn nm trong hng
ny. ú cng l iu ỏng ghi nhn, bi vỡ
nhõn dõn v d lun cha th tho món c
v nhng gỡ cú th bo m cho nguyờn tc
khi xột x thm phỏn v hi thm nhõn dõn
c lp v ch tuõn theo phỏp lut.
phiờn bn th ba, ú l s c lp ca
mi cp xột x theo thm quyn. Khỏc vi
cỏc c quan quyn lc nh nc khỏc, cỏc
to ỏn, v mt t chc, khụng hp thnh mt
h thng theo kiu ngnh t trung ng
n a phng v c s. H thng cỏc to
ỏn bao gm nhng cp xột x theo thm
quyn t tng, khi xột x, cỏc hi ng xột
x hon ton c lp trờn c s phỏp lut v
ý thc phỏp lut ca thm phỏn v hi thm
nhõn dõn (hoc cỏc chc danh t phỏp tng
t). to ỏn ch cú quan h gia to cp
cao hn v cp thp hn v thm quyn
t tng m khụng cú to cp trờn v to

cp di.
Nu so sỏnh vi hai nhỏnh quyn lc
khỏc, cú th thy nh sau:
So vi quyn lp phỏp: Quyn lp phỏp
v bn cht l quyn ca nhng ngi i
din cho li ớch ca nhõn dõn, ca c tri v
s ph thuc ca ngi i din i vi c
tri ca h l iu ng nhiờn, bi vỡ ngi
i din phi i din y v ỳng n
cho li ớch ca c tri, núi ting núi ca c
tri. Thc tin cng cho thy hu khp cỏc
quc gia, nh hng ca cỏc nhúm li ớch,
cỏc chớnh ng, cỏc phong tro v.v. i vi
quỏ trỡnh lp phỏp l rt rừ. Thm chớ,
ngi ta ó hp phỏp hoỏ quỏ trỡnh gõy nh
hng ca cỏc nhúm li ớch i vi cỏc nh
lp phỏp thụng qua c ch vn ng hnh
lang (lobby).
So vi quyn hnh phỏp: Ai cng bit
c trng c bn ca quyn hnh phỏp l
hot ng thi hnh phỏp lut v iu hnh,
qun lớ. Do vy, tớnh chp hnh v k lut
cụng v l thc o hiu qu ca hot ng
hnh phỏp. ng thi, mi quan h cp trờn
cp di, thang, bc lng v chc v,
mc ớch m cụng chc hnh chớnh no cng
vn ti l nhng c trng khụng th cú
hoc khụng nờn cú trong t chc v hot
ng ca to ỏn.
Cng cú ngi t ra cõu hi: L mt b

phn ca quyn lc nh nc, nu quyn t
phỏp c lp thỡ vn kim soỏt quyn lc
nh mt tt yu khỏch quan cú cũn phự hp
hay khụng? Núi khỏc i, quan im v s
c lp ca t phỏp cú th ng vng c
hay khụng, nu chỳng ta núi: mi quyn lc
phi c kim soỏt?
ỳng vy, mi quyn lc u phi c
kim soỏt v do ú, khụng th hiu mt
cỏch cc oan rng t phỏp c lp hay l
s c lp ca hot ng xột x hoc l s
c lp ca to ỏn v.v. cú ngha l hot
ng ny v cỏc c quan ny thoỏt li khi


nghiên cứu - trao đổi
66

tạp chí luật học số 8/2010

s kim soỏt. Bn thõn quyn t phỏp v
hot ng t phỏp cú nhim v u tranh
chng s lm quyn, s tựy tin, nhng
biu hin v hnh vi ng trờn phỏp lut v
vi phm phỏp lut.
Tuy nhiờn, s kim soỏt quyn lc i
vi quyn t phỏp õy c thc hin
theo cỏch ca nguyờn lớ phỏp quyn. Ton
b hot ng ca to ỏn, cỏc c quan t
phỏp luụn luụn c nh ch bi phỏp lut;

