Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nước việt nam hiện nay

Học viện Chính trị - hành chính quốc gia Hồ Chí Minh






Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu
đề tài khoa học cấp Bộ năm 2009

Đề tài:
Hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính
nhà nớc Việt Nam hiện nay - Vấn đề và giải pháp

M số: B.09-13




Cơ quan chủ trì : Viện Nhà nớc và Pháp luật
Chủ nhiệm đề tài :
PGS, TS Trịnh Đức Thảo
Th ký đề tài : ThS Lê Đinh Mùi


7933

Hà Nội - 2010

3

DANH SáCH CộNG TáC VIÊN CHíNH THAM GIA Đề TàI



Chủ nhiệm đề tài : PGS, TS Trịnh Đức Thảo
Th ký đề tài : ThS Lê Đinh Mùi
Các cán bộ tham gia nghiên cứu:
1. PGS, TS Nguyễn Văn Mạnh - Viện Nhà nớc và Pháp luật
2. TS Nguyễn Cảnh Quý - Viện Nhà nớc và Pháp luật
3. TS Trơng Thị Hồng Hà - Viện Nhà nớc và Pháp luật
4. ThS Lê Thanh Bình - Viện Nhà nớc và Pháp luật
5. ThS Tào Thị Quyên - Viện Nhà nớc và Pháp luật
6. ThS Hoàng Minh Hội - Viện Nhà nớc và Pháp luật
7. CVCC Diệp Văn Sơn - Ban CCHC UBND TP Hồ Chí Minh
8. ThS Nguyễn Xuân Bình - Chánh văn phòng Bộ Nội Vụ
9. ThS Nguyễn Đức Toàn - Phó Chánh văn phòng Bộ Nội Vụ
10. ThS Lê Tuấn Sơn - Tổ phó Tổ CCHC Bộ T Pháp
11. CN Nguyễn Văn Tuấn - Viện Khoa học tổ chức Bộ Nội Vụ
12. CN Đào Thị Hơng Giang - Văn phòng Đại diện khu vực miền Nam
Bộ Nội Vụ
13. CN Mai Thị Thanh Tâm - Viện Nhà nớc và Pháp luật

4
Mục lục
Trang
Mở ĐầU 7
Phần thứ nhất:
CƠ Sở Lý LUậN HOàN THIệN PHáP LUậT Về

TRáCH NHIệM CủA NGƯờI ĐứNG ĐầU CáC
CƠ QUAN HàNH CHíNH NHà nƯớC
23
1.1. Trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành
chính nhà nớc
23
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của ngời đứng đầu các
cơ quan hành chính nhà nớc 23
1.1.2. Trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc 31
1.2. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các
cơ quan hành chính nhà nớc
45
1.2.1. Khái niệm và nội dung điều chỉnh của pháp luật về trách
nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc 45
1.2.2. Vai trò của pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính nhà nớc 46
1.3. tiêu chí hoàn thiện và các điều kiện đảm bảo hoàn
thiện pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính nhà nớc
50
1.3.1. Tiêu chí hoàn thiện 50
1.3.2. Các điều kiện bảo đảm hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc 55
1.4. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các
cơ quan hành chính nhà nớc của một số nớc
trên thế giới
64
1.4.1. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan
hành chính nhà nớc Trung quốc 65
1.4.2. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan

hành chính nhà nớc Anh 67
1.4.3. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan
hành chính nhà nớc Hoa Kỳ 68
1.4.4. Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan
hành chính nhà nớc Nhật Bản 71
1.4.5. Những giá trị tham khảo cho hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc Việt Nam 76

5
Phần thứ hai:
pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng
đầu các cơ quan hành chính nhà nớc -
thực trạng và những vấn đề đặt ra
78
2.1. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm của ngời
đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc
78
2.1.1. Hệ thống văn bản pháp luật về trách nhiệm ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính nhà nớc 78
2.1.2. Thực trạng điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính nhà nớc theo pháp luật hiện hành 91
2.2. Đánh giá chung u điểm, hạn chế và nguyên nhân
pháp luật hiện hành về trách nhiệm của ngời
đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc và
những vấn đề đặt ra
112
2.2.1. Những u điểm của hệ thống pháp luật 112
2.2.2. Hạn chế, bất cập 114
2.2.3. Nguyên nhân 115
2.2.4. Những vấn đề đặt ra 118

Phần thứ ba:
Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp
luật về trách nhiệm của ngời đứng
đầu các cơ quan hành chính nhà nớc
Việt Nam hiện nay
120
3.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc
120
3.2. Yêu cầu hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc
125
3.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc
127
3.3.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về nội dung 127
3.3.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện hình thức pháp luật 138
3.3.3. Nhóm giải pháp tổ chức thực hiện 141
KT LUN 145
phụ lục 147

6


Những chữ viết tắt trong đề tài

BTTH : Bồi thờng thiệt hại
HĐND : Hội đồng nhân dân
NĐĐCCQHCNN : Ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc
TNHS : Trách nhiệm hình sự

TNKL : Trách nhiệm kỷ luật
TNVC : Trách nhiệm vật chất
UBND : ủy ban nhân dân
XHCN : Xã hội chủ nghĩa


7
Mở ĐầU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nớc luôn là
vấn đề đợc coi trọng ở nhiều nớc trên thế giới, trong đó một trong những yếu
tố quyết định là đội ngũ công chức. Vì vậy, Luật Công vụ của nhiều nớc đều
có những quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ (khả năng đợc trao quyền và
trách nhiệm) của đội ngũ công chức trong thực thi công vụ theo nguyên tắc
thống nhất, công khai, tuân thủ pháp luật, đúng thẩm quyền và chịu trách
nhiệm cá nhân, nhất là quy định về những điều cấm đối với công chức và trách
nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan, tổ chức.
ở nớc ta, việc bố trí ngời đứng đầu, phát huy trách nhiệm của ngời
đứng đầu luôn là vấn đề đợc Đảng ta khẳng định trong nhiều nghị quyết
nhằm thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của
các cơ quan trong bộ máy nhà nớc, đặc biệt là trách nhiệm của ngời lãnh
đạo, ngời đứng đầu cơ quan. Gần đây, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban
Chấp hành Trung ơng khóa IX của Đảng đã nêu rõ: Đòi hỏi cao đối với cán
bộ lãnh đạo, nhất là các đồng chí giữ cơng vị trọng trách trong bộ máy của
Đảng, Nhà nớc ở Trung ơng và địa phơng, các đồng chí ủy viên Trung
ơng, bí th tỉnh, thành ủy, bộ trởng, ngời đứng đầu các ngành, địa phơng,
đơn vị và các cán bộ lãnh đạo khác phải tự giác rèn luyện, nêu gơng cho cấp
dới về sự giác ngộ về chính trị, giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống, sự hy
sinh phấn đấu vì lý tởng của Đảng, vì hạnh phúc của nhân dân. Các đồng
chí đó phải chịu trách nhiệm trớc khuyết điểm tham nhũng, lãng phí, quan

