(Luận Án Tiến Sĩ) Chính Sách Quản Lý Nhà Nước Đối Với Kinh Doanh Xăng Dầu Ở Việt Nam.pdf

i

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u khoa h c
đ c l p c a tôi. Các thông tin, s# li$u trong lu n án là trung th%c
và có ngu(n g#c rõ ràng, c* th+. K-t qu/ nghiên c u trong lu n án
là trung th%c và chưa t1ng đư2c cơng b# trong b4t kỳ cơng trình
nghiên c u nào khác.

Nghiên c u sinh

Bùi Th H ng Vi t


ii

M CL C
M C L C……………………………………………………… .…….……………ii
DANH M C B!NG BI#U, HÌNH V'…………………..…...…....... …..………...v
L I M) ð*U…………………...……....…………………… ……..………………1
CHƯƠNG 1: KINH DOANH XĂNG D*U VÀ CHÍNH SÁCH QU!N LÝ NHÀ
NƯ8C ð9I V8I KINH DOANH XĂNG D*U................... .................................10
1.1. Kinh doanh xăng 10
1.1.1. Xăng d:u và vai trò c a xăng d:u trong phát tri+n kinh t- và ñxã h i......................................................................................................10
1.1.2. ðAc ñi+m c a kinh doanh xăng d:u ......................................................14
1.1.3. Các y-u t# /nh hưDng ñ-n kinh doanh xăng d:u ..................................18
1.2. Chính sách quEn lý nhà nưJc đLi vJi kinh doanh xăng 21
1.2.1. M*c tiêu c a chính sách ........................................................................21
1.2.2. NhIng chính sách b ph n ....................................................................23
1.3. Chính sách quEn lý nhà nưJc ñLi vJi kinh doanh xăng d@u O mQt sL

nưJc ................................................................................................... 48
1.3.1. Chính sách qu/n lý nhà nưKc D ML đ#i vKi kinh doanh xăng d:u ........48
1.3.2. Chính sách qu/n lý nhà nưKc D Trung Qu#c ñ#i vKi kinh doanh xăng
d:u .........................................................................................................50
1.3.3. Chính sách qu/n lý nhà nưKc D Malaixia ñ#i vKi kinh doanh xăng
d:u.............................................................................................. 54
1.3.4. Bài h c rút ra t1 các chính sách qu/n lý nhà nưKc ñ#i vKi kinh doanh xăng
d:u c a m t s# nưKc có th+ áp d*ng vào điQu ki$n c a Vi$t Nam.............56
CHƯƠNG 2: THTC TRVNG CHÍNH SÁCH QU!N LÝ NHÀ NƯ8C ð9I
V8I KINH DOANH XĂNG D*U ) VIWT NAM…………..………………….59
2.1. HoZt ñQng kinh doanh xăng d@u O Vi t Nam ................................... 59
2.1.1. S% phát tri+n c a các doanh nghi$p kinh doanh xăng d:u D Vi$t Nam 59


iii

2.1.2. K-t qu/ hoVt ñ ng c a các doanh nghi$p kinh doanh xăng d:u D
Vi$t Nam................................................................................................64
2.1.3. NhIng hVn ch- trong hoVt ñ ng c a các doanh nghi$p kinh doanh xăng
d:u D Vi$t Nam ......................................................................................65
2.2. Phân tích các chính sách quEn lý nhà nưJc ñLi vJi kinh doanh xăng
d@u ..................................................................................................... 68
2.2.1. Chính sách vQ điQu ki$n gia nh p thW trư2.2.2. Chính sách thu- .....................................................................................73
2.2.3. Chính sách giá .......................................................................................78
2.2.4. Chính sách vQ tY ch c thW trư2.2.5. Chính sách hVn ngVch nh p khZu........................................................101
2.2.6. Chính sách d% trI ................................................................................108
2.2.7. Chính sách qu/n lý đo lư2.2.8. Chính sách phịng cháy, chIa cháy và b/o v$ mơi trư

2.3 ðánh giá chung v^ chính sách quEn lý nhà nưJc ñLi vJi kinh doanh
xăng d@u .......................................................................................... 120
K_t lu`n chương 2 ................................................................................. 123
CHƯƠNG 3: GI!I PHÁP HỒN THIWN CHÍNH SÁCH QU!N LÝ NHÀ
NƯ8C ð9I V8I KINH DOANH XĂNG D*U....................................................124
3.1. Các y_u tL Enh hưOng đ_n chính sách quEn lý nhà nưJc ñLi vJi kinh
doanh xăng d@u O Vi t Nam trong thdi gian tJi ............................. 124
3.1.1. Xu hưKng bi-n ñ ng c a thW trư3.1.2. Quá trình tăng trưDng và phát tri+n kinh t- [ xã h i trong nưKc ........125
3.1.3. Th%c thi các cam k-t h i nh p c a Vi$t Nam ......................................126
3.1.4. Ch trương xây d%ng các nhà máy l c d:u trong nưKc......................128
3.2. Quan điem hồn thi n chính sách quEn lý nhà nưJc ñLi vJi kinh
doanh xăng d@u O Vi t Nam............................................................ 131
3.3. Các giEi pháp hoàn thi n chính sách quEn lý nhà nưJc đLi vJi kinh
doanh xăng d@u O Vi t Nam............................................................ 133


iv

3.3.1. ChuZn hố các điQu ki$n kinh doanh xăng d:u...................................133
3.3.2. Xây d%ng bi+u thu- nh p khZu theo giá trW tuy$t ñ#i...........................134
3.3.3. Trao cho doanh nghi$p quyQn t% quy-t ñWnh giá .................................135
3.3.4. Hồn thi$n chính sách vQ tY ch c thW trư3.3.5. B_ ch` tiêu nh p khZu ñ#i vKi xăng d:u ..............................................141
3.3.6. Tăng kh#i lư2ng d% trI qu#c gia vQ xăng d:u ....................................143
3.4.Các ñi^u ki n thgc hi n giEi pháp ................................................... 144
3.4.1. Hoàn thi$n h$ th#ng pháp lu t kinh doanh xăng d:u .........................144
3.4.2. Tăng cưK_t lu`n chương 3 ................................................................................. 148
KhT LUiN.................................................... .............................................149

DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH CkA TÁC GI!.......... ..................................150
TÀI LIWU THAM KH!O........................................... ...........................................151
PH L C…………..………………………...... ……..……………………..........157


v

DANH M C B!NG BI#U, HÌNH V'
B!NG BI#U
B ng 1.1. Ch tiêu hao h t xăng d u…….………………………… .……………15
B ng 1.2. Nh ng chính sách b! ph#n c$a chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh
doanh xăng d u…………………….……………………….……… ……………24
B ng 1.3. Tr lư2ng d u m4 xác minh…………………………… .…………….33
B ng 1.4. Cơ ch6 giá xăng d u t7i m!t s, qu,c gia……………….…… . ……….36
B ng 2.1. S n lư2ng xăng d u nh#p kh:u năm 2007= 2009………….. …………62
B ng 2.2. Cơ c?u nh#p kh:u xăng d u tiêu dùng n!i ñAa……………… .. ……….63
B ng 2.3. TB trCng xăng d u nh#p kh:u c$a các ñ u m,i…………….. …………64
B ng 2.4. K6t qu ho7t ñ!ng s n xu?t kinh doanh c$a TEng công ty Xăng d u ViJt
Nam giai ño7n 2005=2009…………………………….……………… ….….…..65
B ng 2.5. Danh sách các doanh nghiJp ñư2c c?p phép nh#p kh:u xăng d u… .....69
B ng 2.6. DiMn bi6n ñiNu ch nh thu6 nh#p kh:u xăng d u giai ño7n 2000=
2009………............................................................... ......... ...................75
B ng 2.7. Các kho n thu6 ñ,i v*i xăng d u thu O các doanh nghiJp kinh doanh
nh#p kh:u………………………………………………………….……..………77
B ng 2.8. Các kho n thu6, phí theo quy đAnh c$a pháp lu#t………… . ………….77
B ng 2.9. B ng tính giá cơ sO theo NghA ñAnh s, 84/2009/Nð=CP……….. ……..86
B ng 2.10. Các mVc trích quW bình En O mYt hàng xăng A92…………… . ……..90
B ng 2.11. Sơ ñ[ hJ th,ng bán l\ c$a các doanh nghiJp nh#p kh:u
xăng d u………………………………………………………………… ….…..95
B ng 2.12. Sơ ñ[ m7ng lư*i phân ph,i xăng d u t7i ViJt Nam…….……....... ….97

B ng 2.13. HJ th,ng phân ph,i bán l\ t7i ViJt Nam………………… ....... ……..98
B ng 2.14. S, lư2ng c_a hàng xăng d u t7i m!t s, ñAa phương…………....... ….99
B ng 2.15 . H7n ng7ch phân bE cho các doanh nghiJp năm 2009…………… ...103
B ng 2.16. S n lư2ng th`c nh#p ña tiêu th

n!i ñAa c$a các doanh nghiJp

năm 2009………………………………………………………………………..104


vi

B ng 2.17. TB trCng h7n mVc t,i thiau và th`c nh#p c$a các doanh nghiJp nh#p
kh:u xăng d u………………………………………………………….... ……..105
B ng 2.18. S n lư2ng th`c nh#p so v*i h7n mVc t,i thiau ñư2c giao c$a
các doanh nghiJp năm 2009…………………………………………… ……….106
B ng 2.19. S, lư2ng d` tr nhà nư*c vN xăng d u năm 2009 so v*i s n lư2ng
nh#p kh:u phân theo mYt hàng……………………………………… ... ………112
B ng 2.20 .Các ñơn vA tham gia th`c hiJn d` tr Nhà nư*c vN xăng d u và lư2ng
t[n kho hàng d` tr tính đ6n h6t q 3 năm 2010………….............. …………..113
B ng 2.21. Danh sách 11 c_a hàng có mcu xăng th_ nghiJm khơng đ7t
ch?t lư2ng............................................................................................... ...... .........118
B ng 3.1 . Các nhà máy s n xu?t xăng d u hiJn có (ñ6n 30/6/2010)…...... …….128
B ng 3.2. Các nhà máy s n xu?t xăng d u ñang ñ u tư và chu:n bA đư2c
đ u tư…………………………………………………………….. …………129
HÌNH V'
Hình 1.1. Cây m c tiêu c$a chính sách qu n lý nhà nư*c đ,i v*i kinh doanh
xăng d u……………………….…………………………… ..................…..21
Hình 1.2. Giá sàn…………………………………………………………………38
Hình 1.3. Giá tr n……………...…………................ ……………………………39