c hn ch trong khuụn kh thi gian v
khụng gian (phm vi thm quyn). To ỏn
khụng cú chc nng t khi t v ỏn hỡnh
s hoc khi kin v tranh chp dõn s
hoc v ỏn hnh chớnh. Nu nh hot ng
lp phỏp v hot ng hnh phỏp cú yờu cu
phỏt huy cao s ch ng v sỏng kin
thỡ i vi hot ng t phỏp iu ú l cm
k v ch mt phn no c th hin trong
quỏ trỡnh xột x trờn c s phỏp lut v ý
thc phỏp lut. Mt v ỏn c a ra xột
x khụng th l mt yu t ngu hng, ngu
nhiờn ca c quan t phỏp m luụn luụn
ph thuc vo hnh vi v quyt nh ca
ngi khỏc, ca cỏc c quan khỏc. c bit,
trong tuyt i a s cỏc v ỏn dõn s, mt
phn cỏc v ỏn hỡnh s, quỏ trỡnh t tng
hon ton ph thuc vo ch th ca nhng
quyn b vi phm.
2. Cỏc c trng c bn ca quyn
t phỏp
Núi n quyn t phỏp l núi n to ỏn.
iu ny ó tr thnh hiu bit chung trờn
th gii. Vỡ vy, nhng s tranh lun xung
quanh vn ny nc ta mt ln na cho
thy nh hng sõu nng ca t duy cha
nhỡn nhn s c lp ca mt loi chc nng
quan trng ca nh nc l chc nng xột
x. Phi thy rng trc ú nc ta, s
hiu bit quyn t phỏp l quyn xột x v

c quan t phỏp l to ỏn ó c t tm
hin nh. iu 63 Hin phỏp nm 1946 xỏc
nh: C quan t phỏp ca nc Vit Nam
dõn ch cng ho gm cú: a) To ỏn ti cao;
b) Cỏc to ỏn phỳc thm; c) Cỏc to ỏn
nh cp v s cp.
Vỡ vy, khi núi n cỏc c trng ca
quyn t phỏp cn hiu ú l c trng ca
hot ng xột x ca to ỏn. Quan nim rng
v cỏc c quan t phỏp v hot ng t phỏp
s dn n s thiu chun xỏc trong vic t
ra yờu cu v nhim v i vi vic thc
hin cỏc cỏc chc nng trong quỏ trỡnh t
tng cng nh bo m v trớ phỏp lớ y
cho cỏc c quan khỏc nhau. Chng hn,
trong t tng hỡnh s luụn luụn tn ti ớt nht
l ba chc nng c bn v khỏc nhau v mc
ớch thc hin, ch th thc hin cỏc chc
nng ú: chc nng xột x, chc nng buc
ti v chc nng bo cha.
i vi hot ng xột x, trc ht ú l
vic xỏc nh s kin. Hot ng t phỏp
phi tỡm kim, xỏc nh v minh nh cho
c s kin xy ra. V trờn c s xỏc nh
s kin ú ca thc tin khỏch quan xy ra
trong mi quan h gia cỏc ch th ca cỏc
quan h phỏp lut, ch th ca hot ng t
phỏp phi a ra c nhng ỏnh giỏ v
mt phỏp lớ cho cỏc s kin ú. Nh vy, c
thự ca hot ng t phỏp m trung tõm l

hot ng xột x l xỏc nh s kin. Khụng
phi ch n thun ỏp dng phỏp lut m


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 8/2010 67

trc khi ỏp dng phỏp lut phi xỏc nh
cho c s kin. S kin ú xy ra nh th
no trong quan h khỏch quan thỡ phi xỏc
nh c ỳng nh vy. t c chõn lớ
khỏch quan l mt trong nhng mc tiờu ca
hot ng t phỏp.
c trng th hai ca hot ng t phỏp
l a ra c nhng ỏnh giỏ v mt phỏp
lớ. Nhng mun ỏnh giỏ v mt phỏp lớ thỡ
phi vn dng phỏp lut v huy ng ton b
trớ tu ca ngi ỏnh giỏ. Trong c hai ni
dung, hot ng ú u phi huy ng ti a
n lc ca thm phỏn. Vic a ra c
ỏnh giỏ v phỏp lớ cho cỏc s kin ú cng
l mt hot ng sỏng to ca con ngi.
Cho nờn chỳng ta cn hiu rng hot ng t
phỏp l mt loi hot ng sỏng to, mt loi
hot ng ũi hi huy ng trớ tu rt cao v
trỏch nhim rt ln ca cỏc ch th ỏp dng
phỏp lut, vỡ õy l nhng vn liờn quan
n con ngi, liờn quan n li ớch ca cỏc
bờn. õy luụn xy ra quan h gia cỏc bờn
vi nhau, trong mi quan h ny bao gi

