Tải bản đầy đủ (.pdf) (10 trang)

Tìm hiểu phong tục bầu hậu phật ở tỉnh thái nguyên qua nguồn tư liệu văn bia

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.3 MB, 10 trang )

39f.+4 01t91)t

rinr nrtu PHoNG ruc nAu HAU pHAT
o riNs rnAr NcuyrcN qua NcuoN TrJ LrEu vAN era
NGUYEN HtPU MUt'

Tdn dt: Thdng qtsa 25 vin bia do Hqc Vi6n Vi6n D6ng BAc C6, Vien Nghidn cuu Hdn N6m vd Sd
Vdn h6a, Thri thao va Du lich Th6i Nguy€n slru tim trudc d6y, bdi vitit tli siu nghi€n cr?u phong tuc biu
H6u Ph6t cria tinh Th6i NguyCn, trong d6 ndu hiQn tuqng da,ng chf li vigc brim ngdi H4u Ph{t tung
di6n ra tr€n tlia bdn cta tinh. Tri tl6 chi ra didm gi6ng vir khdc nhau gita vigc brin ngdi H{u Ph6t voi biu
ngdi Hau Phat r€n dia ban tinh Th6i Nguydn, ldm phong phrl cho nhdn thirc vd phong tuc bAu Hau Phir
o nudc ta trudc day.
Ti khda: Phong tyc biu Hdu Ph6t, tinh Thdi Nguy€n, biu H4u Phit, bdn ng6i Hau Phat

f

Abstract; Thro'tgh 25 units of tablet inscription previously collected by the Ecole frangaise
d'Extr€me-Orient (EFEO), the Institute of Sino-Nom studies and the Deparnnent of Culture, Sports and
Tourism of Thai Nguyen province, the article delves into the customs of electing the Hau Phat in Thai
Nguyen province. from which raises the remarkable phenomenon of reselling the Hau Phat title once
took place in the province. From this perspective, the article points out the similarities and differences
between reselling and electing of the Hau Phat title in Thai Nguyen province, enriching the knowledge
ofthe electing Hau Phat custom in our country.
Kevwords: The custom of electing Hau Phat, Thai Nguyen province, electing Hau Phat, reselling
the Hau Phat title

l. DIt

vAn dd

Trong nh&ng nem gin ttiy, nghi€n cuu


vd phong tgc biu Hdu (bao gtim Hdu Ph4t,
Hau Thin, Hdu Hidn, Hdu TQc...) clang thu
htt sy quan tim cira gidi nghidn criu trong
vd ngodi nudc. Cric tinh vung d6ng bing
Bic 86, nhu Bic Ninh, Hdi Ducmg, Hrmg
Y6n. B6c Giang. Vinh Phrlc. Hir Ndi.... v6n
ld nhimg ,:
ddo. girip vi€c nghi6n cuu v€ phong tuc bdu
Hflu o c6c tinh tl6 duryc thuAn lgi. Cric tinh
cdn l4i, trong d6 c6 Th6i Nguydn chua
duoc nghi6n cuu chuydn sdu vA phong tuc
biu Hau Phat. Bdi vi6t ndy, chring r6i tl6
cAp d6n v6n AC aO. voi nhtng tu liQu vdn
bia moi tu vi6c brin ng6i Hiu Phit c6 tr6n
dla bdn cua tinh, g6p phin ldm phong phil
cho nhAn thuc vd phong tuc bAu Hiu Phdt o
nudc ta.
2. Ngudn
2. 1.

tu li$u

Strfugt vi illa gflti tfinh Thdi Nguyin

Tinn Th6i Nguy6n duoc thdnh l6p vdo
1831, trong c6ng cuQc crii c:ich hdnh
chinh cta vua Minh Mgnh (1820-1840)'.
Vd vi tri chi Xrh'tiit, b0 tlia chi bi€n sosn dudi

tri6u Tu Dr?c (1848-1883), cho bi6t tinh
Thrii Nguydn vC "doi Utng Vuong xua [d
b9 V[ Dinn. doi Duong ld ddt Ch6u Long
vir chdu V6 Nga. Nu6c ta, tloi Lf ld chnu
Th6i Nguy6n vd chdu Vi Lic, thoi Trin lir
trin Thrii Nguydn. Thdi thu6c Minh ld phu
[...]. Nam \{nh Lac thu 5. moi d6i tr6n
Thrii Nguy6n ldm chdu. 16 vdo Ty 86 chrinh.
nem thu 6 thSng lirm phu: nim thu 17. g6m
huyQn Tu N6ng vdo huy6n YOn Dinh, huyQn
D6ng Hj,vdo huyQn Ph[ Luong vd huy6n
D4i Tt vio huy6n Tuy€n H6a":.
Cing theo Dqi Nam nh rh6ng chi.ttnh
Th6i Nguydn c6 3 phu: phri Phri Binh, pht
niy lnnh 6 huy0n: Tu N6ng, DQng [D6ng]

nim

-

TS., ViQn Nghi€n cuu Hrln N6m

11


rAP cHi n-,ix

n0u

s6


4 Utt) - zozz

NGUYEN HVU MUI

Hy. Vi Nhai. Binh Tuydn (huygn ndy d6n
nIm 1890 cit v6 tinh Wnh Y€n), Pht Luong,
Dai Tu vir mQt phAn ld chdu Chi6m H6a;
pht Ting H6a ldnh I chdu ld Dinh Chdu vd
3 huyQn: Vdn Lnng, Dai Tri vd Phti Lucmg;
phri Thdng H6a ldnh I huyQn (huyOn Cim
H6a) vd chdu Bach Th6ngr.

2.2. Th6ng k0 vdn bia sra tim tgi tinh
Thtii Nguydn

Bric C6 (EFEO), Vi€n Nghidn cuu Hdn
Ndm (\TNCHN) vd So Vdn hoa. Thd thao
vir Du lich tinh Thrii Nguy6n (SVHTN) tiiin
hinh suu tAm nr li6u ven bia tr6n dia bAn
tinh, hiQn nay thu tlugc 200 vin bia. Dga
tren s6 ligu niy, chring toi d6i chii5u gifta ba
.t
I
ldn suu tdm cta ba co quan chuy€n m6n.
loai ra nhtng v6n. bia c6 n6i dung tdng
nhau, l6p bing Thdng k6 vln bia bdu Hiu

Tir diu thai kj,XX cho d6n nhirng nrm
20 cta the ky XXf , Hgc Vi€n Viin D6ng

TOn ngudn

ST

tu

Noi

liQu

Phat
,1

rini Th6i Nguy6n, ldm

d{t

Hdu Phd bi A/BAry fi6n tv Chta Gi6 Trung

sv |L/fr4it-t
1

-l

-1

Hdu Phdt bi

t-tlic*


bi tLtlF+aL

(V6 dA) ArE

Tri bi Hdu Phqt

A$ft&

ct

cho biri

vret nay.
Ntrm dqng

T
I

cdn

.