1

L I M) ð*U
1. Tính cmp thi_t cna đ^ tài
Xăng d u là mYt hàng chi6n lư2c, có vai trị r?t quan trCng trong t?t c
các lĩnh v`c s n xu?t, ñii s,ng xã h!i và b o ñ m an ninh qu,c phòng. Trong
cân bkng năng lư2ng th6 gi*i, xăng d u và khí thiên nhiên chi6m tB lJ kho ng
63%, ph n cịn l7i thu!c vN than đá (23%), ñiJn h7t nhân và thuB ñiJn
(12,5%), các d7ng năng lư2ng khác (1,5%). Chi phí vN xăng d u là m!t lo7i
chi phí đa s n xu?t ra r?t nhiNu lo7i hàng hoá, ngay c nh ng hàng hoá s_
d ng r?t ít xăng d u trong q trình s n xu?t vcn địi h4i ph i có xăng d u ña
v#n chuyan tm nơi s n xu?t ñ6n nơi tiêu th [33]. p ViJt Nam, chi phí vN xăng
d u chi6m tB trCng l*n trong giá thành c$a nhiNu ngành kinh t6: chi6m 40%
giá thành c$a ngành v#n t i ơtơ, 22=52% trong ngành điJn, 5=17% trong
ngành cơng nghiJp và 3=15% trong ngành nơng nghiJp [35]. Có tha nói rkng
xăng d u là ngu[n nhiên liJu chính cho mCi ho7t đ!ng c$a nNn kinh t6. Vì
v#y, khơng m!t qu,c gia nào trên th6 gi*i hoàn toàn th nEi ho7t đ!ng kinh
doanh xăng d u mà ln có s` can thiJp c$a Nhà nư*c O các mVc ñ! khác
nhau v*i nh ng công c khác nhau. M!t s` b?t En c$a thA trưing xăng d u có
tha t7o ra gánh nYng ñ,i v*i các nNn kinh t6 tuỳ thu!c vào mVc ñ! mà m!t
qu,c gia ph thu!c vào xăng d u nh#p kh:u (vN phương diJn này thì hiJn ViJt
Nam ñang ph i nh#p kh:u ph n l*n lư2ng xăng d u tiêu dùng trong nư*c) và
viJc tiêu th xăng d u tương ñ,i so v*i tEng s n ph:m qu,c dân (vN phương
diJn này thì các qu,c gia đang phát trian chAu nhiNu nh hưOng hơn so v*i các
qu,c gia cơng nghiJp phát trian do có tB lJ tiêu th xăng d u so v*i tEng s n
ph:m qu,c dân cao hơn). Chính vì v#y, các chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i
v*i kinh doanh xăng d u là th`c s` có giá trA trong nghiên cVu, đYc biJt là ñ,i
v*i ViJt Nam, m!t nư*c ñang phát trian và ph i nh#p kh:u ph n l*n xăng d u

tiêu dùng trong nư*c.


2

Th`c t6 O ViJt Nam trong nh ng năm qua, ho7t ñ!ng kinh doanh xăng
d u ñang ngày càng phát trian. N6u như trư*c đây ch có m!t doanh nghiJp
nhà nư*c đ!c quyNn kinh doanh xăng d u thì đ6n nay c nư*c có 12 doanh
nghiJp nhà nư*c đ u m,i nh#p kh:u xăng d u và r?t nhiNu doanh nghiJp
kinh doanh xăng d u trên thA trưing n!i ñAa. Kh,i lư2ng xăng d u nh#p
kh:u, tiêu th trên thA trưing n!i đAa khơng ngmng tăng (kho ng 10% mti
năm). K6t c?u h7 t ng và phương tiJn ph c v kinh doanh xăng d u tmng
bư*c ñư2c tăng cưing theo hư*ng hiJn đ7i hố. HJ th,ng phân ph,i bán l\
đã đư2c ph$ kín trên 63 t nh thành. Các kho n thu tm ho7t ñ!ng kinh doanh
xăng d u vào ngân sách Nhà nư*c mti năm lên ñ6n hàng ch c nghìn tB
đ[ng. Có tha nói rkng, ho7t đ!ng kinh doanh xăng d u trong nh ng năm qua
dư*i s` qu n lý c$a Nhà nư*c đã góp ph n En ñAnh thA trưing trong nư*c,
thúc ñ:y s n xu?t phát trian và En ñAnh ñii s,ng nhân dân ka c trong điNu
kiJn tình hình chính trA th6 gi*i diMn bi6n phVc t7p. Th`c t6 đã cho th?y, các
chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u ln đư2c đEi m*i
và hồn thiJn theo hư*ng thúc ñ:y thA trưing xăng d u phát trian, ñ m b o
quyNn l2i c$a doanh nghiJp, quyNn l2i c$a ngưii tiêu dùng và thu ngân sách
nhà nư*c. Chính sách thu6 nh#p kh:u thưing xuyên ñư2c ñiNu ch nh phù
h2p v*i bi6n ñ!ng giá trên thA trưing th6 gi*i. Chính sách giá cũng đã t7o
đư2c s` En đAnh trong m!t kho ng thii gian dài, ka c khi giá xăng d u th6
gi*i có bi6n đ!ng b?t thưing góp ph n vào s` phát trian kinh t6 xã h!i c$a
đ?t nư*c....
Tuy nhiên, chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u
hiJn vcn còn nhiNu b?t c#p. Ví d như viJc s_ d ng các chính sách thu6, giá
và ch tiêu nh#p kh:u chưa đ[ng b! dcn ñ6n s` gián ño7n ngu[n cung O m!t

s, thii ñiam nh7y c m, tăng gánh nYng cho ngân sách nhà nư*c và t7o sVc ỳ
cho các doanh nghiJp ñ u m,i nh#p kh:u ñ[ng thii dcn ñ6n cu!c rư2t ñuEi