cng cú cỏc bờn v vỡ vy, li ớch ca cỏc
bờn cú th trỏi vi nhau hoc khỏc nhau hoc
l mõu thun vi nhau thỡ mi cú s kin
phỏp lớ a tranh chp ra gii quyt. To ỏn
phi c lp, phi khỏch quan, vụ t, trong
sỏng, tụn trng s tht thỡ mi cú th lm
trng ti cho ngi khỏc c.
Mt c trng quan trng ca h thng
t phỏp l tớnh hỡnh thc ca nú rt cao, th
hin ch phi cú nhng th tc phỏp lớ a
dng nhng rừ rng. Nu so vi cỏc hot
ng ỏp dng phỏp lut khỏc thỡ trong hot
ng t phỏp cú s kt hp gia yờu cu v
ni dung v hỡnh thc cao hn nhiu. õy
cú s kt hp khụng th thiu c gia yờu
cu v ni dung v hỡnh thc, tc l vic tỡm
kim, xỏc nhn s tht khỏch quan, a ra
c ỏnh giỏ v mt phỏp lớ rừ rng v
minh bch, bo m yờu cu cụng khai. õy
l mt yờu cu mang tớnh phỏp quyn
(nguyờn tc due process of law).
Lnh vc hot ng t phỏp cú nột c
trng l cú hai bờn v cú ngui phỏn x. Vỡ
vy, nguyờn tc tranh tng tr thnh nguyờn
tc quan trng, c trng ca hot ng t
phỏp. c im ca t tng hỡnh s Vit
Nam hin hnh l thoỏt thai t t tng xột
hi. c trng quan trng ca th tc xột
hi l gỡ? ú cng cú hai bờn nhng
khụng cú tranh tng. Nhng khi núi n

tranh tng cn thy rng theo nhu cu tranh
tng thỡ mc , vai trũ ca to ỏn khi xột
x l khỏc nhau, mc ch ng ca tũa
ỏn l khỏc nhau. õy l vic x lớ mi quan
h gia mt bờn l cụng t v bờn kia l b
cỏo v lut s, gia l vai trũ ca to ỏn.
S ch ng, sỏng to, trỏch nhim ca to
ỏn n õu chớnh l biu hin ca nguyờn
tc tranh tng. Ct lừi vn õy l vai
trũ ca to ỏn ch khụng phi vai trũ ca
lut s nhiu hay ớt. Hin nay, khi chỳng ta
núi n tranh tng thỡ do t trc n nay
cha quan tõm thớch ỏng n vai trũ ca
lut s cho nờn chỳng ta núi nhiu n vn
lut s v thm chớ coi ú nh l c
trng, biu hin duy nht ca t tng tranh
tng. Nhng thc ra, khi núi n nguyờn tc
tranh tng l chỳng ta xột trc ht n vai
trũ ca to ỏn. Trng tõm ca h thng t
tng tranh tng l to ỏn.


