(Luận Văn Thạc Sĩ) Phát Triển Nguồn Nhân Lực Trong Ngành Du Lịch Ở Hà Nội Hiện Nay.pdf
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (762.51 KB, 97 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
ĐỖ THỊ MÂY
PHÁT TRIểN NGUồN NHÂN LựC
TRONG NGÀNH DU LịCH ở HÀ NộI HIệN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ
HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
ĐỖ THỊ MÂY
PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
TRONG NGÀNH DU LỊCH Ở HÀ NỘI HIỆN NAY
Chuyên ngành : Kinh tế chính trị
Mã số
: 60 31 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ HỒNG ĐIỆP
XÁC NHẬN CỦA
XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN
CHẤM LUẬN VĂN
HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chƣa đƣợc sử dụng ở bất kỳ cơng trình khoa học nào.
Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc
cảm ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến Tiến sỹ Lê Thị
Hồng Điệp đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tơi trong suốt q trình nghiên
cứu và hồn thành luận văn này.
Tơi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các thầy giáo, cơ giáo
trong Khoa Kinh tế chính trị, Trƣờng đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà
Nội đã quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến và hỗ trợ tơi trong q trình
nghiên cứu, giúp tơi có cơ sở kiến thức và phƣơng pháp nghiên cứu để hồn
thiện luận văn.
Tơi xin chân thành cảm ơn tới các cơ quan nhƣ : Sở văn hóa - Thể thao
du lich Hà Nội, Cục thống kê Hà Nội... và các cơ quan hữu quan khác đã hỗ
trợ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tơi có cơ sở số liệu để nghiên cứu
hoàn thành luận văn.
Hà Nội, ngày 05 tháng 02 năm 2015
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .............................. i
DANH MỤC HÌNH VẼ - BẢNG ..................................................... ii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................... iii
MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................ 1
2.Tình hình nghiên cứu...................................................................... 2
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn .............................. 5
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................. 6
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................... 6
6. Đóng góp mới của luận văn........................................................... 6
7. Kết cấu của luận văn...................................................................... 6
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN
LỰC TRONG NGÀNH DU LỊCH ................................................... 7
1.1. Nguồn nhân lực trong ngành du lịch .......................................................... 7
1.1.1. Các khái niệm .......................................................................................... 7
1.1.2. Vai trò của nguồn nhân lực trong ngành du lịch .................................. 15
1.1.3. Đặc điểm của nguồn nhân lực trong ngành du lịch.............................. 18
1.2. Phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ........................................ 21
1.2.1. Khái niệm phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch .................. 21
1.2.2. Nội dung phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch .................... 21
1.2.3. Các yếu tố tác động tới phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch .....26
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN
LỰC TRONG NGÀNH DU LỊCH Ở HÀ NỘI HIỆN NAY .......... 30
2.1 . Khái quát về ngành du lịch Hà Nội ......................................................... 30
2.1.1. Tài nguyên du lịch Hà Nội. ................................................................... 30
2.1.2. Về Giao Thông: ..................................................................................... 31
2.1.3. Về khách Du lịch: .................................................................................. 32
2.1.4. Hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch ................. 33
2.2 Thực trạng nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực trong ngành du
lịch ở Hà Nội. .................................................................................................. 41