3

dưing như khơng có điam dmng gi a thu6 nh#p kh:u và giá xăng d u trong
nư*c (năm 2004, 14 l n ñiNu ch nh thu6 su?t thu6 nh#p kh:u và 4 l n ñiNu
ch nh giá bán l\ trong nư*c). ViJc qu n lý các ñiNu kiJn kinh doanh xăng
d u cịn bA bng l4ng trong nhiNu năm là nguyên nhân ch$ y6u làm cho thA
trưing xăng d u phát trian l!n x!n. Chính sách quy ho7ch phát trian hJ
th,ng các cơng trình xăng d u chưa đư2c quan tâm đúng mVc, có s` m?t cân
đ,i l*n trong đ u tư k6t c?u h7 t ng ph c v kinh doanh xăng d u, có nơi
quá dày như O các vùng đơ thA, có nơi l7i q m4ng như O các vùng sâu,
vùng xa...
Chính vì nh ng lý do trên mà c n ph i hồn thiJn chính sách qu n lý
nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u ña ho7t ñ!ng này diMn ra theo ñúng
quy ñAnh c$a pháp lu#t, ñ m b o quyNn l2i c$a ngưii tiêu dùng, thúc ñ:y ho7t
ñ!ng s n xu?t kinh doanh và tránh th?t thu cho ngân sách nhà nư*c.
2. Tình hình nghiên c u
Tm trư*c đ6n nay các tài liJu trong nư*c nghiên cVu vN ho7t ñ!ng kinh
doanh xăng d u và chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i ho7t ñ!ng này không
nhiNu. Lu#n án ti6n sW duy nh?t nghiên cVu vN kinh doanh xăng d u ñư2c ti6n
hành tm năm 1995 c$a NguyMn Cao Vãng v*i ñN tài “ Kinh doanh xăng d u
theo cơ ch6 thA trưing O nư*c ta hiJn nay”. Và năm 2001, B! Thương m7i
(nay là B! Công thương= cơ quan qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i các doanh nghiJp
kinh doanh xăng d u) th`c hiJn ñN tài khoa hCc c?p b! “ðEi m*i cơ ch6 qu n
lý Nhà nư*c ñ,i v*i mYt hàng xăng d u trong tình hình m*i”. M!t vài năm trO
l7i đây, khi giá d u thơ th6 gi*i bi6n ñ!ng theo chiNu hư*ng tăng do nh ng b?t
En c$a tình hình chính trA th6 gi*i kéo theo viJc giá bán l\ xăng d u trong

nư*c liên t c bA điNu ch nh tăng thì trên các t7p chí khoa hCc trong nư*c xu?t
hiJn m!t lo7t các nghiên cVu liên quan ñ6n thA trưing xăng d u và vai trị
qu n lý c$a nhà nư*c đ,i v*i thA trưing này. Tuy nhiên, các nghiên cVu này


4

ch t#p trung vào viJc lý gi i t7i sao nhà nư*c ph i bình En giá xăng d u và
bình En bkng cách nào.
Các lu#n án nư*c ngồi liên quan đ6n kinh doanh xăng d u và các
chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i ho7t ñ!ng này cũng khơng nhiNu. Ví d :
Strategic Petroleum Reserve: United States energy security, oil politics, and
petroleum reserves policies in the twentieth century= Beaubourf B.A. – 1997;
Energy consumption in Yemen: Economics and policy – Dahan A.A. – 1996;
Petroleum developement in the context of self=reliance: China’s changing
policy since 1960 – Lee H.P. – 1989; An application of rational choice theory
to petroleum policies in Canada, Britian, and Norway= Edwards M. – 1988;
Petroleum politics in Japan: State and industry in a changing policy context –
Caldwell M.A. – 1981; The politics of public enterprise oil and the French
state – Feigenbaum .H.B. – 1981. H u h6t các nghiên cVu này đNu t#p trung
vào vai trị qu n lý c$a nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u O nh ng khía
c7nh khác nhau. M!t s, xem xét vai trị, vA trí c$a các t#p đồn xăng d u
qu,c gia trong viJc ñ m b o ngu[n cung và ñAnh giá h2p lý các s n ph:m
xăng d u trên thA trưing. M!t s, khác l7i nghiên cVu các chính sách qu n lý
nhà nư*c đ,i v*i kinh doanh xăng d u, song h u h6t các tài liJu ch nghiên
cVu tmng chính sách riêng l\ tác ñ!ng ñ6n kinh doanh xăng d u như th6 nào.
Nghiên cVu vN chính sách d` tr xăng d u chi6n lư2c c$a MW, Beaubouf
(1997) đã ch ra vai trị c$a d` tr xăng d u trong viJc En ñAnh ngu[n cung
và nên d tr bao nhiêu và cách thVc d tr` như th6 nào [43]. Nghiên cVu vN
chính sách ñAnh giá xăng d u c$a Northwest Territories, Rattray (2000) ñã

ñưa ra lý do t7i sao Nhà nư*c không nên kiam sốt giá xăng d u trong nư*c
mà nên đa thA trưing t` ñiNu ch nh [47]. Nghiên cVu vN chính sách thu6 xăng
d u c$a 120 qu,c gia giai ño7n 1990=1991, Gupta and Mahler (1994) ñã gi i
thích t7i sao xăng d u l7i bA ñánh nhiNu lo7i thu6 v*i thu6 su?t cao và các


