Nghiên cứu: Phân bố trứng cá - cá con ở vùng ven bờ Đông Tây Nam Bộ pdf

Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


52


PHÂN BỐ TRỨNG CÁ - CÁ CON Ở VÙNG VEN BỜ ĐÔNG TÂY NAM BỘ
ThS. Phm Quc Huy
Viện Nghiên cứu Hải sản Hải Phòng

Báo cáo dựa trên các số liệu và mẫu vật về trứng cá - cá con (TCCC) thu được tại 60 trạm cố
định (trong đó có 8 trạm thu mẫu TCCC liên tục ngày đêm, 4 giờ thu mẫu một lần) ở vùng biển ven bờ
Đông Tây Nam bộ, bao phủ từ 08
0
15 đến 11
0
00 vĩ độ Bắc và 103
0
50 đến 108
0
30 kinh độ Đông. Độ sâu
thu mẫu dao động từ 4 -30m. Phương tiện thu mẫu là tàu cá ngư dân BV 7603 TS, từ ngày 05/03 đến
ngày 03/04/2007.
Sử dụng 3 kiểu lưới là: lưới kéo tầng mặt, tầng xiên và tầng đáy để thu mẫu. Tổng số đã thu
được 37.466 trứng cá (TC) và 23.649 cá con (CC).
TC thu được ở tầng mặt cao hơn ở tầng đáy, ở vùng biển có độ sâu < 20m cao hơn ở vùng
biển có độ sâu 20 - 30m và ngược lại đối với CC.
TCCC thu được vào ban đêm thường nhiều hơn vào ban ngày. Đàn cá bố mẹ thường đi đẻ vào
thời gian từ gần nửa đêm tới sáng.
Xu thế phân bố TCCC giữa 3 tầng nước là tương đối giống nhau. Tuy nhiên, phân bố mật độ
giữa 3 tầng nước có khác nhau. Tầng mặt thường xuyên có mật độ dày nhất, sau đó là tầng đáy và

thấp nhất là tầng xiên.
TCCC chủ yếu tập trung ở vùng ven bờ, cửa sông và xung quang các đảo.


1. MỞ ĐẦU
Nghiên cứu giai đoạn phát triển sớm của
cá có vị trí quan trọng trong ngư loại học, từ
những tài liệu về thành phần và số lượng của
chúng có thể tìm hiểu được thành phần khu
hệ, xác định bãi đẻ, mùa vụ sinh sản và biến
động lượng bổ sung. Mặt khác, nó còn là
nhân tố quan trọng cho việc phát hiện nguồn
giống, quy hoạch và bảo vệ nguồn lợi thuỷ
sản [2, 3].
Khá nhiều lĩnh vực liên quan đến TCCC
đang được quan tâm nghiên cứu như đa
dạng loài, đánh giá nguồn lợi, phân loại học,
đa dạng nguồn gen; đặc điểm sinh học như
cấu trúc tuổi, chuỗi thức ăn, vòng đời, các
đặc điểm sinh sản, dinh dưỡng, sự di cư, sự
phát triển của cá thể; cấu trúc quần thể, mối
quan hệ giữa chúng với các quần xã khác;
môi trường sống và sự ảnh hưởng của các
yếu tố môi trường tới sự phát triển của
chúng; nghiên cứu chuyên sâu về những loài
đặc sản và sinh sản nhân tạo nhằm hỗ trợ
cho việc khôi phục số lượng các loài cá có
giá trị về khoa học và kinh tế [1, 5].
Việc vắng mặt hầu như hoàn toàn của
một số loài cá đặc sản vốn ở vùng nước ven