2.2.1. Thực trạng nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở Hà Nội hiện nay ........... 41
2.2.2 Thực trạng phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở Hà Nội
hiện nay ........................................................................................................... 48
2.3 Đánh giá chung về phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở Hà
Nội ................................................................................................................... 56
2.3.1 Những thành tựu và nguyên nhân .......................................................... 56
2.3.2 Những hạn chế và nguyên nhân:............................................................ 58
2.3.3 Những vấn đề cấp thiết cần giải quyết để phát triển nguồn nhân lực
trong ngành du lịch ở Hà Nội ......................................................................... 62
CHƢƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH HÀ NỘI TRONG THỜI
GIAN TỚI........................................................................................ 64
3.1 Quan điểm, mục tiêu và phƣơng hƣớng .................................................... 64
3.1.1 Quan điểm .............................................................................................. 64
3.1.2 Phương hướng ........................................................................................ 65
3.1.3 Mục tiêu .................................................................................................. 66
3.2 Giải pháp phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở Hà Nội............... 69
3.2.1 Tăng cường quản lý nhà nước đối với phát triển nguồn nhân lực ngành
du lịch .............................................................................................................. 69
3.2.2. Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực ngành du lịch Hà Nội ........ 72
3.2.3. Các giải pháp hỗ trợ khác ..................................................................... 78
KẾT LUẬN ..................................................................................... 84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................ 85
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
Ký hiệu
STT
Nguyên nghĩa
1
CNH, HĐH
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
2
CSHT
Cở sở hạ tầng
3
DL
Du lịch
4
DNDL
Doanh nghiệp du lịch
5
ĐTDL
Đào tạo du lịch
6
GDĐT
Giáo dục đào tạo
7
GDP
Tổng thu nhập quốc dân
8
HDI
Chỉ số phát triển con ngƣời
9
ILO
Tổ chức lao động quốc tế
10
KT- XH
Kinh tế - xã hội
11
LĐ
Lao động
12
NNL
Nguồn nhân lực
13
QLNN
Quản lí nhà nƣớc
14
VH - TT & DL
Văn hóa - thể thao và du lịch
i
DANH MỤC HÌNH VẼ - BẢNG
STT
SỐ HIỆU
1
Hình 1.1
2
Bảng 2.1
NỘI DUNG
Mối quan hệ giữa các nhân tố trong hoạt
động du lịch
Hệ thống các cơ sở lƣu trú trên địa bàn
Thành phố Hà Nội tính đến tháng 6/2011
TRANG
11
33
Cơ sở kinh doanh lƣu trú DL và dịch vụ ăn
3
Bảng 2.2
uống phục vụ khách DL trên địa bàn TP
41
Hà Nội từ năm 2010 – năm 2012
4
Bảng 2.3
5
Bảng 2.4
6
Bảng 2.5
ng số LĐ trong ngành DL Hà Nội qua các
năm 2008 – 2013
Cơ cấu LĐ theo vị trí cơng tác và cấp ĐT
tháng 3 – năm 2013
Hiện trạng LĐ theo trình độ ĐT qua các
năm
ii
42
45
51
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
STT
SỐ HIỆU
1
Biểu đồ 2.1
2
Biểu đồ 2.2
3
Biểu đồ 2.3
4
Biểu đồ 2.4
NỘI DUNG
Cơ cấu LĐ phân theo nghề nghiệp của Tp
Hà Nội năm 2010
Cơ cấu LĐ trực tiếp theo ngành nghề trong
các CSLT đƣợc điều tra
Trình độ chun mơn nghiệp vụ của nguồn
nhân lực trong ngành du lịch Hà Nội
Trình độ ngoại ngữ tháng 3 năm 2013
iii
TRANG
43
44
46
48
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tri thức con ngƣời là một nguồn lực không bao giờ cạn và luôn đƣợc tái
sinh với chất lƣợng ngày càng cao hơn bất cứ một nguồn lực nào khác. Lịch
sử phát triển nhân loại đó kiểm nghiệm và đi đến kết luận: nguồn lực con
ngƣời là lâu bền nhất, chủ yếu nhất, trong sự phát triển kinh tế - xã hội và sự
nghiệp tiến bộ của nhân loại. Các văn kiện của Đảng và Nhà nƣớc ta đều
khẳng định: Con ngƣời luôn ở vị trí trung tâm trong tồn bộ chiến lƣợc phát
triển kinh tế - xã hội. Việc phát huy nguồn lực con ngƣời đóng vai trị quan
trọng bậc nhất cho sự phát triển nhanh và bền vững đối với mỗi quốc gia cũng
nhƣ đối với mỗi ngành nghề, lĩnh vực.