5

qu,c gia xác ñAnh tB lJ thu6 như th6 nào [46]... Song các nghiên cVu trên
ñNu ñư2c ti6n hành O nh ng nư*c có đYc điam thA trưing xăng d u khác xa
so v*i ViJt Nam.
Tóm l7i, trong thii gian qua đã có m!t s, nghiên cVu vN qu n lý nhà
nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u O ViJt Nam. ðã có nh ng ki6n nghA vN gi i
pháp nâng cao hiJu qu qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i lĩnh v`c kinh doanh xăng
d u. Tuy nhiên, hiJn t7i vcn chưa có nghiên cVu nào t7i ViJt Nam đN c#p m!t
cách tEng tha, tồn diJn vN chính sách qu n lý c$a nhà nư*c ñ,i v*i kinh
doanh xăng d u. Trong khi đó, viJc ban hành và th`c thi chính sách qu n lý
c$a nhà nư*c đ,i v*i kinh doanh xăng d u O nư*c ta trên th`c t6 cịn mang
tính đ,i phó v*i s` thay đEi, tính ng…n h7n, chưa th`c s` ch$ đ!ng, chưa đưa
ra đư2c nh ng chính sách có tính chi6n lư2c, nh ng nguyên t…c và phương
pháp th,ng nh?t ña t7o ñiNu kiJn thu#n l2i cho các cơ quan th`c thi cũng như
các doanh nghiJp kinh doanh xăng d u.
3. Mpc đích nghiên c u
M c đích nghiên cVu c$a Lu#n án là làm rõ cơ sO lý lu#n vN chính sách
qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng d u trong ñiNu kiJn h!i nh#p kinh
t6 qu,c t6 ngày càng sâu r!ng và trong ñiNu kiJn nNn kinh t6 th6 gi*i có
nh ng bi6n đ!ng khó lưing. Trên cơ sO v#n d ng các lý lu#n cơ b n vào
phân tích, đánh giá th`c tr7ng chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh
doanh xăng d u O ViJt Nam, Lu#n án ñN xu?t m!t s, gi i pháp c tha đa
hồn thiJn khung chính sách vN qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh xăng

d u nhkm t7o m!t mơi trưing kinh doanh bình đ‡ng, c7nh tranh ña nâng cao
hiJu qu ho7t ñ!ng c$a các doanh nghiJp kinh doanh trong lĩnh v`c này,
ñ m b o l2i ích chung c$a tồn xã h!i cũng như đ7t m c tiêu vN yêu c u an
ninh năng lư2ng qu,c gia, t7o ñiNu kiJn cho s` phát trian En ñAnh, bNn v ng
c$a nNn kinh t6.


6

4. ðLi tưqng và phZm vi nghiên c u
ð i tư ng nghiên c u
Kinh doanh xăng d u hiau theo nghĩa ñ y ñ$ bao g[m các ho7t ñ!ng:
thăm dò; khai thác d u m4; ch6 bi6n d u m4 thành các s n ph:m xăng d u;
xu?t, nh#p kh:u xăng d u; phân ph,i xăng d u; dAch v kho, c ng và v#n
chuyan xăng d u.
Trong ñiNu kiJn th`c t6 c$a nư*c ta hiJn nay, thăm dò, khai thác và ch6
bi6n d u m4 (các lĩnh v`c c$a công nghiJp d u m4 – ngành d u khí) đang
ho7t đ!ng đ!c l#p v*i ngành xăng d u. MYc dù nhà máy lCc d u Dung Qu?t
ñã ñi vào ho7t ñ!ng, tuy nhiên xăng d u tiêu dùng O nư*c ta hiJn nay vcn ph i
nh#p kh:u v*i s, lư2ng l*n. Do đó, lu#n án ch quan tâm ñ6n các ho7t ñ!ng
kinh doanh xăng d u sau:
= Nh#p kh:u xăng d u
= Phân ph,i xăng d u
Như v#y, ñ,i tư2ng nghiên cVu c$a lu#n án là các chính sách qu n
lý c$a nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh nh#p kh:u và phân ph,i xăng d u t7i
ViJt Nam.
Ph m vi nghiên c u
Lu#n án ch nghiên cVu các v?n đN liên quan tr`c ti6p đ6n chính sách
qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh nh#p kh:u và phân ph,i xăng d u. Các
chính sách liên quan đ6n ho7t đ!ng qu n lý nhà nư*c vN cơng nghJ, s n xu?t,

ch6 bi6n, t7m nh#p tái xu?t, xu?t kh:u xăng d u,... s‰ không thu!c ph7m vi
nghiên cVu c$a Lu#n án.
Khơng gian nghiên cVu: Các ho7t đ!ng kinh doanh xăng d u trên lãnh
thE ViJt Nam, không nghiên cVu các ho7t đ!ng đư2c đ u tư ra nư*c ngồi.


7

Thii gian nghiên cVu: t#p trung ch$ y6u tm sau thii kỳ ðEi m*i, tm
1986 ñ6n 2010.
5. Phương pháp nghiên c u
Lu#n án s_ d ng các phương pháp ch$ y6u sau:
= Phương pháp ñiNu tra kh o sát bkng b ng h4i t7i các doanh nghiJp
kinh doanh nh#p kh:u và phân ph,i xăng d u t7i ViJt Nam hiJn nay.
= Phương pháp ph4ng v?n l?y ý ki6n các chuyên gia, các nhà khoa hCc,
các nhà qu n lý, ho7ch ñAnh chính sách ho7t ñ!ng trong lĩnh v`c kinh doanh
xăng d u đa có cái nhìn tồn diJn hơn vN th`c tr7ng c$a các chính sách qu n
lý nhà nư*c ñ,i v*i ho7t ñ!ng kinh doanh xăng d u. Ý ki6n chuyên gia s‰
ñư2c thu th#p qua các cu!c gYp g‹, trao ñEi và qua viJc g_i xin ý ki6n tr`c
ti6p vào lu#n án.
= Phương pháp nghiên cVu lý thuy6t, tEng h2p tm các cơng trình nghiên
cVu, các bài vi6t và tài liJu có liên quan đ6n n!i dung vN chính sách qu n lý
nhà nư*c đ,i v*i kinh doanh xăng d u.
= Phương pháp phân tích so sánh, th,ng kê.
6. Nhrng đóng góp cna Lu`n án
Lu#n án có nh ng đóng góp cơ b n sau:
Nh ng đóng góp m i v m t h c thu t, lý lu n
Lu#n án ch rõ các y6u t, nh hưOng ñ6n ho7t ñ!ng kinh doanh xăng
d u chính là các y6u t, nh hưOng ñ6n cung và c u vN xăng d u. Nh ng nhân
t, nh hưOng ñ6n cung vN xăng d u: (1) H7n ng7ch c$a tE chVc các nư*c xu?t

kh:u d u m4 OPEC, (2) Lư2ng d u trong kho d` tr c$a TE chVc năng lư2ng
th6 gi*i IEA, (3) Tình hình chính trA trên th6 gi*i, (3) Ho7t ñ!ng ñ u tư, thăm