nghiên cứu - trao đổi
68

tạp chí luật học số 8/2010

3. Vai trũ ca quyn t phỏp trong i
sng xó hi ỏp ng yờu cu xõy dng nh
nc phỏp quyn XHCN

K t khi B chớnh tr Ban chp hnh
trung ng ng ra Ngh quyt s 08-
NQ/TW ngy 02/01/2002 v mt s nhim
v trng tõm cụng tỏc t phỏp trong thi
gian ti v c bit l sau khi cú Ngh quyt
s 49-NQ/TW ngy 2/6/2005 ca B chớnh
tr Ban chp hnh trung ng ng cng sn
Vit Nam v chin lc ci cỏch t phỏp n
nm 2020, chỳng ta ó v ang chng kin
mt s chuyn bin tớch cc trờn nhiu mt
ca hot ng t phỏp: t nhn thc v v trớ,
vai trũ v tm quan trng ca cụng tỏc t
phỏp cho n vic xỏc nh chc nng,
nhim v, t chc ca cỏc c quan t phỏp;
t vn nõng cao cht lng ca cụng tỏc
t phỏp, i mi v tng cng i ng cỏn
b t phỏp v s lng v cht lng, giỏo
dc o c ngh nghip cho cỏn b t
phỏp; t h thng t chc cỏc c quan t
phỏp cho n t chc v hot ng ca cỏc
c quan b tr t phỏp
Tuy nhiờn, ti thi im ny ca vic thi
hnh Ngh quyt quan trng núi trờn, chỳng
ta thy cn cú nhng bc i nhanh, mnh
v trỳng hn na trong tin trỡnh ci cỏch t
phỏp, lm cho nú tht s bt nhp vi ci
cỏch kinh t v ci cỏch nh nc núi chung.
Ci cỏch t phỏp ũi hi cn xỏc nh c
cỏi gỡ l trng tõm, cỏi gỡ cn c u tiờn
gii quyt trc mt cỏch ng b. Chng

hn, trờn c s kt qu ca quỏ trỡnh nghiờn
cu cụng phu, chỳng ta cú th i n s nhn
thc y rng trung tõm ca h thng t
phỏp l to ỏn v trng tõm ca ci cỏch t
phỏp l ci cỏch hot ng xột x. V cng
ch sau khi chỳng ta khng nh c ni
hm ca nhng chc nng t tng chớnh yu
nh chc nng buc ti, chc nng bo
cha, chc nng xột x thỡ chỳng ta mi
xut v a vo ỏp dng cỏc yu t ca t
tng tranh tng v thc hin cỏc yờu cu hp
lớ ca nguyờn tc tranh tng. Nhng bc
i mi v ci cỏch nh vy khụng th xy
ra sm hn s nhn thc chung v theo ú l
s nht trớ v quyt tõm cao.
Cỏc khõu ca h thng t phỏp v cỏc
mt hot ng ca cỏc c quan t phỏp luụn
luụn nm trong mi liờn h cú tớnh h thng,
ph thuc vo nhau, b sung cho nhau, nh
hng ln nhau. Chng hn, khi núi v hot
ng thi hnh ỏn v t chc thi hnh ỏn hin
nay, cú rt nhiu vng mc, khú khn cha
c gii quyt tho ỏng. Cú th núi rng
nu chỳng ta th t hot ng thi hnh ỏn
trong mi liờn h cú tớnh h thng vi cỏc
hot ng v cỏc khõu khỏc ca h thng t
phỏp, chỳng ta s thy yu t no l yu t
quyt nh ca hot ng thi hnh ỏn, yu t
no l yu t cú tớnh bo m, b tr cho
hiu qu ca hot ng thi hnh ỏn.

H thng t phỏp luụn luụn nm trong qu
o ca ton b quỏ trỡnh ang din ra trong
xó hi. ú l quỏ trỡnh xõy dng nn kinh t
th trng nh hng XHCN, hi nhp quc
t; quỏ trỡnh tip tc y mnh i mi h
thng chớnh tr, xõy dng nh nc phỏp
quyn XHCN, quỏ trỡnh xõy dng nn vn
hoỏ phỏt trin ton din tụn trng v bo m
quyn con ngi, phỏt huy nhõn t con ngi.
Cỏc yu t kinh t-xó hi, cỏc quỏ trỡnh
v din bin trong xó hi cú ý ngha quyt