Du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp, mang nội dung văn hóa sâu sắc,
có tính liên ngành, liên vùng và xã hội hóa cao. Chất lƣợng của hoạt động du
lịch phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ tiềm năng tài nguyên du lịch, chất lƣợng
của hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật ngành Du lịch và kết cấu hạ tầng, chính
sách phát triển ngành Du lịch của Nhà nƣớc, tình hình an ninh chính trị của
đất nƣớc, mức độ mở cửa và hội nhập của nền kinh tế. Ngoài ra, với đặc thù
của hoạt động du lịch là khách du lịch muốn thụ hƣởng các sản phẩm và dịch
vụ du lịch thì phải thực hiện chuyến đi đến những điểm cung cấp dịch vụ; quá
trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm các dịch vụ du lịch diễn ra đồng thời,
thông qua đội ngũ lao động phục vụ trực tiếp, nên chất lƣợng của nguồn nhân
lực ảnh hƣởng trực tiếp, quyết định đến chất lƣợng của sản phẩm và dịch vụ
du lịch. Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực ngành Du lịch là vấn đề mang
tính sống cũn đối với sự phát triển du lịch của mỗi quốc gia, vùng miền.
Phát triển du lịch nhanh và bền vững, thu hẹp dần khoảng cách với
những quốc gia có ngành Du lịch phát triển trong bối cảnh hội nhập quốc tế
sâu và toàn diện là yêu cầu cấp bách đặt ra cho ngành Du lịch Việt Nam. Điều
1
này chỉ có thể thực hiện đƣợc nếu chúng ta có đội ngũ lao động chất lƣợng
cao, số lƣợng đủ, cơ cấu hợp lý gồm đông đảo những nhà quản lý, những
nhân viên du lịch lành nghề, những nhà khoa học công nghệ du lịch tài năng,
giỏi chuyên môn nghiệp vụ, tháo vát và có trách nhiệm cao. Phát triển nguồn nhân
lực là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài quyết định tƣơng lai phát triển của
ngành du lịch.
Hà Nội là thủ đô của Việt Nam và là một thành phố mới đƣợc mở rộng.
Đây là nơi có rất nhiều khu du lịch nổi tiếng, đem lại hiệu quả kinh tế cao cho
Hà Nội nói riêng và đất nƣớc nói chung. Tuy nhiên, ngành du lịch Hà Nội vẫn
chƣa khai thác và phát huy hết đƣợc những tiềm năng vốn có. Bên cạnh đó,
trong q trình khai thác các tiềm năng du lịch, cũng nhƣ các địa phƣơng khác
trên cả nƣớc, ngành du lịch Hà Nội đã tạo nên những ảnh hƣởng xấu tới môi
trƣờng sinh thái, môi trƣờng văn hóa, xã hội. Các khu du lịch, trong quá trình
khai thác, khơng đƣợc tơn tạo, ngày càng xuống cấp. Cách quản lý và cách
làm du lịch khơng mang tính chun nghiệp...
Có rất nhiều ngun nhân dẫn tới tình trạng trên của ngành du lịch Hà
Nội. Tuy nhiên, nguyên nhân quan trọng nhất chính là do đội ngũ những
ngƣời làm du lịch của Hà Nội còn thiếu và yếu. Họ chƣa đƣợc đào tạo để trở
thành những ngƣời làm du lịch chuyên nghiệp. Vì vậy, việc phát triển nguồn
nhân lực một cách toàn diện, đồng bộ, theo chiều sâu là u cầu khách quan
có tính quyết định sự thành bại của việc xây dựng ngành du lịch - ngành đƣợc
coi là một trong những ngành mũi nhọn thúc đẩy toàn bộ q trình phát triển
ở Hà Nội hiện nay.
Vì lí do trên, tác giả đã lựa chọn vấn đề: “Phát triển nguồn nhân lực trong
ngành du lịch ở Hà Nội hiện nay” để làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2.Tình hình nghiên cứu
Con ngƣời vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển lịch sử, do
đó vấn đề con ngƣời, đặc biệt là vấn đề nhân tố con ngƣời luôn luôn là đối
2
tƣợng thu hút sự quan tâm của nhiều ngành khoa học. Thực tiễn đã chứng
minh, sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia phụ thuộc vào việc đầu tƣ khai
thác, phát huy có hiệu quả vai trị nhân tố con ngƣời.