8

dị và khai thác các m4 d u khí m*i. Nh ng nhân t, nh hưOng ñ6n c u vN
xăng d u: (1) S` tăng trưOng c$a kinh t6 th6 gi*i, (2) S` ñ u cơ c$a các qu,c
gia và các hãng xăng d u l*n trên th6 gi*i, (3) Y6u t, thii ti6t, (4) ViJc s_
d ng nhiên liJu thay th6 và s` ti6n b! c$a khoa hCc kW thu#t.
Bên c7nh các chính sách phE bi6n trong qu n lý nhà nư*c vN kinh
doanh xăng d u, bao g[m các chính sách vN điNu kiJn gia nh#p thA trưing,
chính sách vN tE chVc thA trưing, chính sách vN qu n lý đo lưing và ch?t
lư2ng xăng d u, chính sách vN phòng cháy ch a cháy và b o vJ mơi trưing,
lu#n án bE sung m!t s, chính sách khác c n ñưa vào áp d ng tùy theo ñiNu
kiJn phát trian và tính ch?t c$a tmng nNn kinh t6, đó là chính sách h7n mVc,
chính sách thu6, chính sách giá, chính sách d` tr . ð,i v*i mti chính sách
này, lu#n án lý gi i vai trị cũng như các gi i pháp thưing ñư2c s_ d ng.
Nh ng phát hi"n, ñ xu$t m i rút ra ñư c t( k*t qu, nghiên c u,
kh,o sát c/a lu n án
K6t qu nghiên cVu th`c tr7ng chính sách qu n lý nhà nư*c ñ,i v*i
kinh doanh xăng d u O ViJt Nam đã kh‡ng đAnh chính sách qu n lý nhà nư*c
ñ,i v*i kinh doanh xăng d u ñã s_ d ng hàng lo7t các công c can thiJp r?t
sâu vào thA trưing, làm méo mó thA trưing. Các chính sách liên quan đ6n lĩnh
v`c kinh doanh xăng d u thưing xuyên ñư2c thay ñEi và ñư2c ñiNu hành
bkng các văn b n dư*i lu#t, phân tán theo b! chun ngành và gi a các b! đó
chưa có s` ph,i h2p chYt ch‰, viJc ñánh giá hiJu qu c$a các chính sách này
dưing như chưa đư2c th`c hiJn m!t cách khoa hCc và ñúng nghĩa.
Lu#n án ñã ñưa ra các quan điam và các gi i pháp đa hồn thiJn chính
sách qu n lý nhà nư*c đ,i v*i kinh doanh xăng d u, trong đó có các gi i pháp

mang tính đ!t phá:
= Chu:n hóa các điNu kiJn kinh doanh xăng d u.


9

= Xây d`ng biau thu6 nh#p kh:u theo giá trA tuyJt ñ,i.
= Trao cho doanh nghiJp quyNn t` quy6t ñAnh giá.
= Quy ho7ch phát trian hJ th,ng các cơng trình xăng d u và tE chVc l7i
thA trưing xăng d u.
= B4 ch tiêu h7n ng7ch nh#p kh:u ñ,i v*i xăng d u
= Tăng kh,i lư2ng d` tr qu,c gia vN xăng d u.
ða th`c hiJn ñư2c các gi i pháp trên, lu#n án ñN xu?t các ñiNu kiJn sau:
= Xây d`ng và ban hành Lu#t kinh doanh xăng d u.
= Tăng cưing thanh tra, kiam tra c$a Nhà nư*c ñ,i v*i kinh doanh
xăng d u.
7. K_t cmu cna Lu`n án
Ngồi ph n mO đ u, k6t lu#n, danh m c tài liJu tham kh o và ph l c,
Lu#n án ñư2c chia thành 3 chương:
[ Chương 1. Kinh doanh xăng d:u và chính sách qu/n lý nhà nưKc đ#i
vKi kinh doanh xăng d:u.
[ Chương 2. Th%c trVng chính sách qu/n lý nhà nưKc ñ#i vKi kinh
doanh xăng d:u D Vi$t Nam.
[ Chương 3. Gi/i pháp hồn thi$n chính sách qu/n lý nhà nưKc ñ#i vKi
kinh doanh xăng d:u.


