ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ NHẰM THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SINH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC
CƠ SỞ NHẰM THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG MỚI
I.

Đặt vấn đề

Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng với mục tiêu đảm bảo phát triển phẩm
chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực,
hiện đại; hài hịa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề
trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hóa dần ở các lớp học trên;
thơng qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng
của mỗi học sinh, các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và
phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó. Để thực hiện được chương trình, sách giáo
khoa giáo dục phổ thông mới, yêu cầu về đội ngũ giáo viên bao gồm: đảm bảo đủ về số lượng
và cơ cấu giáo viên để dạy các môn học, chuyên đề học tập và hoạt động trải nghiệm; 100% đạt
trình độ chuẩn và trên chuẩn; đạt yêu cầu theo quy định về chuẩn nghề nghiệp giáo viên; được
bồi dưỡng, tập huấn về dạy học theo chương trình mới [1][3][4].
Cơng tác bồi dưỡng giáo viên từ lâu đã được các cơ quan quản lý, các nhà trường, các cơ sở
đào tạo giáo viên và chính bản thân đội ngũ giáo viên quan tâm, triển khai thực hiện thường
xuyên. Hơn nữa, từ khi Dự thảo chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể và Dự thảo chương
trình các mơn học được ban hành, vấn đề chuẩn bị đội ngũ thực hiện chương trình bao gồm đào
tạo mới và bồi dưỡng đội ngũ hiện nay càng được nhấn mạnh. Tuy nhiên, mặc dù tại thời điểm
này (tháng 5/2018), khi chương trình các mơn học cịn đang ở dạng dự thảo, việc bồi dưỡng
một đội ngũ đông đảo giáo viên Sinh học ở mỗi cấp học để theo định hướng dạy môn học mới
với những phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá mới sẽ gặp khơng ít khó khăn, thách
thức.
Ngày 02 tháng 5 năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT
về Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cơ sở giáo dục phổ thơng thực hiện chương trình, sách giáo
khoa giáo dục phổ thơng mới, trong đó xác định rõ mục đích, u cầu, nội dung các hoạt động,
vai trị, nhiệm vụ của đơn vị trong tổ chức thực hiện. Nội dung các hoạt động đào tạo, bồi
dưỡng giáo viên được xác định rõ bao gồm: tổ chức biên soạn tài liệu hướng dẫn dạy học

chương trình giáo dục phổ thông mới mới; bồi dưỡng giáo viên cốt cán môn học ở trung ương;
bồi dưỡng giáo viên ở địa phương; bồi dưỡng giáo viên dạy các môn Tin học và Công nghệ
(cấp Tiểu học), Lịch sử và Địa lý, Khoa học tự nhiên (KHTN) (cấp THCS); bồi dưỡng cán bộ
quản lý, giáo viên theo Chuẩn; đào tạo giáo viên [2][3][4]. Trong phạm vi bài viết này, chúng
tôi đưa ra một số ý kiến thảo luận về công tác bồi dưỡng giáo viên hiện nay, phân tích những
yêu cầu đối với cơng tác bồi dưỡng giáo viên nói chung và giáo viên Sinh học ở THCS nói
riêng đáp ứng yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục phổ thơng mới, từ đó đề xuất một số
giải pháp cụ thể đối với việc bồi dưỡng giáo viên Sinh học THCS.
II. Một số kết quả của công tác bồi dưỡng giáo viên trong thời gian qua
Trong những năm gần đây, công tác bồi dưỡng giáo viên cơ bản được thực hiện theo Thông tư
số 26/2012/TT-BGDĐT ngày 10/7/2012 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Nhìn chung hoạt động
bồi dưỡng giáo viên được tổ chức đầy đủ ở tất cả các cấp từ Bộ Giáo dục và Đào tạo tới các Sở,
các Phòng và các trường với kế hoạch, mục đích rõ ràng. Trong q trình này, đơi khi các
chun gia, các nhà nghiên cứu từ các trường sư phạm cũng được mời tham gia viết nội dung
bồi dưỡng hoặc trực tiếp bồi dưỡng giáo viên. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, cơng tác
bồi dưỡng giáo viên nói chung vẫn cịn tồn tại một số bất cập. Lê Xuân Sơn (2015), Lê Văn
Thắng (2017) [13][14] đã đánh giá một số kết quả cơ bản của công tác bồi dưỡng giáo viên như
sau:
- Giáo viên được cập nhật kiến thức về chính trị, kinh tế - xã hội, được bổ sung lí luận dạy
học và phương pháp kiểm tra đánh giá hiện đại