Từ những nghiên cứu chung về con ngƣời, các nhà khoa học Xô Viết
trƣớc đây đã đi sâu nghiên cứu về nhân tố con ngƣời và phát huy vai trị của
nhân tố con ngƣời. Đã có nhiều đề tài về cơng trình của các nhà khoa học Xơ
Viết đi sâu nghiên cứu mối quan hệ giữa nhân tố con ngƣời với các nhân tố
kinh tế, vật chất kỹ thuật trong cấu trúc vào những năm 1986 - 1987. Hội nghị
khoa học giữa các nhà khoa học Xô Viết và Việt Nam tổ chức tại Hà Nội vào
những năm 1988, đã tập trung trao đổi ý kiến và thảo luận quanh vấn đề về
con ngƣời và phát triển kinh tế - xã hội.
Ở nƣớc ta, những nhà khoa học đã có những hoạt động sơi nổi về
nghiên cứu vấn đề con ngƣời. Nhất là từ sau Đại hội Đảng lần thứ VII, các
nhà khoa học đi sâu nghiên cứu về vấn đề nguồn nhân lực con ngƣời, nguồn
nhân lực chất lƣợng cao, nhiều cơng trình nghiên cứu khoa học, nhiều bài viết
đã thể hiện quan điểm coi con ngƣời là nguồn tài nguyên vô giá và sự cần
thiết phải đầu tƣ vào việc bảo toàn, phát triển và nâng cao chất lƣợng nguồn
tài ngun này, lấy đó làm địn bẩy để phát triển kinh tế của đất nƣớc. Những
bài viết, những cơng trình khoa học đó đƣợc đăng trên các sách báo, tạp chí,
đó là những bài viết về: “xây dựng nền tảng tinh thần, tiềm lực văn hoá, tiếp
tục thực hiện chiến lƣợc xây dựng và phát triển nguồn nhân lực con ngƣời
Việt Nam” của nguyên Tổng bí thƣ Lê Khả Phiêu (đăng trên Tạp chí phát
triển giáo dục 4/1998); “Tài ngun con ngƣời trong q trình cơng nghiệp
hố, hiện đại hố đất nƣớc” của Nguyễn Quang Du (thơng tin lý luận số
11/1994); “phát triển nguồn nhân lực kinh nghiệm thế giới và kinh nghiệm
nƣớc ta” (NXB chính trị quốc gia Hà Nội 1996); “Từ chiến lƣợc phát triển
giáo dục đến chính sách phát triển nguồn nhân lực (NXB Giáo dục - 2002);
Cơng trình khoa học cấp nhà nƣớc KX-05 “nghiên cứu văn hoá, con ngƣời,
3
nguồn nhân lực đầu thế kỉ XXI” (11/2003). Đề tài này có những cơng trình
đáng chú ý: “ảnh hƣởng của tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ đến việc
nghiên cứu và phát triển con ngƣời nguồn nhân lực những năm đầu thế kỷ
XXI” của TSKH Lƣơng Việt Hải; “Phát riển nguồn nhân lực Việt Nam đầu
thế kỷ XXI” của TS Nguyễn Hữu Dũng; “Một số những thay đổi của quản lý
nguồn nhân lực Việt Nam trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế trong cơ chế
thị trƣờng” của TS Vũ Hoàng Ngân.
Chất lƣợng NNL là một đề tài rất rộng, có nhiều khía cạnh khác nhau,
vì vậy để tiện theo dõi chúng tôi chia các đề tài đã đƣợc nghiên cứu thành các
nhóm đề tài:
* Nhóm cơng trình nghiên cứu lý luận
- GS Viện sĩ Phạm Minh Hạc: “Nghiên cứu con người và nguồn nhân
lực đi vào CNH, HĐH”.
- Cơng trình: Kinh tế du lịch của Khoa Du lịch và Khách sạn - Trƣờng
Cao đẳng Du lịch Hà Nội
- Robert Lanquar (2005) có cơng trình: Kinh tế Du lịch - Nhà xuất bản
Thế giới, năm 2005
Ngoài ra, căn cứ Pháp lệnh du lịch Việt Nam do Nhà xuất bản Chính trị
Quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2006
Những cơng trình này nghiên cứu và xây dựng khung lý luận về ngành
du lịch nhƣ: khái niệm, các loại hình du lịch, những nhân tố ảnh hƣởng tới
ngành du lịch…Đây là nguồn tài liệu cho tác giả tiếp cận, kế thừa những khái
niệm về du lịch, về kinh tế du lịch nói chung.