xi

Ti€n phong
thi xn Ph6 YEn
Th6n Lf Nhrin
xd C6t Ng4nh
huy€n Ph6 Y6n
Chia Tiy Phric

(chta Vdn Trai)
xa Tan Phu thi
xa Ph6 Ycn
Xa Kim Tinl
huy€n Ti€n
Phtc (nay ld

Chinh Hda

Kj hifu
(th{c bin)
N"l039l-92

C0 quan
suu tAm
EFEO

thu l6 ( 1695)
Bdo Th6i thri

N"10273

EFEO

5 (1724)

Tj, ni6n
hi€u Crinh
Canh


Hmg

(I

N"48073-4

VNCHN

780)

Cinh Hung

N.10384

EFEo

EFEo

rht 42 ( l78l)

chira Kim Tinh
x6 Trung-fhdnh
thi xn Ph6 Y6n
5

Hd.uPhdtbiW 1L4fi4iL

6

Hdu


Phil bi A

ftfi,q1l

Chr)a Linh Phrlc
xd Thinh C6ng
huy€n PhO YCn

Cdnh Thinh
thu 9 ( 1801)

N"48059

Xi Lt

Minh MQnlr

2OIDTKHI8/

tht l2 ( l83l)

20174

Minh M€nh
thu l9 (1838)

N"48080-81

Chta Ki6n


Tlr Dtc thri

3

N.20300

EFEO

Phric xd Luu X6

(

Tu Dric thu 6

N"20298

F,FFO

Y€n
huygn Tu N6ng

SVHTN

(nay ld chua L[
Ydn xd Ddo X6
huy6n Phri Binh
't

H,iu Ph,At bi


bi lL4t,+il

Chta Uc Son.
thi tr6n Huong

\.NCHN

Son huyQn Phu

Binl
li

9

Hdu Phdt bi 4*-1t,4

Hdu Pkir

bi E lf,4

tong I uc uuyen
huyQn D6ng H!
Chta Ki€n
Phtc xd Luu X6
tOng Tuc.Duy0n

huy€n D6ng Hy

l8


(

l8s0)

1853)


TiM HIEU PHoNG TUC BAU HAU PHAT O TiNH...
t0

tl

Hau Phdt bi W

E4*14iL

Tu Dfc tht
22 (1869)

N"20297

EFEO

Chta Quang

Thinh Th6i

N"20324


EFEO

Hoa

thf

N.20325

EFEo

N"20304

EFEO

Thinh Th6i
thir l0 ( 1898)

N"20103

EFEO

Nim M{u

N.20328

EFEO

No.20324

EFEO


Chta Kiiin
Phric xi Luu X6
tdng Tuc Duy€n
huy€n D0ne Hi

Hdu Phat bi ky

E

hl,4i{

xi

Quang

2 (1890)

Vinh tdng Tric
Duy6n huyQn
Ddng Hi

I2

Hdu PhAt bi kv E

4t,4iL

Chua Quang
Hoa xd Quang


Thinh Th6i

thr

2 (1890)

Vinh t6ng T[c
Duy6n huyQn
DOne

l3

Hdu Phdt bi

84t,4

Hi

Chta Linh Son

ThAnh Thdi

thdn Vin Ngo4i
xd Cam Gi6
t6ng DQng

thf

2 (1890)


Bang huyQn

D6ng
1,1

Hdu Phat bi kj' E 4t,4zL

Hi

Chta Linh Son
thdn V6n Ngo4i

xi

Cam Gi6
tring DQng
Bang huyQn

Ddng
I5

Hdu Phdt bi hj, trS-4k4=L

Hi

Chta Pht Ch6n
xn Phir LiEn
tong t uc l-ruyen
huyOn Ddng


l6

HQu Phdt bi

hi lLtff,$'aL

Xi

Wnh

Ph c ttr bi kj,

;t-t6*

4iL

uat- nren

hi€u Thanh

Hi rhei

(

1898)

Khrii Dinh

Quang


Vinh t6ng Ttc

t7

I

Duy6n huyQn
Ddng Hi
Chta Phuong
86 xd Ddn Ti6n

thu 4 ( l9l9)

Duy Tdn thu
2

(l

2t

e08)

6/DTKH I tii

SVHTN

2011

huy6n Vd Nhai


l8

Hdu Phat bi bj,

Eit,qiL

thf

ChUa Hang thi

Duy Tan

tr6n Chg Chu

3 ( l90e)

2I4IDTKH l8/
20t7

Duy T6n thri

N.20305

EFEO

N"20329

EFEO


N"20330

EFEO

N.20326

EFEO

SVHTN

huy4n Dinh
19

Hdu Phdt bi

xya

E 1t,4iL

H6a
Thdn

Vin

Ngoai xd Cam

7 ( l9l3)

Gi6 t6ng Tuc
Duy€n huygn

Ddng Hj,

ki E1f,4iL

20

Hdu Phat bi

ll

Hdu Phat bi b, E

l*,qaL

Chta Phn Chen
xd Pht LiEn

Bdo Dai
(1e30)

tht

huy€n D6ne Hi
Chta Pht Ch6n

Bao D?i

tht

xd


Phi Li6n

huyen Ddng
22

Hdu Phdt bi

ki

1L4t,41L

Chta Quang

Hi

5

l6 ( l94l)
Bao Dai th{r

l9


TAP CHi HAN NoM s6 4

11.73)

- 2022


NGUYEN HUU MUI

18 ( 1943)

Hoa xd Quang
Vinh t6ng Tuc
Duy6n huyQn

Ddne
-J

Hau Phar bi hj, E $ft+-iL

Hi
Bdo Dai thri
l8 ( r943)

Chira Quang
Hoa xd Quang

N.20327

EFEO

Vinh t6ng Tuc
Duy€n huyQn

D6ng

l-l


25

Hau Phat bi t

i

E4t,4il

2.3. NhQn xA vA vdn bia
PhQt tinh Thrii NguyAn

Hi

Chia T6y Phirc
(chta Vdn Trai)
xd T6n Pht thi

Ki6ng ghi

r32IDTKHl8/

ni6n dai

2017

xd Ph6 Y6n
Chta Hd Chdu
x6 Ha Ch6u
huy€n Ph[ Binh


Kh6ng ghi
ni6n tlai

23IDTKHIS/

biu

HQu

Theo s6 lieu trong biing th6ng k€, toirn
tinh Th6i Nguy€n c6 25 vdn bia de c{p dtin
phong tuc bdu vdL brin ng6i H4u Phit, phdn
b6.tai cric huydn D6ng Hj: 14 bia; thi xi
Ph6 Y6n:6 bia; huy6n Phu Binh: 3 bia;
huydn Vd Nhai vir Dinh H6a, m6i noi I bia.
Toin b6 25 vin bia ld cua nguoi Kinh, s6ng
rii rric t?i virng tinh. 36. luong vin bia nhu vdy o mric
khi6m t6n. boi chi c6 25 vdn bia Hau Phat
tr€n t6ng s6 200 uan bia cta todn tinh,
chi6m ry le 12.5% (25t2OOl. Ty l€ ndy n6u
so v6i tj, lt vin bia Hau Ph|t cua tinh Vinh
Phric, m6t tinh ctng thudc d6ng bing vi
trung du nhu Thrii Nguydn thi chi bing non
nta, do Vinh Phic c6 254 vln bia H{u Phdt
27,l%
tr6n t6ng sti 937 cua tinh, dat d
(2541%7)5. Nilu so vdi cric tinh dring bing
Bic BQ lA noi c6 nhidu van bia H{u Phit

nhu Bic Ninh, Hai Duong, Hrmg Y6n...,
ch6c chin ty l0 ndy cdn thAp hon. Giii thich
cho hi6n tuong ndy, nguy€n nhAn chinh li
do phong tuc bAu Hdu Phit ld cta ngudi
Kinh. trong khi nguoi Kinh sinh s6ng o
Th6i Nguydn it hon so voi cric tinh vtng

lll

Vd ni6n tt4i, v[n bia Hiu Phat cua tinh
duoc xiic lip vdo cu6i th6 ki XVII, voi mo
ddtlit Hdu Phdt bi kj'/ Bdn rh6n u str trL4*,
20

SVHTN

SVHTN

2017

4iLl ++!iL$,

tao nam Chinh Hda thu
(1695),
16
kilt thrlc voi Hdu Phdt bi kj' E
4f,4iL, tao nem Bdo Dai thu 18 (1943).
Didu ndy c6 nghia hoqt dQng bAu Hau Phrit
o tinh Thrli Nguy6n di6n ra trong khoang

hai th6 ky ruoi, gin voi giai cloan cu6i ctng
trong ho4t dQng bdu Hflu (Hau Phat, Hau
Thdn, Hfu Hi6n, Hiu TQc...) cria nguoi
Kinh o vtng dting bing B6c BQ.

Cing theo th6ng k6, c6 5 vdn bia do
SVHTN suu tim varo nem 2018 duqc
chtng t6i su dung trong bdi viiit, vi day te
nhtng vdn bia chua tlugc EFEO vir
VNCHN suu tAm, nhim c6 th6m tu li€u

...

.:

'. trong bal vlel nay.
dung

phin tham gia biu Hgu
Dua theo th5ng k€ cho th6y. thirnh
phin tham gia biu H4u Phdt cria tinh bao
2.4. Thdnh

g6m chinh quy6n clia phuong vd ngu,I

-.^

bau Hau:


V6 phia chinh quy6n tlia phuong, g6m
ciic vi quan vi€n, huong lio, xd.th6n tnrong.
D-6y ld nhirng vi c6 vai trd quy€t dinh trong
bdu Hau tai tlia phuong. ChEng han nhu
vi6c bAu Hflu Phit cta tinh vdo nem Chinh
Hda thu 16 (1695), cho bi6t: " Cric vi quan
vi6n, huong lio, xd th6n trudng th6n Trung,
xn Dd Tht, huyQn HiQp Hda, phir B[c Hd,
g6m Hodng Mdu Trinh, Duong VIn Minh,
Hoing Ti6n Hfru, Hoing Nguy6n Ngach,
Nguy6n Si Ch6, Hodng MAu Ki6n, Duong


TiM HIau pHoNG TUC BAU HAU PHAT O TiNH...

Dic Danh, Hohng Quang Duc, Duong VIn
An. Nguy6n Ti6n Toirn. Nguy€n C6ng
Hung, Nguy6n VIn Tii, Nguy6n Kim Kh6i,
Ngq C6ng Hi6u, Hoi,ng D[ng Dgng vi
HoAng Dnng Tri6u hQi hop, bin viQc b6u
H0u Phal'0.

N6u biu Hiu Phdt o nhidu th6n thi
thanh phin bnu Hau PhAt ctugc mo rdng
d€n cilc th6n trong xe, nhu o xd C6t Ha,
huyQn Phd Y€n: "Ciic vi quan vi6n, Trum
truong cta ba thdn trong xi, g6m Thich
ViCt Kha, Luong Viiit Chuong, Nguy6n
Ti6n Tuoc. Nguy6n Titln Tuong. Nguy6n
Htu Tdi,.Luong Viiit Khang, Nguydn Titin

Girin, Trdn Nhu Trung, Trdn Eing Ti6n,
OO Vitlt Khorit, Luong Vi6t Pht, Luong
Vi6t Vn, Nguy6n Tiiin Khoa, Ddo Dlng D6,
Luong Vitit Binh, Nguy6n Bri Dug, Luong
Vtru Mi, Nguy6n Hiru Ldm ctng todn th6
mqi ngudi tr6n dudi trong th6n biu H4u
Phaf'7. Su hi6n di6n cta cric thdnh phAn dgi
di6n cho ldng xi nhim khai, ddng thoi dem lai niAm tin cho nguoi
tluqc biu Hau Phat.
VA phia ngudi duo.c bAu H{u Phat, sU
hign diOn cria h9 ld cAn thi6t dii hai phia
thting nh6t s6 tdi srin do hg cung ti6n cho
din ling holc cho chua. 56 tai sin ndy bao
g6m nhimg gi, s6 lugng bao nhi6u, dtng vio
mqc ttich gi, quy6n lgi tluoc hudng nhirng
gi, ttriu do hai b6n th6a thu|n, c6 lcl nhfln ho{c
,(. x, ,
,I
-.i chi
di€m
o phdn cudi m6i vln
bia. Di6u ndy
cho thdy sq dim bio vd quydn.loi vAt chit
vd tinh thdn cua ngudi tlugc biu Heu Phat
ld chic ch6n kh6ng chi vcri bin th6n ho, md
cdn c6 ttic dung khuy6n khich nguoi khric
tham gia bAu Hau Phat.

Itinh thnc biu HQu

HinI thuc biu Hiu Phat ctu tinh Thrii
Nguydn tlugc th6 hiQn theo hai cich: bAu
2.5.

cri nhdn

vi

bdu tdp th6.

BAu cri nhdn thuong ld bAu mQt

lin

cho
ch6ng.

m6t nguoi hoic cho m6t cap vo
Crich niy thuong di6n ra d6i voi nhtrng vi
c6 c6ng iluc kh6 gii cho dia phuong. Tuy

nhi6n, so voi nhiAu tinh o vtng d6ng bing

Bic B0, ching

han nhu

Bic Ninh,

c6


nhtng vl nhu D6 Th5i gi6m Ph[ Qufln c6ng
hq Nguyen. m6t "dai gia" n-rng c6ng duc s6
tdi sin rAt lon, g6m l0 luqng bac n6n, 2
miu ruQng, 84 cdy 96 lim, 50 chi6c xd dung
xAy dr,mg chta Ph6p Linh8, thi tai Th6i
Nguydn chua gap nhfng "d4i gia" niu th6.
ddy cdn o muc khi€m t6n.

C6 th6 dAn trudng hqp cta bd hiQu
DiQu Trgng, nguoi th6n Vln Ngoai, xi Cam
Giri, huyQn D6ng Hj, lim vi du: vdo nim
ThAnh Thei thu 2 (1890), bi tu nguy€n bo
ra 50 quan tidn ctng 5 sdo ru6ng lirm kinh
phi ru b6 chta Linh Son. Duong thoi tldy ld
ngudn tdi stin khri l6n trg girip nguoi dAn
dia phuong trong l[c. k]r6 khAn. khi6n
ngudi ddn crim phuc, bdu bin thdn bd ldm
Hau Phat, ghi tren bia H,iu Phqt bi

E4*,4

e.

Tuong nr, c6 bi hiQu DiQu Tam, nguoi
xa Pht.Li6n, t6ng Ttc Duydn, huyQn Ddng
Hy, xudt gia tdi cria nhir, g6m 200 d6ng b4c
ctrng m6t miu ruQng cho dia phuong ru b6
chta Phir Chdn. D6i lai, bd Di6u Tam clu-o. c

quan vi6n, huong lio cta xi Phir Li6n t6n
biu bd vd chdng, t€n tu Truc Luong ctng
tdm Hdu Phdtro.
C6 truong hqp nguoi ngodi tlia phuong
nhmg do c6ng tluc voi din mi tluo. c biu
lim HAu Phat, nhu bd Nguy6n Thi Quii,
hi6u Di6u NQi. QuC bi tai xd Phuong Mio,
huyQn Si6u Lo4i, phir Thu6n Thdnh, tinh
Bic Ninh, th6y. chta Quang Hoa cria xd
Quang Vinh, t6ng Ttc Duy6n trii mua
n[ng dii ddu ldm hai, trong khi nguoi dAn
tlia phuong chua c6 cliiiu ki6n tu sua, bd tu
nguy€n xuit gia tdi 150 d6ng bac dtng tu
b6 chia. Crim kich truoc c6ng tltc d6,
nguoi ddn tlia phuong bAu bd lnm Hdu Phdt,
huong tho tai chta Quang Hoall.

D6n ndm 1943 (ni€n hiQu Bdo Dai thu
l8), cfing tai chta Quang Hoa, m6t vi phu
nir (k}6ng rd tOn vir t6n hiQu, do bia bi mo
mdn), qud t6ng Binh LIng, phu Thuong
21


TAP

cHi

H,c.N NdN{ sii


4 ott) - zozz

NGUYEN HUU

MiI

Tin, tinh Hd D6ng, c6ng duc sd tidn 150
dting bac, dirng tu sua chtra ndy, ddn dia phuong t6n bdu ldm Hau Phat, ghi
trdnbia HQu PhQt bi bj, 84ff'4',L t2.

xdu tidn, chia tldu 20 vi, m6i vi ctng chi
d6ng g6p 3 quan, trong d6 c6 m6t vi g6p
hon 3 quan thi chua phii td nhiAu so voi

Biu Hiu tOp th6 ld biu mQt ldn cho nhidu
nguoi voi dac tli6m nhfng vi duo. c bdu
thudng c6 s6 cira cii tl6ng g6p blng nhau vd
it hon so voi bdu cri nhan. C6ng dirc cua h9
duo. c gQp chung bing m6t s6 luong cu th€

d mQt van bia biu H0u tap thii kh6c,
voi muc c6ng duc cao hon 3 quan, nhu
Hdu Phdt bi ld, E4*,4iL, cho bi6t: vdo
ni6n hiQu Minh M0nh thri 19 (1838), nhin
tu b6 chtra Linh Son, thdn Linh Son, xi
Huong Son, huyQn Ph[ Binh, c6 5 vi t(n vli,

ndo d6 cho tAt cd moi nguni.


Crlch bdu ndy th6y som nhAt ghi trcn
(kh6ng
bia
c6 ti6u tl6), ldp nIm Canh T1i,
ni6n hiQu Crinh Hrmg (1780): " Ngudi c6
c6ng lao thim kin s6 dugc duong b6o, ld

nghia thudng tinh tt c6 chi kim, ld 16
tluong nhi6n cta troi d6t. Nay c6 bd h9 -r3,
hi0u Tt D6n; bd ho Vn, hi6u Di6u Tinh; bn
ho L€, hi6u Di6u Vi6n; 6ng ho L6, tu Phric
Ddi: bi ho . hiQu Dicu Tril bd h9 Trin.
hipu Tir Nghi6m; 6ng Ng6 C6ng Hni, qu
Phric Tin; 6ng Trdn Thai , hiCu XuAn Hii;
bd h9 Ng6, hisu Tt Tai; bi hq Phi, hi€u
DiQu Trang; bd h9 Nguy6n, hieu DiQu
Nguydn;

bi

hq Tran, hi6u Di€u Tric; bd hg

L€, hi€u Di6u T6u; bd h9 Trin, hiqu Tt
Thdn; 6ng h9 Trin, hiQu Khi6m DOng; bd
ho Nguy6n, hi6u Di6u Hoa; bd hQ Nguydn,
hi6u Tt Duydn; 6ng h9 Trin, tu Ph0c Cu;
bd h9 Trdn, hiQu DiQu Linh; bd hg Trdn,
hi€u Di_6u H6i ld nhimg nguoi c6 ldng
luong thi6n o trong ldng. trdi ban tmng hiu. sin long tu

bi, khoi sU bii thi, phrit tAm 86 hon 60 xdu tidn chu cAp cho ddn trong hlc
kh6 khin, lai cip thdm ru6ng [...], luu lai
mi cring duong duo. c lau dai. Dd b6o d6p
c6ng duc 6y thi kh6ng th6 so sei. Vi th6 ban
th6n t6n biu ldm HAu PhAt, khic vdo bia iki,
khi6n nguoi ddi sau trdng th6y bia ndy mi
tuong nhd t6i nguoi c6ng duc!".
20 vi

k}ic

trong bia.

Trong s6
c6
.,.
:
g6m nt gidi vd nam gi6i, g6p chung s6 tai
r6n

sin hon 60 xdu tidn, tai b6 ra sii ru6ng (s6
ru6ng niy. do bia bi mo. kh6ng.rO s5 luongl
n6n duoc bAu
22

lim Hdu Phdt. N€u li hon

60


biu

c6 nh6nra.

g6m hiQu Di0u Kim; hi6u DiQu YOn; hiQu
Di€u Hda: hi6u Digu Trinhr hiQu DiQu Bing.
m6i vi b6 ra 10 quan tidn c6 ctng mdt thua
ru6ng (khdng ghi sti dign tich cria m6i thta)
ldm nhu phi tu bO chta, bdn th6n b6u 5 vi
ldm H6u Phdt's.
3. NQi dung bAu

Hiu

3.1. Biu HQu cho ngrdi gtip c6ng
xdy d4rng vd tu bd chia

tttc

Cfrng nhu hdu h6t c6c ldng xd o vtng
d6ng bing Bic 86, nhu ciu xAy drmg chta
liy lirm noi thd Phat cria nguoi ddn dugc
xem lir nhdn t6 chinh cua phong ruc biu
Hau Phir o Thrii Nguy6n. Phat gido truydn
vdo nuoc ta vdo nhtng ndm tliu Cdng
nguy6n, tuy Thii Nguy6n kh6ng phdi la noi
dimg chAn ttiu ti6n cira Ph4t gi6o nhu trung
tdm Luy LAu cira tinh B6c Ninh, nhmg noi
tldy c6 nhi6u ng6i chia rlu-o;c xdy dpg
khri sdm. ViQc xdy dpng chira do cdn ngudn

kinh phi lon ndn theo phong tyc truydn
thdng cta nguoi Kinh, nguoi nrio c6 c6ng
dric sE duoc ddn d6p bing crich bAu ldm
Hdu Phdt.

tt

Tu liQu s6m nh6t ghi

nguoi c6
cdng duc xdy dung chua dugc biu ldm Hiu
Phit ctia tinh, t6 chric viro ndm Chinh Hda
thu 16 (1695), ghi tr€n bia Hdu Phdr bi
nhAn

iit,ie$,

lry/Bdn th6n nr su &ifra+iLl
0at
t4i chia Da Thr), th6n Trung, xd Gi6 Lai,
huy€n HiQp Hda (nay thu6c xi TAn Phong,
thi xn Ph6 Ydn, huy€n Ph6 Ydn). VIn bia
cho bi6t: Trum trudng Ng6 Vln Xudn, vo
Le Thi Bic, nguoi xl Dgc Tiiin, huy6n Si€u
Loai, pht Thudn An, vi t6 nghidp cria cha


TiM HrEU pHoNc

vo d th6n Trung,.


xi

De Thu, mu6n ldm

rgng rO cdng lao td tdng, luu su nghi6p cho
con ch6u, b6 ra 50 quan tidn st xdy drmg
chta DE Thtr, gdm 4 gian 2 chrii. Sau tt6

6ng tiiip tgc hmg c6ng, tl6ng g6p m6t cAy
96 tlm lon cho tlinh cta th6n. Ong tai mua
th0m hai thta ruQng giao cho din canh tdc.
Mgi nguoi trong th6n t6n biu vo chdng 6ng
lim Hdu Ph6tr6.

Chta trrii thoi gian mua gi6 bio mdn,
din dtin d6 n6t, cin tluo. c trung tu cfrng la li
do phdn rinlr tr6n vin bia cta tinh. Nhirng vi
b6 tidn cria trtng tu chta duo,,c d6n tang bAu
lirm Hiu Phat ghi o nhidu vln bia. Nhu viro
nIm Thdnh ThAi thu 2 (1890), chta Linh
Son d th6n Vin Ngoai, xi Cam Giri, huypn
Phri Binh bi xu6ng cAp, bd hiQu Digu Trgng,
nguru6ng ldm nlru phi tu b6 chta, bir dugc bdn
th6n biu tim Hflu Ph{t'7.

Tuong qr, c6 chfia ctng t6n Linh Son,
tga l4c d th6n Linh Son, xd Huong Son,
huygn Phu Binh, viro nhm Minh MCnh tht

l8 (1837), do bi hu hai boi thoi gian liu
nim, m6t s6 tin vdi, nhu bd hi6u Di6u Kim,
I
.
..
i.
ba hrqu Drgu Yen... gom 4 nguor. mol
nguoi b6 ra l0 quan tidn c6 vi m6t thua
ru6ng lim nhu phi tu bd chta ndy, th6n
Linh Son tdn biu b6n vi t?rm HAu Phitrs.
Ho6c c6 c6ng trung
tu chta, lai b6 kinh phi
t6 tuqng Phar duqc biu
Hau Phat, thdy vrio nim
Mflu Tu6t. ni€n hi6u Thd,nh

ThAi (1898), khec tren
bia Hdu Phdt bi hi lLiff,
r$?a. theo d6, chi"ra Phii
Chdn d xa Pht Li6n,
tong I uc uuyen. nuygn
Dting Hy bi hu h4i, cric
pho tugng o d6y do trii
lAu doi- cin duOc sria sanst6 vE. bd trigu olgu

rrangl

ven bia beu ns6i Hiu

'n'oil,11o3'fo',''*t


nguoi brin xd, xuit gia
tdi 27 tl6ng bac, giao cho bin
vdo c6ng vi€cle.

Phar

xl

chi dtng

ruc

BAU HAU PHAT

o riNH...

Hoic c6 c6ng trtng tu gic

chudng
cluo. c bAu hm Hflu Phit, nhu tai chria Pht
Chin, xi Pht Li0n, t6ng Ttc Duydn, huy6n
Ddng Hj,: chta niy vdo ndm Bdo Dai thri
l6 ( l94l ), bit dAu sua chfta g6c chu6ng ci,
do t6n k6m tidn cria, bd hi€u Di6u Bdn, qud
g6c xa Nh6t Sor, phi Kinh M6n, tinh Hai
Duong, tni qufu bin xd, xuit s6 ti6n 200
tu sta gric chu6ng2o.


3.2. Biu HQu cho
khdn giip ddn

ngdi tg

cdp khd

xi nguoi
Kinh o wng tl6ng bing Bic 86 thuong
xuy€n phii dt5i mat voi kh6 kh[n
t",!
C6 thii n6i, trong quil khu, ldng

boi nhi,.iu lf do klr6c nlau. Trong b6i crinh
.
I .l
d6. nguoi niro xudt tien cua cho ling xd chi
dung thi ttuoc tdng xn biu lim Hflu Ph|t.
Truong hqp bd Ld Thi Lai, hi6u DiQu Tich 0
xd Kim Tinh. t6ng Thuong De. pht Ph6
Ydn lir nhu viy, vi viro nlm Crinh Hung thu
42 (1781), ddn xd g[p kh6 khdn, kh6ng c6
tidn cria chi dung, bd lidn b6 ra 6 quan tidn
c6 vi 2 sdo ru6ng giao cho dAn ldm tai sdn
chung. Bi tluoc ddn xl bdu lim Hdu Phdt,
ghi trcnbia TribiHqu Pha.t Ea+Giff,')t.
Hay d6ng g6p ti6n cho ling xi chi
dtng vi€c binh, c6ng vi€c ndy o cric dla
phuong khric thudng dugc bAu ldm Hdu

rhin, phdi tho 6 dinh ling, o dny ld bAu
lim Hpu Phat, tho tgi chta, nhu vdo ndm
Thnnh Thei tht 2 (1890), ddn xi Quang
Vinh. t6ng Thuong Hoa. huyfn D6ng Hy
phdi c6p luong nu6i qudn. Bd Nguy6n Thi
Mi6n, nguoi ptr6 ptrh Li6n thu6c bdn
huy€n [huy6n Dting Hy] xuit 100 quan
ti,!n, c6ng th6m 2 miu. 2 s?ro ruQng lirm
nhu phi cho c6ng vi6c kC tren. Su kiQn niry
ghi tr€nbia HQu Phdt bi lai E 1*, ,+ iL ".
3.3. Bdn ngdi HQU
Hi€n tuqng brin ng6i Hiu lAn ddu ti6n
clugc <16 cap trong c6ng trinh Mfi s6 vdn
di vi vdn bia ViQt Nam cia Trinh Khic
M4nh, t6c gi6 cho bi6t: "tu "mua H{u" hay

l5


rAP CHi HAN

!i6u

NGUYEN HUU MUI

s6 4 ( 173) - 2022

]

"bdn H{u" trong c6c

vln bia xudt hiQn rdt it
vd n6u c6 chi xu6t
hiQn vdo giai do4n
muQn

''.

*it,

rong

van
bia tinl Thrii Nguy6n
c6 d6n 5 trucmg hqp
I

nhu th6, d6u dtng
bing chir "Mai / F ",

f

d6 chi vi6c "brin" ng6i
Hau Ph|t c0a tinh.
bir bdn ns6i Hiu PhAr
Truons hon thu van
cho be NsulEn Thi Huan
rN'.2oloor
nhdt, Ht)u ph4k4, t4o nim Ty Duc tht 3 (1850), cta xa
Ltru Xrl, t6ng Ttc Duy6n, huygn D6ng Hj',

ghi: "Nhdn viQc thay linh nhr.mg kh6ng c6
tidn tt6ng, kh6 chu c6p cho vi€c niy. Nay
c6 bir TrAn Thi Hudn, nguoi bin xi b6 ra 20
quan tidn ciir chi dirng vi€c dich, bdn xd
nhit tri. thurin tinh. tl6ng 1i b6n cho bd Trin
Thi Hu6n ilugc gti gi6 tsi chim/ 6+n+
* 6 @ 4\/E/+ n ft*.
K#t * +
4\
hn
-/lH'B,t'e. F,El'*

t

*ilt*

niri-

*"9t+,:e-E++"'11.
^bF

Truong hqp thuhai, Hdu PhAt bi E4i,
rf, tao n[m Tu Duc thu 6 (1853), cta xe
Luu Xrl. t6ng Ttc Duy6n. huyQn Ddng Hy.
ghi: "Do quan dfch, kh6ng c6 tiiin vin, kh6
chi dimg d quan dich, c6 bd t6n higu Digu
Thdn bd ra 20 quan ti6n chi dtng viQc quan.
Ben xa nh6t

fi,


thqan tinh, d6ng

hiQu DiQu Thdn ng6i

fr

&t4.\#*

A)

n

k

n

+ir- -

j

brin cho bd

Hflu Phit/ e AlE lk-4^
ifl*, a\*4bF vt

ftt\

n['ll R. * a


+;

gP

16"2s

.

Truong hqp th't ba, HQU Phqt bi bj, E
lkqiL, t?o nem Tu Dftc thu 22 (1869),
cia xi Luu X6, t6ng Tric Duy6n, huy6n
Ddng Hti, ghi: "Nh6n viQc thay linh, kh6ng
.^
, .l
:
c6 ti6n vdn. kho chu cdp vi€c dich. Bdn xd
d6ng j brin ng6i Hiu PhAt cho bd tdn hiQu
DiQu Luong. do bir bo ra s6 tidn 20 quan/
E* fr *frr*.{x!t+n 4k t-iLR.F
"':6.
itr, + *)' )rk+ * 4\fl"14

f

24

Truong hgp thu nr, HAu PhQt bi lq, b1*,
tao ndm Thtu:rh Th6i thu l0 (1898),
cua th6n Vin Ngogi. xi Cam Giri. t6ng Ddng
Bang, huydn Dting Hf, ghi: "Moi nguoi trdn

duoi ba th6n hQi hgp bdn ng6i Hdu Ph4t.
NhAn ba th6n tu sua tucmg Ph|t, ti5n ti6n kh6
nhidu md cta cii trong th6n thi it, ngudi lgi
thua, thuc kh6 chu cAp. Nay c6 bd hp
Nguy6n, hi6u Di6u Phri, nguphrit hing tdm, d6ng b6 ra 100 quan tidn
v6n, I mdu ru6ng. Do vdy ba th6n nh6t tri,
thuin tinh, tl6ng y cho b6 be, lu Phtc Hda,
me bi hi6u DiQu T(n ldm Hiu Pha,
3"t ee E 1fr !*- &
*+ Ft t* tslt,
+

*E

JT

**

*

A:it

l*lFXtA ?,fr *+ttt Y *tftl9r+Ft.+e
fr fr N t lrLK+rr-6 J(,{-,ls,tjl"C. * 4it {
a 6 F w a aUn tU. = l+ - - )tA ti FE-+ v
4atu+{'li i41L4t"'11.

Truong hqp thu ndm, HQU phQt bi bj,
lLl*,4iL, tao n[m Dinh Hgi28, cria xi Hd

Chdu. huydn Phri Binh. ghi: "Nhdn ru b6
mdt tda tuong Phit cua chtra xi. phi r6n hoi
nhiAu, ddn xd nhAt tri thudn brin cho ti6n
linh cua c6c h9 dugc gui 916 tim Hqu ltr6t,
boi m6i hq b6 ra l0 quan tiAn vin vd 4 sdo
ruQng/ E Atl,rfr +iL + 84tr,1* X tF EA,
B-'L- ttA * *)e.,* *,8 + ,e,E itr, h
,ri{JAf EwA"re. Sau it6 liQt k6 ngdy
gi6 cta 24 vi ti€n linh tham gia vdo viQc
mua ng6i Hau phat cta xe.

-

*

Trong 5 truong hqp kii trdn, c6 4
trudng hqp bdn ng6i Hflu Ph{t cho crl nhdn,
I truong hqp brn ngdi H6u Phit cho tdp th6.
Ddy ld hiQn tuqng tht vi phd.,n rinh trong
phong qc bAu Hau Phat cua tinh Th6i Nguyen.
lgi ctfia hai phia
Dt quy6n lgi vd nghia 4r cta hai phia tltu
3, 4. Quyin

tlugc x6c dinh, theo tl6:

+ Phia chinh quydn ting xl: Ho thu
tlugc s6 tdi srin do nguoi thu huong Hdu
Phat cung tiiin, g6m tiiin vd ru6ng. Sii cia

cai ndy. du n}idu hay it ddu thudc quydn so
htu cta ddn ldng holc cta nhd chria. Ddn
ldng sd st dung ngudn tii sdn tl6 ldm c6ng


riM Hrtu pHoNc rUC BAU HAU pH4r o riNH...
quy, chi dtng vdo viQc xiy dpg, trtng tu
chta, t4o gric chudng, tO tugng Phit, hoic
trq gitp ki6 khf,n cho din. Ttc s6 tii sin
ndy tlugc dung vdo lqi (ch chung cta cQng
<16ng ling xi, voi quy tlinh vd sau kh6ng ai
dugc ildi hodc chu6c lqi s6 tdi sdn di cung
tiiin. Ban xd cam k6t sC tho cfng Hflu Phd-t
ldu diri. Cdn nguoi niro dung tdm chi6m
doqt ho{c ph6 hoai tiri s6n s6 bi xt l! theo
phrip ludt.

+ Phia thu huong ngdi Hdu Phit: H9
tluoc huong vdt chAt vir tinh thAn, theo th6
thuc: "ltc s6ng huong biilu, khi ch6t huong
tho". Tuy nhi6n, didu niy chi 6p dung v6i
biu c6 nhdn, hoqc cii nhdn mua ng6i Hdu,
voi s6 c6ng duc tidn cta bo ra kh6 lon mcri
dugc huong c6 b?rn va phin bi6u trong c6c
dip lC ti6t trong nem khi h9 cdn s6ng, l0c
qua doi sE duoc tho ctng voi lE vit khic
nhau. Ching han tl6i voi bd Trdn Thj Hudn,
nhu trinh bdy. nguoi xi Luu Xri. xu6t 20
quan tian c6 dC Inru ng6i Hau Phit, ltic
s6ng bi ttugc ddn ldng Luu X6 quy dinh

trong "g6i thiu" bing crich: hing nim vio
hai ngriy lQ ldng, m5i lQ bd tluqc bi6u I
khoanh thit g6y bd hoqc griy lon, I mdm c6
nli,lu m6n, I g6i triu cau, I hti rugu. Khi
trem tu6i flric m6t], brin xi chinh bi6n 16 vit,
gdm I con tqn, I mdm x6i, I n6 ruou. Khi
gi6, sria c5 chay mang d6n tnroc bia o chia
lim 16 theo nghi thucso.

Hoic nhu biu Hiu Ph6r cho tap thd 5
nguoi voi s6 tiin cua d6ng g6p it hcm. m6i
vi b6 ra l0 quan vd 1 thira ru6ng, dung tu
b6 chta Linh Son o th6n Linh Son, xi
Huong Son, huy6n Phri Binh: trong "g6i
thiu" niy, ddn ldng quy tlinh khi 5 v! cdn
s6ng, h€ v?ro th6ng Gi€ng, th6ng 4 hing
nam, thuQc lC hdi cta ldng. bi6u m6i vi I
mAm c6 nhidu m6n. Khi mit kh6ng dugc
huong biiiu. Vdo ngiry gi6. biQn I con gd, I
be ruqu, I mim x6i, 500 virng mi, I g6i
triu cau, do nhd chta ldm gi63r.
Kh6ng chi c6 vdy, nguoi thg. huong
Hiu PhQt lai tlu-o. c bi6u duong phdm gi6,

khlc cdng trpng l€n
dmg o chira, noi
^bia
tl6ng nguoi qua lai tl6 mgi nguoi trong lang
xi truydn tung. Tt d6 vd sau ho cluoc thd
ctng l6u ddi. voi nhDng cam k6t khong. bao

gio thay d6i. Di6u ndy ghi nh{n tren tat ca
van bia. du nguoi d6 dugc biu Hdu Phrit
holc tu b6 ti6n cta tl6 mua ng6i Hau Phat.
Nhu th6 c6 nghia vit ch6t chi ld phu, tinh
thin moi ld chinh di5i voi ngudi duo. c thu
huong ng6i Hiu Phit d tinh Th6i Nguy€n.

l. x6t

lu6n

Phong tqc bAu Hiu Phat cta tinh Thei
Nguy6n mang sic thrii cta phong tuc bAu
Hau Phat cta c6c tinh vtng d6ng bing Bic
B0 tdn tai trong giai doan tu cu6i th6 ki
XVII cho dtin thap ni€n 40 cta th6 kti xx.
Vi6c biu Hau Phit d cldy ruy nh6 t6, c6ng
duc d6ng g6p tidn cta chua nhidu nhmg di
gidi quyiit nhu ciu tinh thAn cta nguoi ddn
trong vtng khi hg tluoc thg huong ng6i
Hau Phdr. cdn ling xe thi thu ttuoc ngudn
kinh phi tt6 trang tlii kh6 khln trong cuQc
s6ng duong thoi. Di6u d|c biet o ttdy c6 5
vdn bin ghi viQc b6n ng6i. Hau Phat, trong
khi cric tinh khric o vtng d6ng blng Blc BQ
chi l€ te voi mot hai v5n bin. Noi dung cta
5 vin ban brin ngdi Hriu Phrit gi5ng voi n6i
dung cua 22 vdn bin biu Hiu Phdt o ch6:
ti6u dA v[n bin gi6ng nhau, ddu dtng bnng
cum tt "Hau Phat bi ki 84t,4'zL"; chn thi)

brin ng6i Hau Phat ho[c bAu ng6i HAu Phit
li chinh quy€n dia phuong, cdn nguoi mua
holc tlugc biu ld c6 nhdn hoic trip th6l rdi
sdn dung trong giao dich lir tidn ho6c vta
.: . ,:
,:
bing tidn. vira bdng ru6ng voi s6 luqng
khric nhau. klr6ng c6 quy tlinh vi "muc
sdn". Di6m khric nhau chi lir cdu cht: m6t

b6n dtng bing cht "Mai" voi nghia ld
"B6n"; mQt b€n dtng bing cht " Brio" voi
nghia ld "Bdu". Voi tu li6u nhu viy, girip
chirng ta c6 thtm th6ng tin de tim hi€u s6u
hon vd phong tuc bAu H4u Phat cta tinl
Thrii Nguy€n n6i ri6ng, cia vtng d6ng
bing Bic B6 n6i chung./.
N.H.M
25


TAP

cHi HAN

NOM s6 4 Oi3) - zo22

Chi thich vi tiri li$u tham khio
l. Qutt st qurim tridu Nguy6n, Dqi Nam thtrc
/4c, tlp 3, DQ nhi k9 (ban dich, 200a), NxB. Gi6o

duc, HA NQi, tr. 230.

.3. Qu6c su qurim

triiu NguyEn, Dai Nam nfuit

thOng chi (sdd), tr.l55-161.

4. Kf hiQu niy thuQc dd
S\rHTN, thgc hi6n ndm 2017.

tai khoa hgc cta

5. Xem Nguy6n Hnu Mii (2013); NghiOn dru
vdn bia Wnh Phic, Sd V6n hoa, Th6 thao vir Du
lich Vinh Phric, tr.72.
6.Ven bia sii

l, N.1039t.

7.v6n bia s6 2, N.10273.
8. Ddng Ngdn huyin Phit Cao xd Nguydn Hdu

Phdr bi tinh minh
t*il, N.2324-27

h1i

t*-81.4.)t


Rirw$$,4fr

9. Van bia s6 9. N"20324.
10. Vnn bia
I

l.

sii

15, N.20329.

VEn bia sd 22, N.20326.

l2.v6n bia si5 23. No20327.
13.0 vu0ng bieu thi bi m6t mgt chr. chung
t6i tldnh ddu nlu vdy d€ t6n nghi.
l4.vdn bia si5 3. N"48073-74.
15. Van bia s6 7, N"48080-81.

vdn bia s6 l, N.l0l9l-92.
17. v6n bia s6 13, N.20304.
16.

18.

Vln bia s6 7. No40.8080-1.

ven bia sii
20. v6n bia s6

19.

15, No20328.
19,

N"20330.

21. Van bia sd 4, N.10384.
22. Van bia sii 12, N.20325.

. 23. Trinh Khic M4nh (2008), MOt sij vijn di
vi vdn bia Vi€t Nam, NXB. Khoa hoc xd hQi, Hi

Ndi, tr.l45.

24. Vdn bia sd 8, N.20300.
25. Ven bia sii 9, N.20298.
26. Van bia s6 10, N.20297.
27. Vnn bia sii 14, No20303.
28..

Dintr Hqi: c6

thi

la nem 1887, duoi tri€u

vua Ddng Kh6nh (1886-1888).

26


29.

Vin bia sd 25, kj

MiI

hiQu 23/DTKHl8/2017,

SVHTN.
30. Vnn bia (dd), sii 8, N.ZO3OO.
31. ven bia (dd), sri z,

st

qu6n tri6u Nguy6n, Dqi Nam nhiit
th6ng chi, tap 4, (brin dich 1992), M(-B. Thuin
H6a- Hu€, tr.154.
.2. Qu0c

NGUYEN HUU

N"+t.0to-8t.
32. Trin Thi Kim Arh (2004), "Bia hdu o ViQt
Nzm".Tap chi Han Ndfl. s0 3, tr. 54-63.
.33. V0 Tbi Mai Anh (2016), Ddi nat cang
tiin, ngdn sau phung thd. Bdu hQu trong vdn khdc
Hdn Ndm d m7t s6 clla phwng d6ng bdng chdu
tho song H6ng, 1802-19O3,NXB.ThC gioi, Hn N$i.


34 Danh mpc th6c brin vin bia do VltlCHN
suu rim tai tinh Th6i Nguy6n, hiQn luu tri tai
VIICHN.
35. Trdn Trgng Duotg (2022\,'Tin ngu&ng
thd Hfu: kh6i niem, cau trfc vd lo?i hinh", Tgp
chi Hdn N6m, sO 2, tr.2l-34.
36. Duong Vdn Hoan (2022), "Tdng guan ngudn

tu liQu v6n bia Hiu tinh Hmg Y€n the

XYlll',

ki XVII-

Tap chi Hdn Nrizr, s6 2, tr.88-101.

37. Le Thi Thu Huong (2021 ). "Tim bidu vdn
bia Hdu Phdt th€ lc! XVll pht Tu Son. xLr Kinh

Bic",Tap chi Hdn.Vriz, s6 5, tr.'rK-59.
38. Tran Thi Thu Hucng (2020) , Ydn bia Hdu
Thdn Yist Nan (the ki XVII-XVIII), NXB. Vnn
hqc, Hi NOi.
39. Trinh Khic Manh (chn bi€n. 2OO1-2Ol2l.
Thr muc thoc ban vdn khdc Hdn Ndm yiet Nan,
tap I-VIII, NXB. VIn h6a Th6ng tin, Hd N6i.
40. Trinh Khic Manh (cht biEn, 2020), Thtt nqc
ttuic ban vdn khic Han N6n Vifr Nam (2020),6p lXXl, NXB. Khoa hqc xa h$i, Hd N6i.
41. Nguy6n Kim Ming (2022), "Nghi€n cuu van
bia Heu Phat tinh NiDh


Bir.h,

Tdp chi Hdn N6m, sA 2,

r.66-'18.
42. NguyEn Hnu

Mti

(2022), "Phong tuc biu Hiu
BQ nhin tu vai tro cua HOi

Hiin o urng diing bang Bic

43. NguyEn Heu MUi, LC Thi Thu Huong (2020),
"Nghi€n cuu phong tuc biu Hiu Phdt d vung dting
bing Bic BQ rh6 ki XVII", Tap chi Hdn.varr, s6 3,
tr.l7-28
44. Uy ban Nhen diiD tinh Th6i Nguy€n, So Vdn
hoa, Thd thao vd Du lich (2018), Bi6n dich vin bia
Hdn Ndm, tinh Thrii Nguy€n (bdn in vi tinh, do TS.
Nguy6n Kim Meng lim chu nhiem dd tii cung cdp,
nhan dey xin triin hqng cam qn).



×