Giao tiếp trong môi trường đa liên văn hoá trong bối cảnh toàn cầu hoá thách thức và cơ hội

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..............................................................................................................1
NỘI DUNG...........................................................................................................3
I. MỘT SỐ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ GIAO TIẾP TRONG MƠI
TRƯỜNG LIÊN VĂN HĨA...........................................................................3
1.1. Một số khái niệm cơ bản về giao tiếp văn hóa...................................3
1.1.1. Quan điểm về chủ nghĩa đa văn hóa................................................3
1.1.2. Khái niệm giao tiếp liên-đa văn hóa................................................3
1.2. Vai trị và chức năng của giao tiếp liên văn hóa................................4
1.3. 6 mơ hình giao tiếp liên văn hóa..........................................................6
II. THỰC TRẠNG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HĨA TRONG BỐI CẢNH
TỒN CẦU HĨA TẠI VIỆT NAM..............................................................9
2.1. Những đặc điểm mới trong q trình giao tiếp trong mơi trường
đa-liên văn hố hiện nay.............................................................................9
2.1.1. Sự thích nghi mới trong giao lưu, tiếp biến văn hoá.......................9
2.1.2. Các quốc gia cùng bị chi phối bởi những đặc điểm mới trong giao
lưu và tiếp biến văn hoá.........................................................................10
2.2. Cơ hội và thách thức của giao tiếp đa văn hóa trong bối cảnh tồn
cầu hóa........................................................................................................11
2.2.1. Cơ hội phát triển trong q trình tồn cầu hóa..............................11
2.2.2. Thách thức trong q trình tồn cầu hóa.......................................12
III. VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG MƠI TRƯỜNG ĐA VĂN HĨA TRONG
BỐI CẢNH TỒN CẦU HĨA VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ...............14
3.1. Ngun nhân của những tồn tại trong giao tiếp liên văn hóa trong
bối cảnh tồn cầu hóa................................................................................14


3.2. Giải pháp xây dựng và giữ gìn mơi trường văn hóa trong sạch,
lành mạnh...................................................................................................16
3.2.1. Giải pháp phát triển mơi trương đa văn hóa Việt Nam................16
3.2.2. Giải pháp khắc phục tác động tiêu cực của liên văn hoá phương

Tây đến thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay.....................................................18
KẾT LUẬN........................................................................................................22
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................23


MỞ ĐẦU
Làn sóng tồn cầu hóa đã tác động đến tất cả các quốc gia trên thế giới,
đem đến cả cơ hội và thách thức mới đối với phát triển tồn cầu, trong đó có
phát triển văn hóa. Trong bối cảnh Việt Nam đang tiến hành sự nghiệp cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa, việc lựa chọn mơ hình phát triển văn hóa phù hợp là
hết sức quan trọng.
Tồn cầu hóa đã ảnh hưởng to lớn đến sự phát triển của các quốc gia,
đồng thời biến giao lưu, hội nhập văn hóa quốc tế trở thành một xu thế khách
quan. Ảnh hưởng của tồn cầu hóa đến văn hóa các quốc gia ln có cả mặt tích
cực và tiêu cực, cơ hội và thách thức. Vấn đề đặt ra là trước những cơ hội và
thách thức ấy, văn hóa của mỗi quốc gia sẽ thích ứng thế nào và phát triển ra
sao? Làm sao để lựa chọn mơ hình văn hóa phù hợp với những chuyển động của
lịch sử và thực tiễn phát triển đất nước?
Bước vào thiên niên kỷ thứ ba chúng ta đang chứng kiến những thay đổi
lớn diễn ra trên thế giới: đó là q trình tồn cầu hóa, sự bùng nổ thơng tin,
những tiến bộ khoa học cơng nghệ cao, đặc biệt là Internet, đó tạo ra những cơ
hội chưa từng có cho con người với xã hội. Tầm nhìn con người hiện đại vươn
xa ra thế giới bên ngồi, khơng cịn bó hẹp trong làng xóm, xã hội, đất nước
mình, nhờ đó tri thức được mở mang ra mọi lĩnh vực đời sống xã hội, văn hóa,
chính trị. Bên cạnh đó mâu thuẫn sắc tộc và tôn giáo xảy ra nhiều nơi, nảy sinh
những luồng tư tưởng dân tộc hẹp hòi, chủ nghĩa cực đoan, chủ nghĩa sơ vanh
nước lớn tái hiện. Do đó qua q trình học tập và tìm hiểu, tác giả đã chọn đề tài
“ Giao tiếp liên văn hóa trong bối cảnh tồn cầu hóa: thách thức- cơ hội” để
có cái nhìn sâu và rộng hơn.
Về phương pháp luận, bài luận sử dụng những phương pháp luận duy vật

biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong đề
tài này bao gồm phương pháp thống kê, phương pháp so sánh, phương pháp
phân tích tổng hợp và đối chiếu.
1


Ngoài mục lục, phần mở đầu, kết luận, cũng như các phần phụ lục khác,
kết cấu đề tài gồm 3 chương như sau:
I. Một Số Lý Luận Cơ Bản Về Giao Tiếp Trong Mơi Trường Liên Văn
Hóa
II. Thực Trạng Giao Tiếp Liên Văn Hóa Trong Bối Cảnh Tồn Cầu Hóa
Tại Việt Nam
III. Vấn Đề Đặt Ra Trong Môi Trường Đa Văn Hóa Trong Bối Cảnh Tồn
Cầu Hóa Và Một Số Khuyến Nghị