* Nhóm cơng trình nghiên cứu thực tiễn ở các địa phương
- Trần Ngọc Tƣ: “Phát triển kinh tế du lịch ở Vĩnh Phúc - tiềm năng và
giải pháp”, Luận văn thạc sỹ kinh tế, 2008.
- Nguyễn Tuấn Dũng: “Phát triển kinh tế du lịch bền vững ở thành phố
Hà Nội hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, 2012.
4
- Nguyễn Thị Hạnh: “Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành du lịch
Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, 2013.
Tuy nhiên, các cơng trình nghiên cứu trên chủ yếu xác nhận tầm quan
trọng của nhân tố con ngƣời trong sự nghiệp đổi mới; phân tích thực trạng
phát triển con ngƣời, phát triển nguồn nhân lực và định hƣớng phát triển con
ngƣời, phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ xây dựng nền kinh tế thị
trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, hội nhập kinh tế quốc tế, hay giải pháp
để phát triển du lịch nói chung, một số tác giả bàn đến hiệu quả sử dụng
nguồn nhân lực trong một số doanh nghiệp, khách sạn cụ thể. Cho đến nay,
việc đi sâu nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực trong nghành du lịch ở thành
phố Hà Nội chƣa có cơng trình nghiên cứu riêng. Vì vậy, những cơng trình
nói trên, ở những mức độ khác nhau, đã giúp tác giả luận văn có một số tƣ
liệu và kiến thức cần thiết để có thể hình thành những hiểu biết chung, soi rọi
giúp tiếp cận, đi sâu nghiên cứu vấn đề Phát triển nguồn nhân lực trong
ngành du lịch ở Hà Nội hiện nay – một chủ đề không hồn tồn mới nhƣng
vẫn ln mang tính thời sự.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khái quát những vấn đề lý luận về phát triển nguồn nhân lực
ngành du lịch và phân tích thực trạng phát triển nguồn nhân lực trong ngành
du lịch ở Hà Nội, luận văn nhằm hƣớng tới việc đề ra những giải pháp để phát
triển lực lƣợng này ở Hà Nội trong thời gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Khái quát những vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về phát triển
nguồn nhân lực trong ngành du lịch.
- Phân tích thực trạng phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở
Hà Nội hiện nay.
- Đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân
lực trong ngành du lịch ở Hà Nội trong thời gian tới.
5
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là nguồn nhân lực trong ngành du
lịch ở Hà Nội. Đối tƣợng này đƣợc nghiên cứu gắn với quá trình phát triển
theo những nội dung và tiêu chí nhất định.
4.2. Phạm vi
* Phạm vi không gian: Nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực trong
ngành du lịch ở địa bàn Thành phố Hà Nội
* Phạm vi thời gian: từ năm 2008 - nay.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Sử dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin
- Sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu xã hội học, thống kê, phân tích,
tổng hợp, so sánh, hệ thống hố.
6. Đóng góp mới của luận văn
- Khái quát và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về phát triển nguồn
nhân lực trong ngành du lịch.
- Phân tích thực trạng và đƣa ra đƣợc những kết luận về quá trình phát triển
nguồn nhân lực trong ngành du lịch ở Hà Nội trong giai đoạn 2008 -2013.
- Đề xuất đƣợc một số quan điểm và giải pháp nhằm phát triển nguồn
nhân lực ngành du lịch ở Hà Nội trong thời gian tới.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về phát triển nguồn nhân lực trong ngành du lịch
Chƣơng 2: Thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành du lịch ở Hà
Nội trong giai đoạn 2008 - 2013
Chƣơng 3: Quan điểm và giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành du
lịch ở Hà Nội trong thời gian tới.
6
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
TRONG NGÀNH DU LỊCH
1.1.Nguồn nhân lực trong ngành du lịch
1.1.1. Các khái niệm
1.1.1.1 Nguồn nhân lực
Thuật ngữ “NNL” đƣợc sử dụng rộng rãi ở các nƣớc có nền kinh tế phát
triển từ những năm 80 của thế kỷ XX với ý nghĩa là nguồn lực con ngƣời, phản
ánh sự đánh giá lại vai trò yếu tố con ngƣời trong quá trình phát triển. Sự xuất hiện
của thuật ngữ “NNL” thể hiện sự công nhận của phƣơng thức quản lý mới trong
việc sử dụng nguồn lực con ngƣời.
Nguồn lực con ngƣời đƣợc hiểu là tổng hòa của các mối quan hệ thống nhất
giữa năng lực, thể lực, trí lực, văn hóa và tính năng động, nhạy bén của con ngƣời
trong một xã hội [10].
Khái niệm NNL có nguồn gốc từ bộ mơn kinh tế học và kinh tế chính
trị, đƣợc gọi một cách truyền thống là lao động (LĐ) - một trong bốn yếu tố
của sản xuất.
Hiện nay có nhiều định nghĩa khác nhau về NNL. Có định nghĩa tiếp
cận theo hƣớng coi NNL là nguồn lực với yếu tố vật chất, tinh thần tạo nên
năng lực, sức mạnh phục vụ cho sự phát triển chung của các tổ chức. Với
cách tiếp cận này, NNL đƣợc hiểu là nguồn lực con ngƣời của các tổ chức có
quy mơ, loại hình, chức năng khác nhau, có khả năng và tiềm năng tham gia
vào quá trình phát triển của tổ chức cùng với sự phát triển KT - XH của quốc
gia, khu vực và thế giới.
Với cách tiếp cận này, Ngân hàng thế giới cho rằng: NNL là toàn bộ
vốn con ngƣời gồm: thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp,…mà mỗi cá nhân
sở hữu và đƣợc xem là một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác
nhƣ: vốn tiền, vốn công nghệ, vốn tài nguyên thiên nhiên,…và họ cũng cho
7
rằng việc đầu tƣ cho con ngƣời giữ vị trí trung tâm trong các loại đầu tƣ và
đƣợc coi là cơ sở vững chắc cho sự phát triển bền vững .[2]
Quan niệm khác cho rằng: “Nguồn lực con ngƣời là sự kết hợp thể lực
và trí tuệ, tinh thần, cho thấy khả năng sáng tạo, chất lƣợng, hiệu quả hoạt
động và triển vọng mới phát triển của con ngƣời” [11]
Tuy có những định nghĩa khác nhau tuỳ theo góc độ tiếp cận, nhƣng
các định nghĩa về NNL đều đề cập đến các đặc trƣng chung là:
- Số lượng NNL: đƣợc biểu hiện thông qua các chỉ tiêu về quy mô và
tốc độ tăng trƣởng NNL. Sự phát triển về số lƣợng NNL dựa trên hai nhóm
yếu tố bên trong, bao gồm nhu cầu thực tế cơng việc địi hỏi phải tăng số
lƣợng lao động; và các yếu tố bên ngoài của tổ chức nhƣ sự gia tăng về dân số
hay lực lƣợng LĐ do di dân.
- Chất lượng nhân lực: là yếu tố tổng hợp của nhiều yếu tố bộ phận nhƣ
trí tuệ, trình độ, sự hiểu biết, đạo đức, kỹ năng, sức khoẻ, năng lực thẩm mỹ,...
của ngƣời lao động. Trong các yếu tố trên thì trí lực và thể lực là hai yếu tố
quan trọng trong việc xem xét đánh giá chất lƣợng NNL.
- Cơ cấu NNL: đây là yếu tố không thể thiếu khi xem xét đánh giá về
NNL. Cơ cấu nhân lực thể hiện trên các phƣơng diện khác nhau: cơ cấu về
trình độ ĐT, dân tộc, giới tính, độ tuổi,…
NNL là nguồn lực con ngƣời. Nguồn lực đó đƣợc xem xét ở hai khía
cạnh. Trƣớc hết, với ý nghĩa là nguồn gốc, là nơi phát sinh ra nguồn lực. NNL
nằm ngay trong bản thân con ngƣời, đó cũng là sự khác nhau cơ bản giữa
nguồn lực con ngƣời và các nguồn lực khác. Thứ hai, NNL đƣợc hiểu là tổng
thể nguồn lực của từng cá nhân. Với tƣ cách là một nguồn lực của quá trình
phát triển, NNL là nguồn lực con ngƣời có khả năng sáng tạo ra của cải vật
chất và tinh thần cho xã hội, đƣợc biểu hiện ra là số lƣợng và chất lƣợng nhất
định tại một thời điểm nhất định.