- Giáo viên được bồi dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, phát triển năng lực
dạy học, năng lực giáo dục và những phẩm chất năng lực khác theo yêu cầu của chuẩn nghề
nghiệp giáo viên, yêu cầu nhiệm vụ năm học, cấp học, yêu cầu phát triển giáo dục của địa
phương, yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục
- Giáo viên có điều kiện phát triển năng lực tự học, tự bồi dưỡng; có cơ hội giao lưu, học hỏi
để nâng cao chuyên môn nghiệp vụ.
Bên cạnh đó, hoạt động bồi dưỡng giáo viên còn một số bất cập, tồn tại sau:
- Nội dung mang nặng tính lí thuyết, chưa sát thực tiễn (vấn đề này phụ thuộc vào đội ngũ

chuyên gia viết nội dung bồi dưỡng).
- Nội dung bồi dưỡng mang tính một chiều theo quy định từ trên xuống, chưa chú trọng đến
thực tiễn của đội ngũ giáo viên, của vùng miền..
- Nội dung bồi dưỡng chưa xuất phát từ nhu cầu tự thân của giáo viên, do đó khơng phát huy
được tối đa hiệu quả bồi dưỡng.
- Công tác quản lý, đánh giá các khóa bồi dưỡng chưa được quan tâm đúng mức.
- Thời gian tổ chức các khóa bồi dưỡng cũng gặp nhiều khó khăn đối với các cấp quản lý.
- Công tác tự bồi dưỡng của giáo viên hầu như chưa được quản lý.
- Vai trò của các trường sư phạm và đội ngũ giảng viên trong các trường sư phạm chưa phát
huy hiệu quả trong công tác bồi dưỡng.
III. Yêu cầu đặt ra đối với công tác bồi dưỡng giáo viên Sinh học THCS trong thời gian
tới
3.1. Yêu cầu xuất phát từ Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn Sinh
học mới:
Chương trình mơn Sinh học phổ thông [4][5][8][9] được xây dựng theo định hướng:
- Tích hợp ở lớp dưới (là một phần trong mơn Khoa học tự nhiên cùng với vật lí, hóa học,
khoa học Trái Đất - ở cấp Tiểu học và THCS) và phân hóa ở lớp trên (mơn học riêng ở THPT
với các mục tiêu dạy học chuyên sâu)
- Nội dung được xây dựng theo hướng đồng tâm để có điều kiện mở rộng và học sâu hơn cả
nội dung chi tiết, cả về phương pháp nghiên cứu và nguyên lí ứng dụng công nghệ, kĩ thuật
sinh học trong môn Sinh học ở THPT
- Ngun tắc tích hợp trong chương trình Sinh học được thể hiện qua sự kết nối các nội dung
dạy học quanh các nguyên lí cơ bản của khoa học tự nhiên và qua kết nối trong và giữa các
mạch nội dung cốt lõi của sinh học.
Từ những định hướng đó, nội dung bồi dưỡng giáo viên đặt ra yêu cầu, mục tiêu với giáo viên
là phân tích được những đổi mới trong CTGDPT tổng thể, chương trình môn Sinh học, sách
giáo khoa môn học. Đây là một nội dung mới vì đa số chương trình đào tạo sư phạm rất ít khi
hoặc khơng dạy sinh viên về xây dựng và phát triển chương trình giáo dục.
Ngồi ra, đội ngũ giáo viên Sinh học ở THCS hiện tại cần được bồi dưỡng về :
- môn học mới (Khoa học tự nhiên thay vì Sinh học như trước)

- module kiến thức mới
- nội dung thực hành, thực nghiệm, trải nghiệm
Căn cứ Dự thảo chương trình mơn học Khoa học tự nhiên Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố
ngày 19/1/2018, chúng tôi thống kê khối kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ tương ứng mà mỗi
GV dạy học môn Khoa học tự nhiên cần phải có [5][11] trong bảng dưới đây:
Bảng 3.1.1. Đối chiếu nội dung các chủ đề trong môn học Khoa học tự nhiên với các phân môn
tương ứng
Nội dung

Kiến thức chuyên môn nghiệp vụ tương ứng

Mở đầu
Giới thiệu về Khoa học tự nhiên
Các lĩnh vực chủ yếu của Khoa học tự nhiên
Các phương pháp đo thông thường và quy tắc
an tồn trong phịng thực hành

Phương pháp dạy học KHTN
Thiết bị dạy học KHTN, Thí nghiệm Vật lí ở
THCS, Thí nghiệm Hóa học ở THCS

Lớp 6


1. Các trạng thái của chất
2. Một số chất thông dụng, tính chất và ứng
dụng của nó
3. Dung dịch; huyền phù, nhũ tương
4. Tách chất ra khỏi hỗn hợp
5. Tế bào – đơn vị của sự sống