liêu trong ngành, địa ph
ơng, đơn vị mình. Những cơ quan, đơn vị có sai
phạm gây hậu quả nghiêm trọng, thì ngời đứng đầu cơ quan, đơn vị đó dù
không trực tiếp vi phạm cũng phải chịu trách nhiệm và hình thức kỷ luật thích
hợp. Văn kiện Đại hội X cũng xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm
của cải cách hành chính là: "Tiếp tục cải cách mạnh thủ tục hành chính, phân

8
cấp và làm rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng đơn vị
và ngời đứng đầu cơ quan"; Tăng cờng trách nhiệm của cán bộ, đảng viên
là thủ trởng cơ quan nhà nớc. Cơ quan nào vi phạm chính sách, pháp luật,
để xảy ra tình trạng tiêu cực, mất đoàn kết nội bộ thì ngời đứng đầu phải
chịu trách nhiệm. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ơng
khóa X của Đảng về tăng cờng sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng,
chống tham nhũng, lãng phí tiếp tục nhấn mạnh vai trò của ngời đứng đầu:
thực hiện nghiêm quy định về xử lý trách nhiệm ngời đứng đầu cơ quan,
đơn vị để xảy ra tham nhũng, lãng phí nghiêm trọng. Nghị quyết Hội nghị lần
thứ 5 Ban Chấp hành Trung ơng khóa X của Đảng về đẩy mạnh cải cách
hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nớc tiếp tục
chỉ rõ: Thủ trởng cơ quan hành chính các cấp chịu trách nhiệm kiểm tra,
thanh tra việc thực hiện công vụ và chịu trách nhiệm về những vi phạm trong
thực thi công vụ của cán bộ, công chức thuộc phạm vi mình quản lý; Để
khắc phục tình trạng quá nhiều cấp phó trong cơ quan hành chính, trớc hết
cần tập trung đổi mới phơng thức, lề lối làm việc của các cơ quan; giảm hội
họp, phân định rõ trách nhiệm của tập thể và ngời đứng đầu cơ quan.
Thể thể chế hoá các quan điểm, chủ trơng của Đảng về vai trò và trách
nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đặc biệt là NĐĐCCQHCNN,
Nhà nớc ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định về
nhiệm vụ, quyền hạn; sự phân công, phân nhiệm, uỷ quyền cũng nh trách
nhiệm của ngời đứng đầu trong quản lý, điều hành và về những vi phạm pháp

luật của cán bộ, công chức thuộc phạm vi thẩm quyền quản lý của mình. Cụ
thể nh: Luật Cán bộ, công chức (năm 2008); Luật Phòng, chống tham nhũng,
có hiệu lực từ ngày 01/6/2006 (từ Điều 54 đến Điều 58 quy định trách nhiệm
của ngời đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng);
Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, có hiệu lực từ ngày 01/6/2006; Nghị
định số 103/2007/NĐ-CP ngày 14/6/2007 của Chính phủ quy định trách
nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị về trách nhiệm của cán bộ,

9
công chức, viên chức trong việc thực hành tiết kiệm chống lãng phí; Nghị định
số 107/2006/NĐ-CP ngày 22/9/2006 của Chính phủ quy định xử lý trách
nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng
trong cơ quan, tổ chức, đơn vị do mình quản lý, phụ trách; Nghị định số
157/2007/NĐ-CP ngày 27/10/2007 của Chính phủ quy định chế độ trách
nhiệm đối với ngời đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị của Nhà nớc trong thi
hành nhiệm vụ, công vụ; Thông t số 08/2007/TT-BNV ngày 01/10/2007 của
Bộ Nội vụ hớng dẫn thực hiện Nghị định số 107/2006/NĐ-CP ngày
22/9/2006 của Chính phủ quy định xử lý trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ
quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị
do mình quản lý, phụ trách đối với các đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp của
Nhà nớc và các tổ chức xã hội, xã hội - nghề nghiệp có sử dụng ngân sách,
tài sản của Nhà nớc.
Những văn bản quy phạm pháp luật trên đây, chừng mực nhất định đã tạo cơ
sở pháp lý điều chỉnh quan hệ phát sinh về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN ta
hiện nay.
Tuy nhiên, trong thực tế thực hiện các nghị quyết của Đảng và quy định
pháp luật liên quan đến trách nhiệm của ngời đứng đầu của các cơ quan hành
chính nhà nớc trong thời gian qua cũng cho thấy còn có những vớng mắc, bất
cập nhất định, nhất là việc xử lý trách nhiệm của ngời đứng đầu khi cơ quan
xảy ra tình trạng tham nhũng, lãng phí, tiêu cực hay khi có cán bộ, công chức vi

phạm pháp luật bị truy cứu TNHS. Tình hình đó do nhiều nguyên nhân nh:
- Sự tản mạn, không đồng bộ của các quy định về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN. Các quy định pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính đợc thể hiện ở nhiều văn bản pháp luật có hiệu lực
khác nhau, chồng chéo, nhiều quy định không thống nhất.
- Sự không tơng thích giữa quyền hạn và trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
Về nguyên tắc thì trách nhiệm của ngời đứng đầu phải đi đôi với quyền hạn
và quyền hạn phải đủ để thực thi trách nhiệm. Tuy nhiên, theo các quy định
hiện nay thì phạm vi thẩm quyền của ng
ời đứng đầu còn hạn chế do còn phụ

10
thuộc vào các nguyên tắc, cơ chế khác trong tổ chức và hoạt động của cơ quan
hành chính nhà nớc (ví dụ nh ngời đứng đầu cha có quyền quyết định lựa
chọn cấp phó; cấp trên nắm quyền quyết định về công tác cán bộ tới nhiều
chức danh cấp dới, dẫn tới hạn chế thẩm quyền của cả tập thể lãnh đạo và
ngời đứng đầu cấp dới).
- Cha có sự phân biệt cụ thể về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN so với
trách nhiệm của cán bộ, công chức nói chung và trách nhiệm của ngời đứng
đầu tơng ứng theo từng phạm vi phụ trách với những đặc thù, yêu cầu quản lý
khác nhau. Ví dụ nh: trách nhiệm của ngời đứng đầu tổ chức, điều hành
thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan; trách nhiệm trong công tác tổ
chức cán bộ; trách nhiệm về các quyết định hành chính của mình và các quyết
định của tập thể; trách nhiệm về quản lý tài sản công; trách nhiệm trong công
tác phòng, chống tham nhũng; trách nhiệm đối với vi phạm pháp luật xảy ra
trong cơ quan, đơn vị thuộc quyền lãnh đạo, quản lý
- Cha có cơ chế, quy định cụ thể để xác định trách nhiệm và biện pháp xử
lý đối với ngời đứng đầu khi không thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ đợc
giao; thiếu trách nhiệm trong việc quản lý, điều hành cơ quan Ví dụ nh: qua
các vụ án tham nhũng đợc đa ra xét xử trong thời gian gần đây, vấn đề xem

xét trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan xảy ra tham nhũng dờng nh
còn mờ nhạt; ngời đứng đầu dờng nh vẫn đứng ngoài cuộc hoặc chỉ bị xử
lý nội bộ, rút kinh nghiệm nghiêm khắc do có sự nể nang, né tránh trong nội
bộ cơ quan có vi phạm; do đã uỷ quyền cho cấp phó chịu trách nhiệm giải
quyết, thậm chí có tr
ờng hợp do sợ trách nhiệm nên ngời đứng đầu cố tình
bng bít, ém nhẹm thông tin, trù dập những ai nói sự thật
- Thiếu cơ chế kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện nhiệm vụ,
quyền hạn và quy trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính
trong thực thi công vụ với vị trí là công chức lãnh đạo.
Nguyên nhân của những vớng mắc, bất cập trên là chúng ta cha có
những quy định ở văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao về ngời

11
đứng đầu và trách nhiệm của ngời đứng đầu"; Ví dụ nh: trách nhiệm dân
sự, trách nhiệm hành chính, TNHS hay nh trách nhiệm trực tiếp, trách nhiệm
liên đới những quy định này mới dừng ở Nghị định của Chính phủ quy định;
cha có quy định rõ vai trò, trách nhiệm, kiểm tra, thanh tra của cơ quan hành
chính cấp trên trực tiếp quản lý ngời đứng đầu hay cơ chế giám sát của các
cơ quan, tổ chức có thẩm quyền đối với việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn
của ngời đứng đầu; nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách cha
đợc xây dựng thành quy chế rõ ràng, chuẩn xác nên cha tạo điều kiện cho
ngời đứng đầu thực thi nhiệm vụ hoặc có thể làm cho ngời đứng đầu thực
thi nhiệm vụ theo ý muốn chủ quan, nhất là trong đề bạt, cất nhắc cán bộ.
Từ những vớng mắc, bất cập và nguyên nhân nêu trên, việc nghiên cứu
cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN là hết sức cấp bách và có ý nghĩa thiết thực cho việc nâng
cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nớc ở nớc
ta hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nớc là hoạt động thực thi
quyền lực nhà nớc để quản lý, điều hành các lĩnh vực của đời sống xã hội
theo pháp luật, đợc tổ chức và quản lý chặt chẽ trong một hệ thống thống
nhất từ trung ơng đến cơ sở. Hầu hết quy định pháp luật của các nớc trên
thế giới, NĐĐCCQHCNN đều chịu trách nhiệm cá nhân, không có cơ chế
trách nhiệm tập thể trong cơ quan hành chính nhà nớc. Trong những nhiệm
kỳ gần đây, Trung Quốc cũng đã thực hiện theo chế độ tỉnh trởng, thị trởng.
ở nớc ta hiện nay, trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành
chính nhà nớc vừa tồn tại cơ chế lãnh đạo tập thể gắn với cá nhân theo hình
thức bầu cử và phê duyệt (UBND và Chủ tịch UBND), vừa có cơ chế thủ
trởng theo hình thức bổ nhiệm (Bộ trởng, thủ trởng các cơ quan ngang Bộ,
thủ trởng các cơ quan thuộc Chính Phủ, giám đốc Sở ở cấp tỉnh). Trên thực
tế, trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nớc, cơ chế

12
tập thể và cá nhân cùng chịu trách nhiệm đang bộc lộ nhiều vấn đề cần đợc
nghiên cứu, mà điểm cần đợc quan tâm nghiên cứu hiện nay là trách nhiệm
của ngời đứng đầu và pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN nhằm
đảm bảo hiệu lực hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính và chất lợng
của đội ngũ công chức, trong đó có ngời đứng đầu đáp ứng yêu cầu đổi mới ở
nớc ta hiện nay.
Với ý nghĩa quan trọng nh vậy, nhng pháp luật về trách nhiệm của ngời
đứng đầu các cơ quan hành chính mới đợc quan tâm và tập trung nghiên cứu
trong điều kiện cải cách hành chính, chuyển từ nền hành chính quản lý sang
nền hành chính phục vụ ở nớc ta những năm gần đây. Qua các kết quả nghiên
cứu cho thấy, phần lớn các công trình chủ yếu tập trung về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN dới dạng trách nhiệm pháp lý, các công trình nghiên cứu về
trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN trong thực thi nhiệm vụ, công vụ còn hết sức
khiêm tốn. Các công trình khoa học về trách nhiệm của ngời đứng đầu và pháp
luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN đợc công bố theo hai nhóm bao gồm

các công trình khoa học trong nớc và các công trình khoa học nớc ngoài:
a. Các công trình khoa học trong nớc
- Các bài báo:
Vấn đề cải cách hành chính trong đó có hoàn thiện pháp luật về trách
nhiệm của NĐĐCCQHCNN đã và đang đợc các nhà hoạch định chính sách,
các nhà khoa học và đông đảo quần chúng nhân dân quan tâm, có nhiều bài
báo, diễn đàn về vấn đề này đợc đăng tải trên các báo nh Tiền phong, Lao
Động,Vietnamnet, Tuoitre online, Thanhnien online, Dantri Online Cụ thể
nh sau:
+ Võ Văn Thành: Cần đề cao trách nhiệm cá nhân ngời đứng đầu trong
giải quyết các công việc thuộc thẩm quyền quản lý của mình, chứ không để
ngời đứng đầu dựa mãi vào tập thể. Tuy nhiên, nhiệm vụ, trách nhiệm của
từng cá nhân cũng phải đợc quy định rõ, không phải cái gì cũng đổ lên đầu
ông thủ trởng bài phỏng vấn Thứ trởng Bộ Nội Vụ đăng trên Báo Tiền
Phong ngày 2/4/2007 theo Dantri.com.

13
+ Khiết Hng - Lê Anh Đủ Cha rõ trách nhiệm và cá nhân đây là một
nội dung bài trả lời phỏng vấn của đồng chí Nguyễn Khánh - nguyên Phó Thủ
tớng Chính phủ, nguyên phó ban chỉ đạo cải cách hành chính Chính Phủ theo
báo Tuổi trẻ ngày 11/6/2007.
+ Diễn đàn: Trách nhiệm thuộc ngời đứng đầu do nhóm phóng viên
Báo Lao động số 160 ngày 15/7/2008.
+ Chính Trung: Quy trách nhiệm ngời đứng đầu: phải trao thực quyền
Theo Vietnamnet ngày 29/2/2007.
+ Hồ Đức Thành: Nâng cao trách nhiệm ngời đứng đầu trong cải cách
hành chính theo trang thông tin điện tử Tỉnh Nghệ An ngày 9/10/2007.
+ Hồng Khánh: Giảm cấp phó, siết chặt trách nhiệm ngời đứng đầu
theo vnexpress.net.
+ Ngọc Lê: Quy trách nhiệm ngời đứng đầu: đang kiểm nghiệm thực

tiễn theo Vietnamnet ngày 19/10/2007.
+ Hải Châu: Xử lý ngời đứng đầu không làm tốt cải cách hành chính
Theo Vietnamnet ngày 29/7/2008.
- Các công trình khoa học:
Các công trình liên quan trực tiếp đến pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN phải kể đến là:
+ Luận án tiến sỹ luật học của Ngô Hải Phan (2004) với đề tài: Trách
nhiệm pháp lý của công chức trong điều kiện xây dựng nhà nớc pháp quyền
Việt Nam hiện nay. Đề tài chủ yếu nghiên cứu trách nhiệm pháp lý dới giác
độ trách nhiệm pháp lý công chức phải gánh chịu do vi phạm pháp luật, trong
đó có đề cập tới trách nhiệm pháp lý của công chức lãnh đạo.
+ Bài Về trách nhiệm cá nhân của ngời đứng đầu cơ quan hành chính
nhà nớc của Nguyễn Ký, Tạp chí Cộng sản tháng 9 năm 2006 đã đề cập đến
vị trí, vai trò và một số nội dung về trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ
quan hành chính. Đồng thời bài viết cũng đặt ra yêu cầu cần tiếp tục hoàn
thiện pháp luật về trách nhiệm ngời đứng đầu các cơ quan hành chính là một
trong những giải pháp đồng bộ trong cải cách hành chính ở nớc ta hiện nay.

14
+ Bài: Nghĩ về trách nhiệm của ngời đứng đầu của Diệp Văn Sơn,
Tạp chí Tia sáng tháng 12 năm 2006; bài Về trách nhiệm ngời đứng đầu
trong công tác cán bộ Tạp chí Xây dựng Đảng;
+ Bài: Nhân tố quan trọng hàng đầu để ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng,
lãng phí đó là ngời đứng đầu của Vũ Ngọc Lân. Website: http://
www.xaydungdang. org.vn; bài: Tập trung dân chủ trong công tác cán bộ -
Nhận thức và sự vận dụng của Nguyễn Thế T, Website: http://
www.thanhtra.gov.vn
. Trong đó đề cập: Nên chăng, cần có quy định ngời
đứng đầu các tổ chức của HTCT phải chịu trách nhiệm về giới thiệu cán bộ
vào các chức danh chủ chốt, để ràng buộc trách nhiệm về sự giới thiệu của

mình. Nếu cán bộ đợc đề bạt đó không phát huy đợc vai trò, thậm chí thoái
hóa biến chất, vi phạm pháp luật thì ngời giới thiệu phải chịu trách nhiệm
liên đới.
+ Bài: Thủ tớng trong các chính thể Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số
4/2001 của TS Nguyễn Đăng Dung.
+ Bài: Trách nhiệm cá nhân Thủ tớng, quan hệ Thủ tớng và các thành
viên Chính phủ Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số1/2003 của TS Phạm Tuấn Khải.
+ Bài: Xác định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ, Thủ tớng Chính
phủ khi sửa đổi Luật tổ chức Chính phủ Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số
7/2007 của Nguyễn Phớc Thọ.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Quản lý công chức của một số nớc trên thế
giới xu hớng và bài học kinh nghiệm do Bộ Nội Vụ và Ngân hàng Châu á tổ
chức tại Hạ Long ngày 15 -16 tháng 6/2006. Các báo cáo tham luận của các
chuyên gia trong nớc và nớc ngoài tập trung vào các chủ đề: Các xu hớng
quản lý công chức trên thế giới và những đổi mới để hiện đại hóa trong hệ
thống quản lý công chức của một số quốc gia hiện nay; Kinh nghiệm quản lý
công chức của Vơng quốc Anh, Newzealand, Thái Lan, Trung Quốc; Hệ
thống quản lý cán bộ, công chức của Việt Nam; Những thách thức trong quản
lý và xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức của Việt Nam trong giai đoạn hiện

15
nay; Hớng nghiên cứu xây dựng Luật Công vụ. Các vấn đề tham luận tại hội
thảo có đề cập tới trách nhiệm của công chức nói chung và trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Cải cách hành chính tại Việt Nam - các u
tiên giai đoạn 2006 - 2010 và tầm nhìn 2020 do Ban chỉ đạo cải cách hành
chính của Chính phủ phối hợp với Chơng trình Phát triển Liên Hiệp Quốc
(UNDP) tổ chức trong hai ngày 24 - 25/11/2007 tại Hà Nội. Các tham luận tại
hội thảo tập trung vào bốn nội dung chính: Cải cách hành chính trong bối cảnh
phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế; Tiến tới xây dựng một Chính phủ phục