10

CHƯƠNG 1

KINH DOANH XĂNG D*U VÀ CHÍNH SÁCH QU!N LÝ NHÀ NƯ8C
ð9I V8I KINH DOANH XĂNG D*U

1.1. Kinh doanh xăng d@u
1.1.1. Xăng d5u và vai trò c/a xăng d5u trong phát tri8n kinh t* và ñ9i
s ng xã h;i
1.1.1.1. Các s/n phZm xăng d:u
Xăng d u là m!t lo7i năng lư2ng. Xăng d u thưing ñư2c phân chia
thành các s n ph:m ch$ y6u sau:
= Xăng ô tô: Tên thương m7i c$a các lo7i xăng ơ tơ đư2c đYt theo trA s,
,c tan. Các lo7i xăng ñang ñư2c lưu hành O ViJt Nam bao g[m : Xăng Mogas
83, Xăng Mogas 90, Xăng Mogas 92, Xăng A95 và A97. Xăng ô tơ ch$ y6u
đư2c dùng làm nhiên liJu cho các phương tiJn giao thơng đưing b! như ơ tơ,
xe máy (lo7i dùng ñ!ng cơ xăng).
= Xăng máy bay: p ViJt Nam hiJn nay ch$ y6u là ZA1. Lo7i xăng này
s_ d ng làm nhiên liJu cho ñ!ng cơ máy bay. ðây là s n ph:m ñYc ch$ng s_
d ng cho ngành hàng khơng.
= D u Diesel (DO): D u Diesel đư2c phân lo7i theo hàm lư2ng lưu
huỳnh. D u Diesel hiJn ñang lưu hành O ViJt Nam là lo7i DO 0,5%S (tVc là
hàm lư2ng lưu huỳnh t,i ña là 0,5% ) và DO 0,25%S . D u Diesel ñư2c dùng
vào các m c đích sau:
+ Làm nhiên liJu cho các phương tiJn giao thơng đưing b!, đưing
thuB, đưing s…t (lo7i dùng ñ!ng cơ Diesel).


11

+ Làm nhiên liJu ñ,t cho m!t s, cơ sO s n xu?t.
+ Làm nhiên liJu cho ch7y máy phát ñiJn.
= D u ho (KO): D u ho ñư2c s_ d ng làm nhiên liJu th…p sáng hoYc

nhiên liJu ñ,t cho m!t s, cơ sO s n xu?t.
= D u Mazut (FO): D u Mazut ch$ y6u ñư2c dùng làm nhiên liJu đ,t lị
cho các cơ sO s n xu?t. [23]
Như v#y, qua phân tích cơng d ng c$a mti lo7i s n ph:m xăng d u có
tha th?y rkng đ,i v*i xăng ơ tơ thì dùng vào m c ñích tiêu dùng cu,i cùng;
d u Diesel, d u ho ñư2c dùng vào hai m c ñích là tiêu dùng cu,i cùng và
ph c v s n xu?t; d u Mazut ch dùng vào m c đích ph c v s n xu?t.
1.1.1.2. Vai trò c a xăng d:u
Ngày 28 tháng 8 năm 1859, nhà ñAa ch?t MW E. Tuyn ðrêcơ c$a Cơng
ty Seneca đã đYt mũi khoan đ u tiên trên lưu v`c sông Oi Cric. Khi mũi
khoan c$a ơng đ7t đ! sâu 23 m thì “vàng nâu” (d u m4) ñã ch y ra như su,i.
p ñiam khoan này, mti ngày ngưii ta ñã l?y ñư2c 35 baren d u (1 baren
tương ñương 1 thùng d u và bkng 159 lít) [42].So v*i kh năng khai thác hiJn
nay (kho ng 80 triJu thùng/ngày) thì đây ch là con s, r?t ít 4i nhưng nó đã
th`c s` trO thành m!t kỳ tích làm ch?n đ!ng nhân lo7i.
Vai trị c$a xăng d u đư2c tha hiJn O nh ng khía c7nh sau:
Vai trị đ i v i kinh t*
+ Xăng d:u là ñ:u vào quan tr ng cho nhiQu ngành s/n xu4t.
Có tha nói xăng d u tác đ!ng m!t cách tồn diJn, dây chuyNn đ6n t?t c
các ngành, các lĩnh v`c c$a nNn kinh t6, tm nông nghiJp, công nghiJp cho ñ6n
dAch v . Nhiên liJu là m!t y6u t, trong giá thành s n xu?t, giá xăng d u thay


12

đEi làm cho các s n ph:m có liên quan thay đEi theo, đ6n lư2t nó l7i tác đ!ng
đ6n các s n ph:m khác. Nhà nghiên cVu xã h!i Pháp Muy=lơ ðvanh=xi đã
nh#n xét: “ Th6 kB XX n6u khơng có d u m4 khơng ai có tha hình dung ñư2c
diJn m7o c$a th6 gi*i s‰ như th6 nào, ch c n ngmng dòng ch y xăng d u, c
th6 gi*i s‰ ngmng ho7t ñ!ng”. [24]S n xu?t càng phát trian thì mVc đ! chun

mơn hố, h2p tác hố diMn ra ngày càng m7nh m‰ dcn ñ6n mVc ñ! giao lưu vN
hàng hoá ngày càng l*n. Giao lưu hàng hoá không ch diMn ra trong ph7m vi
qu,c gia mà diMn ra ngày càng m7nh m‰ trên ph7m vi qu,c t6. ViJc giao lưu
hàng hố có tha th`c hiJn bkng đưing b!, đưing s…t, đưing thuB, đưing hàng
khơng và hiJn nay ngu[n cung c?p nhiên liJu ch$ y6u cho các phương tiJn
v#n t i này là xăng d u.
+ Xăng d:u là ngu(n hàng hóa có giá trW đóng góp vào GDP c a
nhiQu qu#c gia đAc bi$t thơng qua hoVt ñ ng xu4t khZu.
D u m4 xu?t hiJn ñã làm ñ o l!n tr#t t` kinh t6 th6 gi*i, m!t s, qu,c
gia nghèo khó btng ch,c trO nên giàu có nhi ngu[n d u m4 d[i dào dư*i
lịng đ?t. Các Mác tmng vi6t máy hơi nư*c là m,c quan trCng trong cách m7ng
công nghiJp c$a th6 kB XVII. Nhưng s` phát trian c$a cơng nghiJp cơ khí, cơ
khí hố và điJn khí hố, theo Lênin, có vai trị quy6t đAnh c$a d u m4. Th#m
chí m!t s, nhà kinh t6 hCc th6 gi*i đã đưa ra tiêu chí mVc tiêu th xăng d u
c$a mti nư*c làm căn cV ñánh giá trình đ! phát trian đi lên c$a nNn kinh t6
theo chiNu hư*ng cơng nghiJp hố.
Vai trị đ i v i ñ9i s ng xã h;i
Xăng d u là lo7i nhiên liJu dùng cho phương tiJn ñi l7i hàng ngày
hiJn t7i khó có tha thay th6 đư2c. MYc dù đã có các phương tiJn m*i ra
đii Vng d ng các công nghJ s_ d ng năng lư2ng s7ch như năng lư2ng mYt
trii, pin nhiên liJu,... tuy nhiên s, lư2ng các phương tiJn này là không