bờ đang là thực trạng cần xem xét và đánh
giá [4]. Vì vậy, việc nghiên cứu hiện trạng
phân bố và sự biến động của TCCC, điều
kiện môi trường và các ngư cụ ảnh hưởng
đến nguồn lợi TCCC ở vùng biển ven bờ cần
được đặt ra, nhằm góp phần rất quan trọng
cho việc quy hoạch, định hướng phát triển
các ngành nghề khai thác cho phù hợp với
lợi ích bền vững của nguồn lợi đầy tiềm năng
này. Bên cạnh đó, thông qua các hoạt động
nghiên cứu về hiện trạng và vai trò của
TCCC, nhằm tăng cường ý thức của cộng
đồng trong việc bảo vệ nguồn lợi sinh vật ở
vùng biển ven bờ nói chung và TCCC nói
riêng.
Từ nguồn số liệu của Đề tài “Đánh giá
hiện trạng và đề xuất các biện pháp bảo vệ
trứng cá - cá con và ấu trùng tôm - tôm con ở
ven bờ Đông Tây Nam Bộ” phân bố mật độ
TCCC ở vùng ven bờ Đông Tây Nam Bộ, sẽ
được trình bày trong báo cáo này.
VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


53
2. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đi tng và vt liu nghiên cu
Đối tượng nghiên cứu là TCCC ở vùng

ven bờ Đông Tây Nam Bộ thu được qua
chuyến khảo sát tháng 3-4 năm 2007 của đề
tài.
2.2. Phơng pháp nghiên cu
Quy trình thu mẫu được thực hiện theo
đúng quy trình thu mẫu ngoài hiện trường
của Viện Nghiên cứu Hải sản Hải Phòng.
- Phương pháp nghiên cứu trên mặt
rộng: Dựa vào các đặc tính sinh thái và quá
trình phát triển cá thể của một số loài cá là
khi mới nở cá sống ở tầng nước mặt, sau đó
chúng chuyển xuống sống ở tầng sát đáy,
nên chúng tôi dùng 3 phương pháp thu mẫu
đồng thời bằng 3 loại lưới: Lưới kéo tầng mặt,
tầng đáy và tầng xiên.
- Lưới kéo tầng mặt: Lưới có miệng hình
chữ nhật, chiều dài 1m, chiều rộng 0,5m,
kích thước mắt lưới 450µm. Lưới được thiết
kế hình chóp nón, chiều dài tính từ miệng
lưới tới ống đáy là 3m, thu mẫu ớ tầng nước
0,5-0m. Lưới được thả cách mạn tàu khoảng
30m và cố định vào mạn tàu. Cho tàu chạy
theo hướng ngược sóng, với tốc độ khoảng 2
hải lý/ giờ. Thời gian vớt mẫu tính từ khi lưới
bắt đầu ổn định cho tới khi bắt đầu vớt lên là
5-10 phút.
- Lưới kéo xiên: Lưới có miệng hình tròn,
đường kính 0,8m. Lưới có cấu tạo giống như
lưới kéo tầng mặt. Khi thu mẫu lưới được thả
theo phương thẳng đứng, sao cho miệng

lưới vừa chạm đáy, tốc độ kéo khoảng
1m/giây.
- Lưới kéo tầng đáy: Lưới có hình chữ
nhật, chiều dài 1,00m, chiều rộng 0,75m, kích
thước mắt lưới 2a = 1mm. Lưới được thiết kế
hình chóp nón. Lưới được thả ở phía sau tàu,
chiều dài dây thả tùy thuộc vào độ sâu nơi
thu mẫu. Cho tàu chạy theo hướng ngược
sóng, với tốc độ khoảng 2 hải lý/ giờ. Thời
gian thu mẫu tính từ khi lưới bắt đầu ổn định
cho tới khi bắt đầu vớt lên là 5-10 phút. Lưới
cho phép thu được cá và tôm con ở giai đoạn
hậu ấu trùng (postlarvae) và con non
(juvenile).
- Phương pháp thu mẫu theo nhịp điệu
thời gian: Các trạm nghiên cứu theo nhịp
điệu thời gian đối với TCCC, được xác định
là các trạm đại diện và đặc trưng cho khu
vực nghiên cứu bao gồm 08 trạm (04 trạm ở
dải độ sâu < 20m nước và 04 trạm ở dải độ
sâu từ 20-30m nước), việc thu mẫu được
tiến hành liên tục trong 24 giờ, 04 giờ thu
mẫu một lần (Hình 1).
- Phương pháp phân tích và bảo quản
mẫu: Các giai đoạn phát triển của TCCC
được xác định theo Rass T. S (1965). Số
lượng TCCC được tính trên 1000m
3
nước
biển và mẫu vật được bảo quản trong dung

dịch formalin 5-7%.





Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


54














Hình 1. Sơ đồ trạm vị khảo sát ở vùng ven bờ Đông Tây nam bộ tháng 3 năm 2007
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. S lng TCCC
Đối với TC: Đã xác định được 18% tổng
số TC thu được. Trong đó, họ cá Trỏng -
Engraulidae có số lượng nhiều nhất (2.289

TC-6,1% tổng số). Tiếp đó là các họ cá Bơn
lưỡi - Cynoglossidae (2.152 TC-5,7% tổng
số); họ cá Mối - Synodontidae (980 TC-2,4%
tổng số); họ cá Trích - Clupeidae (598 TC-
1,6% tổng số); họ cá Hố - Trichiuridae (441
TC-1,2% tổng số)
So sánh số lượng TC ở hai vùng biển
Đông và Tây Nam Bộ cho thấy: Họ cá Trỏng,
tỷ lệ TC thu được ở vùng biển Đông Nam Bộ
và Tây Nam Bộ chênh lệch nhau không nhiều.
Nhưng các họ cá Bơn lưỡi, cá Mối, cá Trích
thì tỷ lệ TC thu được ở vùng biển Đông Nam
Bộ lại cao hơn so với vùng biển Tây Nam Bộ
và ngược lại đối với họ cá Hố ở vùng biển
Tây Nam Bộ lại cao hơn vùng biển Đông
Nam Bộ.
Số lượng TC thu được ở vùng biển có độ
sâu < 20m, cao hơn ở vùng biển có độ sâu
từ 20 đến 30m (20.720TC, chiếm 55,3% tổng
số và 16.461TC, chiếm 44,7% tổng số). Ở cả
hai độ sâu số lượng TC thu được bằng lưới
kéo tầng mặt lại nhiều hơn số lượng TC thu
được ở lưới kéo tầng xiên và tầng đáy (Bảng
1).
Bảng 1. Số lượng và tỉ lệ % của TCCC theo dải độ sâu
< 20m

20
-
30m

S
ố
lư
ợ
ng

% so v
ớ
i t
ổ
ng s
ố

S
ố
lư
ợ
ng

% so v
ớ
i t
ổ
ng s
ố

Lưới
thu
m

ẫ
u

TC

CC

TC

CC

TC

CC

TC

CC

Kéo đáy

9.058

7.094

43,72

75,01

5.288

8.820

31,58

61,28

Th
ẳ
ng đ
ứ
ng

343

139

1,65

1,47

1.138

439

6,80

3,05

T

ầ
ng m
ặ
t

11.319

2.224

54,
63

23,52

10.320

5.133

61,63

35,67

T
ổ
ng
:


20.720

9.457

100,00

100,00

16.746

14.392

100,00

100,00



Tây Nam b
ộ

Đông Nam bộ
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


55
Đối với CC: Đã xác định được 99% tổng
số mẫu thu được. Trong đó, họ cá Bống
trắng - Gobiidae thu được số lượng nhiều
nhất (4.292 CC-18,0% tổng số). Tiếp theo là
các họ cá Đàn lia - Callionymidae (4.194 CC-
17,6% tổng số); họ cá Đù - Sciaenidae (2.266