2


NỘI DUNG
I. MỘT SỐ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ GIAO TIẾP TRONG MƠI
TRƯỜNG LIÊN VĂN HĨA
1.1. Một số khái niệm cơ bản về giao tiếp văn hóa
1.1.1. Quan điểm về chủ nghĩa đa văn hóa
Chủ nghĩa đa văn hóa là sự tồn tại của nhiều truyền thống văn hoá trong
một quốc gia, thường được coi là gắn liền về văn hố với các nhóm sắc tộc
người bản địa và ngoại nhập. Điều này có thể xảy ra khi một khu vực được tạo
ra hoặc mở rộng bằng cách hợp nhất các khu vực có hai hoặc nhiều nền văn hố
khác nhau (ví dụ: Canada thuộc Pháp và Canada thuộc Anh) hoặc thông qua
nhập cư từ các khu vực pháp lý khác nhau trên khắp thế giới (v.d. Hoa Kỳ,
Australia, Canada, Brazil, Vương quốc liên hiệp Anh, New Zealand, và nhiều

quốc gia khác).
Các ý thức hệ và chính sách đa văn hoá khác nhau rất nhiều, từ việc vận
động ngang hàng đối với các nền văn hoá khác nhau trong xã hội, các chính sách
thúc đẩy duy trì sự đa dạng văn hố, với các chính sách mà người dân của các
sắc tộc và tôn giáo khác nhau được nhà cầm quyền thực hiện khi các nhóm
người này định danh.
Chủ nghĩa đa văn hóa khuyến khích duy trì sự khác biệt của nhiều nền
văn hố thường đối nghịch với các chính sách hịa nhập khác như hội nhập xã
hội, đồng hố văn hoá và phân chia chủng tộc. Chủ nghĩa đa văn hóa đã được
mơ tả như là một "bát trộn salad" và một "bức tranh khảm văn hoá"
1.1.2. Khái niệm giao tiếp liên-đa văn hóa
Giao tiếp liên văn hóa chính là sự giao tiếp giữa các nền văn hóa, giữa các
cộng đồng văn hóa khác nhau với những phương thức sống và thế giới quan
khác nhau. Bản thân sự giao tiếp liên văn hóa khơng phải là một hiện tượng mới
mẻ, mà đã trải qua lịch sử hàng ngàn năm, gắn liền với số phận của tất cả các
dân tộc, các cộng đồng người trên thế giới.
3


Giao tiếp liên văn hóa xuất hiện khi có ít nhất hai người đến từ hai nền
văn hóa hoặc hai tiểu văn hóa khác nhau trao đổi thơng tin bằng các ký hiệu
ngôn từ hoặc phi ngôn từ. Nền văn hóa có thể là văn hóa của một quốc gia, dân
tộc, khu vực như văn hóa Nhật Bản, Việt Nam, Bắc Mỹ, Trung Đơng.
1.2. Vai trị và chức năng của giao tiếp liên văn hóa
Giao tiếp liên văn hóa được xem là một hiện tượng tất yếu của q trình
tồn cầu hóa, hội nhập quốc tế mà khơng một nền văn hóa nào có thể đứng
ngồi. Việc giao thoa văn hóa giúp cho mỗi nền văn hóa tiếp nhận những “luồng
gió” văn hóa mới, tiến bộ để làm phong phú, sâu sắc hơn giá trị văn hóa của
mình, đồng thời mở ra cơ hội quảng bá hình ảnh và những giá trị văn hóa của
mình ra bên ngồi. Do vậy, các quốc gia đều quan tâm, nghiên cứu quy luật, tác

động của giao tiếp liên văn hóa nhằm vận dụng những giá trị tích cực của giao
thoa văn hóa vào hoạch định chính sách ngoại giao văn hóa của nước mình.
Ở Việt Nam, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc, kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn
hóa nhân loại là một nội dung xuyên suốt trong q trình hoạch định chính sách
của Đảng và Nhà nước ta. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách tổng quan, sâu sắc
hiện tượng giao tiếp liên văn hóa, q trình giao thoa văn hóa trên thế giới và
vận dụng lý luận, thực tiễn giao thoa văn hóa một cách hiệu quả vào việc hoạch
định chính sách ngoại giao văn hóa trong điều kiện, hồn cảnh trong nước, bối
cảnh quốc tế là một việc làm hết sức cần thiết.
Toàn cầu hố và truyền thơng tồn cầu đang làm cho giao tiếp liên văn
hố của các quốc gia có sự khác về cơ bản so với các giai đoạn trước. Nền văn
minh tin học với công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại đã và đang làm
cho môi trường mới trở nên phức tạp, bất định và thường xuyên biến đổi. Ví dụ,
khoa học và cơng nghệ làm thay đổi quan niệm về không gian, thời gian; tạo ra
một xã hội số hóa, xa lộ thơng tin, làm rút ngắn khoảng cách giao lưu, quy mô

4


và hình thức giao lưu văn hóa... Điều đó buộc con người phải tự biến đổi để
thích nghi và sáng tạo.
Các quốc gia, dân tộc ngày càng phải hướng đến những tiêu chuẩn chung
trong đánh giá, kể cả các tiêu chí trong thể thao, âm nhạc, các giá trị tinh thần
như nhân quyền, dân chủ... Việc ra đời và hoàn thiện của các công ước quốc tế
đã hướng các dân tộc phải chấp nhận những giá trị chung, như: sở hữu trí tuệ,
nhân quyền, đa dạng văn hóa, thống nhất văn hố, bảo vệ di sản văn hóa... Sự
tác động này đòi hỏi các quốc gia thay đổi nhận thức và hành động thực tiễn:
phải tìm những lợi thế của mình để cạnh tranh (vốn, nguồn nhân lực, vốn văn
hóa, tài nguyên thiên nhiên…); coi trọng sự liên kết khu vực dựa trên những