6. Từ tế bào đến cơ thể
7. Đa dạng thế giới sống
Phân loại thế giới sống
Virus và vi khuẩn
Đa dạng nguyên sinh vật
Đa dạng nấm
Đa dạng thực vật
Đa dạng động vật
8. Khoá lưỡng phân
9. Tìm hiểu sinh vật ngồi
thiên nhiên
10. Đo đại lượng
11. Lực và chuyển động
12. Năng lượng
13. Trái Đất và bầu trời

Nhiệt học và Vật lí phân tử, Hóa học đại cương
Hóa học ứng dụng, Vật lí ứng dụng
Hóa học đại cương, Hóa Lí, hoạt động trải
nghiệm
Hóa học vơ cơ, Cơ sở hóa học hữu cơ
Sinh học đại cương
Thực vật học, Động vật học, Tiến hóa
Sinh học đại cương, Sinh học ứng dụng, hoạt
động trải nghiệm
Thực vật học, Sinh học ứng dụng
Động vật học, Sinh học ứng dụng
Động vật học
Thực vật học, động vật học, hoạt đông trải
nghiệm

Cơ học, hoạt động trải nghiệm
Cơ học
Cơ học, Nhiệt học và Vật lí phân tử
Thiên văn học, Khoa học trái đất, hoạt động trải
nghiệm

LỚP 7
CHẤT VÀ SỰ BIẾN ĐỔI CỦA CHẤT
1. Nguyên tử. Nguyên tố hố học
Hóa học đại cương, Hóa – Lí
2. Phân tử
Hóa học đại cương
3. Tốc độ
Cơ học, hoạt động trải nghiệm
4. Âm thanh
Cơ học, Dao động sóng
5. Ánh sáng
Quang học
6. Từ
Điện từ học
CÁC HOẠT ĐỘNG SỐNG CỦA CƠ THỂ SINH VẬT
7. Trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng ở
Sinh học đại cương, Thực vật học, Động vật học
sinh vật
8. Cảm ứng ở sinh vật
Thực vật học, Động vật học, Sinh học ứng dụng,
9. Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật
hoạt động trải nghiệm
10. Sinh sản ở sinh vật
11. Chứng minh cơ thể sinh vật là một thể Thực vật học, Động vật học

thống nhất
LỚP 8
CHUYỂN HOÁ HOÁ HỌC
1. Phản ứng hố học
Hóa học đại cương
2. Acid – Base – pH
Hóa học đại cương, Hóa học vơ cơ, hoạt động
3. Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố trải nghiệm
hoá học
4. Khối lượng riêng và áp suất
Cơ học, hoạt động trải nghiệm
5. Quay quanh một trục
6. Điện
Điện từ học
7. Truyền năng lượng nhiệt
Nhiệt học
CON NGƯỜI VÀ SỨC KHOẺ
8. Khái quát về cơ thể người
Giải phẫu sinh lí người, hoạt động trải nghiệm
9. Hệ vận động
10. Dinh dưỡng và tiêu hố
11. Máu và hệ tuần hồn của cơ thể người


12. Hệ hơ hấp
13. Hệ bài tiết
14. Điều hịa mơi trường cơ thể
15. Hệ thần kinh và các giác quan
16. Hệ nội tiết
17. Da và điều hoà thân nhiệt

18. Sinh sản
19. Cơ thể là một thể thốngnhất
SINH VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG
20. Môi trường và các nhân tố sinh thái
21. Hệ sinh thái
22. Cân bằng tự nhiên
23. Bảo vệ môi trường
LỚP 9
1. Năng lượng cơ học

Sinh thái học

Cơ học, Một số chủ đề tích hợp trong dạy
KHTN
2. Ánh sáng
Quang học, hoạt động trải nghiệm
3. Dịng điện khơng đổi
Điện từ học
4. Năng lượng với cuộc sống
Nhiệt học và Vật lí phân tử, Một số chủ đề
hợp trong dạy học KHTN, Hóa - Lí, Khoa
Trái Đất
MỘT SỐ CHẤT HỐ HỌC CƠ BẢN VÀ CHUYỂN HỐ HỐ HỌC
5. Dãy hoạt động hố học
Hóa học vơ cơ
6. Hố học về vỏ Trái Đất
Hóa học cơng nghệ, Hóa học vơ cơ, Khoa
Trái Đất
7. Oxygen – Khơng khí
8. Nước