vụ vì sự phát triển; Tính trách nhiệm, tính minh bạch và dân chủ trong bối
cảnh phân cấp; Tính chuyên biệt và hiện đại hóa của nền kinh tế. Các báo cáo
và ý kiến tham luận tại hội thảo có đề cập tới trách nhiệm của ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính (Thủ tớng Chính Phủ, Bộ trởng, Chủ tịch UBND
các cấp) trong yêu cầu cải cách thể chế hành chính, đẩy mạnh phân công phân
cấp hành chính giai đoạn hiện nay.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Cải cách hành chính trong ngành thanh tra
và tác động đối với chống tham nhũng phục vụ cho tiến trình đẩy mạnh cải
cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy Nhà nớc
theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ơng Đảng lần thứ 5
Khóa X và Nghị quyết 35 của Chính phủ do Thanh tra Chính phủ tổ chức tại
Hà Nội ngày 11 - 12/5/2007. Các báo cáo tham luận của các chuyên gia trong
nớc và ngoài nớc tập trung về các chủ đề: Nghị quyết Hội nghị Ban chấp
hành Trung ơng Đảng lần thứ 5 Khóa X về cải cách hành chính và chơng
trình của Chính phủ; Kinh nghiệm cải cách hành chính của Singapore và xu
hớng cải cách hành chính trên thế giới; Kinh nghiệm cải cách hành chính
trong lĩnh vực thanh tra, kiểm toán tại Vơng quốc Anh; Cải cách hành chính
và chống tham nhũng Trong đó các đại biểu đề cập đến mối quan hệ giữa
hành chính và tham nhũng, các giải pháp thực hiện cải cách hành chính, xây
dựng nền hành chính trong sạch, trong đó nhấn mạnh yêu cầu phân rõ chức

16
năng, nhiệm vụ của các cơ quan hành chính nhà nớc, đòi hỏi phải phân cấp
mạnh hơn, làm rõ trách nhiệm của ngời đứng đầu, cán bộ, công chức; công
khai thẩm quyền, trách nhiệm cơ quan, thẩm quyền trách nhiệm của cán bộ,
công chức.
- Sách:
Các công trình đợc biên soạn dới dạng sách tham khảo trong đó có đề
cập tới trách nhiệm NĐĐCCQHCNN và pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN:

+ Sách: Giám sát và cơ chế giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nớc
ở nớc ta hiện nay do Đào Trí úc, Võ Khánh Vinh đồng chủ biên (Nhà xuất
bản Công an nhân dân, Hà Nội 2003).Cuốn sách đề cập tới những vấn đề
chung về giám sát và giám sát bộ máy nhà nớc, giám sát việc thực hiện
quyền lực nhà nớc ở một số nớc trên thế giới. Trong đó dành một phần về
kiểm tra, thanh tra của Chính phủ và các cơ quan hành chính nhà nớc (trang
360 - 386) với các bài viết: Kiểm soát việc thực hiện thẩm quyền hành chính
nhà nớc của tác giả Đinh Văn Mậu; bài: Tăng cờng hoạt động kiểm tra,
thanh tra nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Chính Phủ của tác giả Phạm
Tuấn Khải. Các bài viết này đều đề cập tới trách nhiệm của ngời đứng đầu
các cơ quan hành chính.
+ Sách dịch: Luật hành chính một số nớc trên thế giới ngời dịch TS
Phạm Văn Lợi và TS Hoàng Thị Ngân (Nhà xuất bản T pháp, Hà Nội, 2004).
Đây là cuốn sách giới thiệu về Luật hành chính của Cộng hòa Pháp, Hợp
chủng quốc Hoa Kỳ, Vơng quốc Anh, Italia (299 trang). Trong đó đáng chú
ý là dới góc độ so sánh, cho thấy điểm chung giữa luật hành chính Việt Nam
và các nớc là nhấn mạnh đòi hỏi về tính hợp pháp của hoạt động hành chính;
chế độ trách nhiệm của các chủ thể tiến hành công vụ; đề cao nguyên tắc công
khai, minh bạch trong hoạt động hành chính; tính đơn giản, dễ dàng truy cập
của thủ tục hành chính; bảo đảm các quyền của công dân. Từ đó vấn đề trách
nhiệm của công chức lãnh đạo cũng đợc đề cập tới trong nội dung cuốn sách.

17
+ Sách: Hệ thống công vụ và xu hớng cải cách của một số nớc trên
thế giới của tập thể tác giả Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phơng và
Nguyễn Thu Huyền (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004). Đây là
cuốn sách giới thiệu về tổ chức nhà nớc, bộ máy hành chính, lịch sử nền
công vụ, chế độ quản lý công chức, những chế độ chính sách nhằm cải cách
nền công vụ ở các nớc trên thế giới: Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Cộng
hòa Liên bang Nga, Cộng hòa Pháp, Cộng hòa Liên bang Đức, Vơng quốc

Anh, Mỹ. nhiều nội dung có đề cập tới vấn đề công chức lãnh đạo, trách
nhiệm của công chức lãnh đạo.
+ Sách: Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng đội ngũ cán bộ công chức
của Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phơng: (Nhà xuất bản Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2005).
+ Sách: Xây dựng nhà nớc pháp quyền XHCN Việt Nam trong thời kỳ
đổi mới do Nguyễn Văn Yểu và GS - TS Lê Hữu Nghĩa chủ biên (Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006). Nội dung cuốn sách đã làm rõ những
luận điểm khoa học về nhà nớc pháp quyền, đồng thời phản ánh đợc những
vấn đề cơ bản về xây dựng Nhà nớc pháp quyền XHCN Việt nam của dân, do
dân, vì dân trong 20 năm đổi mới đất nớc. Trong đó có đề cập tới việc hoàn
thiện thể chế về công chức, công vụ, xác định trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN (trang 44, trang 241 - 242)
+ Sách: Về chế độ công vụ Việt Nam do PGS - TS Nguyễn Trọng Điều
chủ biên (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007). Cuốn sách tập
trung làm rõ các căn cứ lý luận, cơ sở khoa học của nền công vụ trong quá
trình xây dựng và hoạt động của Nhà nớc, đồng thời tổng kết những bài học
kinh nghiệm của các nớc trên thế giới để tham khảo và thực hiện ở Việt
Nam; đánh giá thực trạng chế độ công vụ và xây dựng luận cứ khoa học, đề
xuất các giải pháp hoàn thiện chế độ công vụ ở nớc ta hiện nay. Trong đó có
nội dung đánh giá thực trạng thể chế công vụ (trang 329 - 266), phần này cũng
đề cập đến chế độ trách nhiệm của công chức nói chung và công chức lãnh
đạo nói riêng.

18
- Các đề tài khoa học:
Các công trình nghiên cứu dới góc độ khoa học pháp lý, khoa học quản lý,
khoa học tổ chức, tổ chức nhà nớc, khoa học chính trị, khoa học xã hội nhân
văn đều có đề cập tới trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN và pháp luật về trách
nhiệm của NĐĐCCQHCNN có thể kể đến các đề tài cấp nhà nớc, cấp bộ có

một số đề tài tiêu biểu nh:
+ Đề tài: Nghiên cứu cơ sở khoa học hoàn thiện chế độ công vụ ở
Việt Nam đề tài cấp nhà nớc do Bộ Nội Vụ chủ trì (Mã số ĐTĐL -
2004/25). Đây là đề tài phục vụ cho việc xây dựng Dự án Luật Cán bộ,
công chức, nghiên cứu chế độ công vụ một số nớc trên thế giới và có báo
cáo đánh giá thể chế quản lý cán bộ, công chức Việt Nam. Dự án Luật có
một số quy định riêng về trách nhiệm ngời đứng đầu cơ quan tổ chức.
+ Đề tài: Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đáp ứng yêu cầu của
Nhà nớc pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân thuộc chơng trình cấp
nhà nớc KX - 04" Xây dựng nhà nớc pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì
dân do Viện Khoa học xã hội Việt Nam chủ trì, nghiệm thu năm 2005.
+ Đề tài: Lý thuyết về khoa học và nghệ thuật lãnh đạo Do Bộ Nội Vụ
chủ trì, TS Chu Văn Thành làm chủ nhiệm nghiệm thu năm 2004. Trong báo cáo
tổng hợp nghiên cứu 312 trang, 10 chơng, trong đó chơng 2 từ trang 33- trang
64 và một số chơng khác đề cập tới thể chế lãnh đạo trong lịch sử và đơng đại.
+ Đề tài: Trách nhiệm bồi thờng nhà nớc Do Bộ T Pháp chủ trì,
nghiệm thu 2007 trong đó có các công trình, bài viết, báo cáo tổng kết thi
hành pháp luật về BTTH do cán bộ, công chức gây ra khi thi hành nhiệm vụ,
công vụ; báo cáo tổng hợp kinh nghiệm nớc ngoài về pháp luật bồi thờng
nhà nớc.
b. Các công trình khoa học nớc ngoài
Bên cạnh các bài viết của Việt Nam có nhiều công trình của các nhà khoa
học nớc ngoài nghiên cứu có liên quan tới trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN
và pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN:

19
+ Sách: Các biện pháp chống tham nhũng ở Trung quốc của Hồng Vỹ
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia dịch năm 2001.
+ Sách: Cơ sở pháp lý của trách nhiệm trong quản lý ở Liên xô và Cộng
hòa Dân chủ Đức của Lazaev B.M (Mátxcơva, năm 1986)

+ Bài: Trách nhiệm về tài sản của các chủ thể quản lý trong cuốn sách:
Trách nhiệm trong quản lý (Mátxcơva, năm 1986)
Tình hình nghiên cứu trên cho thấy trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN là
vấn đề đợc quan tâm dới các góc độ khác nhau, ở góc độ chính trị pháp lý
thì vấn đề trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính mới chỉ
đợc nghiên cứu và đa ra những đề xuất kiến nghị trong tổng thể các vấn đề
về xây dựng nhà nớc pháp quyền, cải cách hành chính, hoàn thiện chế độ
công vụ, công chức. Các công trình đợc công bố đã đề cập đến trách nhiệm
pháp lý của ngời đứng đầu với t cách là cán bộ, công chức trong bộ máy nhà
nớc; trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan, tổ chức khi để xảy ra các vi
phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí; các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của
các cơ quan nhà nớc và nguyên tắc tập trung, dân chủ trong quản lý, điều
hành. Tuy nhiên, vấn đề trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN nhìn từ góc độ xây
dựng và thực thi các quy định pháp luật liên quan thì cha đợc nghiên cứu toàn
diện và đầy đủ. Do đó, đề tài sẽ tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn
của việc quy định trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN để từ đó góp phần hoàn
thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN trong điều kiện xây dựng
Nhà nớc pháp quyền XHCN, cải cách hành chính ở nớc ta hiện nay. Mặc dù
vậy các công trình cả trong nớc và nớc ngoài đã đợc công bố trên đây có giá
trị tham khảo tốt cho việc nghiên cứu và hoàn thiện đề tài.
Đặt trong tổng thể chơng trình nghiên cứu của cơ quan chủ trì và
trong Chiến lợc nghiên cứu khoa học của Học viện Chính trị - Hành
chính quốc gia Hồ Chí Minh đến 2010, Đề tài đang đ
ợc luận chứng sẽ trở
thành Đề tài vừa có tính mới, vừa mang tính tiếp tục công việc nghiên cứu

20
của các Đề tài trớc đó nhằm trực tiếp phục vụ công tác nghiên cứu giảng
dạy của cơ quan chủ trì.
Công trình này sẽ là đề tài khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách cơ

bản về hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN từ thực tiễn
Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Cung cấp những luận chứng, luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp
luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam hiện nay.
- Đánh giá thực trạng, tìm ra nguyên nhân về hạn chế, bất cập của pháp luật
về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam.
- Luận chứng định hớng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật
về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam hiện nay.
4. Phơng pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ
nghĩa duy vật lịch sử, để thực hiện đợc mục tiêu nghiên cứu đề tài, đề tài sử
dụng các phơng pháp nghiên cứu sau:
- Phơng pháp phân tích, tổng hợp, lôgic, lịch sử: Phơng pháp này
cho phép đi sâu phân tích các loại hình trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ
quan hành chính nhà nớc; tiêu chí hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
ngời đứng đầu cơ quan này; thậm chí là cả hệ thống các quy định pháp
luật trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN hiện nay.
- Phơng pháp so sánh: So sánh mô hình, nội dung pháp luật; các giải
pháp hoàn thiện và thực hiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN
của một số nớc trong khu vực, thế giới Từ đó, tìm kiếm những giá trị
tham khảo cho nghiên cứu xây dựng và hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
của NĐĐCCQHCNN ở Việt Nam.
- Phơng pháp thống kê: Phơng pháp này cho phép nhận rõ kết quả ban
hành và những nội dung điều chỉnh của pháp luật về trách nhiệm của

21
NĐĐCCQHCNN. Từ đó tìm ra đợc những "lỗ hổng" của pháp luật trong lĩnh
vực này.
Một số phơng pháp liên ngành và chuyên ngành khác: khoa học quản lý,

khoa học chính trị, cũng đợc sử dụng để nghiên cứu đề tài.
5. Nội dung và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nội dung nghiên cứu của đề tài
Đề tài triển khai nghiên cứu các nội dung sau:
Phần thứ nhất
Cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
Nội dung phần này gồm:
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của ngời đứng đầu cơ quan hành chính
nhà nớc.
+ Khái niệm, các loại trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan hành
chính nhà nớc.
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về pháp luật trách nhiệm của ngời
đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc.
+ Khái niệm và nội dung điều chỉnh của pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN.
+ Vai trò của pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
- Nghiên cứu tiêu chí hoàn thiện và điều kiện đảm bảo hoàn thiện pháp
luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
+ Tiêu chí hoàn thiện
+ Các điều kiện đảm bảo
- Nghiên cứu pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu một số
nớc trên thế giới và rút ra những giá trị có thể tham khảo cho quá trình
hoàn thiện pháp luật trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan hành chính
nhà nớc Việt Nam.

22
Phần thứ hai
Pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nớc và những vấn đề đặt ra.

Nội dung phần này gồm:
- Nghiên cứu đánh giá hệ thống pháp luật về trách nhiệm ngời đứng đầu
cơ quan hành chính nhà nớc qua các giai đoạn.
- Nghiên cứu thực trạng điều chỉnh pháp luật về trách nhiệm ngời đứng
đầu cơ quan hành chính nhà nớc theo pháp luật hiện hành.
- Đánh giá u điểm, hạn chế và nguyên nhân u điểm hạn chế của pháp
luật hiện hành về trách nhiệm ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc.
Từ đó xác định những vấn đề đặt ra cần tiếp tục hoàn thiện bổ sung.
Phần thứ ba
Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật trách nhiệm của ngời đứng
đầu cơ quan hành chính nhà nớc Việt Nam hiện nay.
Nội dung phần này gồm:
- Nghiên cứu đề xuất các quan điểm hoàn thiện pháp luật và trách nhiệm
ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc.
- Nghiên cứu đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm
ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc gồm có:
+ Nhóm giải pháp hoàn thiện về pháp luật
+ Nhóm giải pháp về hình thức
+ Nhóm giải pháp về tổ chức thực hiện.
5.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
+ Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu trách nhiệm của ngời đứng đầu và pháp
luật về trách nhiệm ngời đứng đầu trong các cơ quan hành chính nhà nớc
gồm Chính phủ và cơ quan hành chính nhà nớc ở chính quyền địa phơng.
+ Đánh giá pháp luật về trách nhiệm của ngời đứng đầu chủ yếu tập
trung giai đoạn từ sau khi ban hành Hiến pháp năm 1992 đến nay.


23
Phần thứ nhất
CƠ Sở Lý LUậN HOàN THIệN PHáP LUậT Về TRáCH NHIệM

CủA NGƯờI ĐứNG ĐầU CáC CƠ QUAN HàNH CHíNH NHà nƯớC

1.1. Trách nhiệm của ngời đứng đầu các cơ quan hành
chính nhà nớc
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của ngời đứng đầu các cơ
quan hành chính nhà nớc
1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của ngời đứng đầu các cơ quan hành
chính nhà nớc
Theo nghĩa hẹp ngời đứng đầu là cá nhân (Thủ trởng) có quyền lực
trong lãnh đạo, quản lý và đứng đầu chỉ huy, tổ chức một đơn vị hoặc một tổ
chức nhất định để thực hiện mục tiêu lãnh đạo quản lý đã đề ra.
Theo nghĩa rộng ngời đứng đầu là chỉ cá nhân hoặc tập thể có quyền lực
nhất định trong lãnh đạo, quản lý, gánh vác trách nhiệm nhất định và đứng
đầu chỉ huy, tổ chức một đơn vị hoặc một tổ chức nhất định để thực hiện mục
tiêu lãnh đạo, quản lý đã đề ra.
Đề tài nghiên cứu trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN theo nghĩa theo
nghĩa rộng, bao gồm cá nhân (Thủ trởng) và tập thể lãnh đạo.
Căn cứ vào vị trí vai trò và tính chất của ngời đứng đầu cơ quan hành
chính nhà nớc, có thể khái quát những đặc điểm cơ bản của ngời đứng đầu
cơ quan hành chính nh sau:
Một là, tính quyền lực của NĐĐCCQHCNN. Quyền lực là một đặc điểm
của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính nhà nớc. NĐĐCCQHCNN đợc
nhà nớc trao cho quyền lực để gánh vác trách nhiệm của ngời đứng đầu,
hoàn thành nghĩa vụ của họ. Ngời đứng đầu muốn thực hiện đợc nhiệm vụ,
quyền hạn đợc giao phó đòi hỏi phải đợc giao thực quyền. Quá trình thực
thi nhiệm vụ, công vụ của NĐĐCCQHCNN chính là quá trình sử dụng, vận
dụng quyền lực nhà nớc đợc giao trong hoạt động lãnh đạo, quản lý của
NĐĐCCQHCNN.

24

Hai là, tính chủ đạo của NĐĐCCQHCNN.
Trong hoạt động quản lý hành chính nhà nớc, trách nhiệm của ngời
đứng đầu các cơ quan hành chính đợc đề cao. Tính chủ đạo của
NĐĐCCQHCNN thể hiện ở vai trò chi phối, vai trò chủ đạo của
NĐĐCCQHCNN trong hoạt động quản lý điều hành cơ quan, đơn vị thực hiện
chức năng, nhiệm vụ đợc pháp luật quy định. Tính chủ đạo của ngời đứng
đầu thể hiện ở hai góc độ cơ bản sau:
Trớc hết, ngời đứng đầu các cơ quan hành chính là ngời ra các quyết
định và chịu trách nhiệm về các quyết định quản lý của mình. Ra quyết định
là chức năng cơ bản nhất trong hoạt động quản lý, chỉ khi ngời đứng đầu đa
ra đợc những quyết định khoa học thì mới có thể triển khai hoạt động quản lý
có hiệu quả.
Tiếp đến, NĐĐCCQHCNN là ngời tổ chức và là ngời chỉ huy việc thực
thi các quyết định quản lý. NĐĐCCQHCNN chỉ đạo và lựa chọn những biện
pháp và phơng pháp quản lý chính xác mới làm cho những quyết định quản
lý của tập thể lãnh đạo và của cá nhân ngời đứng đầu cơ quan hành chính
đợc thực hiện một cách có hiệu quả trên thực tế. Xuất phát từ chức năng quản
lý hành chính nhà nớc, có thể thấy ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nớc có vai trò chủ đạo - nhạc trởng trong hoạt động quản lý hành chính
nhà nớc.
Ba là, tính phân cấp, thứ bậc của ngời đứng đầu cơ quan hành chính
nhà nớc.
Để thực hiện đợc chức năng quản lý hành chính nhà nớc trên các lĩnh
vực của đời sống xã hội, hệ thống hành chính nhà nớc của hầu hết các nớc
trên thế giới đều mang tính thứ bậc, cấp trên cấp d
ới và có sự phân công phân
cấp phù hợp với yêu cầu quản lý hành chính nhà nớc trong từng giai đoạn
lịch sử nhất định. Vì vậy đặc trng tính phân cấp của ngời đứng đầu cơ quan
hành chính đợc biểu hiện thông qua hệ thống các cấp độ trong hoạt động
lãnh đạo quản lý. Ví dụ ở Việt Nam Thủ tớng là ngời đứng đầu Chính phủ

25
chịu trách nhiệm trớc Quốc Hội, Chủ tịch nớc, ủy ban Thờng vụ Quốc hội
về nhiệm vụ, quyền hạn đợc Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ quy định. Bộ
trởng là ngời đứng đầu cơ quan Bộ, chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động
của Bộ, ngành đợc phân công phụ trách.
Bốn là, tính xã hội của ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc.
Trong xã hội có giai cấp, ngời đứng đầu cơ quan hành chính là ngời
đại diện cho một giai cấp hoặc liên minh giai cấp nhất định và có đầy đủ
những thuộc tính của giai cấp mà họ là đại diện. Ngày nay đang có sự chuyển
đổi từ hành chính trung lập chính trị truyền thống sang hành chính coi trọng
yếu tố chính trị. ở nhiều nớc, ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc
đã trở thành các nhà chính trị - hành chính. Ngoài hoạt động lãnh đạo, quản
lý, họ còn phải nắm bắt và vận dụng các yếu tố chính trị, coi trọng việc thực
hiện các cam kết chính trị trớc ngời dân.
Trong xã hội chúng ta, ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc là
ngời đại diện cho ý chí, nguyện vọng và lợi ích của đa số nhân dân lao động và
mang tính phục vụ. Tôn chỉ cơ bản của ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nớc là toàn tâm, toàn ý phục vụ nhân dân, phục vụ sự nghiệp dân giàu nớc
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Chính vì vậy coi trọng việc thực
hiện các cam kết chính trị trớc ngời dân cũng đợc coi trọng. Trách nhiệm giải
trình của ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc là một xu thế phù hợp
trong điều kiện xây dựng nền hành chính dân chủ ở nớc ta hiện nay.
1.1.1.2. Vị trí, vai trò của ngời đứng đầu các cơ quan hành chính
nhà n
ớc
Khi nói đến ngời đứng đầu thì việc đầu tiên phải xác định đợc vị trí của
họ. Vị trí ngời đứng đầu đợc cha ông ta xác định một cách rõ ràng đó là
đứng mũi chịu sào. Ngời lãnh đạo, ngời cầm quân, ngời thủ trởng phải
là ngời xông pha lên phía trớc, đứng ở vị trí chông chênh nhất, đám đối mặt

với thử thách để chỉ hớng, chỉnh tốc độ, luồn lách đa con thuyền vợt qua
thác ghềnh, giông tố để cập bến vinh quang. Theo đó, vị trí của ngời đứng

26
đầu cơ quan hành chính có nghĩa là nói tới toàn bộ các quy định xác định
ngời đứng đầu cơ quan hành chính nhà nớc là ngời có quyền lực nhất định
trong hoạt động lãnh đạo, quản lý, gánh vác trách nhiệm quản lý nhất định,
đứng đầu, chỉ huy, tổ chức một tổ chức nhất định để thực hiện mục tiêu lãnh
đạo, quản lý. Vị trí của ngời đứng đầu cơ quan hành chính đợc pháp luật
quy định căn cứ vào việc thiết kế bộ máy hành chính và nguyên tắc tổ chức,
hoạt động của bộ máy nhà nớc mỗi một quốc gia.
Bộ máy hành chính Nhà nớc ở mọi quốc gia nói chung bao gồm các cơ
quan, ở trung ơng là Chính phủ, các Bộ và các cơ cấu khác thuộc Chính phủ;
ở địa phơng là ủy ban (hội đồng) hành chính các cấp và các cơ quan chuyên
môn trực thuộc. Việc tổ chức bộ máy hành chính nhà nớc và lựa chọn chế độ
lãnh đạo tập thể hay cá nhân, hoặc cả hai ở từng cấp hành chính tùy thuộc
vào việc xác định chức năng, nhiệm vụ của bộ máy hành chính nhà nớc trong
mối quan hệ với các yếu tố nh: kinh tế thị trờng, nhà nớc pháp quyền, dân
chủ, hệ t tởng, lý thuyết, khoa học về quản lý
Bộ máy hành chính ở các nớc dù đợc tổ chức nh thế nào thì vẫn có
điểm chung đó là một hệ thống với thứ bậc chặt chẽ, những cũng rất đa dạng.
Khi nói tới mô hình tổ chức bộ máy hành chính nhà nớc, ngời ta thờng nói
tới cách thức tổ chức chính phủ
1
. Từ đó, cùng với chính phủ, các cơ quan hành
chính nhà nớc ở các đơn vị hành chính đợc hình thành và tạo thành một hệ
thống chặt chẽ, thứ bậc từ trung ơng đến địa phơng theo các nguyên tắc
nhất định nh: nguyên tắc tập quyền, nguyên tắc phân quyền.
Tùy thuộc vào mô hình tổ chức hành chính với những đặc thù riêng, chế
độ trách nhiệm của ngời đứng đầu cơ quan hành chính cũng có những khác

biệt; tuy nhiên, theo xu thế hiện nay, các nớc có nền hành chính phát triển
đều đề cao trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.


1
Có những cách thức tổ chức chính phủ nh: tổ chức theo mô hình tổng thống (Mỹ), Tổng
thống có quyền lựa chọn các Bộ trởng; tổ chức chính phủ theo mô hình đại nghị (Nhật
Bản, Thái Lan ), Tổng thống (hoặc nhà vua) giới thiệu để Nghị viện bầu Thủ tớng và
Thủ tớng lập ra chính phủ (Nội các). Ngoài ra còn có những mô hình hành chính khác
nh chính phủ kết hợp nghị viện và tổng thống (Pháp, Nga).