điểm tương đồng, để tạo sức cạnh tranh; các sáng tạo của các dân tộc phải vừa
mang bản sắc, vừa phải hướng đến những giá trị chung của nhân loại.
Những xu hướng đang làm thay đổi thế giới hiện nay là: tồn cầu hố
kinh tế, khả năng liên kết tồn cầu, tính minh bạch trong giao dịch và sự thích
nghi xã hội, hiện đại hố nền văn hoá của mỗi dân tộc. Các quốc gia đang tập
trung theo hướng: đầu tư cho lĩnh vực văn hoá nhằm quảng bá hình ảnh dân tộc,
con người, văn hố của đất nước mình; đầu tư phát triển giáo dục, giáo dục quốc
tế, tạo điều kiện cho người nước ngoài sang đất nước mình du học; đầu tư mở
các trung tâm văn hố của quốc gia mình ở nước khác; đầu tư cho lĩnh vực thể
thao, âm nhạc, các sự kiện văn hố, tơn vinh các vận động viên, ca sỹ; tôn trọng
sự thống nhất trong đa dạng, đối thoại, thân thiện; đề cao giá trị đạo đức gia
đình, giá trị xã hội; phát triển truyền thông...
So với trước đây, giao tiếp liên văn hố diễn ra với nhiều hình thức mới.
Giao lưu, tiếp biến văn hóa chủ yếu được diễn ra thông qua thông tin đại chúng;
xuất nhập khẩu văn hóa phẩm; tín ngưỡng, tơn giáo; xuất nhập khẩu lao động,
du lịch, di dân nhập quốc tịch khác, du học; hợp tác giữa các chính phủ thơng
qua các các dự án, nghị định về văn hóa, các cơng ước về văn hóa... Giao lưu,
tiếp biến văn hố mang tính thường xuyên, cập nhật hơn.
5


Thứ hai, các quốc gia cùng bị chi phối bởi những đặc điểm mới giao tiếp
liên văn hố. Đó là sự gia tăng áp lực từ các nền văn hóa của các nước phát triển
đối với các nước chưa phát triển; xu hướng vừa đấu tranh, vừa hợp tác giữa các
quốc gia, dân tộc; vấn đề bảo vệ sự đa dạng văn hóa, chống chủ nghĩa đế quốc
về văn hóa; giao lưu, tiếp biến văn hóa gắn với sự trao đổi hàng hóa văn hóa và
phát triển của nền cơng nghiệp, dịch vụ văn hóa, gắn với truyền thơng tồn cầu,
gắn với lợi ích kinh tế và chính trị.
Cũng có ý kiến chưa đồng tình với cách hiểu quá nhấn mạnh về áp đặt
văn hoá, xâm lăng văn hoá trong giao lưu và tiếp biến văn hoá giữa các quốc gia

hiện nay. Cho rằng văn hoá là tự thân, văn hóa khơng phải là ý thức của tơi, của
anh hay của bất kỳ ai, mà thuộc về con người một cách tự nhiên, chính vì thế mà
sự hội nhập về mặt văn hóa là q trình con người đi tìm ngôn ngữ chung cho
một cuộc sống chung. Nhưng dù thế nào thì giao lưu và tiếp biến văn hố cũng
đang diễn ra với tốc độ nhanh, quy mơ tồn cầu và tác động sâu sắc tới các lĩnh
vực của đời sống xã hội, thúc đẩy hội nhập văn hóa quốc tế ngày càng toàn diện.
Các quốc gia, dân tộc buộc phải thay đổi nhận thức và xây dựng, phát triển hệ
thống chính sách văn hố cho phù hợp.
1.3. 6 mơ hình giao tiếp liên văn hóa
Từ luận điểm cho rằng các mơ hình, chuẩn mực và lí thuyết hiện hành về
năng lực giao tiếp liên văn hóa đều phần lớn do các học giả Âu-Mĩ thiết kế, thiết
lập và phát triển, Miike (2003) đã khẳng định ‘[…] hệ hình nổi trội của nghiên
cứu năng lực giao tiếp liên văn hóa khơng thể thốt khỏi các thiên kiến ngơn
ngữ, văn hóa, học thuật của tư tưởng Âu châu trung tâm (Eurocentrism)’.
Tác giả quan niệm rằng năng lực liên văn hóa cần được nhìn nhận, trước
hết, trong mối tương liên và tương tác với hành hiện liên văn hóa: khơng chỉ các
bình diện của năng lực liên văn hóa tương liên, tương tác nội tại mà, quan trọng
hơn, chúng phải được hành hiện hóa trong các sự kiện và tình huống giao tiếp

6


liên văn hóa cụ thể để kiểm chứng, điều chỉnh và củng cố các bình diện của năng
lực đó.
Thứ hai, năng lực liên văn hóa cần được nhìn nhận như ‘một hệ thống,
hay chí ít, một cơ chế có tính hệ thống, ở dạng thế năng bao gồm các yếu tố cấu
thành [nhận thức, phẩm chất, thái độ, kiến thức, kĩ năng] cùng các dạng thức,
cách thức kết nối [quan hệ tương liên, tương tác/q trình vận hành] hồn chỉnh
và sẵn sàng chuyển sang dạng động năng [khả năng] khi được kích hoạt trong
mơi trường tương tác liên văn hóa [hành hiện]. Nói một cách hình ảnh, ‘Năng

lực’ nói chung nên được ví như một mạng điện (hệ thống) có dòng điện chạy
qua (kiến thức, kĩ năng ...) và ở trạng thái sẵn sàng (khả năng) kích hoạt các
thiết bị điện (hành hiện)’ (Nguyễn Quang, 2016). Xét theo trục ‘Tâm-ÝHànhKhẩu’, năng lực thiên về ‘Tâm-Ý’ và hành hiện thiên về ‘Hành-Khẩu’ hay,
nói theo Hymes (1972) và Balboni & Caon (2014), năng lực thuộc về ‘trí não’
(mind) và hành hiện thuộc về ‘thế giới’ (world).
Thứ ba, vì con người tiên thiên vốn mang bản chất kép, không chỉ là sinh
thể xã hội (phải tương tác) mà còn là sinh thể ý thức (phải tư duy), nên nền tảng
của năng lực giao tiếp liên văn hóa phải là nhận thức (nhận thức bản thể, tự nhận
thức văn hóa, nhận thức giao văn hóa, nhận thức liên văn hóa, nhận thức nguy
cơ). Nhận thức đúng sẽ giúp ta tích tụ các phẩm chất cần có, hình thành các thái
độ tích cực, thụ đắc các kiến thức phong phú, phát triển các kĩ năng tồn diện
(năng lực giao tiếp liên văn hóa) để tham gia vào các sự kiện giao tiếp cụ thể
(hành hiện giao tiếp liên văn hóa). Các trải nghiệm hành hiện, đến lượt chúng,
lại góp phần điều chỉnh các kĩ năng, kiểm định các kiến thức, khẳng định các
thái độ tích cực, nâng cao các phẩm chất nhân văn và củng cố các nhận định
đúng đắn của năng lực liên văn hóa.
Thứ tư, năng lực giao tiếp liên văn hóa là một khái niệm động. Do vậy,
mơ hình của nó phải là mơ hình động: khơng chỉ là mơ hình ý niệm (conceptual
model), mơ hình tổ chức (organisational model) mà cịn phải là mơ hình vận
7


hành (operational model); và nếu xét đến vận hành, ta không thể tách năng lực
(competence) ra khỏi hành hiện (performance) bởi vì chúng tương sinh, tương
liên và tương tác (như đã đề cập ở luận điểm thứ nhất).

8


II. THỰC TRẠNG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA TRONG BỐI

CẢNH TỒN CẦU HĨA TẠI VIỆT NAM
2.1. Những đặc điểm mới trong q trình giao tiếp trong mơi trường đa-liên
văn hố hiện nay
2.1.1. Sự thích nghi mới trong giao lưu, tiếp biến văn hố
Tồn cầu hố và truyền thơng tồn cầu đang làm cho giao lưu, tiếp biến
văn hoá của các quốc gia có sự khác về cơ bản so với các giai đoạn trước. Nền
văn minh tin học với công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại đã và đang
làm cho môi trường mới trở nên phức tạp, bất định và thường xuyên biến đổi. Ví
dụ, khoa học và công nghệ làm thay đổi quan niệm về không gian, thời gian; tạo
ra một xã hội số hóa, xa lộ thơng tin, làm rút ngắn khoảng cách giao lưu,
quy'mơPvà hình thức giao lưu văn hóa... Điều đó buộc con người phải tự biến
đổi để thích nghi và sáng tạo.
Các quốc gia, dân tộc ngày càng phải hướng đến những tiêu chuẩn chung
trong đánh giá, kể cả các tiêu chí trong thể thao, âm nhạc, các giá trị tinh thần
như nhân quyền, dân chủ... Việc ra đời và hoàn thiện của các công ước quốc tế
đã hướng các dân tộc phải chấp nhận những giá trị chung, như: sở hữu trí tuệ,
nhân quyền, đa dạng văn hóa, thống nhất văn hố, bảo vệ di sản văn hóa... Sự
tác động này'địi hỏi các quốc gia thay đổi nhận thức và hành động thực tiễn:
phải tìm những lợi thế của mình để cạnh tranh (vốn, nguồn nhân lực, vốn văn
hóa, tài nguyên thiên nhiên…); coi trọng sự liên kết khu vực dựa trên những
điểm tương đồng, để tạo sứcQcạnh tranh; các sáng tạo của các dân tộc phải vừa
mang bản sắc, vừa phải hướng đến những giá trị chung của nhân loại.
Những xu hướng đang làm thay đổi thế giới hiện nay là: tồn cầu hố
kinh tế, khả năng liên kết tồn cầu, tính minh bạch trong giao dịch và sự thích
nghi xã hội, hiện đại hoá nền văn hoá của mỗi dân tộc. Các quốc gia đang tập
trung theo hướng: đầu tư cho lĩnh vực văn hố nhằm quảng bá hình ảnh dân tộc,
con người, văn hố của đất nước mình; đầu tư phát triển giáo dục, giáo dục quốc
tế, tạo điều kiện cho người nước ngồi sang đất nước mình du học;2đầu tư mở
9

các trung tâm văn hố của quốc gia mình ở nước khác; đầu tư cho lĩnh vực thể
thao, âm nhạc, các sự kiện văn hố, tơn vinh các vận động viên, ca sỹ; tôn trọng
sự thống nhất trong đa dạng, đối thoại, thân thiện; đề cao giá trị đạo đức gia
đình, giá trị xã hội; phát triển truyền thơng...
So với trước đây, giao lưu và tiếp biến văn hoá diễn ra với nhiều hình
thức mới. Giao lưu, tiếp biến văn hóa chủ yếu được diễn ra thơng qua thơng tin
đại chúng; xuất nhập khẩu văn hóa phẩm; tín ngưỡng, tơn giáo; xuất nhập khẩu
lao động, du lịch, di dân nhập quốc tịch khác, du học; hợp tác giữa các chính
phủ thông qua các các dự án, nghị định về văn hóa, các cơng ước về văn hóa...
Giao lưu, tiếp biến văn hố mang tính thường xun, cập nhật hơn.
2.1.2. Các quốc gia cùng bị chi phối bởi những đặc điểm mới trong giao lưu và
tiếp biến văn hố
Đó là sự gia tăng áp lực từ các nền văn hóa của các nước phát triển đối
với các nước chưa phát triển; xu hướng vừa đấu tranh, vừa hợp tác giữa các
quốc gia, dân tộc; vấn đề bảo vệ sự đa dạng văn hóa, chống chủ nghĩa đế quốc
về văn hóa; giao lưu, tiếp biến văn hóa gắn với sự trao đổi hàng hóa văn hóa và
phát triển của nền cơng nghiệp, dịch vụ văn hóa, gắn với truyền thơng tồn cầu,
gắn với lợi ích kinh tế và chính trị.
Cũng có ý pkiến chưa đồng tình với cách hiểu quá nhấn mạnh về áp đặt
văn hoá, xâm lăng văn hoá trong giao lưu và tiếp biến văn hoá giữa các quốc
gia hiện nay. Cho rằng văn hố là tự thân, văn hóa không phải là ý thứcQcủa
tôi, của anh hay của bất kỳ ai, mà thuộc về con người một cách tự nhiên, chính
vì thế mà"sự hội nhập về mặt văn hóa là"q trình con người đi tìm ngơn ngữ
chung cho một cuộc sống chung. Nhưng dù thế nào thì giao lưu và tiếp biến văn
hoá cũng đang diễn ra với#tốc độ nhanh, quy'mơ tồn cầu và tác động sâu sắc
tới các lĩnh vực của đời sống xã hội, thúc:đẩy hội nhập văn hóa quốc tế ngày
càng tồn diện. Các quốc gia, dân tộc buộc phải thay'đổi nhận thức và xây
dựng, phát triển hệ thống chính sách văn hố cho phù hợp.
10

2.2. Cơ hội và thách thức của giao tiếp đa văn hóa trong bối cảnh tồn cầu
hóa
2.2.1. Cơ hội phát triển trong q trình tồn cầu hóa
Việt Nam có nền văn hóa đa sắc tộc mà tiến trình lịch sử cũng là q trình
tích hợp văn hóa tộc người để phát triển văn hoá quốc gia. Lịch sử giao lưu, tiếp
biến văn hóa cũng diễn ra hết sức đặc thù, đó là giao lưu, tiếp xúc văn hố
thường gắn với tiếp biến chính trị.
Những bước ngoặt lịch sử này đã đặt văn hoá dân tộc trong mối quan hệ
biện chứng của hai mặt đối lập. Một mặt, đó là nguy cơ bị đồng hố về chính trị,
mất độc lập, chủ quyền, nguy cơ bị đồng hoá, mất bản sắc, bị hồ tan văn hố.
Mặt khác, đây cũng là thời cơ để Việt Nam được tiếp xúc, thu nhận những giá trị
của các nền văn hố khác (văn hóa Đơng Nam Á; văn hóa Hán; văn hóa Ấn Độ;
văn hóa Pháp và phương Tây; văn hóa xã hội chủ nghĩa và thế giới hiện nay).
Bài học kinh nghiệm và bản lĩnh tiếp xúc, tiếp biến văn hố thành cơng của ơng
cha ta cần phải được nghiên cứu và kế thừa.
Hai là, tác động của giao tiếp liên văn hóa, tiếp biến văn hoá thế giới đến
phát triển văn hoá dân tộc hiện nay
Về thời cơ: sự tác động này góp phần nâng cao vị thế văn hố Việt Nam
trong q trình phát triển, từ vị thế, ý thức và mục đích của chủ thể. Việt Nam
với tư cách là một quốc gia độc lập, tự do, một dân tộc có chủ quyền, có ý thức
về bản sắc và bản lĩnh trong quá trình tham gia giao lưu và hội nhập văn hố.
Đặc điểm này hồn tồn khác với tư cách giao lưu và tiếp biến với văn hoá
Trung Hoa và với văn hoá Pháp và phương Tây trong lịch sử.
Qua giao tiếp liên văn hóa, thế giới hiểu được Việt Nam là quốc gia có cội
nguồn lịch sử văn hố lâu đời, nền văn hố đó đã được hình thành và trải qua
bao thăng trầm, tiếp biến. Thế giới cũng nhận thức được một nền văn hố Việt
Nam ln hướng đến những giá trị nhân văn, vì hồ bình và độc lập tự do,
11