13

đáng ka. Thêm vào đó, chi phí cho viJc đ u tư, phát trian các cơng nghJ
này thưing địi h4i ngu[n v,n r?t l*n và nhiNu doanh nghiJp không mYn
mà v*i viJc phát trian theo hư*ng này. HiJn t7i, do vai trị c`c kỳ quan
trCng c$a xăng d u đ,i v*i kinh t6 và ñii s,ng xã h!i nên giá nhiên liJu
xăng d u nh hưOng ñ6n h u như t?t c các lo7i hàng hố và tm đó tác

đ!ng đ6n mCi khía c7nh c$a đii s,ng xã h!i.
Vai trị ñ i v i chính tr>
Xăng d u là nguyên nhân sâu xa c$a nhiNu cu!c n!i chi6n, chi6n tranh
xâm lư2c hoYc tranh ch?p gi a các qu,c gia. ðYc biJt trong hơn m!t th#p
niên trO l7i ñây, khi mà d u m4 đóng m!t vai trị đYc biJt quan trCng ñ,i v*i
s` phát trian kinh t6 và ñii s,ng xã h!i c$a th6 gi*i thì kéo theo đó là các
cu!c chi6n tranh gi a các qu,c gia v*i nhau nhkm tranh giành s` kiam sốt
đ,i v*i ngu[n d u m4.
Vai trị đ i v i an ninh qu c phịng
Xăng d u khơng ch có ý nghĩa quan trCng ñ,i v*i phát trian kinh t6
và ñii s,ng c$a nhân dân mà nó cịn đYc biJt quan trCng trong lĩnh v`c an
ninh, qu,c phòng. Song song v*i viJc trang bA các máy móc, thi6t bA, khí
tài là viJc cung c?p xăng d u, ngu[n nhiên liJu chính đa v#n hành các
phương tiJn, thi6t bA này. Xăng d u là ñiNu kiJn b o ñ m phát huy sVc
m7nh chi6n ñ?u và kh năng phịng th$ b o vJ đ?t nư*c. Trong thii chi6n,
ph n l*n các xe tăng, máy bay, tàu chi6n,... khơng tha ho7t đ!ng n6u khơng
có xăng d u. Trong thii bình, xăng d u vcn đóng vai trị quan trCng trong
viJc b o dư‹ng thi6t bA, khí tài và luyJn t#p s’n sàng chi6n ñ?u. H u như
t?t c các qu,c gia ñNu xác l#p m!t cơ ch6 b o ñ m và cung c?p xăng d u
riêng cho lĩnh v`c an ninh qu,c phòng.


14

Tóm l7i, trên t?t c các lĩnh v`c c$a đii s,ng xã h!i, xăng d u gi m!t
vA trí đYc biJt quan trCng. Xăng d u không ch là y6u t, b o ñ m cho các ho7t
ñ!ng s n xu?t và đii s,ng đư2c ti6n hành bình thưing mà còn tham gia vào
viJc t7o ra giá trA xã h!i làm cho ñii s,ng xã h!i ngày càng ñư2c c i thiJn.
D u m4 nói chung và xăng d u nói riêng tm khi xu?t hiJn cho đ6n ngày nay và
c nhiNu năm ti6p theo đã và s‰ cịn là m!t s n ph:m chi6n lư2c hàng ñ u c$a

các qu,c gia.
1.1.2. ð c ñi8m c/a kinh doanh xăng d5u
[ Xăng d:u là m t loVi hàng hố có nhIng đAc tính lý hố riêng.
Xăng d u là m!t lo7i hàng hố có nh ng đYc tính lý hố riêng do v#y,
đa đư2c phép kinh doanh c n có nh ng ñiNu kiJn b o ñ m nh?t ñAnh vN cơ sO
v#t ch?t kW thu#t.
Xăng d u O tha l4ng r?t dM b,c cháy, ñYc biJt nh7y c m v*i s` thay đEi
c$a nhiJt đ! mơi trưing. Trong điNu kiJn nhiJt ñ! trên 23 ñ! C v*i áp su?t
trên 100 áp m,t phe ch c n m!t tia l_a ñiJn phóng qua có tha gây ph n Vng
sinh nhiJt b,c cháy. ðYc điam này địi h4i cơng tác phịng cháy trong ho7t
ñ!ng kinh doanh xăng d u h6t sVc nghiêm ngYt. Phương tiJn và thi6t bA dùng
cho kinh doanh xăng d u ph i là nh ng thi6t bA chuyên dùng. Cơng tác phịng
cháy ch a cháy g…n liNn v*i tồn b! q trình ho7t đ!ng kinh doanh xăng d u.
Xăng d u là m!t lo7i s n ph:m r?t dM bA hao h t trong quá trình v#n
chuyan, lưu kho và kinh doanh. Do đó, trong ho7t đ!ng s n xu?t kinh doanh
c n ph i tính tốn đưing v#n đ!ng c$a xăng d u và có biJn pháp h2p lý nhkm
h7n ch6 t,i ña mVc hao h t. Th`c t6 kinh doanh xăng d u O nư*c ta nh ng
năm qua ñã rút ra m!t s, ch tiêu hao h t như sau: