Tìm hiểu vai trò của báo chí trong xây dựng lối sống đô thị thành phố hồ chí minh

1

Lời tri ân
Uống nước nhớ nguồn
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
Có sự đền ơn nào q giá hơn là sự phấn đấu vươn lên của chính tác giả.
Luận văn được hoàn thành, ngoài sự nỗ lực, cố gắng của tác giả là
công lao to lớn của bậc sinh thành, sự hướng dẫn tận tình của q thầy cô,
sự động viên khích lệ của q bạn hữu trong suốt thời gian qua. Xin nhận
nơi tác giả lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất.
Đặc biệt xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS Phan Xuân Biên, tuy bận
rất nhiều công việc nhưng đã tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt quá
trình thực hiện luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong Bộ môn Văn hóa học đã
tận tình truyền đạt kiến thức cho tác giả trong suốt quá trình theo học
chương trình đào tạo Cao học chuyên ngành Văn hóa học. Các thấy cô là
những tấm gương sáng trong khoa học để tác giả và các thế hệ học viên
cùng noi theo.
Xin cảm ơn Phòng Tư liệu Báo Sài Gòn Giải Phóng, Báo Tuổi trẻ,
Báo Người Lao Động đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giá có được nguồn
tư liệu hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn !
Học viên: Nguyễn Chiến Dũng


Phần Dẫn Luận

1. Lý do chọn đề tài
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
3. Mục đích thực hiện
4. Giới hạn đề tài

5. Phương pháp nghiên cứu
6. Bố cục luận văn

Chương I - Những vấn đề chung

1. Lối sống đô thị

2. Đặc điểm hình thành lối sống đô thị Việt Nam
3. Những vấn đề nổi cộm về lối sống đô thị TPHCM hiện nay
3.1. Tính thượng tôn pháp luật
3.2. Môi trường xã hội trật tự - văn minh
3.3. Cách thức sử dụng hiệu quả q thời gian nhàn rỗi

Chương II - Báo chí góp phần lập lại trật tự đô thị

2.1 Góp phần xây dựng các mục tiêu cho trật tự đô thị
2.2 Huy động sức dân góp phần hạn chế ùn tắc giao thông
2.2.1. Mở diễn đàn qui tụ sức dân
2.2.2. Phát triển mạng lưới giao thông công cộng
2.2.3. Hạn chế phương tiện giao thông cá nhân
2.3 Giải pháp cho trật tự lòng lề đường
2.4 Quản lý trật tự xây dựng, không để cho “bệnh lờn thuốc”

Chương III.- Báo chí góp phần xây dựng môi trường văn minh đô thị
3.1 Chương trình mục tiêu 3 giảm một phần quan trọng trong xây
dựng
môi trường văn minh đô thị
3.2. Tuyên chiến với tội phạm hình sự
3.3. Dành lại từng con người từ ma túy
3.4. Tìm giải pháp ngăn chặn mại dâm

Chương IV - Báo chí góp phần hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ

4.1. Góp phần hình thành cách thức ứng xử với q thời gian rỗi của
cư dân đô thị


4.1.1. Cung cấp thông tin văn hóa nghệ thuật - Hướng quần
chúng đến một xu hướng giải trí lành mạnh-hiện đại
4.1.2. Phê phán những xu hướng giải trí thiếu lành mạnh
4.2. Những vấn đề cần đặt ra cho quá trình hoàn thiện thị hiếu thẩm
mỹ của cư dân đô thị TPHCM

Phần kết luận

1. Tầm quan trọng của xây dựng lối sống đô thị
2. Những đóng góp báo chí trong xây dựng lối sống đô thị TPHCM
2.1. Thông tin chủ trương chính sách
2.2. Là diễn đàn định hướng tư duy, hành động cho quần chúng
2.3. Góp phần hình thành nhân cách, lối sống cho cư dân thành
phố


2

MỤC LỤC
Trang

PHẦN DẪN LUẬN

1.
Lý
do
chọn
đề
..................................................................................4
2.
Lịch
sử
nghiên
cứu
đề.......................................................................5
3. Mục đích thực hiện……………………………......................................7
4. Giới hạn đề tài………………………………..…………………….......7
5. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………….....9
6. Bố cục luận văn………………………………………......…….............9

tài
vấn

Chương I
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1.1.Lối sống đô thị ……………………………………………. .........12

1.1.1.
Đặc
điểm
hình
thành
lối

sống
đô
thị
TPHCM.................................17
1.1.2.Những vấn đề nổi cộm về lối sống đô thị TPHCM hiện nay…......20
a. Lập lại trật tự đô thị …………………………………………...............20
b. Xây dựng môi trường văn minh đô thị ……………………..................21
c. Hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ, xây dựng cách thức ứng xử hiệu
qủa
với
q
thời
gian
nhàn
rỗi
...................................................................21
1.2. Chức năng nhiệm vụ của báo chí …………………..........................23

Chương II
BÁO CHÍ GÓP PHẦN LẬP LẠI TRẬT TỰ ĐÔ THỊ
2.1 Góp phần xây dựng các mục tiêu cho trật tự đô thị………………....29
2.2 Tìm giải pháp góp phần hạn chế ùn tắc giao thông…………………38
2.2.1. Mở diễn đàn qui tục sức dân……………. …..................................41
2.2.2. Phát triển mạng lưới giao thông công cộng. ……………………...45


3

2.2.3. Hạn chế phương tiện giao thông cá nhân…………………………49
2.3. Giải pháp cho trật tự lòng lề đường…………………………………52

2.4. Báo chí thúc đẩy việc tăng cường quản lý trật tự xây dựng……......55

Chương III

BÁO CHÍ GÓP PHẦN XÂY DỰNG
MÔI TRƯỜNG VĂN MINH ĐÔ THỊ
3.1 Chương trình mục tiêu 3 giảm một phần quan trọng trong
xây dựng môi trường văn minh đô thị……………………………………61
3.2. Báo chí với cuộc đấu tranh chống tôi phạm hình sự…….………….64
3.3. Báo chí góp phần dành lại từng con người từ ma túy………………69
3.4. Tìm giải pháp ngăn chặn mại dâm …………………………………77

Chương IV

BÁO CHÍ GÓP PHẦN HOÀN THIỆN
THỊ HIẾU THẨM MỸ
4.1. Góp phần xây dựng cách thức ứng xử với q thời gian rỗi
của cư dân đô thị………………….…………………………………........83
4.1.1. Cung cấp thông tin hướng quần chúng đến một xu hướng
giải trí lành mạnh-hiện đại ………………………………………………85
4.1.2. Phê phán những xu hướng giải trí thiếu lành mạnh………………89
4.2. Những vấn đề cần đặt ra cho quá trình hoàn thiện thị hiếu thẩm
mỹ của cư dân đô thị TPHCM …………………………………………..93
.

PHẦN
LUẬN............................................................................98
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………….……………………...108
PHỤ LỤC………………………………………………………….....112

KẾT


4

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của nước ta hiện
nay nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế sang hướng phi nông nghiệp, phát
triển mạng lưới các đô thị là một xu thế tất yếu. Ngoài đầu tư phát triển
cơ sở hạ tầng, phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ tại các đô thị
thì xây dựng lối sống đô thị cũng là vần đề đang được các cấp chính
quyền quan tâm thực hiện.
Lối sống đô thị là một phần của Văn hóa đô thị. Xây dựng lối
sống đô thị sao cho hiện đại nhưng phải phù hợp với bản sắc văn hóa
Việt Nam đang là một nhu cầu bức bách của các cấp chính quyền, vì nó
sẽ góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc
dân tộc theo đúng tinh thần Nghị quyết TW V khóa VIII của Đảng ta đã
đề ra.
Để xây dựng những chủ trương, biện pháp cho việc xây dựng lối
sống đô thị, các cơ quan chức năng, các cấp chính quyền phải căn cứ
vào đòi hỏi của tình hình thực tiễn để đề ra chính sách, đồng thời có
những điều chỉnh hợp lý khi chính sách này đi vào cuộc sống. Một trong
những nguồn phản ánh tình hình thực tiễn được lấy từ báo chí. Với chức
năng, nhiệm vụ của mình, báo chí góp phần chuyển tải những chủ
trương đường lối của các cấp chính quyền đến được với quần chúng
nhân dân và ghi nhận phản hồi thực tiễn cuộc soáng.


5

Báo chí Việt Nam với vai trò là cơ quan ngôn luận, nhằm tuyên
truyền, giáo dục, thể hiện quan điểm, định hướng chính trị, phổ biến chủ
trương chính sách của Đảng và nhà nước Việt Nam vào đời sống xã hội
(đưa lý luận vào thực tiễn xã hội). Đồng thời, báo chí còn có nhiệm vụ
là cầu nối phản ánh thực tiễn xã hội để qua đó các cấp chính quyền kịp
thời xây dựng, bổ sung chính sách đáp ứng yêu cầu xã hội (phản ánh
thực tiễn để bổ sung xây dựng lý luận, chính sách).
Tìm hiểu vai trò của báo chí trong việc xây dựng lối sống đô thị là
tìm hiểu quá trình báo chí phản ánh thực trạng lối sống đô thị để các cơ
quan chức năng tham khảo qua đó đề ra chính sách, biện pháp sát với
cuộc sống góp phần xây dựng lối sống đô thị ngày càng tốt hơn. Đồng
thời cũng là tìm hiểu việc báo chí chuyển tải những chủ trương chính
sách vào cuộc sống như thế nào và như thế đã mang lại hiệu quả cao
nhất chưa? Qua việc tìm hiểu này tìm ra những đóng góp của báo chí
trong việc xây dựng lối sống cho đô thị, cũng như tiếp tục đề ra những
yêu cầu, nhiệm vụ cho báo chí trong việc góp phần xây dựng lối sống đô
thị.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.
Từ trước đến nay, đã có nhiều tác giả, nhiều công trình riêng biệt
nghiên cứu về lối sống đô thị hay nghiên cứu về vai trò của báo chí trên
một số lónh vực của lối sống đô thị … Nghiên cứu về lối sống đô thị có
các tác giả: PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân Cụ, PGS, TS Lê Như Hoa, TS
Nguyễn Minh Hòa, TS Hà Minh Hồng, PGS. TS Phan An, GS.TS Đỗ


6

Thái Đồng, Văn Thị Ngọc Lan. Các công trình nghiên cứu về lối sống

đô thị dưới những góc độ khác nhau như PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân
với các công trình “Vấn đề phát triển đô thị bền vững tại TPHCM đối
chiếu với kinh nghiệm từ một số thành phố lớn ở Đông Nam Á”, “Bàn
về lối sống đô thị”; “Những giá trị văn hóa đô thị cơ bản của TPHCM”;
PGS, TS Lê Như Hoa có “Bản sắc dân tộc trong lối sống hiện đại”, “Lối
sống trong đời sống đô thị hiện nay”; TS Nguyễn Minh Hòa cũng có
nhiều công trình nghiên cứu về đô thị nói chung và lối sống đô thị nói
riêng. Ngoài ra TS Hà Minh Hồng, PGS. TS Phan An, GS.TS Đỗ Thái
Đồng, Văn Thị Ngọc Lan… cũng có những công trình, bài viết đề cập
đến vấn đề lối sống đô thị… Mặc dù dưới nhiều góc nhìn khác nhau
nhưng tựu trung các đề tài, công trình cũng như bài viết chia thành 2
nhóm quan điểm trong nhìn nhận việc hình thành lối sống lối đô thị:
Quan điểm thứ nhất chiếm đa số cho rằng lối sống đô thị chính là lối
sống nông thôn được đô thị hóa, là lối sống nông thôn được thích nghi ở
đô thị. Số còn lại theo quan điểm thứ hai thì nhìn lối sống đô thị dưới
góc độ văn hóa độ thị như cho rằng nói đến văn hóa đô thị là nói đến lối
sống, tức lối sống đô thị được hình thành trên cơ sở đặc trưng của văn
hóa đô thị. Mà văn hóa đô thị thì được hình thành từ những yếu tố cầu
thành nên đô thị…
Tương tự với việc tìm hiểu, nghiên cứu về lối sống đô thị, đến nay
cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu sau về báo chí như “Báo chí
những vấn đề lý luận và thực tiễn” của Hà Minh Đức; Bình luận báo chí
thời kỳ đổi mới của Hữu Thọ, hay một số công trình nghiên cứu về vai


7

trò, chức năng của báo chí nói chung… Hiện theo tài liệu mà người viết
tìm hiểu, chưa có công trình nào nghiên cứu về vai trò của báo chí trong
xây dựng lối sống đô thị, chỉ một số luận văn tốt nghiệp đại học của sinh

viên chuyên ngành Báo chí trường ĐHKHXH&NV TPHCM như luận
văn của sinh viên Phạm Duy Phúc (Niên khoá 1999-2003) “Thông tin về
vấn đề giao thông đô thị trên báo chí TPHCM trong những năm gần
đây”….

3. Mục đích thực hiện đề tài
Trong phạm vi một luận văn cao học, đề tài muốn hướng tới mục đích:
• Qua báo chí, cung cấp cái nhìn tổng quan về hiện trạng lối sống
đô thị tại TPHCM cùng những nỗ lực của các cấp chính quyền
thành phố trong việc xây dựng lối sống đô thị cho thành phố
những năm qua.
• Xác định vai trò của báo chí trong xây dựng lối sống đô thị
TPHCM, tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu của báo chí, từ đó
phát huy hơn nữa công cụ này trong quá trình xây dựng lối sống
đô thị cho thành phố.

4. Giới hạn đề tài:
• Đối tượng và phạm vi khảo sát: Đối tượng nghiên cứu là vai

trò của báo chí trong xây dựng lối sống đô thị. TPHCM có
nhiều loại hình báo chí nói chung và nhiều tờ báo nói riêng.


8

Và báo chí cũng đề cập đến nhiều lónh vực khác nhau của đời
sống văn hóa đô thị. đây đề tài chủ yếu tìm hiểu tác động của
3 tờ báo lớn có uy tín của thành phố Hồ Chí Minh là Báo Sài Gòn
Giải Phóng (cơ quan ngôn luận của Đảng bộ TP.HCM), Báo Tuổi
Trẻ (Tiếng nói của Đoàn thanh niên cộng sản hồ Chí Minh

TP.HCM), Báo Người Lao Động (Tiếng nói của Liên đoàn lao
động TP.HCM) đối với việc xây dựng lối sống đô thị cho TPHCM
đô thị lớn nhất nước. Xây dựng lối sống đô thị cho một đô thị là cả
một quá trình, nó được hình thành và phát triển cùng với quá trình
hình thành và phát triển của đô thị ấy. Trong đề tài này, người
viết xin giới hạn mốc thời gian khảo sát từ năm 2001 (là năm
thành phố quyết tâm lập lại trật tự văn minh đô thị bằng cách
chọn năm 2001 là năm trật tự đô thị) đến hết năm 2003 khi nhà
nước cho phép thành phố Hồ Chí Minh thí điểm thực hiện chính
sách theo Nghị định 93 về cơ chế riêng cho thành phố trong đó có
đề án hậu cai nghiện do UBND thành phố xây dựng. Đây là thời
kỳ vấn đề phát triển và quản lý đô thị được đặt ra gay gắt, báo chí
tập trung phản ánh nhiều.

• Nội dung khảo sát: Lối sống đô thị là một mảng lớn của văn
hóa đô thị. Mặc dù đây là một luận văn cao học chuyên ngành
Văn hóa học, nhưng cũng chưa thể khảo sát và chuyển tải được
toàn bộ các mặt của lối sống đô thị tại TPHCM, một đô thị lớn
nhất nước. Do đó luận văn này chỉ giới hạn trong một số mặt nổi


9

cộm của lối sống đô thị tại TPHCM hiện nay mà báo chí đã tập
trung phản ánh như:
+ Tính thượng tôn pháp luật, thể hiện trên một số vấn đề như tuân
thủ các qui định về trật tự đô thị;
+ Xây dựng môi trường văn minh đô thị mà tiêu biểu là phong
trào an ninh trật tự xã hội, làm lành mạnh hóa môi trường sống đô
thị trong đó có chương trình 3 giảm.

+ Xây dựng và hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ cho thị dân.

5. Phương pháp nghiên cứu:
• Phương pháp thống kê: Thống kê các chủ trương, chính sách
của chính quyền được báo chí truyền tải vào cuộc sống. Thống kê
những bài báo phản ánh thực trạng lối sống, đồng thời phản hồi
những bất cập của các chủ trương chính sách trên khi đi vào thực
tiễn cuộc sống.
• Phương pháp phân tích tổng hợp: Hệ thống những tác động của
báo chí, phân tích nhằm tìm ra vai trò của báo chí, những quy luật
xây dựng lối sống đô thị qua tác động của báo chí.

6. Bố cục và kết cấu luận văn:
Luận văn gồm phần dẫn luận, 4 chương và phần kết luận được phân bố
như sau:
Phần Dẫn Luaän


10

1. Lý do chọn đề tài
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
3. Mục đích thực hiện
4. Giới hạn đề tài
5. Phương pháp nghiên cứu
6. Bố cục luận văn
Chương I - Những vấn đề chung
1.1. Lối sống đô thị
1.1.1. Đặc điểm hình thành lối sống đô thị TPHCM
1.1.2. Những vấn đề nổi cộm về lối sống đô thị TPHCM hiện nay

a. Tính thượng tôn pháp luật
b. Môi trường văn minh đô thi!
c. Xây dựng và hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ cho thị dân.
1.2. Chức năng, nhiệm vụ của báo chí
Chương II - Báo chí góp phần lập lại trật tự đô thị
2.1. Góp phần xây dựng các mục tiêu cho trật tự đô thị
2.2. Tìm giải pháp góp phần hạn chế ùn tắc giao thông
2.2.1. Mở diễn đàn qui tụ sức dân
2.2.2. Phát triển mạng lưới giao thông công cộng
2.2.3. Hạn chế phương tiện giao thông cá nhân
2.3. Giải pháp cho trật tự lòng lề đường
2.4. Báo chí thúc đẩy tăng cường quản lý trật tự xây dựng
Chương III.- Báo chí góp phần xây dựng môi trường văn minh đô thị
3.1 Chương trình mục tiêu 3 giảm một phần quan trọng trong xây dựng


11

môi trường văn minh đô thị
3.2. Báo chí với cuộc đấu tranh chống tội phạm hình sự
3.3. Báo chí góp phần dành lại từng con người từ ma túy
3.4. Tìm giải pháp ngăn chặn mại dâm
Chương IV - Báo chí góp phần hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ
4.1. Góp phần hình thành cách thức ứng xử với q thời gian rỗi
của cư dân đô thị
4.1.1. Cung cấp thông tin văn hóa nghệ thuật - Hướng quần
chúng đến một xu hướng giải trí lành mạnh-hiện đại
4.1.2. Phê phán những xu hướng giải trí thiếu lành mạnh
4.2. Những vấn đề cần đặt ra cho quá trình hoàn thiện thị hiếu
thẩm mỹ của cư dân đô thị TPHCM

Phần kết luận


12

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1.1 Lối sống đô thị
Lối sống đô thị (lối sống văn hóa ở đô thị) là một phần quan trọng
của văn hóa đô thị. Văn hóa đô thị bao gồm rất nhiều vấn đề, từ không
gian vật chất bao gồm không gian kiến trúc, qui hoạch cảnh quan đô thị,
cơ sở hạ tầng kỹ thuật, sinh thái tự nhiên… đến tổ chức xã hội bao gồm
tổ chức sản xuất, tổ chức quản lý xã hội đô thị, xây dựng hệ thống pháp
luật, cơ sở hạ tầng xã hội, lối sống đô thị, những qui định cho cuộc sống
đô thị… Đề tài này chỉ đề cập đến vấn đề lối sống đô thị.
Theo PGS.TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, lối sống đô thị được hình
thành trên toàn bộ cơ sở vật chất, điều kiện sống, hoạt động nghề
nghiệp và mối quan hệ của các nhóm dân cư sống trên địa bàn thành
phố. Lối sống đô thị không thuần nhất. Mỗi một nhóm cư dân có một lối
sống riêng biệt, nhưng đồng thời nó lại chịu ảnh hưởng lối sống của các
nhóm dân cư khác. Đó là hình thái giao lưu và hội nhập lẫn nhau của
các lối sống. PGS,TS Tôn Nữ Quỳnh Trân đưa ra một số lối sống của
các nhóm dân cư sau: Lối sống của người đô thị gốc; lối sống của những
người mới nhập cư, lối sống ngoại lai, lối sống truyền thống, lối sống
mang tính quốc tế hoá. Các lối sống trên được thể hiện trong mọi nhóm


13

đối tượng xã hội, trong đó nổi bật là những nhóm sau: Nhóm người lao
động nghèo, nhóm học sinh sinh viên; giới trí thức; giới nghệ só…
Theo PGS, TS Lê Như Hoa, lối sống đô thị hiện nay bị chi phối
bởi một số nhân tố kinh tế-xã hội-văn hóa. Đó là sự biến đổi cơ cấu xã
hội-nghề nghiệp của dân cư đô thị; sự chuyển đổi các định hướng giá trị
của các nhóm xã hội; sự thay đổi chức năng, vai trò của các bộ phận
trong guồng máy điều hành quản lý đô thị; điều kiện hiện thức của đô
thị… Theo PGS, TS Lê Như Hoa, lối sống đô thị phải được xây dựng trên
cơ sở ý thức công dân, ý thức của mỗi con người tự khẳng định mình như
một cá nhân công dân tồn tại trong một xã hội dân sự.
PGS. TS Phan An thì cho rằng đô thị hoá là sự chuyển đổi từ nền
văn minh nông nghiệp sang nền văn minh công nghiệp, từ lối sống nông
dân sang lối sống thị dân. Hai cấu trúc văn hóa này khác nhau bởi lẽ
chúng dựa trên hai loại hình kinh tế khác nhau là nông nghiệp và công
thương nghiệp, tự cung tự cấp và nền kinh tế thị trường. Quá trình đó
kèm theo sự chuyển dịch từ lối sống nông thôn sang lối sống thành thị.
Lối sống đô thị được hình thành và phát triển với những đặc trưng: các
mối quan hệ xã hội và cá nhân dựa trên nền kinh tế sản xuất hàng hoá,
nền kinh tế thị trường; các cá thể và cộng đồng được liên kết một cách
chặt chẽ hơn và rộng rãi hơn trong một không gian rộng hơn địa vực
làng xã, khu vực và quốc tế; nhịp độ cuộc sống nhanh hơn, sôi động hơn,
con người trở nên tích cực hơn; cá nhân tự do phát triển nhưng cũng phải


14

cạch tranh gay gắt để sinh tồn; con người phải duy trì một trật tự xã hội
có qui củ, chặt chẽ, phải có ý thức công dân và tuân thủ pháp luật.
TS Hà Minh Hồng thì đặt vấn đề, phải chăng lối sống đô thị chính

là lối sống nông thôn được đô thị hóa. Theo ông, ở Việt Nam thì đô thị
là phần lùi dần của nông thôn và là phần tiến dần của phố thị. Sự phát
triển, mở rộng của đô thị cũng đồng nghóa với sự thu hẹp của nông thôn.
Ông cho rằng, lối sống đô thị đa phần không đối lập với lối sống nông
thôn, mà chỉ là sự thích hợp của lối sống cổ truyền ở nông thôn trong
điều kiện đô thị, hay có thể nói đó là kết quả của quá trình đô thị hóa lối
sống cổ truyền. Từ quan điểm trên ông cho rằng lối sống đô thị có
những đặc trưng sau: Cái cá nhân và tự do cá nhân được tôn trọng hơn;
quan hệ xã hội, giai đình có sự bình đẳng hơn; có mối giao tiếp rộng rãi
hơn, lối ứng xử linh hoạt hơn do đó bộc lộ được bản chất thật của mình;
từ tác phong công nghiệp đã tạo ra tính tổ chức kỷ luật, đầu óc tổ chức,
tác phong nhanh nhẹn, dứt khoát, khéo sắp xếp tổ chức cuộc sống khoa
học; thích sang trọng, thích cái đẹp; tình hàng xóm láng giềng không
bền chặt; sống bàng quang…
Ngoài ra, còn một quan điểm khác về lối sống đô thị như trong
chuyên đề “Những biến đổi về lối sống của cư dân vùng ven trong giai
đoạn mới của đô thị hóa ở TPHCM hiện nay” do GS Đỗ Thái Đồng chủ
nhiệm thì đồng tác giả của đề tài là Văn Thị Ngọc Lan cho rằng lối sống
là toàn bộ các hoạt động sống của con người theo một kiểu lối nào đó.
Toàn bộ hoạt động sống của con người bao gồm trước hết là lao động, là


15

các hoạt động sống hàng ngày, các hoạt động văn hóa, học tập, giải trí,
giao tiếp….. Trong khi đó, cũng trong đề tài này nhưng đồng tác giả đề
tài này là Nguyễn Vi Nhuận thì cho rằng lối sống là sự biến đổi của các
mẫu hành vi ứng xử của các cá nhân, các nhóm xã hội ở một cộng đồng
làng xã truyền thống thích nghi với việc phát triển của vùng đô thị hóa.
Trên cơ sở các quan điểm về lối sống đô thị nêu trên, tác giả của

luận văn cho rằng lối sống đô thị được hình thành và phát triển cùng với
quá trình hình thành và phát triển của đô thị. Nhìn từ góc độ văn hóa,
hiện tượng đô thị hóa và phát triển là sự chuyển đổi từ văn minh nông
nghiệp sang văn minh công nghiệp, từ lối sống nông thôn sang lối sống
thị dân. Hai cấu trúc văn hóa này khác biệt nhau do chúng dựa trên nền
tảng của hai loại hình kinh tế khác nhau. Kinh tế nông nghiệp và công
thương nghiệp, một nền kinh tế tự cung tự cấp và nền kinh tế thị trường.
Ở quốc gia nông nghiệp như Việt Nam thì đô thị là phần lùi dần của
nông thôn và phần tiến dần của phố thị. Sự phát triển mở rộng của đô thị
là phần thu hẹp của nông thôn. Vì thế có thể coi đô thị hóa là chuyển
từng phần nông thôn thành thành phố. Như thế phải chăng lối sống đô
thị chính là lối sống nông thôn được đô thị hóa? Có một thực tế là phần
lớn dân đô thị từ nông thôn mà ra, đô thị càng lớn dân tứ chiếng càng
nhiều thì lối sống đô thị càng mang nhiều nét của lối sống nông thôn.
Lối sống đô thị tại Việt Nam thực ra đa phần không đối lập với lối sống
nông thôn mà chỉ là sự thích nghi của lối sống truyền thống nông thôn
trong xã hội đô thị.


16

Lối sống ở đô thị bị tác động trực tiếp, mạnh mẽ bởi các họat
động kinh tế, còn văn hóa đóng vai trò điều tiết, định hướng lối sống ở
đô thị. Nghóa là lối sống đô thị được hình thành trên nền tảng các yếu tố
hình thành đô thị như quá trình đô thị hóa, quá trình chuyển dịch cơ cấu
kinh tế sang hướng phi nông nghiệp…. Nói một cách cụ thể hơn chính là
quá trình biến đổi văn hóa và ứng xử, nghóa là văn hóa và cách ứng xử
đô thị dần dần bao trùm lên, làm tan biến dần văn hóa và ứng xử truyền
thống nông thôn.
Trên cơ sở kinh tế phi nông nghiệp, nền kinh tế thị trường, tính

công nghiệp - hiện đại… tất cả hàng ngày tác động đến phong cách sống,
làm chuyển đổi các định hướng giá trị của người dân đô thị, hình thành
lối sống đô thị khác biệt với lối sống nông thôn. Với sự phát triển của đô
thị nhằm chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp,
tiểu thủ công nghiệp, thương nghiệp, dịch vụ, nên kinh tế hàng hoá phát
triển… Lối sống đô thị được hình thành và phát triển với những đặc trưng
nổi bật như:
- Quan hệ xã hội giữa cá nhân và cộng đồng được liên kết một
cách chặt chẽ hơn và rộng rãi hơn trong khoảng không gian rộng lớn hơn
các địa vực làng xã, mở rộng hơn ở trong nước và ra nước ngoài. Do đó
tạo tính thoáng mở, tiếp biến nhanh những tinh hoa văn hóa ngoại sinh.
- Do đặc điểm của nếp sống công nghiệp, nhịp độ cuộc sống
nhanh hơn, sôi động hơn, con người trở nên tích cực và năng động hơn.


17

- Môi trường cạnh tranh khắc nghiệt của đô thị bắt mỗi cá nhân
đều phải phấn đấu vươn lên. Do đó, vai trò cá nhân được đề cao.
- Để tồn tại và phát triển trong môi trường sống và làm việc tại đô
thị, con người phải duy trì một trật tự xã hội có qui củ, chặt chẽ, phải có
ý thức công dân, tính thượng tôn pháp luật.
- Do có cuộc sống vật chất cao nên nhu cầu về đời sống tinh thần,
nhu cầu hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ… của cư dân đô thị cũng phát triển
mạnh mẽ so với những khu vực khác. Trong khi đó nếp sống công
nghiệp với nhịp độ nhanh, sôi động… Do đó để đáp ứng được những nhu
cầu của đời sống tinh thần, cư dân đô thị phải sử dụng thích hợp, hiệu
qủa q thời gian nhàn rỗi của mình góp phần hoàn thiện thị hiếu thẩm
mỹ.
- Từ tính thoáng mở và điều kiện tiếp xúc với nhiều nền văn hóa

khác nhau trên thế giới, là nơi có trình độ dân trí cao… do đó xây dựng
môi trường văn minh đô thị là yếu tố quan trọng của lối sống đô thị.
Tuy nhiên, bên cạnh một số mặt nổi bật tích cực nêu trên, quá
trình hình thành và phát triển lối sống đô thị cũng nảy sinh nhiều mặt
tiêu cực như: Sự phát triển của nền kinh tế thị trường cũng tạo ra lối
sống thực dụng, tôn thờ đồng tiền là một trong những nguyên nhân phát
sinh tội phạm; lối sống hưởng thụ, sa đọa… làm nảy sinh tệ nạn xã hội;
sự phân hóa giàu nghèo ngày càng rõ rệt… Đấy cũng chính là vấn đề cần
hạn chế trong quá trình phát triển đô thị cũng như lối sống đô thị.


18

1.1.1. Đặc điểm hình hình lối sống đô thị thành
phố Hồ Chí Minh
Lối sống đô thị TPHCM được hình thành và phát triển cùng với
quá trình hình thành và phát triển đô thị TPHCM. Từ khi hình thành cho
đến nay, tuy mới hơn 300 năm, nhưng thành phố này đã trải qua nhiều
biến đổi bởi các sự kiện lịch sử, từ khi thực dân Pháp xâm lược biến nơi
đây thành một trong những cơ quan đầu não để chúng thực hiện công
cuộc khai thác thuộc địa rồi đến đế quốc Mỹ cùng chính quyền miền
Nam Việt Nam đã xây dựng nơi đây thành một thủ đô của chế độ miền
Nam Việt Nam. Sau ngày 30-4-1975, nơi đây chính thức được mang tên
Hồ Chí Minh và trở thành một trong những đô thị lớn của nước Cộng
hòa xã hội chủ nghóa Việt Nam. Chính những biến đổi trên đã tạo ra sự
đa dạng, phong phú trong lối sống của cư dân thành phố nhưng điều đó
cũng làm co lối sống nơi đây thiếu tính ổn định và chưa thật sự mang
đặc trưng của một đô thị đúng nghóa. Từ năm 1990 đến nay, thành phố
đã có những thay đổi, phát triển đáng kể trên nhiều phương diện từ kinh
tế, văn hóa, xã hội đến giao lưu quốc tế, du nhập nhiều luống văn hóa

khác nhau trên thế giới…. Chính điều này đã tạo ra một bước ngoặt trong
quá trình phát triển lối sống đô thị cho TPHCM. Có được bước ngoặt này
là bởi: Thứ nhất, từ năm 1990, tức là khi thành phố nói riêng và cả nước
nói chung thực sự mở cửa, hòa nhập với thế giới và bước vào nền kinh
tế thị trường. Mặc dù từ đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986), nước
ta đã chọn con đường mở cửa, hòa nhập, phát triển nền kinh tế nhiều
thành phần nhưng phải đến lúc đại hội VII (1990), chủ trương này mới


19

thực sự được triển khai; thứ hai, mặc dù thành phố đã có trên 300 năm
hình thành và phát triển, lối sống đô thị của thành phố như đã nói ở phần
trước, đã trải qua nhiều giai đoạn và hình thành nên nhiều lối sống khác
nhau tùy vào chủ trương của chính quyền hiện tại. Nhưng trải qua trên
10 năm sống trong thời kỳ bao cấp, về cơ bản đời sống văn hóa, tinh
thần của người dân nơi đây đã bị hòa trộn bởi nhiều kiểu sống, lối sống
khác nhau giữa nông thôn, thành thị… Đầu những năm 1990 thành phố
mới có điều kiện bứt ra được mớ hỗn độn trên để tạo ra một phong cách,
một lối sống mang nét đặc thù của một đô thị thật sự; thứ ba, cũng từ
thời gian này, khi bộ mặt thành phố có nhiều thanh đổi, cùng với chính
sách mở cửa, TPHCM là thành phố đi đầu của cả nước trong việc giao
thương với các nước tiên tiến cũng từ đó, việc giao lưu, tiếp biến với các
nền văn hóa khác cũng diễn ra mạnh mẽ trong đó có cả sự tiếp nhận
những lối sống mới từ bên ngòai; thứ tư, do nền kinh tế phát triển, đời
sống người dân được nâng lên cùng sự giao lưu tiếp biến với các nền
văn hóa khác… dẫn đến từ ý thức đến hành động của người dân cũng có
nhiều thay đổi cho phù hợp với cuộc sống hiện tại.
Sau khi đất nước mở cửa, nền kinh tế thị trường phát triển mạnh
đời sống nhân dân được nâng lên, bộ mặt thành phố đã thay đổi đáng kể.

Song song đó, cơ sở hạ tầng phát triển, đời sống văn hóa tinh thần cũng
đi lên từng ngày. Từ đây những cơ sở hình thành lối sống thành phố
ngày càng đậm nét. Bên cạnh chế độ công hữu tư liệu sản xuất, chế độ
tư hữu đã xuất hiện kéo theo đó xuất hiện nhiều thành phần kinh tế khác


20

hình thành một nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của nhà nước. Của
cải vật chất được sản xuất ra nhiều hơn, đời sống người dân từng bước đi
lên và như vậy lối sống người dân tất yếu phải thay đổi cho phù hợp với
tình hình mới. Sau thời gian đầu chập chững bước vào nền kinh tế thị
trường, đời sống người dân thành phố đã được nâng lên và bước đầu đã
có sự phân biệt giữa lối sống nông thôn và thành thị. Một bộ phận người
dân thành phố đã biết tự thay đổi lối sống của mình cho phù hợp với thời
đại mới. Nhưng theo qui luật “nước chảy về chỗ trũng”, trong khi người
dân thành phố chưa dứt ra được những thói quen của lối sống nông thôn
thì do nền kinh tế nơi đây phát triển mạnh, thu hút nhiều lao động, thế là
một bộ phận dân từ nông thôn lại đổ về tìm việc làm và lại một lần nữa
TPHCM phải gồng mình cam chịu cảnh nông thôn hóa thành thị, điều
này ít nhiều đã làm ảnh hưởng đến lối sống đô thị của TPHCM. Tuy
nhiên, sau hơn 10 năm đổi mới, đến thời điểm năm 2001, TPHCM đã trở
thành đô thị lớn nhất nước và lối sống nơi đây đã mang đầy đủ những
đặc trưng của lối sống đô thị.

1.1.2. Những vấn đề nổi cộm về lối sống đô thị
TPHCM hiện nay.
Nói đến lối sống đô thị trước tiên phải nói đến hệ thống các qui
chuẩn nhằm bảo đảm vận hành một cách tốt nhất đời sống đô thị. Nhưng
trong giới hạn của luận văn này, chúng tôi chỉ đi sâu tìm hiểu vai trò của

báo chí trong xây dựng một số vấn đề nổi cộm của lối sống đô thị
TPHCM hiện nay nhö:


21

a. Lập lại trật tự đô thị: Từ khi đất nước mở cửa, cùng với sự phát
triển của nền kinh tế thị trường, đời sống người dân được nâng lên, bộ
mặt đô thị thành phố cũng thay đổi từng ngày. Song song đó, lượng dân
nhập cư đổ về thành phố kiếm sống cũng gia tăng đáng kể cộng với trên
20 năm sống trong nền kinh tế bao cấp của người dân thành phố… Tất cả
đã hình thành nên một lối sống đa dạng, phong phú nhưng không đơn
thuần là lối sống của một đô thị. Chính vì vậy, khi thành phố ngày càng
phát triển, nhu cầu lập lại trật tư đô thị theo đúng nghóa của một đô thị
đã trở thành một nhu cầu tất yếu. Thành phố sẽ không thể phát triển hơn
nếu cư dân đô thị không nâng cao ý thức tuân thủ các qui định của cuộc
sống đô thị trên các lónh vực như trật tự giao thông; lấn chiếm lòng lề
đường; trật tự trong xây dựng…
b. Xây dựng môi trường văn minh đô thị: Mục tiêu hiện nay của
tất cả các đô thị trên thế giới là sự phát triển bền vững, đô thị hoá bền
vững và xa hơn là đô thị hóa nhân văn. Theo WB (World Bank – ngân
hàng thế giới) trong bốn tiêu chí để một thành phố phát triển bền vững

1

thì tiêu chí “Cư dân và cộng đồng có thể sống lành mạnh trong môi
trường tự nhiên xã hội và nhân văn” được xếp vị trí đầu tiên. Để tiến tới
một môi trường sống lành mạnh và nhân văn, trong tình hình tội phạm,
mại dâm, ma tuý đang ngày càng gia tăng trên toàn quốc nói chung và
TPHCM nói riêng, trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố khóa 7,

lãnh đạo thành phố Hồ Chí Minh đã đề ra chương trình mục tiêu ba giảm
Văn hóa truyền thống trong phát triển đô thị – TT nghiên cứu phát triển đô thị và cộng đồng- NXB ĐH
Quốc gia TPHCM -2004 – Tr 224.

1


22

(giảm tội phạm hình sự, mại dâm, ma tuý) và đưa chương trình này vào
một trong 12 chương trình trọng điểm của thành phố giai đoạn 20012005. Thực hiện tốt chương trình ba giảm là góp phần xây dựng môi
trường văn minh đô thị.
c. Hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ, xây dựng cách thức ứng xử hiệu
qủa với q thời gian nhàn rỗi: “Chính q thời gian rỗi và cách thức hoạt
động rỗi sẽ trở thành thước đo nhân cách sống và lối sống con người”,
Các Mác đã nói như vậy và thực sự thì một trong những tiêu chí để phân
biệt sự khác nhau giữa lối sống nông thôn và lối sống thành thị, chính là
khả năng, điều kiện và cơ hội để hưởng thụ một đời sống văn hóa tinh
thần phong phú, đang dạng ở trình độ cao…. Tuy nhiên, đô thị cũng chính
là nơi có nhiều khả năng tiếp xúc và bị ảnh hưởng bởi những mặt trái
của các nền văn hóa khác đã tạo ra những xu hướng giải trí thiếu lành
mạnh, sự lệch lạc trong thị hiếu thẩm mỹ của cư dân thành phố... Do đó,
hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ, cũng như góp phần hình thành cách thức
ứng xử với q thời gian rỗi cho cư dân thành phố đang là vấn đề bức
xúc cần được quan tâm giải quyết. Trong giới hạn của luận văn này,
người viết chỉ đề cập đến tác động của báo chí trên một số vấn đề như:
Cung cấp địa chỉ các hoạt động văn hóa tại thành phố, giới thiệu các
hoạt động văn hóa trên thế giới, những thành tựu, những sản phẩm văn
hóa giải trí…; phê phán một số xu hướng giải trí thiếu lành mạnh đang
nổi lên tại TPHCM; nêu những vấn đề cần đặt ra cho các cơ quan chức

năng, các cấp chính quyền nhằm góp phần hoàn thiện thị hiếu thẩm mỹ
cho cư dân TPHCM.


23

Theo giới hạn về thời gian từ năm 2001 đến giữa năm 2003. Do
đó đề tài sẽ đi sâu tìm hiểu những chủ trương, chính sách lớn, có tác
động sâu rộng và mang lại hiệu quả cao mà chính quyền thành phố Hồ
Chí Minh đã đưa ra trong khoảng thời gian này. Cụ thể, những vấn đề
mà đề tài khảo sát trên báo chí: Thứ nhất là chủ trương lập lại trật tự đô
thị thành phố được thể hiện qua việc chọn năm 2001 là năm trật tự đô
thị, năm 2002 là năm tiếp tục lập lại trật tự đô thị, năm 2003 là năm trật
tự kỷ cương, nếp sống văn minh đô thị; thứ hai, cũng từ đầu năm 2001,
thành phố đã tiến hành xây dựng các kế hoạch, biện pháp nhằm thực
hiện chương trình mục tiêu ba giảm , đây là 1 trong 12 chương trình
trọng điểm của thành phố giai đoạn 2001-2005 và chương trình này cũng
chính là một phần quan trọng trong xây dựng môi trường văn hóa, văn
minh cho đô thị; thứ ba, xây dựng cách thức ứng xử với q thời gian
nhàn rỗi bằng cách cung cấp thông tin về các hoạt động giải trí lành
mạnh trên địa bàn thành phố, lên án các xu hướng giải trí thiếu lành
mạnh, nêu những vấn đề cần đặt ra cho quá trình hoàn thiện thị hiếu
thẩm mỹ…

1.2. Chức năng - Nhiệm vụ của báo chí
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng đưa ra những yêu cầu đối với báo
chí đó là phải xác định được: Nhiệm vụ của mình là gì? mục đích, tôn
chỉ của tờ báo là gì? đối tượng tờ báo phục vụ là ai và cuối cùng là hình
thức trình bày của tờ báo. Trong thư gửi lớp học viết báo đầu tiên của
nước ta, Hồ Chí Minh viết “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền cổ