CC-9,5% tổng số); họ cá Liệt - Leiognathidae
(2.090 CC-8,8% tổng số); họ cá Trỏng -
Engraulidae (1.606 CC-6,7% tổng số); họ cá
Khế - Carangidae (1.573 CC-6,6% tổng số);
họ cá Trích - Clupeidae, (1.151 CC-4,8%
tổng số); họ cá Tuyết tê giác -
Bregmacerostidae (1.038 CC-4,4% tổng số);
họ cá Chai - Platycephalidae (719 CC-3,0%
tổng số); họ cá Phèn - Mullidae (655 CC-
2,8% tổng số); họ cá Căng - Teraponidae
(650 CC-2,7% tổng số); họ cá Sơn -
Apogonidae (565 CC-2,4% tổng số); họ cá
Bơn lưỡi - Cynoglossidae (476 CC-2,0% tổng
số); họ cá Bò một gai - Monacanthidae (354
CC-1,5% tổng số); họ cá Thu Ngừ -
Scombridae (352CC-1,5% tổng số)
Các họ cá Đàn lia, cá Khế, cá Trích thì tỷ
lệ CC thu được ở vùng biển Đông Nam Bộ
thường cao hơn ở vùng biển Tây Nam Bộ, và
ngược lại với các họ cá Bống trắng, cá Đù,
cá Trỏng, cá Tuyết tê giác thì tỷ lệ CC thu
được ở vùng biển Tây Nam Bộ lại cao hơn ở
vùng biển Đông Nam Bộ; các họ cá còn lại, tỷ
lệ CC thu được ở vùng biển Đông Nam Bộ
và Tây Nam Bộ là tương đương nhau.
Số lượng CC thu được ở vùng biển có độ
sâu < 20m lại thấp hơn ở vùng biển có độ
sâu từ 20 đến 30m (9.457CC, chiếm 39,7%
tổng số, và 14.392CC, chiếm 60,6% tổng số).
Điều này phù hợp với phân bố chung: vùng

biển gần bờ TC thường có phân bố mật độ
tập trung hơn vùng biển xa bờ, còn đối với
CC thì quy luật này có xu hướng ngược lại
(Bảng 1).
3.2. Phân b mt đ TCCC
Xu thế phân bố TCCC trong tháng 3-4
năm 2007 là rải rác khắp vùng. Tuy nhiên,
vùng biển gần bờ, nơi có các cửa sông đổ ra
và xung quanh các đảo lớn thường có mật
độ TCCC phân bố dày hơn vùng biển xa bờ.
Đối với TC: Tập trung chủ yếu ở vùng
ven bờ, gần cửa sông và quanh các đảo lớn.
Ở tầng mặt, mật độ TC phân bố dày hơn cả,
có trạm mật độ TC đạt tới 43.782 TC/1000m
3

nước biển; sau đó là tầng đáy, mật độ đạt tới
26.338 TC/1000m
3
nước biển và tầng xiên
mật độ cũng đạt tới 20.058 TC/1000m
3
nước
biển (Hình 2, 3, 4).
Đối với CC: Xu thế phân bố CC ở tầng
đáy, tầng xiên và tầng mặt cũng rất giống
nhau và cũng trùng với xu thế phân bố TCCC
chung. Tuy nhiên, những vùng biển có mật
độ phân bố CC tập trung so với TC thì ra xa
bờ hơn. So với TC, phân bố mật độ CC thấp

hơn nhiều lần (khoảng 5 đến 9 lần). Ở tầng
mặt, mật độ CC phân bố dày hơn cả, có
những trạm mật độ CC đạt tới 5.873
CC/1000m
3
nước biển, sau đó là tầng xiên,
mật độ đạt 3.654 CC/1000m
3
nước biển, và
tầng đáy có mật độ CC thấp nhất, khoảng
2.782 CC/1000m
3
nước biển (Hình 5, 6, 7).
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


56



Hình 2. Phân bố mật độ TC ở tầng đáy Hình 3. Phân bố mật độ TC tầng xiên


Hình 4. Phân bố mật độ TC ở tầng mặt Hình 5. Phân bố mật độ CC ở tầng đáy


Hình 6. Phân bố mật độ CC ở tầng xiên Hình 7. Phân bố mật độ CC ở tầng mặt
3.3. Phân b mt đ TCCC theo nhp
điu thi gian
Qua phân tích thành phần loài theo nhịp

điệu ngày - đêm, cho thấy: Tỷ lệ TC chết tự
nhiên (CTN) rất cao, chiếm trên 50% tổng số
TC thu được, đối với cả ba tầng nước.
Số lượng TC thu được nhiều hơn vào
thời điểm từ 22 giờ đến 06 giờ ngày hôm
sau. Tỷ lệ TC thu được ở giai đoạn I và II
với số lượng lớn, thường xảy ra vào thời
điểm 22 giờ đến 02 giờ ngày hôm sau, đối
với giai đoạn III thường xảy ra vào thời điểm
từ 06 giờ đến 10 giờ. Từ đó có thể suy đoán
rằng: Đàn cá bố mẹ thường đi đẻ vào thời
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


57
điểm gần nửa đêm kéo dài đến sáng. Số
lượng CC thu được bằng cả 3 loại lưới, vào
ban đêm thường cao hơn vào ban ngày,
nhưng TC thì ngược lại ban ngày lại nhiều
hơn ban đêm (Bảng 2).
Bảng 2. Tỉ lệ % ở các giai đoạn của TCCC theo thời gian, tháng 3-4 năm 2007
Giai đoạn phát triển của trứng cá Giai đoạn của cá con
Tầng
thu
mẫu
Thời
gian
CTN I II III IV Cá bột

Cá

hương
Cá con
Ngày 36,48 1,19 6,58 17,74 - 39,30 1,19 0,11
Đêm 25,14 6,88 5,43 0,56 - 54,27 4,60 0,54
Tầng
đáy
Tỉ lệ: Ngày/Đêm : 0,62/0,38 Ngày/Đêm : 0,41/0,59
Ngày 27,27 0,30 1,00 25,37 1,60 24,12 - -
Đêm 21,58 0,90 18,08 3,40 - 75,49 0,39 -
Tầng
xiên
Tỉ lệ: Ngày/Đêm : 0,56/0,44 Ngày/Đêm : 0,24/0,76
Ngày 22,50 0,02 0,84 27,97 0,02 18,19 1,65 0,05
Đêm 37,02 5,08 6,47 0,08 - 77,88 1,83 0,41
Tầng
mặt
Tỉ lệ: Ngày/Đêm : 0,51/0,49 Ngày/Đêm : 0,20/0,80
(Chú thích: Ngày: từ 6 giờ đến 17 giờ ; Đêm : từ 18 giờ đến 5 giờ)


Hình 8. TC tầng đáy theo ngày - đêm Hình 9. CC tầng đáy theo ngày - đêm
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


58



Hình 10. TC tầng xiên theo ngày - đêm Hình 11. CC tầng xiên theo ngày - đêm

Hình 12. TC tầng mặt theo ngày - đêm Hình 13. CC tầng mặt theo ngày - đêm

Từ hình 8, 9, 10, 11, 12 và 13 cho thấy:
Nhìn chung số lượng TCCC thu được vào
ban ngày thường ít hơn vào ban đêm, đặc
biệt đối với những trạm ven bờ và phía Mũi
Cà Mau. Tuy nhiên, tại trạm số 45 ở vùng
biển Tây Nam Bộ, số lượng TC có xu hướng
ngược lại với xu hướng chung là cao vào
ban ngày và ít vào ban đêm.
4. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
4.1. Đối với TC: Họ cá Trỏng -
Engraulidae thu được số lượng nhiều nhất.
Sau đó là các họ cá Bơn lưỡi -
Cynoglossidae; họ cá Mối - Synodontidae; họ
cá Trích - Clupeidae; họ cá Hố -
Trichiuridae…
4.2. Đối với CC: Họ cá Bống trắng -
Gobiidae thu được số lượng nhiều nhất. Sau
đó là các họ cá Đàn lia - Callionymidae; họ
cá Đù - Sciaenidae; họ cá Liệt -
Leiognathidae; họ cá Trỏng - Engraulidae; họ
cá Khế - Carangidae; họ cá Trích -
Clupeidae; họ cá Tuyết tê giác -
Bregmacerostidae; họ cá Chai -
Platycephalidae; họ cá Phèn - Mullidae; họ
cá Căng - Teraponidae; họ cá Sơn -
Apogonidae; họ cá Bơn lưỡi -
Cynoglossidae; họ cá Bò một gai -

