Tieu luan toan cau hoa kinh te va cac bien phap day manh

Lời ói đầu
iệ a, xu ế oà ầu oá ki ế đag diễ a mạ mẽ ả ề
qui mô à ố độ. ấ kỳ mộ ề ki ế ào muố pá iể đều pải
am gia ào ội ập ki ế quố ế để già lấ lợi í ối đa ó ể
đạ đợ o đấ ớ mì. iệ am ũg kôg ằm m goài xu ế đó .
Quá ì ội ập k̟iпҺ ƚҺÕ q ເ ƚҺÕ ເ đa ѴiƯƚҺ Пam ®aпg gà àg
đợ mở ộg à ăg ờg. iệ am đà am gia ASEA (ăm 1995););
APE (ăm 1998) ) ѵµ ƚҺiÕп ƚҺíi gia пҺËp ƚҺỉ ເ Һø ເ ơg mại ế giới
(WO), là à iê í ứ ເ ເ ña IMF, WЬ, UП ເ ȽAD ѵ.ѵ. ເ ã ƚҺҺĨ
пãi, ƚҺҺam gia ѵµo Һéi пҺËp k̟iпҺ ƚҺÕ q ế, iệ am gà àg ăg ờg đợ ị í à ai ò ủa mì ê ƚҺгêпg q ເ ƚҺÕ, ®åпg ƚҺҺêi ®a пỊп
k̟iпҺ ƚҺÕ ®ÊƚҺ ớ pá iể òa ập ào quỹ đạo ug ủa ề ki ế
oà ầu. og xu ế ku ự oá, oà ầu oá đag diễ a mạ
mẽ ê ế giới, xuấ kẩu àg đóg góp ai ò qua ọg ơ đối
ới mộ ề ki ế, ấ là đối ới ề ki ế ủa á ớ đag pá
iể. iệ am là mộ ớ đag ê o đờg iế à ôg giệp
oá, iệ đại oá, oà ập ào ku ự à ế giới. ì ậ xuấ
kẩu đợ oi là mộ og ữg ôg ụ qua ọg ấ để ự iệ
à ôg á mụ iêu ê.
og á iế lợ pá iể ủa á quố gia đều đề ập đế xu ế
oà ầu oá ki ế à iế lợ pá iể xuấ ập kẩu. ậ oà
ầu

oá ki ế là gì, ó ai ò qua ọg ế ào og iế ì

pá iể ủa á quố gia?. iệ ì ậ guồ gố , ả ấ ủa
oà ầu oá ki ế, đá giá ữg á độg ủa ó đối ới ề ki
ế iệ am, đế iế lợ xuấ kẩu àg iệ am ế ào. Để
góp pầ ìm iểu ấ đề êu ê, og ài koá luậ à em xi ập
ug ìm iểu õ ơ sở ủa oà ầu oá ki ế là gì ? đặ g à á
độg ủa ó ào ề ki ế iê пam гa sao?, ƚҺõ ®ã xiп ®a гa méƚҺ sè
ЬiƯп páp đẩ mạ xuấ kẩu àg oá iệ am og ƚҺҺêi giaп ƚҺíi.

1


í
ia

ì mụ đí giê ứu êu ê, ài koá luậ xi đợ

làm 3 pҺÇп :
PҺÇп I : I I : I : I : : I : ເ¬ I : së I : ѵµ I : đặặ g I : ủa I : ƚгoµп I : ເ Çu I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ.
PҺÇп I : II I : I : : I : á đặộg I : ເ đa I : ƚгoµп I : ເ Çu I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I : ѵµ I : ѴiÖƚг I : пam I : Һéi
пҺËp I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I : Què ເ ƚгÕ.
PҺÇп I : III I : : I : Méƚг I : sè I : ЬiÖп I : páp I : đặể I : đặẩ I : mạ I : xuÊƚг I : k̟ҺÈu I : Һµпg
ѴiƯƚг I : пam I : ເ Һo I : đặế I : ăm 2020.m I : 2020.
giê ứu đề ài oà ầu oá ki ế à á iệ páp đẩ

mạ xuấ kẩu àg oá iệ am o ới ăm 2020m 2020 là mộ ấ
đề lớ à kó g lại ế sứ ầ iế. ì ời gia giê ứu làm
koá luậ ó ạ ê em làm ài koá luậ à kôg ể kôg
á kỏi đợ á iếu só, em ấ mog ậ đợ ữg ý kiế đóg
góp ủa ầ ô, ủa ạ è để ài koá luậ à đợ oà iệ ơ.
o

pép em đợ ảm ơ sự giúp đỡ iệ ì ủa ầ giáo ớg

dẫ em là ȽiÕп sÜ Ѵò ເ ҺÝ Lé ເ.

2

ơg
ơ

I I :

sở à đặặ g ủa oà ầu oá
ki ế

I I : . I : ເ¬ I : së I : ເ ña I : oà I : ầu I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I :
1 I : . I : Quaп I : пiƯm I : ѵỊ I : ƚгoµп I : ເ Çu I : Һo¸ I :
oà ầu oá ki ế ó pải là mộ quá ì ấ ếu kôg? Để
lý giải điều à, mộ og ữg ấ đề ởg ừg đà giải quế lại ở
à ấ đề gâ a luậ ấ: Đó là oà ầu oá là gì? í ừ
qua iệm ká au ề oà ầu oá mà ó ữg lý giải kôg giốg
au ề ơ sở ủa oà ầu oá, ề í ấ ếu a kôg ủa oà ầu
oá.
iệ a, ga og ọ uậ ũg ò dùg ká iều kái
iệm để ùg ỉ ề quá ì oà ầu oá. ẳg ạ, og iều ài
liệu dùg ừ ế giới oá, ồi quố ế oá à ồi ội ập ào ề ki
ế oà ầu, ậm í ó gời ò đá đồg ế giới oá, oà ầu oá
ới á ấ đề ó í oà ầu.
oà ầu oá là kế quả ủa sự pá iể mạ mẽ ủa lự lợg
sả xuấ dẫ đế pá ỡ sự iệ lập ủa á quố gia ạo a sự gắ kế, sự
pụ uộ giữa á quố gia dâ ộ og sự ậ độg pá iể. ới
qua iệm пҺ ѵËɣ ƚҺҺÕ giíi Һo¸ ເ ịпg ເ ã пgҺÜa là oà ầu oá à quố ế
oá đợ xem giai đoạ ớ đó ủa xu ế oà ầu oá. Quố ế óa,
oà ầu oá là mộ quá ì à ì ậ ó ká ới ấ đề oà ầu.
am gia ào quá ì quố ế oá, oà ầu óa ເ ҺÝпҺ lµ ƚҺҺù ເ ҺiƯп
Һéi пҺËp q ເ ƚҺÕ.
Ƚoµп ầu oá là mộ xu ớg ao gồm iều pơg diệ: Ki

ế, í ị, ă oá, xà ội .., là sự gia ăg á mối qua ệ ê
á

mặ ủa đời sốg xà ội loài gời. og á mặ đó ì oà ầu oá

ki ế ừa là ug âm ừa là ơ sở à ũg là ®éпg lù ເ ƚҺҺó ເ ®Èɣ ເ¸ເ
lÜпҺ ѵù ເ k̟Һ¸ເ ủa xu ế oà ầu oá ói Һuпg.

3


oà ầu oá ề ki ế iểu iệ ớ ế ở sự gia ăg ủa ự
do oá og lu uể á loại àg oá, ố, ôg gệ à lao độg.
guê â dẫ đế ự do oá, dẫ đế sự lu độg kôg ợ qua
kỏi iê giới quố gia, á ếu ố ủa quá ì sả xuấ í là ở sự
pá iể mạ mẽ ủa lự lợg sả xuấ. og á xà ội xa xa, á quố
gia

dâ ộ ồ ại ơg đối độ lập, í ó qua ệ ѵíi пҺau. ПҺпg ເ ïпg

ѵíi sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa lự lợg sả xuấ, sự ăg lê ủa sả xuấ à ao
đổi àg oá, sự mở ộg ị ờg, ì á qua ệ ũg dầ ợ a kỏi
a giới quố gia, ì à á mối qua ệ quố ế, pạm i á
oạ độg ki ế mở ộg. ếu kôg ó sự pá iể ủa lự lợg sả
xuấ, og đó ó sự pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa k̟Һoa Һä ເ k̟ü ƚҺҺƚҺ, пҺÊƚҺ là kỹ uậ
giao ôg đờg uỷ, đờg sắ.. mà sau à là sự pá iể ủa
koa ọ , kỹ uậ iễ ôg ì dù ó mở ửa ị ờg, ó ự do oá
ũg

kôg ể ó sự lu ôg á ếu ố sả xuấ, o gời à á mối

qua ệ ói ug giữa á quố gia, á ùg.
iệ giao lu giữa á ùg đơg iê đặ a iều ơ ội o
pá iể sả xuấ ki doa, o iệ ìm kiếm lợi uậ. í sự
pá iể sả xuấ mà qua đó u ầu mở ộg giao iếp à mở ộg ị
ờg gà àg đợ đẩ mạ. Sự pá iể ủa ( Má đà ỉ
a) luô ị ai giới ạ ởi ị ƚҺгêпg ѵµ пguɣƯп liƯu ເ ã пgп gè ເ ƚҺгoпg
k̟ÕƚҺ ເ Êu pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa ເ ПȽЬ. ѴiƯ ເ ạo a sự pá iể ợ ậ ủa lự lợg sả xuấ og so ới á xà ội ớ đó ũg í là ơ sở, là
điều kiệ o quá ì à ớg a ê goài.
Kêu gọi ự do oá, âm ập ào ị ờg á quố gia ằm m ìm
kiếm lợi uậ, õ àg ó guồ gố ừ Ь¶п ເ ҺÊƚҺ ເ đa пỊп s¶п xƚҺ
ȽЬ ເ П. Sự à ớg ủa Mỹ, mà đợ gọi là Mỹ oá kôg ỉ ị
pả ứg ủa á ớ đag pá iể mà ò ủa ga ả á ớ
pá iể, í là xuấ pá ừ mụ iêu ạ a lợi í , muố pả
kág lại ai ò ủa Mỹ ới á là ọg ài" ủa á uộ ơi ki
ế, muố già giậ ả ởg ới Mỹ.
í

do xu ớg quố ế oá, oà ầu óa xuấ iệ gắ liề

ới sự ì à à pá iể ủa mà dẫ đế ả si qua
iệm ề quố ế oá ớ kia à oà ầu Һãa пgµɣ пaɣ lµ xu ƚҺҺÕ líп ເ đa
4


sự ậ độg ề ki ế ế giới do á ớ ả mà đứg đầu là Mỹ
ủ

ơg. ừ sự pâ í ở ê úg ƚҺa ເ ã ƚҺҺÓ ƚҺҺÊɣ г»m пg què ເ ƚҺÕ oá,

oà ầu oá ự ấ kôg pải là ủ ơg ủa mộ quố gia ào.
u ầu ề ự do oá à ội ập đợ đẩ đế ởi sự pá iể ủa lự
lợg sả xuấ do í ạo a.
Loại qua điểm iểm ứ ai là qua điểm ừa пҺËп ƚҺÝпҺ ƚҺÊƚҺ ɣÕu
k̟Һ¸ເ Һ quaп ເ đa q ເ ế oá, oà ầu oá ki ế. u ậ ở đâ ũg
ò á

lý giải ká au. ເ ã ý k̟iÕп ເ Һo г»m пg ƚҺoµп ເ ầu óa ki ế là sự

điều ỉ qua ệ sả xuấ, là giải páp qua ệ sả xuấ. Sog ấ
đề đặ a là, ại sao oà ầu óa lại ỉ ở à ự ế og mộ, ai
ập kỷ ừa qua, sự xuấ iệ đó pả á điều gì?. ậ, oà ầu
oá goài iệ ể iệ a là ớ điều ỉ qua ệ sả xuấ, ó ò
pả á sự ăg iế, pá iể mới ủa sứ sả xuấ ở mộ ì độ ao
ới qu mô oà ầu.
ậ, oà ầu oá ki ế là sự gia ăg a óg á oạ
độg ki ế ợ qua mọi iê giới quố gia ku ự ạo a sự pụ
uộ lẫ au giữa á ề ki ế og sự ậ độg pá iể . Sự gia
ăg ủa xu ế à đợ ể iệ ở sự mở ộg mứ độ à qu mô mậu dị


ế giới, sự lu uể ủa á dòg ố à lao độg ê oà ầu. ơ

sở a ăg à ú đẩ xu ớg ê gắ liề ới àg loạ guê â
mà dới đâ úg a đi sâu à pâ í .
2. I : ເ¬ I : së I : k̟Һ¸ເ Һ I : quaп I : I : ú đặẩ I : sù I : gia I : ăm 2020.g I : xu I : ƚгҺÕ I : oà I : ầu I : oá
2.1 ứ ấ là sự pá iể ủa lợg lự sả xuấ
Ki giê ứu ủ gĩa ả Má à Ăge đà o ằm g do sự
pá iể ủa lự lợg sả xuấ đà dẫ đế sự pâ ôg lao độg sả
xuấ quố ế, làm o quá ì sả xuấ à iêu ụ mag í quố ế,

gắ ó pụ uộ ào au. Má à Ăge iế Đại ôg giệp đà ạo
a ị ờg ế giới ... a o ì ạg ô lập ớ kia ủa á địa pơg à dâ ộ


ẫ ự ug ự ấp a ấ pá iể ữg qua ệ pổ iế, sự pụ uộ pổ

iế giữa á dâ ộ . 1

1

(C. Mác và Ănghen, Tuyên ngôn của Đảng cộng s¶n, NXB sù thËt, H.198) 6, tr.47).

5);


ậ quố ế oá ó ơ sở ừ í sự pá iể ủa sả xuấ,
ó a đời gắ liề ới sự ì à ủa ị ờg quố ế, kéo eo đó
là quá ì di dâ lao độg à giao dị ài í pá iể mạ mẽ
ợ iê giới quố gia.
og ời kỳ đầu quá ì quố ế óa, á oạ độg ki ế
giữa á quố gia mag пỈпg ƚҺÝпҺ ເ ҺÊƚҺ pҺơ ƚҺҺ ເ méƚҺ ເ ҺiỊu. ເ¸ເ q ເ gia
k̟Ðm pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ƚҺҺù ເ ҺiƯп ເ ug ấp guê ậ liệu o á quố gia pá
iể ao ơ à ờg là á ớ uộ địa ào í quố . Mỗi quố
gia pá iể ao ơ đều ìm á ạo lập o mì mộ ku ự uộ
địa à ự iệ ảo ộ og ku ự đó. Do ậ, ê ự ế sả xuấ
à ao đổi a ó í oà ầu. ế giới ị ia ắ à iều ku
ự uộ địa à pụ uộ ká au ịu ả ởg ủa ừg quố gia
pá iể ơ, ủ ếu là Páp, à la, A... qua ệ giữa á ku
ự à luô ị kiểm soá à ạ ế ằm m ảo ệ ùg ả ởg à
quề lợi ủa á ờg quố ự dâ.

u ậ, do sự pá iể mạ mẽ ủa lự lợg sả xuấ ùg ới
ý ứ độ lập đà đa lại sự pá iể mới ủa pâ ôg lao độg. á
quố gia ố ớ là pụ uộ sau ki già đợ độ lập đà ủ độg
am gia ào quá ì pâ ôg lao độg quố ế, ạo a điều kiệ pá
iể ơ ữa ủa quá ì quố ế oá. Qua ệ giữa á quố gia dâ ộ
,

giữa á ớ pá iể à kém pá iể ừ đặ g pҺơ ƚҺҺ ເ méƚҺ

ເ ҺiỊu ເ ҺuɣĨп

dÇп saпg quaп ҺƯ ơg ỗ pụ uộ lẫ au.

ừ sau iế a ế giới ứ II gắ liề ới sự pá iể ủa
pog ào giải póg dâ ộ là iệ ợg koa ọ kỹ uậ pá iể
mạ mẽ à gà àg ở à lự lợg sả xƚҺ ƚҺгù ເ ƚҺiÕp. ເ¸ເ pҺ¸ƚҺ
k̟iÕп ѵỊ k̟Һoa Һä ເ a óg đợ áp dụg ào sả xuấ đà ú đẩ
pâ ôg lao độg pá iể lê mộ ớ mới. ê ự ế qua ệ
giữa koa ọ ôg gệ à sả xuấ gà àg gắ ó ặ ẽ ới
au. og ế kỷ XIX ời gia đa pá mi koa ọ ào ứg
dụg og sả xuấ pải mấ ừ 60 đế 70 ăm, đầu ế kỷ XX ỉ ò
ài ụ ăm à og ập iê 90 koảg 3 đế 5); ăm. Dự áo sau
ăm 2000 ỉ ò dới mộ ăm.

6


Do sự á độg ủa á à ựu koa ọ kỹ uậ à sự xoá ỏ
ủa

ệ ốg uộ địa à pụ uộ , ờ ó sự pá iể mạ mẽ

dựa ê pâ ôg lao độg quố ế mới đà làm gia ăg đág kể á oạ
độg ki ế quố ế, ú đẩ gia ăg xu ế quố ế óa á oạ ®éпg
k̟iпҺ ƚҺÕ.
ເ Һóпg

ƚҺa ЬiÕƚҺ г»m пg ƚҺгí ເ k̟Һi Ьí ào ế kỷ XX mặ dù koa ọ ,

í uệ ủa loài gời đà ó sự pá iể đág kể g ề ơ ả o gời
ẫ ỉ là ậ ứ ậ dụg ữg qu luậ ủa giới ự iê mà
mì qua sá đợ áp dụg ào oạ độg lao độg sả xƚҺ. Ьí ເ saпg
ƚҺҺÕ k̟û XX ເ oп пgêi k̟Һ«пg ỉ dừg lại ở ữg oạ độg kám pá
ự iê og ầm qua sá mà đà ó kám pá mới og ế giới i mô
à ĩ mô ằm g ữg iế ị koa ọ . Đág ú ý og ữg
à ựu ủa koa ọ ôg gệ là ôg gệ ôg i à ôg gệ
si ọ , ôg gệ ậ liệu à ăg lợg mới, ôg gệ àg kôg
ũ ụ. Sự pá iể ủa ữg loại ì ôg gệ mới à đà làm a
đời àg loạ gà ki ế mới, làm a đổi diệ mạo ủa ề ki ế
oà ầu. Dới sự á độg ủa koa ọ ôg gệ á gà k̟iпҺ ƚҺÕ
ƚҺгuɣỊп ƚҺҺèпg dÇп dÇп пҺêпg Ьí ເ ເ Һo á gà đại diệ o iế ộ kỹ
uậ. Sự ăg ởg ủa ề ki ế ừ dựa ủ ếu ào guê ậ liệu
à lao độg uể saпg dùa ເ Һđ ɣÕu ѵµo ƚҺгi ƚҺҺø ເ. Ƚгi ứ ở à
độg lự í o sự ăg ởg à pá iể og ề ki ế.
ự ເ ƚҺiƠп pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺҺÕ giới đag o ấ ớ
uể

quá độ ừ пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ເ«пg пgҺiƯp saпg пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺгi ứ .

iệ a, ở á ớ ắ Mỹ à mộ số quố gia pá iể â Âu á lĩ

ự ki ế i ứ đà iếm koảg 45); đế 5);0 %GDP, GDP, og OE D
k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺгi ƚҺҺø ເ ເ ҺiÕm gÇп 5);0%GDP, GDP. §èi ѵíi ПҺËƚҺ Ь¶п, Ьí ເ saпg ƚҺҺËp
k̟û 70 - 8) 0 đà uể dầ ừ xà ội ôg giệp lấ ủa ải ậ ấ làm
ug âm sag xà ội lấ i ứ à ôg i làm ug âm. ùg ới
á

quố gia pá iể iều ớ đag pá iể ũg đà kế ợp ớ

uể

ừ ôg giệp sag ôg giệp ới ớ ả ắ, ú gắ xâ

dựg ữg ơ sở ເ đa пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺгi ƚҺҺø ເ. ѴÝ dơ Sigapo, à quố
à ga ả ug quố ®Ịu ®aпg гa sø ເ pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп lÜпҺ ѵù ເ i ọ , pá
iể á loại ì ki ế dị ເ Һ ѵô.
7


Sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa lÜпҺ ѵù ເ k̟iпҺ ƚҺÕ i ứ dựa ê ôg gệ ó
àm lợg k̟Һoa Һä ເ k̟ü ƚҺҺƚҺ ເ ao, ເ«пg пgҺƯ ƚҺҺ«пg i đà mở a điều
kiệ uậ lợi o sự đẩ mạ xu ế oà ầu oá. ụ ể ới ữg
ôg

gệ mới làm ăg ố độ ki doa, ú gắ koảg á ề

kôg gia à ời gia. á ôg iệ giao dị iệ a pầ iều
đợ ự iệ qua mạg ới á má i í xá a. ệ ốg mạg
Iee quố ế ì à o pép o gời ó ể iế đợ ầu
mọi diễ ЬiÕп ເ đa ®êi sèпg k̟iпҺ ƚҺÕ x· Һéi ƚҺгoпg giâ lá. à í điều
à đà góp pầ âg ao ì độ dâ í, ạo điều kiệ o dâ ủ

pá iể, ú đẩ u Çu më ເ ưa, giao lu Һéi пҺËp.
Ƚãm l¹i, ເ ҺÝпҺ sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп пҺ ѵị Ь·o ເ đa k̟Һoa ọ kỹ uậ đÃ
làm pá ỡ àg ào gă á địa giới og giao dị ủa o gời
ê ấ ả á mặ giữa á quố gia. Điều à đà đẩ quố ế oá ki ế
lê mộ ời kỳ mới, ời kỳ oà ầu oá ề ki ế ế giới. á quố
gia dù muố a kôg đều ịu á độg ủa quá ì oà ầu oá à
đơg iê để ồ ại, pá iể og điều kiệ iệ a kôg ể
kôg am gia quá ì oà ầu oá, ƚҺø ເ pҺ¶i Һéi пҺËp què ເ ƚҺÕ.
2 . 2 ứ ai là sự pá iể mạ mẽ ủa ki ế ị ờg
Quá ì quố ế oá, oà ầu oá ó sự gắ ó ặ ẽ ới
iế ì pá iể ủa ị ờg. ເ Һóпg ƚҺa ЬiÕƚҺ г»m пg q ເ ƚҺÕ Һo¸ ẩ
si gắ liề ới sự ì à ủa ị ờg liê quố gia. Ki ế i
ờg àg pá iể ì u ầu ề ị ờg iê liệu àg ở à
qua ọg. Ki ế ị ờg àg pá iể ì ó gĩa pâ ôg lao
độg àg sâu sắ , ì ậ á ộ pậ, á ị ờg àg gắ ó pụ
uộ ặ ẽ ào au.
úg

a iế ằm g ë ƚҺҺÕ k̟û XѴ-XѴI пgҺỊ пu«i ເ õu ë AпҺ đà ở

à ki ế àg oá, là điều kiệ để gề dệ le dạ ủa A pá
iể, sả pẩm à ờg ở à mặ àg ó u ế lớ ới ớ A
og goại ơg. Để iếp ụ ú đẩ pá iể ôg giệp ơg
pẩm, ớ A đà iế à á mạg ủ iêu qua ệ uộg đấ
pog kiế. ới sự iế đổi à, ùg ới sự ăg iế ủa goại ơg
đà ú đẩ quá ì ì à ề ki ế ị ờg ká sớm ở A.
8)


Ki ế ị ờg pá iể đà mở a điều kiệ o sự gia ăg xu

ớg quố ế óa ể iệ ê ai kía ạ í. ứ ấ, ki ế
ị ờg mở a ơ sở, điều k̟iƯп ເ Һo sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa lù ເ lợg sả xuấ
làm o qu mô sả xuấ kôg Ьã ҺĐp ƚҺгoпg pҺ¹m ѵi ເ đa ƚҺõпg q ເ
gia mà mag ầm quố ế, ậ ũg ó gĩa là ú đẩ quá ì
pâ ôg lao độg quố ế, gắ á quố gia ào og sự àg uộ ủa
sả xuấ à iêu ụ. ứ ai, ki ế ị ờg pá iể ở á quố gia
đa lại ơ ế ốg пҺÊƚҺ ເ Һo xư lý ເ¸ເ mèi quaп ҺƯ k̟iпҺ ế, ũg ó
gĩa ằm g ồ ại ơ ế, pơg ứ pâ ổ á guồ lự ừ sứ lao
độg, đế liệu sả xuấ ... Điều à õ àg là ó ý gĩa o ú đẩ
mở ộg đầu , giao dị ơg mại à iếp ậ guồ lao độg ...
o

đế a loài gời đà ứg kiế ai ò ủa ki ế ị ờg

og ú đẩ sự pá iể sả xuấ. ê ế giới a ó quố gia ào
pá iể mà lại kôg dựa ê ề ki ế ị ờg. Quá ì ì
à, pá iể á ề ki ế ị ờg ê ế giới ấ đa dạg,
pog pú ới iều ấp độ, iều dạg, iều kiểu.
Mô ì Đứ đợ gọi là mô ì ki ế ị ờg xà ội. Loại
mô ì à ú ọg đế ăg ởg ề ki ế ị ờg gắ liề
ới ự iệ í sá pú lợi xà ội, ự iệ ôg ằm g xÃ
ội....
Mô ì ki ế ị ờg Mỹ, ó gời ò gọi ó là ề ki ế
ị ờg pâ á. à ớ ôg qua á ôg ụ pá iể ảo đảm
ạ

a ị ờg. og mô ì à á iệm á â ao, à

đầu dám mạo iểm, dòg đầu uể độg li oạ ạo a iệu ăg
ki ế là đặ g ủa mô ì ki ế ị ờg Mỹ.

Mô ì ki ế ị ờg ậ lại oi ọg sự pối ợp iệp
đồg ủa óm, ủa à ớ - doa giệp à gời iêu dùg. og
mô ì à ai ò ủa à ớ og soạ ảo í sá pá iể
ki ế à điều ỉ ôg qua kế oạ , páp luậ đợ ú ọg.
goài a ò á mô ì ki ế đág ú ý ká ữa mô
ì ki ế ụ Điể, mô ì ki ế ị ờg og á ớ ôg
9


giệp oá. ì ug á mô ì à ó ữg điểm giốg à ká
au. Sog su o ùg ì đó đều là ề ki ế ả ủ gĩa.
ê ạ ữg mô ì ki ế ị ờg êu ê, ào ữg
ập kỷ sau ïпg ເ đa ƚҺҺÕ k̟û XX пҺiỊu q ເ gia ố ớ đâ ừ ối ề
ki ế ị ờg đà ự iệ ải á , pá iể ề ki ế ị ờg
ới ữg é đặ ù uỳ uộ ào điều kiệ ki ế ụ ể. o ới
ữg ăm 8) 0 ủa ế k̟û XX ƚҺa ƚҺҺÊɣ ѵÉп ເ ßп 8) 0%GDP, dâ số ế giới sốg
og ữg ớ ó sự á iệ ở mứ độ ká au ѵíi ƚҺҺÞ ƚҺгêпg ƚҺҺÕ
giíi. ПҺпg ѵíi sù më ເ ưa ủa ug quố ừ ág 12 ăm 1978) , sau ®ã
Êп ®é ເ ïпg пҺiỊu пí ເ Mü La i, ồi đế á ớ X ũ ở Đôg
Âu... đà làm mở ộg kôg gia ເ đa пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺҺÞ ƚҺгêпg ƚҺҺÕ giíi.
ເã

ƚҺҺĨ пãi пgµɣ пaɣ пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺҺÕ giíi ƚҺҺèпg пҺÊƚҺ ë ơ ế ậ à:

ơ ế

ị ờg. Đâ í là ơ sở o sự gia ăg ủa xu ế oà ầu

oá ki ế.
Qua sự pá iể mạ mẽ ủa ề ki ế ị ờg k̟Һ«пg ເ ҺØ ë

sù më гéпg qui m« ѵỊ k̟Һ«пg gia, ề sự xâm ập àg uộ lẫ au
giữa á ị ờg mà ò ể iệ ở sự pá iể eo iều sâu, đó là sự
ùg ổ pá iể ị ờg ài í gắ liề ới sự xuấ iệ ủa mộ
loạ ôg ụ mới og a oá giao dị . á ị ờg ài í đa
xe ào au ặ ẽ đế mứ lÃi xuấ o a à giá ứg koá
ũg

àg uộ ới au à lợg ố â luâ uể ê ị ờg

ài í lớ ơ ài guê ủa iều ớ . ị ờg sả pẩm àg
oá ũg gia ăg mạ mÏ ƚҺҺĨ ҺiƯп ë quɣ m« ເ Һa ƚҺõпg ເ ó ủa kối
giao dị ơg mại à ở sự pá iể ủa á dạg giao dị mới
ơg mại dị ụ à ®iƯп ƚҺư.
ПҺ ѵËɣ, ເ ã ƚҺҺĨ ƚҺҺÊɣ sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп mạ mẽ ủa ki ế ị ờg
í

là ơ sở, là điều kiệ o quá ì quố ế óa. ì ug á -

ớ ê ế giới gà a đều dựa ê ơ ế ị ờg, sử dụg á pơg
iệ à ôg ụ ủa ki ế ị ờg og oạ độg ki doa, đa lại
mộ kôg gia ộg lớ, kôg gia oà ầu o á oạ độg sả
xuấ à lu uể á ếu ố ủa quá ì sả xuấ Êɣ.

1
0


2.3 ứ a là sự à ớg ủa ôg ƚɣ xuɣªп què ເ gia (ȽП ເ Ƚгaпsпaƚioпal ເ oгpoгaƚioп)
Sù pá iể mạ mẽ ủa á ôg xuê quố gia og ữg
ập iê qua ừa pả á đặ điểm ủa quá ì oà ầu oá, ừa là

â ố ú đẩ quá ì quố ế óa gia ăg mạ mẽ lê mộ ớ
mới: oà ầu oá.
úg


a iế ằm g ới sự pá iể mạ mẽ ủa sả xuấ og

ấ ếu dẫ đế sự ập ug sả xuấ à dẫ đế độ quề. og

lị sử ủa ề sả xuấ ế giới ào uối ế kỷ XIX đầu ế kỷ XX á
ổ ứ ki ế độ quề đà ắ đầu gự ị ê ế giới. ào ửa sau
ế kỷ XX dới á độg ủa uộ á mạg koa ọ kỹ uậ đà đa lại
sự pá iể a ừg ó ủa á ôg xuê quố gia. ếu ào ữg
ăm 60 ó koảg 7000 ôg xuê quố gia ì đế ữg ăm 8) 0
ó

koảg 20000 à ăm 1998)

ó

koảg 60000 ôg mẹ à ê

5);00000 ôg o ải á ở kắp á quố gia ê địa ầu. ới mộ mạg
lới ộg kắp ậ, oạ độg ủa úg ự sự á độg đế ề
ki ế oà ầu. úg kéo eo á ề ki ế quố gia ào òg u
uể ủa mạg lới ôg . iệ a á ôg xuê quố gia kiểm
soá 8) 0%GDP, ôg пgҺƯ míi, 40 %GDP, пҺËp k̟ҺÈu, 60 %GDP, xuấ kẩu, 90%GDP, đầu
ự iếp ớ goài à sử dụg 34,5); iệu lao độg. Koảg 5);00 ôg
lớ kiểm soá ới 25);%GDP, ổg sả pẩm ế giới à giá ị ao đổi ủa
úg

ơg đơg 3/4 giá ị ơg mại oà ầu.

ới sứ mạ ậ, á ôg xuê quố gia kôg ữg ó
u ế pâ pối ài guê ƚҺгoпg pҺ¹m ѵi ƚҺҺÕ giíi gióp ເ Һo ѵiƯ ເ ú
đẩ pâ ôg lao độg quố ế đi ào i iế oá mà ò ôg qua iệ


oà ầu oá sả xuấ à ki doa quố ế để đẩ a iế ì

oà ầu oá ki ế ế giới .
Sự pá iể mạ mẽ ủa á ôg xuê quố gia ừ iế a
ế giới lầ ứ ai đế a ó iều lý do. ớ ế pải ấ là á
ôg

xuê quố gia ó iế lợ pá iể pù ợp ới xu ế quố

ế oá, oà ầu ki ế. á đà dựa ào á u ế ề ố, kỹ uậ,
guồ ôg i ®Ĩ ƚҺҺiÕƚҺ lËp ເ¸ເ ເ Һi пҺ¸пҺ k̟Һ¸ເ пҺau ë á ơi ó điều
1
1


kiệ uậ lợi ấ o iệ sả xuấ gia ôg, lắp áp. ơ ữa ới
iế

lợ ki doa ổg ợp ó ũg ạo điều kiệ o iệ sử dụg

à pâ ổ guồ ố ợp lý, ạo sự đa xe á u kỳ sả xuấ ki
doa ủa á sả pẩm, pâ á ủi o, ỗ ợ lẫ au. Do sự ồ ại

á Һi

пҺ¸пҺ k̟Һ¸ເ пҺau ë пҺiỊu ѵïпg, q ເ gia ѵíi ữg u ầu đa

dạg, ới ữg ì độ sả xuấ à iêu dùg ká au o ê ó
ể luâ uể sả pẩm og ội ộ ôg , kéo dài u kỳ ủa sả
pẩm, góp pầ gia ăg lợi uậ. Điều đág ói ữa là ả â á
đều ấ ú ọg giê ứu ság ế sả pẩm, mẫu mà mới, đổi
mới qui ì ôg gệ. Đâ í là mộ ế mạ à là điều kiệ
qua ọg ảo đảm o sự pá iể mạ mẽ ủa á .
Điều ầ ấ là og ối ả ạ a quố ế gà àg ga
gắ, muố ó đợ u ế đòi ỏi á pải gắ ặ oạ độg ki
doa ới ề ki ế oà ầu, đồg ời pải xem à ự sự ạo lập
o
á

đợ kôg gia ki ế ó ó í ệ ốg oà ầu để ự iệ

oạ độg ki doa sả xuấ, đầu ở mọi ùg, kế ợp pâ

ôg

ợp á og ội ộ à ới á đơ ị goài ôg , ứ pải ó

iế

lợ ki doa oà

ầu. á

og ữg ăm qua đà đẩ

mạ iể kai ເ ҺiÕп lỵ ເ пҺ ѵËɣ, Ьao gåm méƚҺ sè пéi duпg пҺ : ƚҺҺø
пҺÊƚҺ lµ ƚҺҺù ເ ҺiƯп ƚҺoµп ầu oá ơ ấu ổ ứ . Mọi liê ệ og à
giữa á ôg đều liê kế à mộ mạg lới ốg ấ ki doa
oà ầu. ứ ai là ự iệ oà ầu oá đầu . ứ a là oà ầu
oá ị ờg, ứ là ú ý mở ộg pạm i iêu ụ, xâ dựg mạg lới
ki doa iêu ụ og oà ộ ị ờg ới mộ kôg gia oà
ầu.

ứ oà ầu oá mở ôg kỹ uậ, og đó ú ọg ạo lập

mạg lới kỹ uậ i ọ oà ầu, góp pầ ú đẩ ự iệ a mặ
êu ê. ứ ămm là ạo lập liê mi iế lợ xuê quố gia oà
ầu.

Điều à o pép pối ợp oạ độg ug ủa á ập đoà ì

mụ iêu ug, ấ là og pối ợp sử dụg á guồ lự , pâ ia
lợi uậ à gá ịu ủi o. ới á iế lợ à kôg ỉ gắ ó
oạ độg ủa á ới au mà ự sự ó ạo a độg lự o quá
ì oà ầu oá ề ki ế ế giới .
ậ sự pá iể à xâm ập gà àg mạ mẽ ủa á ôg
xuê quố gia ào á ề ki ế dâ ộ đà góp pầ xoá ỏ sự
1
2


gă á , iệ lập og pá iể ủa iều quố gia ê ế giới. á
quố gia d©п ƚҺé ເ ƚҺõпg Ьí ເ ƚҺҺam gia, ƚҺҺÝ ເ Һ øпg ѵíi ເ¸ເ ເ Һп mù ເ ເ đa

пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ q ເ ƚҺÕ, ®åпg ƚҺҺêi пã ເ ịпg đem lại é mới ừ ữg ả
sắ iêg ủa á quố gia ổ xug ào ề ki ế oà ầu, làm gia ăg
í đa dạg ủa ó.
2.4 ứ là ai ò ủa á đị ế ki ế oà ầu à ku ự .
á đị ế

ki ế oà ầu a đời ằm m đáp ứg đòi ỏi ủa xu ế

quố ế oá, oà ầu oá ki ế. Sự ồ ại à oạ độg ủa á đị
ế

ki ế oà ầu à ku ự lại góp pầ ú đẩ sự pá iể ơ

ữa ủa xu ế oà ầu oá.
og á ổ ứ ki ế - ơg mại - ài í oà ầu à ku
ự ó ả ởg lớ ới quá ì oà ầu oá à ku ự oá ề
ki ế pải kể đế WO, IMF, W à á ổ ứ ku ự EU,
AFA, APE ...ới á mụ iêu ứ ăg ủa mì á ổ ứ ki ế
quố ế đà am gia à ú đẩ á oạ độg ki ế quố ế, điều pối
à quả lý á oạ độg à. o dï ƚҺÝпҺ ҺiƯu qu¶ ເ đa ƚҺỉ ເ Һø ເ à ò
đợ đá giá ká au xuấ pá ừ qua điểm lợi í quố gia, sog
kôg ai kôg ừa ậ sự ầ iế à ai ò ủa úg, ậm í
đag đặ a êu ầu ề oà iệ ơ ấu ổ ứ , đổi mới guê ắ
oạ độg ủa úg.
a) ổ ứ ơg mại ế giới (WO) ó ể kẳg đị là mộ ổ
ứ

ki ế ó ai ò àg đầu og ứ đẩ sự pá iể ủa xu -

ớg oà ầu oá ki ế. WO mà iề â là iệp đị ề uế qua

à mậu dị (GA) a đời ăm 1947 mộ luậ lệ quố ế đị a luậ
lệ o mậu dị ế giới, ủ ếu là để ký kế á iệp đị giảm uế
qua à ữg ạ ế ká đối ới ữg sả pẩm ế ạo ủa á ớ đà ôg giệp oá. ùg ới sự pá iể mạ mẽ ủa ề ki ế
ế giới, ai ò ủa á quố gia đag pá iể ăg lê, ữg qui đị
ủa

GA gà àg ộ lộ ữg ấ ợp lý. gà 1/1/1995); WO a

đời a o GA, WO ó ứ ăg điều à à ự i á iệp
đị ơg mại đa pơg à iệp đị giữa mộ số ê ấu à
WO, WO oạ độg ới í ấ mộ diễ đà o á ເ ué ເ ƚҺҺ¬пg l1
3


ợg mậu dị đa pơg, ìm kiếm á giải páp xử lý a ấp ơg
mại giám sá á í sá ơg mại quố gia à ợp á ới á iế
ế

quố ế ká liê qua ới iệ oạ đị í sá ki ế oà
ầu .
ới ứ ăg ê ự ế og ời gia oạ độg ủa mì
GA/WO đà đóg góp đág kể ào ự do oá ơg mại oà ầu. ấ
iê lợi í ủa quá ì à, luậ ơi ủa GA/WO ò iều
ấ đề pải à Ãi, sog ự ế dờg ấ ả á quố gia (ả pá iể
à đag pá iể) đều muố ở à à iê ủa WO .
WO qui đị á ớ gia ập pải ự iệ oà ộ á gĩa ụ
páp lý eo á iệp đị iệ ó ủa WO à ì ậ ầ pải điều
ỉ

ữg qu đị, luậ lệ quố gia o pù ợp ới ôg lệ

ug ủa

quố ế, ấ iê eo ữg lộ ì pù ợp ới qu đị

ủa

WO. ê ạ đó á quố gia am gia ào WO pải am kế mở

ủa

ị ờg àg óa à dị ụ. ữg qu đị à ự ế ú

đẩ á quố gia am gia ào quá ì oà ầu oá.
ì lại ặg đờg ủa GA/WO úg a ấ ổ ứ à đÃ
đóg góp qua ọg ào ú đẩ ự do oá ề ki ế oà ầu. ếu
og ời kỳ đầu ủa GA, mứ uế ì quâ ủa á ớ pá iể
là 44%GDP, , sau mộ ời gia đế ăm 1979 mứ đó đà giảm đág kể, đối
ới EU ò 7%GDP, , ậ ả 10%GDP, , Mỹ 13%GDP, . o ới òg đàm pá
OKO ®· ເ ã 90 què ເ gia ƚҺҺam gia ѵµo GA à eo qui đị ủa
iệp đị OKO, ăm 198) 8) mứ uế ì quâ ủa Mü gi¶m xпg
ƚҺíi 4.73%GDP, , EU: 3.9%GDP, , ПҺËƚҺ: 4,8) 5);%GDP, . ເ Һo ®Õп пaɣ WȽO ເ ã koảg 140
à iê, mộ số quố gia og đó ó iệ am đag ú đẩ iế
ì am gia ào WO.
) á ổ ứ ài í iề ệ lớ W,IMF,... ũg đóg ai ò
lớ ƚҺгoпg ƚҺҺó ເ ®Èɣ пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ ƚҺҺÕ giíi ƚҺҺeo xu ớg quố ế oá, oà
ầu

oá. á ổ ứ à am gia ào điều ỉ qua ệ ài í -

iề ệ giữa á quố gia à iê à ự iệ o a để ỗ ợ quá
ì pá iể ki ế xà Һéi. ПÕu WЬ ເ Һo ѵaɣ ƚҺҺeo ເ¸ເ dù ¸п à ơg ì pá iể dài ạ, ì IMF o á ớ ị âm ụ á â
a oá a gắ à ug ạ.
1
4


Xug qua ơ ế điều pối ủa W, IMF ũg ò iều ý kiế
ká au à gắ liề ới guồ ài í ừ á ổ ứ à ũg
kôg í á giàg uộ , ấ là ới á ớ đag pá iể. iệ a ò
iều ý kiế, ấ là ừ á ớ đag pá iể đòi ỏi pải a đổi
mụ iêu à guê ắ oạ độg ủa ổ ứ à, ạo điều kiệ ì
đẳg Һo ເ¸ເ què ເ gia ƚҺiÕp ເ Ëп ເ¸ເ пguåп ố ài í giúp kắ pụ
ì ạg lạ ậu, gèo đói.
ê ự ế á ổ ứ ài í à ịu sự i pối ủa á ớ
ả pá iể, đặ iệ là Mỹ. ì ậ, á điều kiê đặ a ki o a
kó ó ể á kỏi áp lự ấ đị, ấ là ới ữg ớ iệ
am, đag xâ dựg ề ki ế ị ờg đị ớg xà ội ủ
gĩa. Sog kôg ể pủ ậ ai ò qua ọg ủa guồ ố ừ
á

ổ ứ à, đặ iệ og điều kiệ iếu ố ủa á ớ pá iể

ói ug à đối ới iệ am ói iêg.
á độg ủa á dòg ố ừ IMF, W ®èi ѵíi sù pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп ເ đa ເ¸ເ
q ເ gia là kôg ể pủ ậ. ữg ợ giúp ủa ổ ứ à o
iệ kắ pҺơ ເ ເ ເ k̟Һđпg Һo¶пg k̟iпҺ ƚҺÕ ë Mêi o à ở mộ số ớ
âu
)

á ữg ăm ừa qua là mộ í dụ.
Liê ợp quố , ùg ới ai ò ủa á đị ế ó í oà ầu

ê, iệ ú đẩ quá ì oà ầu oá ki ế, kôg ể kôg
ói đế ai ò ủa Liê ợp quố , đặ iệ á ổ ứ ki ế uộ
Liê ợp quố , ẳg ạ ội gị Liê ợp quố ề ợp á à
pá iể (U AD).
ai ò ủa Liê ợp quố đối ới xu ế ú đẩ oà ầu oá
ki ế ể iệ ê ai kía ạ. ứ ấ là kía ạ giá iếp,
Liê ợp quố là mộ ổ
ơg

ứ

đa pơg đa ứ ăg ó í oà ầu.

ì gị sự ủa Liê ợp quố kôg ỉ ó ẹp og pạm

i ki ế mà ao gồm ả iệ du ì oà ì a i, giải quế á
ấ đề ă oá xà ội. á oạ độg og á lĩ ự pi ki ế ũg
ạo a sự àg uộ gắ ó ề quề lợi à á iệm ủa á quố gia
à iê à ì ậ á độg đế sự pối ợp ợp á ủa á ớ og
á

oạ độg ki ế. Kía ạ ứ ai là á ®éпg ƚҺгù ເ ƚҺiÕp ®Õп ƚҺҺó ເ
1
5);


đẩ liê kế ki ế oà ầu ôg qua á ổ ứ ứ ăg ề ki ế

U AD.
ải qua gầ 4 ập kỷ ồ ại à pá iể, U AD đà đóg góp
qua ọg ào quá ì ợp á ki ế oà ầu, đẩ mạ xu ế oà
ầu

oá ki ế. Điều à đợ ể iệ ôg qua àg loạ á iệp

đị à á oạ độg ợ giúp đợ U AD ảo ợ. ẳg ạ
iệp đị u đÃi ug ề uế qua ăm 1971, iệp đị ề ệ ốg
oà ầu u đÃi ơg mại giữa á ớ đag pá iể198) 9, iệp đị ề
guê liệu à à lập quỹ ug 198) 8) ự iệ soạ ảo á ôg
ớ ề giao ôg ậ ải, ôg qua qu ắ à qu đị ì đẳg ở
pạm i đa pơg đối ới iệ kiểm soá ữg à độg ạ ế
ơg mại, ...
U AD đà iế à giúp đỡ iều quố gia đag pá iể ê
ở

sở o a á koả ợ, đóg ai ò qua ọg og iệ ậ độg

sự ỗ ợ quố ế o á ơg ì à độg ủa á ớ đag pá
iể ... goài a, U AD ò ự iệ iều ơg ì ỗ ợ kỹ
uậ liê qua đế ệ ốg ơg mại quố ế đa pơg, ợ giúp á
quố gia đag og quá ì gia ập WO.
U AD ò đóg ai ò í ự ê á diễ đà quố ế ề
ODA, ề á ạ gạ í dụg ủa IMF, giảm ợ Һo ເ¸ເ пí ເ пgҺÌo ...
d) ເ ïпg ѵíi ເ¸ເ ổ ứ ó í oà ầu ê, á ổ ứ ku ự
EU, ASEA,... ũg đóg ai ò qua ọg ú đẩ xu ớg ku
ự oá, oà ầu oá à ội ập quố ế. ai ò à á độg ủa á ổ
ứ à

ấ ká au do ì độ pá iể ủa á ớ à iê, do

mứ độ gắ kế à mụ iêu oạ độg... á độg ủa á ổ ứ à đế
xu ế oà ầu oá ƚҺҺĨ ҺiƯп ƚҺгªп Һai Һíпg ເ ҺÝпҺ:
ȽҺҺø пҺÊƚҺ , ѵiƯ am gia ào á ổ ứ à

o

pép á quố gia

đợ ởg ữg u đÃi ủa oạ độg ki doa ku ự ; ú đẩ á
quố gia og ku ự iế đế ữg uẩ mự ug og quá
ì sả suấ à iêu ụ sả pẩm. ê ở sở á oả uậ ợp á
sog pơg à đa pơg đà làm ăg êm sự gắ ó uỳ uộ lÉп
1
6


au giữa á ề ki ế, ự ấ ó ú đẩ pâ ôg lao độg
quố ế gà àg sâu să og ội ộ ổ ứ .
ứ ai, oạ độg ủa á ổ ứ à ừ ấp đế ao sẽ đẩ đế
ì à mộ ị ờg ốg ấ og ku ự uộ á quố gia
am gia pải ó lị ì ội ập í ự để oà đồg ào ku ự
.
ói óm lại á ổ ứ ki ế quố ế oà ầu à ku ự ừa là kế
quả ừa là độg lự ủa quá ì oà ầu oá ki ế. iếu ắg á
ổ ứ à quá ì ê diễ a ự pá à đơg iê là ậm ạp.
ự ế ủa quá ì quố ế oá ở ữg ời kỳ đầu o ấ õ điều
đó. ùg ới á â ố đà ì à, á ƚҺỉ ເ Һø ເ k̟iпҺ ƚҺÕ k̟Һu ѵù ເ ѵµ
ƚҺoµп ầu đà ú đẩ xu ế quố ế oá pá iể ê ớ mới ừ uối

ữg ăm 70 ở lại đâ mà đợ gọi là oà ầu oá.
2.5 ứ ăm 2020m, ai ò ủa í pủ à sự uể đổi og
í sá pá iể ki ế
oà ầu oá là mộ xu ế ấ ếu sog ố độ ủa oà ầu oá pụ
uộ ấ iều ào í sá ủa á quố gia. á í sá à ó
pù ợp ới xu ế ug ủa quá ì ự do oá a kôg, á í
pủ ó ủg ộ iệ đó kôg? ó í ự am gia ào quá ì pá
ỏ á àg ào ạ ế luâ uể ủa á ếu ố sả xuấ kôg ...
đều á độg lớ đế xu ế oà ầu.
úg

a đà ứg kiế sự ụ lùi ủa quá ì q ເ ƚҺÕ sau ເ ҺiÕп

ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giíi lÇп ƚҺҺø ấ, điều à ó liê qua ấ lớ đế ѵai ƚҺгß ເ đa
ເ ҺÝпҺ

pҺđ. Sau ເ ҺiÕп ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giới lầ ứ ấ ả ế giới đà đi ào

ời kỳ ảo ộ ơg mại à iều àg ào ạ ເ ҺÕ di ເ ҺuɣĨп ເ đa
dßпg ѵèп q ເ ế ũg đợ đặ a. og suố ữg ăm 1930, Mỹ đÃ
ăg ấ mạ uế à iệu ứg kéo eo là àg loạ á quố gia đẩ
mạ mứ uế ủa mì ê ao, kế ụ là lu ôg quố ế ị ạ
ế,

ề ki ế ế giới ị su oái mạ. á dòg ố quố ế gầ

kô kiệ ởi ເ¸ເ ເ ҺÝпҺ pҺđ do mп ƚҺҺù ເ ҺiƯп k̟iĨm soá ố ê đÃ
ìm á ạ ế sự гµпg Ь ເ ເ đa пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ q ເ gia ѵíi пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ
q ເ ƚҺÕ.
1

7


Sau ເ ҺiÕп ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giíi ƚҺҺø Һai, ເ¸ເ q gia pá iể ùg á ập
đoà ả đà ậ ấ ấ đề ầ pải ự do oá ơg mại, giảm á
àg ào uế qua ằm m à ớg á ế lự ki ế a ê goài.
á í

sá pá iể ủa ủ gĩa ả dựa ê mô ì quả lý

ALO og ữg ăm 5);0-60 đag đặ a kôg í ấ đề do môi ờg ki doa uể đổi.
úg

a iế ủ gĩa ALO a ò gọi là ủ gĩa ợp lý

oá lao độg xuấ iệ ở Mỹ пgaɣ ƚҺгí ເ ເ ué ເ ເ ҺiÕп ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giới lầ ứ
ấ . ó đà đóg góp đág kể ào sự pá iể mạ mẽ ủa ề
ki ế Mü ƚҺгoпg ƚҺҺêi k̟ú giõa Һai ເ ué ເ ເ ҺiÕп ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giíi. Sau ເ ҺiÕп
ƚҺгaпҺ ƚҺҺÕ giíi ƚҺҺø ai ó đợ du ập sag âu âu ôg qua kế
oạ MASALL. ê ự ế ເ Һđ пgҺÜa ȽAƔLOГ ®· ®ãпg gãp ҺÕƚҺ
sø ເ quaп ọg o sự pá iể ủa sả suấ ê pạm i quố ế og
suố gầ 30 ăm sau iế a ế giới ứ ai.
ớ đầu ữg ăm 70, môi ờg ki doa quố ế ó ữg
a đổi ( mở đầu là uộ kủg oảg dầu mỏ, iề ệ) đà đặ a êu ầu
ấp

iế ầ ó ổ ứ li oạ à eo mạg lới ủa á doa

giệp. ê ự ế ở iều quố gia đag đẩ mạ quá ì uể
dị пµɣ. ѴÝ dơ ë Mü, пҺiỊu xÝ пgҺiƯp ƚҺỉ ເ ứ quả lý kiểu ALO

đà ị đóg ửa à iều xí giệp mới ì à ê ơ sở uể
dụg ữg gời lao độg ẻ, iế í oá, ó kả ăg à ạ eo
óm.
Sự ứg ắ ເ ເ đa ເ Һđ пgҺi· ȽAƔLOГ ƚҺгoпg m«i ƚҺгêпg ki doa
mới đà ô ì ở à lự ả ủa gia ăg ăg suấ, âg ao iệu
quả ôg iệ . Điều à góp pầ làm gia ăg ì ạg su oái,
đì ệ, lạm pá ở á quố gia pá iể pơg â ắ đầu ừ ửa uối
ập kỷ 70. og ối ả à á í pủ â âu à Mỹ đà ôg
qua mộ loạ á quế đị eo xu ớg giải điều iế, ạo sự li oạ
ăg độg og ki doa .
á

iệ páp giải điều iế ằm m kắ pụ ì ạg su oái đ-

ợ áp dụg ở á quố gia pơg â ủ ếu ập ug ào lÜпҺ ѵù ເ
dÞ ເ Һ ѵơ пҺ dÞ ເ Һ ụ ài í, giao ôg ậ ải à ôg ƚҺiп, ë Mü
1
8)


ập ug ào ku ự ăg lợg à ài í iề ệ. ơg ì giải
điều iế (ứ là áo ỏ á qui ế) đà góp pầ ú đẩ quá ì ự do
oá, đẩ đế ®ỵƚҺ Ьïпg пỉ míi ເ đa xu ƚҺҺÕ q ເ ế oá ừ uối ữg ăm
70 ở lại đâ - xu ế oà ầu oá.
á độg ủa giải điều iế ở â Âu à Mỹ đế xu ế oà ầu oá
đà đợ iều á giả ®Ị ເ Ëp ®Õп, ƚҺËp ເ Һuпg l¹i ເ ã ể ấiệ giải điều
iế ó á dụg giảm giá àg oá, âg ao ấ lợg oạ độg ủa á
dị ụ à ũg ì ậ, dẫ đế ạ a gà àg gia ăg. Giải
điều iế đà ú đẩ iệ oà ầu oá ị ờg ài í, mở ộg ự do
ơg mại à đầu .

ùg

ới iệ giải điều iế ở á quố gia ả pá iể, og

ữg ăm 8) 0- 90 iều quố gia ê ế giới đà iế à ải á mở
ự iệ â oá à ự do oá mở a kôg gia mới o sự

ửa,

gia ăg xu ế oà ầu oá. Đặ iệ og quá ì ải á iều
quố gia đà ự ເ ҺiƯп ເ ҺuɣĨп Һíпg pҺ¸ƚҺ ƚҺгiĨп k̟iпҺ ƚҺÕ Һíпg ội sag ớg goại mà ố lõi là uể ừ ôg giệp oá a ế ập kẩu
sag ôg giệp oá ớg ề xuấ kẩu.
ới iế lợ ôg giệp oá ớg ề xuấ kẩu uộ á quố
gia pải ự iệ uể dị ơ ấu ki ế, pá iể ki ế kôg
pải ỉ dựa ào ê og mà pải ă ứ ào u ầu ị ờg ế
giới, sả xuấ sả pẩm à dị ụ pù ợp ới êu ầu à uẩ mự
ủa

ị ờg quố ế. Muố ậ đòi ỏi á quố ເ gia pҺ¶i më ເ ưa пỊп

k̟iпҺ ƚҺÕ, ເ Һo ập á à ựu ôg gệ, u ú đầu để xâ dựg à
pá iể mộ ơ ấu gà k̟iпҺ ƚҺÕ pҺï Һỵp. ПҺ ѵËɣ ѵíi ເ ҺiÕп lỵ
ớg ề xuấ kẩu, ê ự ế đà đẩ đế xu ế gắ ó pụ uộ lẫ
au giữa á quố gia, giữa á ề ki ế ôg qua ự iệ pâ
ôg

lao độg quố ế dựa ê ữg ế mạ ủa ừg ề ki ế

dâ ƚҺé ເ.
I : II I : I : . I : I : I : á đặặ g I : ơ I : Ь¶п I : ເ ña I : ƚгoµп I : ầu I : oá I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I :

1. oà I : ầu I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I : ҺiÖп I : пaɣ I : lµ I : giai I : đặoạ I : pá I : ƚггiÓп I : ເ ao I : ເ ña
què ເ ƚгÕ I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ. I : Ƚõ I : пöa I : sau I : ƚгҺÕ I : k̟û I : XIX I : o I : đặế I : пaɣ, I : qu¸ I : ì
quố ế I : oá I : đặÃ I : ải I : qua I : Ьa I : ƚггêi I : k̟ú, I : Ьa I : lµп I : sãпg I : quaп I : ƚггäпg I : .
1
9


Là sóg điểm ầu iê diễ a og koảg 5);0 ăm ớ iế a
ế giới lầ ứ ấ. og ời kỳ à, ữg sự ao đổi quố ế à
liê lụ địa đà pá iể a ơ ả sự sả xuấ ê oà ế giới,
ữg dòg ài í ăg lê a ơ iều ê qu mô oà ế
giới so ới sự ăg ởg ủa iệ ao đổi à sự sả xuấ ê oà ế
giới. ào lú đó ữg ấ ì đẳg giữa á ớ , giữa á ùg à
og ừg ớ , ừg ùg ăg ê a óg. Đồg ời lú ®ã
ເ ịпg

diƠп гa sù di ເ q ເ ƚҺÕ ƚҺù do ơ â giờ iều: àg ụ iệu g-

ời âu âu đà ời ỏ quê ơg để saпg Mü, ó ເ ...
Lµп sãпg ƚҺҺø Һai ເ đa quố ế oá diễ a ào ữg ăm 5);0, 60
ѵµ 70 ເ đa ƚҺҺÕ k̟û XX, ƚҺø ເ lµ ời kỳ ó sự giảm ớ qua ọg ữg ào
ắ

og sự ao đổi quố ế, ấ là og ữg ề ki ế pá

iể. ở giai đoạ à đà ó mộ sự ăg ởg ề ao đổi quố ế lớ
ơ iều so ới sả xuấ ê ƚҺҺÕ giíi , ®· ເ ã méƚҺ sù Ьïпg пỉ ữg
dòg ài í ê pạm i oà ầu, đà ó sự ùg ổ oạ độg ủa
á ôg

quố gia. ời kỳ à ả si ữg ậ ứ ề sự mấ

đi ữg ủ quề quố gia .
Là sóg ứ a ắ đầu ừ uối ữg ăm 8) 0 ở đi à lú à
uậ gữ oà ầu oá đợ sử dụg pổ iế. ở giai đoạ à gời a
ấ ã sù ເ o ҺĐp quaп ƚҺгäпg ເ đa пҺ÷пg ào ắ og ao đổi, og
ữg dòg ài í à og đầu , ó sự ăg ởg a óg ề
sả xuấ à sự ăg ởg ò qua ọg ơ ữa ề ữg ao đổi
quố ế, đặ iệ là là sự ăg ởg a ề ài í à đầu quố ế
ê ì diệ kôg â ằm g og ội ộ á ớ à giữa á ớ ká
au.
2.og I : ƚгҺêi I : k̟ú I : ƚгoµп I : ເ Çu I : Һo¸ I : k̟iпҺ I : ƚгÕ I : ҺiÖп I : пaɣ I : Һéi I : пҺËp I : k̟iпҺ I : ƚгÕ
què ເ ƚгÕ I : g¾п I : liỊп I : ѵíi I : I : ƚгù I : do I : Һo¸ I : á oạ I : đặộg I : I : k̟iпҺ I : ế I : .
og giai đoạ quố ế oá ớ đâ iệ ội пҺËp ѵµo пỊп k̟iпҺ ƚҺÕ
q ເ ƚҺÕ, mµ ƚҺҺù ເ ấ là sự à ớg á oạ độg ki ế ợ a
kuô kổ ủa iê giới quố gia kôg gắ ới iệ ự do oá á oạ
độg ki ế. Đôi ki ùg ới quá ì à ớg ủa oạ độg
ki ế lại ó sự gia ăg ủa á iệ páp ảo ộ á ị ờg á ợg
địa .
2
0