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 8/2010 69

nh i vi t chc v hot ng ca cỏc c
quan t phỏp.
Hot ng ca cỏc c quan t phỏp, chc
nng, nhim v ca cỏc c quan t phỏp phi
c xỏc nh trờn c s yờu cu v kh
nng thớch ng ca cỏc c quan ú vi cỏc
iu kin v tỡnh hỡnh mi.
Cỏc c quan t phỏp phi c t trong
mi liờn h vi xó hi xut phỏt t ũi hi v
nng lc ca cỏc c quan t phỏp trong vic
phc v cỏc nhu cu ca xó hi.
Quỏ trỡnh phỏt trin kinh t-xó hi l i
tng phc v ca hot ng t phỏp cng
nh ca b mỏy nh nc chỳng ta. ú

chớnh l ngi t hng, l khỏch hng
ca b mỏy nh nc. Vỡ vy, chỳng ta ang
trong quỏ trỡnh phi xem xột li mt cỏch
ton din v vai trũ, chc nng ca nh nc
trong nn kinh t th trng.
n thi im ny ca thc tin, ca
nhn thc nc ta, chỳng ta ó cú th
khng nh chc chn rng s ra i ca to
ỏn hnh chớnh l sn phm ca mt loi
quan h hon ton mi gia nh nc vi
cụng dõn, s ra i v hot ng ca trng
ti thng mi, ca th tc phỏ sn, ca
Lut cnh trnh, ca cỏc cụng c kim soỏt
c quyn l sn phm ca s phỏt trin
kinh t th trng ngy cng i vo chiu
sõu ca nú. Nhng cng vi cỏch nhỡn nhn
ú, chỳng ta ó thy v s thy y hn
rng ci cỏch t phỏp tin hnh chm so vi
yờu cu ca phỏt trin kinh t-xó hi, thiu
ng b vi i mi hot ng lp phỏp v
ci cỏch hnh chớnh. S chm tr ca ci
cỏch t phỏp s to ra nhng cn tr khụng
ỏng cú cho vic thc hin cỏc mc tiờu
chớnh tr, kinh t-xó hi. V khi núi ci cỏch
t phỏp thỡ khụng ch núi n nhng th tc,
nhng loi hỡnh c cu t chc ca cỏc c
quan t phỏp m cũn phi núi n c s v
nng lc phc v ca cỏc c quan t phỏp.
Chng hn, phc v v hng dn doanh
nghip v cụng dõn kp thi, chỳng ta ó v

ang cn bn v nhu cu v cỏc hỡnh thc
xó hi hoỏ mt s hot ng trong cụng tỏc
t phỏp, v nhu cu v mc m, cụng
khai hoỏ bn ỏn v quyt nh v kinh t,
hnh chớnh, dõn s, hỡnh s v theo ú l
nhu cu ci cỏch v hin i hoỏ h thng
thụng tin t phỏp v.v
Quỏ trỡnh thc hin dõn ch XHCN,
xõy dng nh nc phỏp quyn XHCN
nc ta cng ang t ra nhng nhim v
ht sc mi m v ng thi to ra nhng
iu kin thỳc y ci cỏch t phỏp. Nhỡn
nhn mi liờn h quan trng ny l iu
kin cn thit cho vic thc hin chin
lc ci cỏch t phỏp.
Núi n ci cỏch t phỏp thỡ ng nhiờn
nhng vn trng tõm phi l nhng vn
thuc v t chc, phng phỏp hot ng
ca chớnh cỏc c quan t phỏp v b tr t
phỏp, ú l cỏc vn v phm vi chc
nng, nhim v ca to ỏn nhõn dõn trong
vic gii quyt cỏc v ỏn hỡnh s, kinh t,
dõn s, hnh chớnh, mi liờn h gia hot
ng ca ti phỏn to ỏn v xột x ca trng
ti v cỏc hỡnh thc trung gian, ho gii i
vi cỏc v vic kinh t, thng mi, dõn s,
hụn nhõn gia ỡnh, lao ng; thm quyn ca
tũa ỏn, c bit l vn hai cp xột x v
vai trũ ca To ỏn nhõn dõn ti cao c
cht li trờn nhng lun c vng chc.