“Khơng có gì q hơn độc lập tự do” (Hồ Chí Minh). Văn hố truyền thống Việt
Nam là nền văn hố bao dung, cởi mở, hồ đồng, có khả năng chuyển hoá
những giá trị của nền văn hoá khác.
Phát triển văn hoá Việt Nam đã và đang hướng đến một nền văn hoá hiện
đại và hội nhập quốc tế. Trước hết đó là sự chủ động, giao lưu, hợp tác quốc tế
để phát triển văn hoá dân tộc. Việt Nam đã tiếp thu tư tưởng, quan điểm của thế
giới về vai trị của văn hố và phát triển văn hố để phát triển bền vững con
người và xã hội. Vai trị của văn hố được nhận thức là nền tảng tinh thần của xã
hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội; bảo
đảm sự gắn kết giữa phát triển kinh tế và phát triển văn hoá, phát triển kinh tế là
trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát triển văn hoá là nền tảng tinh thần
của xã hội; phát triển văn hoá và con người Việt Nam để phát triển bền vững đất
nước trong giai đoạn mới.
Thời cơ cũng đưa đến cơ hội để Việt Nam đổi mới tư duy về phát triển
văn hóa trong cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế
ngày càng sâu rộng. Việt Nam trong phát triển nền văn hố mới có cơ hội để
chuyển giao vốn, khoa học kỹ thuật, cơng nghệ, kinh nghiệm hiện đại hóa nền
văn hóa dân tộc. Đây cũng là cơ hội để chúng ta tiếp cận thị trường hàng hóa và
dịch vụ văn hóa, tham gia thị trường văn hố phẩm quốc tế bình đẳng. Xuất,
nhập khẩu văn hóa tăng, đáp ứng nhiều nhu cầu văn hóa khác nhau, tiếp thu tinh
hoa của nhiều nền văn hóa khác, thúc đẩy sự sáng tạo mới.
2.2.2. Thách thức trong q trình tồn cầu hóa
Trước hết là từ phương diện giá trị. Quá trình giao tiếp liên văn hóa, tiếp
biến văn hố trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, vẫn là làm sao để khỏi
chệch hướng phát triển văn hoá: giữa giá trị xã hội, đạo đức, thẩm mỹ với giá trị
thương mại. Mặt khác, Việt Nam cũng như nhiều nước chưa phát triển, đang
phải chịu sự áp đặt trên thị trường văn hoá phẩm, chịu sự lấn lướt của các quốc
gia đang có ngành cơng nghiệp văn hố phát triển. Thứ ba, đó là nguy cơ sự tụt

12


hậu ngày càng xa về trình độ phát triển văn hoá. Về cơ bản, Việt Nam hiện vẫn
đang là nước nghèo, phát triển ở trình độ thấp, quy mơ kinh tế nhỏ.
Nhận thức được sự tác động của giao lưu, tiếp biến văn hoá trong bối
cảnh mới cũng là cơ sở để nhận biết chính xác những yếu kém, bất cập trong
phát triển văn hố. Từ góc nhìn giao lưu, tiếp biến văn hố, trước hết đó là “loạn
chuẩn văn hố”.
Đó cịn là sự thụ động, bất lực trong việc tiếp nhận, tiếp biến và vận dụng
các giá trị văn hoá của thế giới để phát triển văn hoá dân tộc và hội nhập. Đội
ngũ cán bộ làm văn hoá khơng am hiểu văn hố dân tộc và thế giới. Tư tưởng
“vọng ngoại” đi liền với tâm lý mặc cảm, tự ti văn hoá; chạy theo giá trị kinh tế
trong phát triển văn hố. Tình trạng thương mại hóa, câu khách hoặc chạy theo
thị hiếu tầm thường, quá chú trọng chức năng giải trí, coi nhẹ giá trị nhân văn và
tính phản biện xã hội của nghệ thuật diễn ra khá phổ biến. Hoạt động quảng bá,
giới thiệu các giá trị văn hố Việt Nam ra thế giới cịn lộn xộn, tự phát.
Cùng với tình trạng trên, các nhà nghiên cứu cũng cảnh báo rằng, còn
nguy hại hơn cái phản giá trị (dễ nhận biết), là chúng ta đang bị đầu độc bởi
những sản phẩm thị trường tầm thấp. Nếu cứ chạy theo xu hướng thị trường tầm
tầm, chiều theo thị hiếu liệu chúng ta có xây dựng, phát triển được nền văn hoá
tiên tiến, đậm bản sắc để hội nhập khơng? Chắc là khơng.
Trong các ngun nhân, có sự bất cập trong quản lý văn hoá. Sự bất cập
thể hiện ở chỗ không chặt chẽ, bất hợp lý, không khả thi từ việc xây dựng và ban
hành, thực thi hệ thống thể chế văn hoá và các dự án văn hoá. Thực tế nhiều
thập niên qua cho thấy các dự án về giáo dục đào tạo, điện ảnh, nghệ thuật, kinh
doanh dịch vụ văn hoá, xây dựng các thiết chế văn hoá… đầu tư nhiều, nhưng
hiệu quả rất thấp.

13

III. VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG MÔI TRƯỜNG ĐA VĂN HĨA
TRONG BỐI CẢNH TỒN CẦU HĨA VÀ MỘT SỐ KHUYẾN
NGHỊ
Trong lịch sử dân tộc, ở mọi thời đại, tư tưởng, đạo đức, lối sống và mơi
trường văn hóa là nội dung quan trọng trong xây dựng nhân cách con người,
hình thành lối sống, nếp sống chuẩn mực, là yếu tố nền tảng để xây dựng một xã
hội tốt đẹp, nhân văn, đồng thời phản ánh sự tiến bộ xã hội. Trong thời kỳ đổi
mới, nội dung xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và mơi trường văn hóa là
nhiệm vụ hết sức to lớn và quan trọng trong đường lối chiến lược của Đảng và
đời sống thực tiễn cả trước mắt và lâu dài. Nhiệm vụ này không phải của riêng
ngành văn hóa, mà là yêu cầu đối với cả hệ thống chính trị, là trách nhiệm của
tồn xã hội.
Xét trên tổng thể, mơi trường văn hóa là một bộ phận quan trọng của mơi
trường sống, gắn bó hữu cơ, mật thiết với môi trường tự nhiên và môi trường xã
hội do con người tạo nên. Môi trường đa văn hóa là kết quả của phép ứng xử của
con người với môi trường tự nhiên, môi trường xã hội và với chính bản thân
mình. Vì vậy, xây dựng mơi trường văn hóa lành mạnh cũng đồng thời là cải
thiện và nâng cao chất lượng của môi trường sinh thái tự nhiên, mơi trường xã
hội nhân văn, hình thành và ni dưỡng nhân cách con người. Với ý nghĩa đó,
xây dựng mơi trường đa văn hóa khơng tách rời với việc xây dựng nhân cách cá
nhân và xây dựng lối sống, nếp sống văn hóa của cộng đồng trên tồn thế giới.
3.1. Nguyên nhân của những tồn tại trong giao tiếp liên văn hóa trong bối
cảnh tồn cầu hóa
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, yếu kém trên, chủ yếu ở
mấy điểm sau đây:
- Nhận thức về xây dựng mơi trường văn hóa chưa đầy đủ, tồn diện và
thấu đáo: Một số cấp ủy, chính quyền chưa nhận thức đúng đắn và đầy đủ nên
chưa có sự quan tâm đúng mức trong lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện,

14


chưa cụ thể hóa bằng các biện pháp, kế hoạch và chương trình, thậm chí có tình
trạng bng lỏng trong quản lý và tổ chức các hoạt động văn hóa.

- Công tác tuyên truyền chưa đạt hiệu quả tối ưu: Công tác tuyên truyền,
giáo dục, vận động, nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân về xây dựng
đời sống văn hóa nói riêng và xây dựng mơi trường văn hóa lành mạnh nói
chung chưa được thực hiện thường xuyên, bài bản, dẫn đến chưa phát huy được
ý thức tự giác, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân, cộng đồng trong việc tham
gia xây dựng môi trường văn hóa. Các hình thức tun truyền, giáo dục chưa
phong phú và ít hiệu quả, cịn mang tính hình thức, chưa đi sâu vào thực chất.
Các hoạt động văn hóa chưa thực sự thu hút được đông đảo các tầng lớp nhân
dân tham gia.
- Xã hội hóa trong xây dựng mơi trường văn hóa đạt hiệu quả thấp: Xây
dựng nếp sống, lối sống văn hóa và xây dựng mơi trường văn hóa là cơng việc
của tồn xã hội. Việc thực hiện xã hội hóa trong xây dựng nếp sống, lối sống
văn hóa và mơi trường văn hóa tuy đã đạt được một số kết quả nhất định, nhưng
chưa thu hút được sự tham gia đông đảo của các tổ chức, cá nhân và các tầng
lớp nhân dân; vì vậy, các phong trào, các hoạt động văn hóa chưa phát triển bền
vững, cịn mang tính hình thức; chưa thực sự gắn kết với sự phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm quốc phịng, an ninh, bảo vệ mơi trường sinh thái gắn với xây
dựng mơi trường văn hóa.
- Cơng tác nghiên cứu khoa học chưa đáp ứng được đòi hỏi, yêu cầu thực
tiễn đang đặt ra: Mặc dù công tác nghiên cứu khoa học về văn hóa và mơi
trường văn hóa đã được quan tâm, song chưa có nhiều cơng trình nghiên cứu
chuyên sâu có giá trị về lý luận và thực tiễn sâu sắc, cung cấp những luận cứ
khoa học xác đáng, kiến giải cho những hiện tượng, vấn đề mới đang phát sinh
trong mơi trường văn hóa, để trên cơ sở đó, định hướng cho cơng tác quản lý và
tổ chức thực hiện xây dựng mơi trường văn hóa ở nước ta hiện nay.

15


3.2. Giải pháp xây dựng và giữ gìn mơi trường văn hóa trong sạch, lành
mạnh
3.2.1. Giải pháp phát triển mơi trương đa văn hóa Việt Nam
Nhìn lại những dấu ấn đã đạt được trong quá trình thực hiện hội nhập và
hợp tác quốc tế của ngành văn hoá, mỗi người dân Việt Nam đã có đóng góp
tích cực cho thành công chung của vị thế đất nước hôm nay. Rất nhiều cơ hội và
cả thách thức,dự liệu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 còn kéo dài và đỏi hỏi
ta phải có thay đổi, thích nghi nhanh chóng. Áp lực về hạ tầng, nguồn nhân lực
để thích ứng, tiếp nhận, phát huy những cơ hội mới của quốc tế mang đến cũng
là thách thức không nhỏ.
Thời đại cách mạng công nghệ 4.0 đang tác động mạnh mẽ lên mọi khía
cạnh của cuộc sống, sự phát triển mạnh mẽ của các xu hướng công nghệ như
đường truyền tốc độ cao, thực tế ảo, trí tuệ nhân tạo, cung ứng theo yêu cầu...
đang tạo ra những thay đổi nhanh chóng trong mọi lĩnh vực mà hội nhập mơi
trường liên văn hố khơng thể nằm ngoại lệ. Dịch bệnh Covid-19 đã cho thấy
những hạn chế nhất định của ta trong việc thực hiện chuyển đổi số và tương tác
trên các nền tảng số, cũng như khả năng tận dụng triệt để tiến bộ của công nghệ
hiện đại; Dự liệu sau giai đoạn Covid-19, thế giới sẽ có bước chuyển dần xu thế
hưởng thụ, giao lưu liên văn hoá qua nền tảng mạng xuyên quốc gia đã được
khởi động mạnh mẽ và trở nên phổ biến hơn bao giờ hết trong 2 năm qua sẽ đặt
ra những thách thức vô cùng lớn.
Trong chiều dài lịch sử phát triển của đất nước, xét cả về vị trí địa lý, lịch
sử giao thương và giao lưu văn hoá, lịch sử đấu tranh giữ nước và dựng nước
cho đến vị thế của đất nước ngày hôm nay, Việt Nam là nơi kết nối, hội tụ của
nhiều nền văn hoá đa dạng, một trong những điểm trung chuyển của giao thương
quốc tế, cùng những đặc điểm văn hoá bản địa, đất nước và con người Việt Nam
có sức sống mạnh mẽ, bao dung, cởi mở để hội nhập và phát triển. Sức mạnh

văn hoá, tiềm năng đất nước và những chính sách thời kỳ mới của Đảng, Nhà
nước và Chính phủ đang là nền tảng, tạo đà cho sự thành công của một thời kỳ
16


mới, làm giá đỡ và bệ phóng cho sự cất cánh của dân tộc, khẳng định vị thế Việt
Nam trên trường quốc tế.
Trên cơ sở các thành tựu đã đạt được và những bất cập, yếu kém cần khắc
phục, từ thực tiễn mơi trường văn hóa trong giai đoạn hiện nay, để xây dựng mơi
trường đa văn hóa trong sạch, lành mạnh, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, giáo dục
nhằm nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vị trí, vai trị của mơi trường văn
hóa trong sự phát triển bền vững, cũng như nội dung của xây dựng mơi trường
văn hóa trong sạch, lành mạnh.
Thứ hai, tăng cường cơng tác quản lý nhà nước, hồn thiện, xây dựng hệ
thống pháp luật, cơ chế, chính sách: Để xây dựng mơi trường văn hóa lành
mạnh, tiến bộ, là nền tảng tinh thần của xã hội, nhất thiết phải có hệ thống pháp
luật hướng tới việc bảo vệ các giá trị, đạo đức, lối sống, nếp sống văn hóa tốt
đẹp, bảo vệ, tơn trọng quyền làm chủ của người khác, của cộng đồng. Thơng qua
vai trị quản lý nhà nước, xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, dùng
luật pháp để điều chỉnh hành vi con người cho phù hợp, nhằm dần trở thành ý
thức tự giác của mỗi người, hướng tới thực hiện chuẩn mực về tư tưởng, đạo
đức, lối sống, nếp sống văn hóa.
Thứ ba, quan tâm đầu tư, đào tạo nguồn lực xây dựng mơi trường văn
hóa: Phải có cơ chế, chính sách đầu tư, đào tạo nguồn lực, trước tiên là củng cố
bộ máy cơ quan nhà nước đủ mạnh để tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ
quan trọng này. Có chính sách phát triển văn hóa tương ứng với phát triển kinh
tế, đầu tư về nguồn lực con người, nguồn lực tài chính nhằm hồn thiện các thể
chế, thiết chế văn hóa phục vụ xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở.
Thứ tư, nâng cao chất lượng phong trào “Tồn dân đồn kết xây dựng đời

sống văn hóa”, thực hiện chế độ tôn vinh khen thưởng kịp thời: Đặc biệt chú
trọng các phong trào hạt nhân, như phong trào xây dựng gia đình văn hóa, làng
văn hóa và phong trào thi đua người tốt, việc tốt và các điển hình tiên tiến.
17


Thường xuyên chú trọng công tác tôn vinh, khen thưởng những điển hình tiên
tiến về tư tưởng, đạo đức, lối sống, xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Tiếp tục
đẩy mạnh việc nêu gương người tốt, việc tốt; lấy nhân tố tích cực để đẩy lùi tiêu
cực; đồng thời, phê phán, đấu tranh với những biểu hiện suy thối về tư tưởng
chính trị, vi phạm những chuẩn mực đạo đức, lối sống.
Thứ năm, đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động văn hóa; tiếp thu tinh hoa
văn hóa nhân loại, phát huy có chọn lọc các giá trị văn hóa truyền thống trong
xây dựng mơi trường văn hóa gắn với xây dựng môi trường kinh tế - xã hội: Sự
kết hợp giữa mơi trường văn hóa và mơi trường kinh tế - xã hội đều nhằm đạt tới
sự lành mạnh, tiến bộ, phát triển cho con người và xã hội. Do đó, cần phải thực
hiện nghiên cứu khoa học, kiểm kê, đánh giá tư tưởng, văn hóa, đạo đức, lối
sống, nếp sống truyền thống, để trên cơ sở đó, cái gì tốt thì kế thừa, cái gì xấu,
cản trở sự phát triển phải loại ra khỏi đời sống thực tiễn. Ngày nay, trong điều
kiện mở cửa, hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới, để xây dựng
văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và
xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, chúng ta cần
tiếp thu những giá trị tư tưởng, đạo đức, lối sống, nếp sống văn hóa, văn minh
tiến bộ của các dân tộc; đồng thời, phải chống lại những yếu tố phản động, đồi
trụy, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc đang tác động vào mơi trường văn
hóa của chúng ta.
3.2.2. Giải pháp khắc phục tác động tiêu cực của liên văn hoá phương Tây đến
thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay
Hiện nay, các nước phương Tây không từ bỏ tham vọng phổ quát những
giá trị văn hố trên tồn cầu. Văn hố phương Tây tìm mọi cách du nhập vào

Việt Nam bằng nhiều con đường và cách thức khác nhau. Đó là: Thơng qua các
loại hình nghệ thuật như điện ảnh, sân khấu, âm nhạc, hội họa, văn học; thông
qua sách, báo, tạp chí; thơng qua mạng Internet (rất phổ biến hiện nay); thơng
qua giao lưu văn hố, hợp tác kinh tế và khoa học - công nghệ; thông qua việc
học tập, nghiên cứu của học sinh, sinh viên Việt Nam ở các nước phương Tây;
18