Monacanthidae; họ cá Thu Ngừ -
Scombridae
4.3. TC thu được ở tầng mặt thường cao
hơn ở tầng đáy và ngược lại đối với CC.
4.4. TC thu được ở vùng biển có độ sâu <
20m thường cao hơn ở vùng biển có độ sâu
từ 20 - 30m và ngược lại đối với CC.
4.5. TCCC thu được vào ban đêm thường
nhiều hơn vào ban ngày. Đàn cá bố mẹ
thường đi đẻ vào thời gian từ gần nửa đêm
và kéo dài tới sáng.
Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 03/2007 Trường Đại học Nha Trang


59
4.6. Xu thế phân bố TCCC giữa 3 tầng
nước là tương đối giống nhau, nhưng phân
bố mật độ giữa 3 tầng nước có khác nhau.
Tầng mặt thường xuyên có mật độ dày nhất,
sau đó là tầng đáy và thấp nhất là tầng xiên.
4.7. TC phân bố gần bờ hơn, còn CC phân
bố ra xa bờ hơn một chút.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đỗ Văn Nguyên, 1999, Thành phần, mật độ và phân bố trứng cá - cá con ở vùng biển Việt
Nam thu trên tàu M,V SEAFDEC, Báo cáo khoa học, Viện Nghiên cứu Hải sản
2. Nguyễn Hữu Phụng, 1991, Trứng cá cá con ở vùng biển Việt Nam; Tuyển tập nghiên cứu biển,
Tập III, trang 5-20, Viện Hải Dương học Nha Trang.
3. Nguyễn Hữu Phụng, 1994, Trứng cá cá con ở vùng biển Việt Nam, Chuyên khảo biển Việt
Nam, tập IV, phần 1, trang 55-68, Viện Hải Dương học Nha Trang.

4. Nguyễn Thị Thu, 1985, Tình hình trứng cá - cá bột đầm nước lợ Hải Phòng - Quảng Yên, Báo
cáo chuyên đề, Phân Viện Hải Dương Học tại Hải Phòng.
5. Yoshinobu Konishi and ect, 2005, Recruiment processes of jack mackerel (Trachurus
japonicus) in the East China Sea (ECS) in relation to enviromental conditions, Southaest
Asean Fisheries Development Center (SEAFDEC).


ABSTRACT
This report based on fish egg and larvae data collected from 60 stations (including 8 day - night
stations with sampling frequency of every 4 hours) in near shore East - West of Southern seawaters,
from 08
0
15-11
0
00 N and 103
0
50-108
0
3 E, at the depth of 4 to 30 m. The survey was executed on board
the vessel named BV7603TS of a fisherman in Vung Tau from March - April, 2007.
Fish egg and larvae samples collected by three types of net: surface, vertical and bottom nets.
Total number of sampled fish eggs and larvae were 37,466 and 23,694, respectively.
The quantity of fish eggs collected in surface is observed larger than the one collected from
bottom; and at the depth of less than 20 m is larger than at 20-30m. This is contrary to the
observations of larvae.
The quantity of fish egg and larvae collected at nighttime was observed larger than at daytime.
This shows the fact that the adult fish join the reproducing in the time from midnight to early morning.
Fish eggs and larvae at three water levels are observed similar in the trend of distribution but
different in density. The density of fish egg and larvae was observed most dominant at surface,
followed by the one at bottom, and then vertical level.

The density of fish egg and larvae in inshore, estuary and around of islands was observed higher than
that in offshore.