HỐ HỌC HỮU CƠ
9. Giới thiệu về chất hữu cơ
10. Alkane (ankan) và alkene(anken)
11. Alcohol ethylic (ancol etylic)
và acid acetic (axit axetic)
12. Carbohydrate (cacbohiđrat)– Protein –
Lipid (lipit)
Quá trình phân huỷ thực phẩm
13. Hợp chất cao phân tử
DI TRUYỀN, BIẾN DỊ VÀ TIẾN HOÁ
14. Hiện tượng di truyền và biến dị
15. Mendel và giả thuyết về vật chất di truyền
(gene)
– Tiểu sử Mendel
16. Từ gene đến tính trạng. Bản chất hoá học
của gene
17. Đột biến gene
18. Gene định vị trên các nhiễm sắc thể
19. Các gene vận động cùng nhiễm sắc thể
theo quy luật nguyên phân và giảm phân
20. Đột biến nhiễm sắc thể
21. Quan hệ kiểu gene – môi trường – kiểu
hình

học

tích
học

học

Hóa học vơ cơ, hoạt động trải nghiệm
Hóa học vơ cơ, Một số chủ đề tích hợp trong dạy
học KHTN

Cơ sở hóa học hữu cơ, hoạt động trải nghiệm

Cơ sở hóa học hữu cơ, Hóa Sinh học

Di truyền học, hoạt động trải nghiệm


22. Di truyền học với con người
23. Chọn lọc tự nhiên và tiến hoá

Sinh học đại cương, Sinh học phát triển cá thể
động vật và tiến hóa

3.2. Những yêu cầu về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá khi thực hiện chương
trình giáo dục phổ thơng mới
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể [4] đã chỉ ra những định hướng đổi mới quan trọng:
- Chương trình được xây dựng nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học;
- Chương trình gồm 2 giai đoạn: cơ bản và sau cơ bản, với nguyên tắc tích hợp ở các lớp dưới
và phân hoá sâu ở các lớp trên;
Một chương trình chung và có thể có nhiều bộ sách giáo khoa.
Với những định hướng đổi mới trên, rõ ràng người giáo viên cần được trang bị và phát triển
nhiều kỹ năng mới. Trước hết, người giáo viên cần có khả năng phát triển năng lực của người
học thông qua quá trình tổ chức dạy học - giáo dục bộ mơn thay vì đơn thuần phát triển kiến
thức cho người học. Bên cạnh đó, khả năng dạy kiến thức tích hợp hoặc biết phối hợp, tổ chức
dạy học liên môn là những đòi hỏi mới cho cả giáo viên và đội ngũ quản lý giáo dục. Hơn nữa,

khi một chương trình có nhiều bộ sách giáo khoa, người giáo viên phải có kỹ năng phát triển
chương trình, lập kế hoạch dạy học và tổ chức tốt qua trình dạy học...
Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn học mới được xây dựng xuất phát
từ định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Từ đó, xuất hiện những yêu cầu về
nội dung kiến thức, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá người học, năng lực nghề
nghiệp đối với đội ngũ giáo viên hiện tại khi thực hiện chương trình. Sự xuất hiện các mơn học/
hoạt động giáo dục mới như Tin học và Công nghệ ở cấp Tiểu học, môn Lịch sử và Địa lý,
Khoa học tự nhiên, nội dung giáo dục bắt buộc ở địa phương ở cấp THCS, Hoạt động trải
nghiệm ở cả cấp Tiểu học và THCS đòi hỏi giáo viên được đào tạo lại, bồi dưỡng để có thể
thực hiện chương trình khi các trường sư phạm chưa kịp thời đào tạo giáo viên các môn học
này.
Thay đổi trong cách thức tổ chức lớp học, tổ chức hoạt động dạy học và giáo dục gắn với
những thay đổi về phương pháp giảng dạy nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học sẽ
làm tăng tính chủ động tích cực của học sinh. Học sinh sẽ trao đổi với giáo viên và bạn học
nhiều hơn, từ đó phát sinh các kênh trao đổi thơng tin. Bên cạnh đó, nội dung chương trình cịn
nhằm mục đích tăng thực hành, thực nghiệm trong lớp, dẫn đến cách sắp xếp bố trí trong lớp
học cũng sẽ thay đổi cho phù hợp. Không gian tổ chức dạy học không chỉ hạn chế trong lớp
học hay trong nhà trường, mà những nội dung tích hợp theo chủ đề, các hoạt động trải nghiệm,
phương pháp học theo dự án,.. sẽ đưa người dạy và người học thực hiện nhiều nội dung dạy –
học tại không gian trải nghiệm, thậm chí trong các phịng thí nghiệm ảo,..
3.3. Yêu cầu về việc phát triển đội ngũ để thực hiện chương trình giáo dục phổ thơng mới
Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT ban hành ngày 02/ 5/ 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đào
tạo, bồi dưỡng giáo viên cơ sở giáo dục phổ thơng thực hiện chương trình, sách giáo khoa giáo
dục phổ thông mới xác định mục tiêu: bảo đảm tất cả giáo viên cơ sở giáo dục phổ thơng trên
cả nước hồn thành chương trình bồi dưỡng trước thời gian bắt đầu triển khai áp dụng chương
trình, sách giáo khoa mới tuần tự đối với từng cấp học, từ năm học 2019-2020 đối với lớp 1 cấp
tiểu học, từ năm học 2020-2021 đối với lớp 6 cấp THCS và từ năm học 2021-2022 đối với lớp
10 cấp THPT.
Số liệu thống kê chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo tính đến tháng 4/2018 về số trường, đội
ngũ giáo viên cấp THCS năm học 2017-2018 [6] như sau:

Bảng 3.3.1. Số liệu thống kê số trường THCS và đội ngũ cán bộ, giáo viên THCS năm học
2017-2018
Tổng số
Chia ra
Cơng
Ngồi cơng lập
lập


Số trường
10.939
10.887
52
- Trường Trung học cơ sở
10.091
10.068
23
- Trường phổ thông cơ sở (liên cấp 1+2)
848
819
29
Cán bộ quản lý, nhân viên phục vụ và giáo viên 386.441 324.798
61.643
- Cán bộ quản lý, nhân viên phục vụ
82.494
23.808
58.686
- Giáo viên (trực tiếp dạy)
303.947 300.990
2.957

+ Nữ
208.477 206.276
2.201
+ Biên chế
284.952 284.716
236
+ Đạt trình độ chuẩn trở lên
303.105 300.169
2.936
Theo Kế hoạch, tính từ thời điểm này đến khi bắt đầu thực hiện áp dụng chương trình, sách
giáo khoa mới ở lớp 6 cấp THCS (năm học 2020-2021), khối lượng công việc bồi dưỡng giáo
viên THCS là rất lớn (bồi dưỡng 303105 giáo viên THCS trong 5 năm từ 2018 đến 2023 về dạy
học theo chương trình, sách giáo khoa mới). Trên thực tế, cịn có những vấn đề về bồi dưỡng
giáo viên phải giải quyết như:
- Bồi dưỡng giáo viên đạt yêu cầu theo chuẩn chức danh nghề nghiệp.
- Bồi dưỡng giáo viên dạy môn học mới hoặc đội ngũ chưa đạt chuẩn do giới hạn biên chế ở
các trường THCS dẫn đến mất cân đối về cơ cấu giáo viên. Ví dụ, khi điều tra về tình hình đội
ngũ giáo viên THCS trong tỉnh Nam Định [7][14]:
Bảng 3.3.2. Số liệu thống kê đội ngũ giáo viên THCS trong tỉnh Nam Định năm 2017
Số trường THCS
237
Số lớp
2.928
Số học sinh
103.183
Số giáo viên
6.232
Tính trung bình, mỗi trường có ít nhất 01 giáo viên sinh học tốt nghiệp chủ yếu từ trường Cao
đẳng Sư phạm Nam Định. Tuy nhiên, trên thực tế, ở phạm vi cục bộ vì nhiều lý do khác nhau,
vẫn có hiện tượng giáo viên dạy những môn dù không được đào tạo khi học sư phạm. Ví dụ, do

biên chế, sức khỏe cá nhân,.. ở một số trường THCS có giáo viên tốn dạy sinh, thể dục, ..thậm
chí âm nhạc, mỹ thuật. Vì thế, để đội ngũ giáo viên có thể thực hiện được chương trình, sách
giáo khoa mới, vấn đề bồi dưỡng giáo viên sẽ gặp khơng ít thách thức, nhất là thời hạn hoàn
thành việc bồi dưỡng đã được xác định theo Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT ngày 02/5/2018 của
Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trong đó, nhiều yếu tố phải tính tốn kĩ lưỡng để công tác bồi dưỡng
đạt hiệu quả như: nội dung bồi dưỡng, hình thức tổ chức bồi dưỡng, đối tượng bồi dưỡng
khơng đồng đều về trình độ chun mơn,…
IV. Đề xuất một số giải pháp bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở THCS nhằm thực hiện
Chương trình giáo dục phổ thơng mới
4.1. Nội dung chương trình bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở THCS dạy môn Khoa học tự
nhiên
Căn cứ vào dự thảo chương trình mơn Khoa học tự nhiên, đội ngũ giáo viên đang giảng dạy
Sinh học trong các nhà trường THCS cần được bồi dưỡng các module như sau:
- Cấu trúc chương trình giáo dục phổ thơng mới, chương trình mơn Sinh học mới và mơn
khoa học tự nhiên ở THCS
- Kiến thức nền đối với các giáo viên đã được đào tạo đơn ngành hoặc song ngành trong các
trường sư phạm để có thể dạy liên mơn. Ví dụ, các giáo viên Sinh học ở THCS chủ yếu tốt
nghiệp từ các trường cao đẳng sư phạm với các ngành Hóa - Sinh, Sinh - Hóa, Sinh - Kĩ thuật
nông nghiệp, Sinh - Công nghệ,…(chưa kể trên thực tế vẫn có tình trạng giáo viên Tốn, Kĩ
thuật cơng nghiệp,.. dạy Sinh học). Để có thể dạy được môn Khoa học tự nhiên, những giáo
viên này cần được đào tạo các kiến thức cơ sở về Vật lý, Hóa học, Khoa học Trái đất.
- Phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Chúng tôi đề xuất nội dung cụ thể của từng module nói trên và thời lượng bồi dưỡng như sau:
Module 1: Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn Khoa học tự nhiên