8
Từ những phân tích trên, trong Luận văn này khái niệm NNL đƣợc
hiểu nhƣ sau: NNL là một phạm trù dùng để chỉ sức mạnh tiềm ẩn của dân
cư, khả năng huy động tham gia vào quá trình tạo ra của cải vật chất và
tinh thần cho xã hội trong hiện tại cũng như trong tương lai. Sức mạnh và
khả năng đó được thể hiện thơng qua số lượng, chất lượng và cơ cấu dân
số, nhất là số lượng và chất lượng con người cơ sở đủ điều kiện tham gia
vào nền sản xuất xã hội.
NNL là nguồn lực quan trọng, có tính chất quyết định đến sự thành bại
của tổ chức. Bất kể một tổ chức nào dù mạnh hay yếu thì yếu tố con ngƣời vẫn là
yếu tố đầu tiên và cơ bản nhất. Trƣớc xu thế toàn cầu hóa hiện nay, các thay đổi
là cần thiết trong lực lƣợng LĐ của mỗi quốc gia nhằm định hƣớng, giúp cho
các nhà hoạch định chính sách, các doanh nhân thấy đƣợc và định hƣớng sự phát
triển NNL của mình và từ đó đáp ứng các cơ hội và thách thức do hội nhập quốc
tế mang lại. Ngày nay, trong hoạt động kinh tế và quản trị kinh doanh, nhiều nhà
nghiên cứu đó cho rằng: rủi ro của mọi rủi ro là rủi ro về nguồn nhân lực.
1.1.1.2. Ngành du lịch
DL là một ngành kinh tế có tốc độ phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ
trên phạm vi tồn cầu. Từ chỗ ban đầu là hoạt động mang tính tâm linh của
giới quý tộc, tầng lớp thƣợng lƣu, đến nay DL đó trở thành một hiện tƣợng
phổ biến và là nhu cầu không thể thiếu trong đời sống của mọi ngƣời dân.
Trong từ điển Oxford của Anh, du lịch có nghĩa là đi xa và du lãm.
Nghĩa rằng đây là một hoạt động rời nhà đi xa rồi trở về và trong thời gian ấy
thì tham quan du lãm ở một hoặc vài địa phƣơng. Với ý nghĩa đó, du lịch đó
xuất hiện vào cuối xã hội nguyên thuỷ, đầu xã hội chiếm hữu nơ lệ.Vào thời
kì này, do sự phân công lao động xã hội: phân chia giữa trồng trọt và chăn
nuôi: giữa nông nghiệp, thƣơng nghiệp và ngành thủ cơng làm cho kinh tế
hàng hóa ngày càng phát triển, thị trƣờng ngày càng đƣợc mở rộng, nhu cầu
giao lƣu kinh tế xã hội giữa các thành viên trong xã hội, giữa các vùng, miền
9
trong một quốc gia tăng mạnh, kéo theo đó là nhu cầu du lịch tăng lên. Tuy
nhiên, hoạt động du lịch thời kì này cịn chƣa rõ ràng, mục đích chính của
việc đi đây đi đó của con ngƣời là trao đổi hàng hoá, việc tham quan du lịch
chỉ là sự kết hợp ngẫu nhiên, chủ yếu mang tính tự phát, tự phục vụ là chính.
Du lịch chƣa trở thành một ngành kinh tế đặc thù của xã hội.
Đến đầu thế kỉ XX, du lịch vẫn còn là hoạt động dành riêng cho
những ngƣời khá giả, họ đi du lịch là để hƣởng ngoạn, giải trí. Và sau đó
hoạt động này ngày càng thu hút đƣợc sự tham gia của hầu hết các tầng lớp
xã hội khác nhau.
Theo Hội liên hiệp các chuyên gia quốc tế về du lịch thì: “Du lịch là sự
tổng hoà các hiện tượng và quan hệ do việc lữ hành và tạm thời cư trú của
những người không định cư dẫn tới. Số người này không định cư lâu dài, và
lại cũng không làm bất kì hoạt động nào để kiếm tiền”.[14]
Trong tun ngơn Manila (1980) của tổ chức du lịch Quốc tế thì du lịch
đƣợc xem là: “Việc lữ hành của mọi người bắt đầu từ mục đích thực hiện sự
phát triển về phương tiện kinh tế xã hội, văn hoá và tinh thần cùng với việc
đẩy mạnh về hiểu biết và hợp tác giữa mọi người”. [14].
Khái niệm này đã nhấn mạnh mục đích hồ bình của việc du lịch, đồng
thời cũng bao quát việc du lịch để vui chơi, tiêu khiển với việc du lịch và
công việc. Tuy nhiên khái niệm trên vẫn chƣa phản ánh đƣợc đặc điểm tổng
hợp khách quan của hoạt động du lịch, của ngƣời du lịch.
Kế thừa các quan điểm trên các tác giả Trung Quốc trên cơ sở phân tích
bản chất và thuộc tính của việc du lịch cũng đƣa ra khái niệm khá toàn diện về du
lịch:“Du lịch là một hiện tượng kinh tế xã hội nảy sinh trong điều kiện kinh tế xã
hội nhất định, là sự tổng hoà tất cả các quan hệ và hiện tượng do lữ hành để thoả
mãn mục đích chủ yếu là nghỉ ngơi, tiêu khiển, giải trí và văn hố nhưng lưu động
chứ khơng định cư mà tạm thời cư trú của tất cả mọi người dẫn tới”.[10].
Trƣờng Đại học kinh tế Praha (Cộng hoà Séc) đƣa ra định nghĩa về du
lịch nhƣ sau:“Du lịch là tập hợp các hoạt động kĩ thuật, kinh tế và tổ chức
10
liên quan đến cuộc hành trình của con người và việc lưu trú của họ ngoài nơi
ở thường xuyên với nhiều mục đích khác nhau, loại trừ mục đích hành nghề
và viếng thăm có tổ chức thường kì”.[11]
Định nghĩa của trƣờng tổng hợp kinh tế thành phố Varna, Bulgarie nhƣ
sau:“Du lịch là một hiện tượng kinh tế xã hội được lặp đi lặp lại đều đặn - chính
là sản xuất và trao đổi dịch vụ, hàng hoá của các đơn vị kinh tế riêng biệt, độc
lập - đó là các tổ chức, các xí nghiệp với cơ sở vật chất kĩ thuật chuyên môn
nhằm đảm bảo sự đi lại, cư trú ăn uống nghỉ ngơi với mục đích thoả mãn các
nhu cầu có thể về vật chất và tinh thần của những người lưu trú ngoài nơi ở
thường xuyên của họ để nghỉ ngơi, chữa bệnh, giải trí (thuộc các nhu cầu về văn
hố, chính trị, kinh tế…) mà khơng có mục đích lao động kiếm lời”. [11]
Hai định nghĩa trên đã xem xét kĩ hiện tƣợng du lịch nhƣ là một phạm
trù kinh tế với đầy đủ tính đặc trƣng và vai trò của một bộ máy kinh tế, kĩ
thuật điều hành.
Khác với các định nghĩa trên, định nghĩa về du lịch của Michael
Coltman lại rất ngắn gọn nhƣ sau:“Du lịch là sự kết hợp và tương tác của 4
nhóm nhân tố trong q trình phục vụ du lịch, bao gồm: du khách, nhà cung
ứng dịch vụ du lịch, dân cư sở tại và chính quyền nơi tiếp đón du lịch”.
Mối quan hệ đó có thể đƣợc thể hiện bằng sơ đồ sau:
Nhà cung
ứng dịch
vụ
Du khách
Chính quyền địa
phƣơng nơi đón
khách du lịch
Dân cƣ sở tại
Hình 1.1. Mối quan hệ giữa các nhân tố trong hoạt động du lịch [14]
11