nghiªn cøu - trao ®æi
70

t¹p chÝ luËt häc sè 8/2010

Chiến lược cải cách tư pháp có một bộ
phận quan trọng, có thể nói là trung tâm của
nó. Đó là chiến lược xây dựng đội ngũ cán
bộ tư pháp trong sạch, vững mạnh. Khi
nghiên cứu và đề xuất các giải pháp cải cách
“con người”, chúng ta phải nhìn nhận từ
nhiều mặt: từ nguồn gốc đào tạo, cơ cấu đào
tạo, nhu cầu đào tạo từ phía các cơ quan tư
pháp và từ phía xã hội và công dân; từ việc
xem xét số lượng cần thiết, vị trí, vai trò xã
hội, chức năng nghề nghiệp của các chức
danh tư pháp và đội ngũ cán bộ tư pháp cho
đến sự nhìn nhận của xã hội đối với họ, từ
trình độ chuyên môn, năng lực và ý thức
phục vụ cho đến phẩm chất, đạo đức nghề
nghiệp… Chúng ta cần những giải pháp thật
sự đồng bộ và có tính đột phá để giải quyết
các vấn đề nêu trên. Đó là các giải pháp để
đào tạo chuyên môn về tổ chức v.v
Yêu cầu về quyền lực của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân đòi hỏi cải cách tổ
chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp,
bổ trợ tư pháp theo hướng ngày một công

khai, minh bạch, giản tiện, dễ tiếp cận hơn
đối với người dân khi họ cần đến sự bảo hộ
hay can thiệp của hệ thống tư pháp để bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Không
thể vì những lí do về thủ tục tố tụng hay thủ
tục hành chính để gây khó khăn, tạo nên
những cách trở giữa người dân và các cơ
quan tư pháp.
Yêu cầu đó đòi hỏi các chức danh tư
pháp, bổ trợ tư pháp đặc biệt là thẩm phán,
phải có đủ năng lực hiểu và giải quyết
những việc của người dân trong điều kiện
mới – điều kiện của nền kinh tế thị trường
đang chuyển đổi và bắt đầu phát triển trong
bối cảnh hội nhập quốc tế. Những loại vi
phạm pháp luật mới, tội phạm mới, tranh
chấp mới phát sinh hoặc có những biến
dạng mới phức tạp, nguy hiểm đối với lợi
ích của nhân dân và nhà nước như tội tham
nhũng, tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia,
tội phạm môi trường, tội phạm tin học,
tranh chấp trong lĩnh vực thương mại quốc
tế, đầu tư, sở hữu trí tuệ…
Hệ thống tư pháp chỉ giúp được nhân dân
bảo vệ quyền và lợi ích của mình khi mọi
việc của người dân trong lĩnh vực tư pháp đều
phải được các cơ quan tư pháp phát hiện hoặc
tiếp nhận, xem xét, xử lí, giải quyết kịp thời,
nhanh chóng, đúng pháp luật và hiệu quả, qua
đó, duy trì và củng cố niềm tin của nhân dân

đối với hệ thống pháp luật, tư pháp. Các cơ
quan tư pháp phải giúp nguời dân biết cách
lựa chọn và sử dụng hợp lí các phương thức
giải quyết tranh chấp ngoài tố tụng tư pháp
(như thương lượng, hoà giải, trọng tài…),
đồng thời tự mình xác lập cơ chế và thực thi
những biện pháp hữu hiệu để hỗ trợ cho các
phương thức đó hoạt động hiệu quả, qua đó
giúp giảm tải công việc và nâng cao hiệu quả
của chính hệ thống tư pháp.
Theo tình hình đó, cần tiếp tục những nỗ
lực nhằm củng cố các tổ chức luật sư và dịch
vụ tư vấn pháp luật ở nước ta./.

(1).Xem: J.Locke: Khái luận thứ hai về chính quyền,
Nxb. Tri thức, 2007; J.Rouseau: Bàn về khế ước xã hội,
Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1992; C.Montesquieu,
Bàn về tinh thần pháp luật, Nxb. Lí luận chính trị, 2006.
(2).Xem: Montesquieu, Sđd.
(3).Xem: J.Madison. Federalist, 1787 - 1788.
(4).Xem: A. Tocqueville, On Democracy in America,
N.Y, 1845.