Nội dung
Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể và chương trình mơn Sinh học mới
Chương trình mơn Khoa học tự nhiên: đặc điểm, quan điểm xây dựng, mục tiêu
và yêu cầu cần đạt

Mạch nội dung và các chủ đề trong mơn Khoa học tự nhiên
Định hướng tích hợp kiến thức và liên hệ các vấn đề thực tiễn
Sách giáo khoa Khoa học tự nhiên thí điểm
Cộng

Số tiết
2
2
2
5
4
15

Module 2: Bồi dưỡng kiến thức liên môn cho giáo viên Sinh học [5][11]
TT

Tên học phần

Các học phần nghiệp vụ ~ 60 tiết
1
Phương pháp dạy học khoa học tự nhiên
2
Hoạt động trải nghiệm dạy học khoa học tự nhiên
3
Thực tế
Các học phần chuyên ngành Vật lí ~130 tiết
4
Cơ học
5
Nhiệt học và vật lí phân tử

6
Điện từ học
7
Quang học
8
Vật lí trái đất và thiên văn
Học phần (chuyên đề) tự chọn (chọn 1 trong 2)
Thí nghiệm Vật lí ở THCS
9
Dao động sóng
Các học phần chun ngành Hóa học ~ 70 tiết
10
Hóa học đại cương
11
Hóa học vơ cơ
12
Cơ sở hóa học hữu cơ
Học phần (chun đề) tự chọn (chọn 1 trong 2)
Hóa học cơng nghệ
13
Thí nghiệm Hóa học ở THCS
Các học phần tích hợp ~ 60 tiết
13
Hóa - Lí
14
Hóa - Sinh
15
Một số chủ đề tích hợp trong dạy học khoa học tự nhiên
Tiểu luận ~ 30 tiết

Số tiết
20
20
20
30
25
30
20
10
15
15
20
20
20
10
10
20
20
20

Cộng
350
- Nội dung bồi dưỡng có thể thay đổi tùy theo đối tượng giáo viên. Ví dụ, đối với giáo viên
tốt nghiệp ngành sư phạm Sinh - Hóa thì có thể khơng phải học các nội dung về chun ngành
Hóa
- Việc tổ chức bồi dưỡng có thể kết hợp bồi dưỡng tập trung và tự bồi dưỡng, khóa bồi
dưỡng có thể chia thành nhiều đợt trong năm cho phù hợp với công việc của giáo viên ở trường
THCS.
Module 3: Phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng
lực học sinh [5][10][15]

Nội dung
Số tiết
Nội dung 1. Đổi mới phương pháp dạy học môn khoa học tự nhiên theo định
hướng phát triển năng lực người học


Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp
8
Dạy học theo dự án:
6
Dự án ứng dụng khoa học tự nhiên
Dự án tìm hiểu các vấn đề khoa học tự nhiên trong thực tiễn
Dạy học bằng các bài tập tình huống thực tiễn
4
Dạy học thực hành
4
Sử dụng mẫu vật thật trong phịng thí nghiệm và ngồi thiên nhiên
4
Dạy học qua trải nghiệm thực tế
4
Ứng dụng công nghệ trong dạy học khoa học tự nhiên
10
Nội dung 2. Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá môn khoa học tự nhiên
theo định hướng phát triển năng lực người học
Đánh giá thúc đẩy học tập
4
Các kĩ thuật đánh giá chung ( bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan, bài tập thực
8
hành, bảng kiểm/bảng hỏi, hồ sơ học tập, quan sát của giáo viên)
Các kĩ thuật đánh giá đặc thù (kết quả dự án công nghệ, dự án tìm hiểu tự

8
nhiên, bài tập tình huống thực tiễn,..)
Cộng
60
- Việc triển khai bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá được
thực hiện kết hợp cả tập trung và tự bồi dưỡng, bồi dưỡng trực tiếp và trực tuyến [12][15].
- Trong quá trình bồi dưỡng, đặc biệt chú ý đến việc thực hành thiết kế các hoạt động dạy
học và các bài kiểm tra của giáo viên để đảm bảo giáo viên có thể thực hiện tốt các nội dung đã
được nghiên cứu.
4.2.
Nâng cao hiệu quả của các phương pháp, hình thức tổ chức bồi dưỡng
Nhằm khắc phục những tồn tại của cơng tác bồi dưỡng giáo viên như đã phân tích, cần quan
tâm đến một số vấn đề sau:
- Nội dung chuyên đề bồi dưỡng thiết thực, sinh động, phù hợp với đối tượng ở địa bàn cụ
thể và xuất phát từ những đòi hỏi cấp bách mà giáo viên và các nhà quản lý đang cần khi thực
hiện chương trình, sách giáo khoa mới. Khi xây dựng nội dung chuyên đề bồi dưỡng cần dựa
trên mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, lấy ý kiến của các chuyên gia, các nhà
nghiên cứu, các giảng viên trong các trường sư phạm, các cán bộ quản lý và giáo viên. Thời
lượng các chuyên đề bồi dưỡng được xác định phù hợp trên cơ sở cân đối giữa thời gian giáo
viên tham gia các khóa bồi dưỡng tập trung và tự nghiên cứu, tự bồi dưỡng.
- Các đơn vị được giao nhiệm vụ bồi dưỡng và các cơ quan quản lý ở từng địa phương phối
hợp chặt chẽ trong việc xây dựng chiến lược, kế hoạch bồi dưỡng cho cả giai đoạn và từng năm
học để sắp xếp bố trí đội ngũ tham gia bồi dưỡng và giảng dạy một cách hợp lí.
- Bố trí thời gian bồi dưỡng giáo viên phù hợp với biên chế năm học để tạo điều kiện thuận
lợi cho giáo viên và cán bộ quản lí tham gia bồi dưỡng. Có thể giảm thời lượng bồi dưỡng tập
trung bằng cách thay thế các hình thức bồi dưỡng khác nhau như tự nghiên cứu, bồi dưỡng
online, bồi dưỡng tại các không gian trải nghiệm, bồi dưỡng tại các nhóm trường phổ thơng,..
- Tăng cường quản lí, đánh giá hiệu quả của công tác bồi dưỡng thông qua việc khảo sát kết
quả thu hoạch của giáo viên khi kết thúc bồi dưỡng bằng những hình thức khác nhau.
V. Kết luận

Để có thể triển khai thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thơng mới nhằm phát triển
toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh, đòi hỏi ngành giáo dục và đặc biệt là đội ngũ
giáo viên phải nỗ lực vượt qua những yêu cầu khắt khe của công cuộc đổi mới, tự ý thức việc
đổi mới chính mình. Bên cạnh việc tăng cường đầu tư cho nội dung chương trình, sách giáo
khoa mới; nhanh chóng đào tạo đội ngũ giáo viên mới có năng lực thì cơng tác bồi dưỡng đội
ngũ là một giải pháp vừa mang tính cấp bách, vừa mang tính chiến lược. Đối với đội ngũ giáo
viên Sinh học THCS hiện nay, để thực hiện được chương trình, sách giáo khoa mới, cụ thể là
có thể dạy được mơn Khoa học tự nhiên ở THCS cần được bồi dưỡng nhiều nội dung như: các
kiến thức liên môn, năng lực nghiên cứu và phát triển chương trình, phương pháp dạy học và


kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh,.. Nhằm đảm bảo hiệu quả
của công tác bồi dưỡng, khi xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cần nghiên cứu và chuẩn bị kĩ lưỡng
nhiều vấn đề như nội dung và tài liệu bồi dưỡng, hình thức tổ chức và đội ngũ giảng viên, thời
gian và bố trí sắp xếp đội ngũ tham gia..
--------------------------------TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.
[2]. Thơng tư số 26 /2012/TT-BGDĐT ngày 10 /7/ 2012 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban
hành Quy chế Bồi dưỡng thường xuyên giáo viên Mầm non, Phổ thông và Giáo dục thường
xuyên.
[3]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT về Đào tạo, bồi dưỡng giáo
viên cơ sở giáo dục phổ thơng thực hiện chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới.
[4]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thơng.
[5]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Dự thảo Chương trình mơn học Khoa học tự nhiên.
[6]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Số liệu thống kê Trung học cơ sở năm học 2017-2018.
[7]. Cục Thống kê tỉnh Nam Định (2017), Niên giám thống kê 2017.
[8]. Đinh Quang Báo, Mai Sỹ Tuấn, Phan Thị Thanh Hội, Định hướng xây dựng chương trình
mơn Sinh học Trung học phổ thơng đáp ứng chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể, Tạp chí
Giáo dục, số 419, tháng 12, năm 2017, tr5.
[9]. Hà Văn Dũng, Quan điểm phát triển đồng tâm trong chương trình sinh học phổ thông hiện

hành là cơ sở để tiếp cận với chương trình mơn khoa học tự nhiên cấp THCS trong chương
trình giáo dục phổ thơng mới, Tạp chí Khoa học giáo dục, số 147, tháng 12, năm 2017, tr 8185.
[10]. Đinh Văn Đệ, Cơ sở lí luận về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học theo tiếp
cận phát triển năng lực người học trong giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam,
Tạp chí Giáo dục, số 410, tháng 7, năm 2017, tr 33-36.
[11]. Bùi Thu Hà, Bùi Thị Thanh Thủy, Xây dựng chương trình bồi dưỡng giáo viên THCS dạy
mơn Khoa học tự nhiên theo chương trình phổ thơng mới, Kỉ yếu Hội thảo khoa học “Nghiên
cứu các biện pháp triển khai bồi dưỡng giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ
thông”, Trường CĐSP Nam Định, năm 2018, tr 21-30.
[12]. Quách Thị Tú Phương, Đặng Văn Bình, Phạm Tuấn Anh, Nguyễn Ánh, Một số vấn đề về
đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lí cơ sở giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo
dục phổ thông, Kỉ yếu Hội thảo khoa học “Nâng cao năng lực đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và
cán bộ quản lý giáo dục các trường sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông”, Bộ
Giáo dục và Đào tạo, năm 2015, tr 102-110.
[13]. Lê Xuân Sơn, Mối quan hệ giữa cơ quan quản lí giáo dục các cấp với trường sư phạm và
trường phổ thông trong hoạt động bồi dưỡng giáo viên, Kỉ yếu Hội thảo khoa học “Nâng cao
năng lực đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các trường sư phạm đáp ứng
yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông”, Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2015, tr 263-265.
[14]. Lê Văn Thắng và cộng sự (2017), Nghiên cứu biện pháp triển khai đào tạo, bồi dưỡng
giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học phát triển năng lực ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định,
Đề tài Khoa học cấp Tỉnh.
[15]. Đinh Thanh Tiên, Đổi mới kiểm tra đánh giá theo quan điểm phát triển năng lực học sinh
và hỗ trợ phát triển chương trình giáo dục phổ thơng, Tạp chí Dạy và Học ngày nay, số tháng 2
-2018, tr 7.


Tóm tắt:
Việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở phổ thông đặt ra vấn đề cấp bách đối với công tác
bồi dưỡng giáo viên. Đối với cấp Trung học cơ sở, các giáo viên dạy Sinh học hiện tại sẽ phải
tham gia bồi dưỡng rất nhiều nội dung về nghiên cứu và phát triển chương trình, các kiến thức

mới để dạy tích hợp theo chủ đề của mơn Khoa học tự nhiên, phương pháp dạy học và kiểm tra
đánh giá theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Bài viết nêu ra một số bất
cập của công tác bồi dưỡng giáo viên hiện nay, đối chiếu chương trình mơn Khoa học tự nhiên
với các phân mơn và các hoạt động giáo dục trong chương trình hiện tại, từ đó, đề xuất các nội
dung bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở trường THCS để có thể dạy mơn Khoa học tự nhiên trong
chương trình giáo dục phổ thơng mới.
Từ khóa: bồi dưỡng giáo viên, Trung học cơ sở, môn Khoa học tự nhiên
Abstract
The renovation of national curiculum and textbooks creates an urgent problem for training
inservice teachers . The biology teachers at secondary schools will be required to participate in
a wide range of training courses on researching and developing curiculum, new knowledge for
integrated teaching in Natural Science subject, teaching methods and assessment designed to
develop students' competencies and qualities. The paper analyses some inadequacies of current
teacher training, contrasting the Natural Science curriculum with the subjects and educational
activities of the current curriculum, thereby suggesting the content of training Biology teachers
in secondary schools to be able to teach Natural Science in the new general education
curriculum.
Keywords: teacher training, secondary school, Natural sciences
About the author:
Họ và tên: Lê Văn Thắng - Thạc sĩ
Đơn vị công tác: Trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định
Địa chỉ: số 813 Trường Chinh, phường Hạ Long, Thành phố Nam Định
Số điện thoại: 0944 191491
Email: