Khóa luận tốt nghiệp văn học: Rèn luyện cho sinh viên sư phạm kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm thông qua dạy môn phương pháp dạy học Sinh học I

Lời cảm ơn
V lòng bi n sâu s, tôi xin g l c n chân thành nh  cô
giáo: TS. Phan Thị Thanh Hội, ng  t tình h d và giúp  tôi
trong su quá trình nghiên c và thc hi  tài này.
Trong quá trình th hi  tài, tôi c nh  nh s giúp  vô
cùng quý báu c các t th và cá nhân.
Tôi xin chân thành c n các th, cô giáo trong t b môn Lí lu và
phng pháp d h Sinh h, Khoa Sinh - KTNN, tr  h S ph
Hà N  t i ki cho tôi trong su th gian h t và nghiên c t
tr.
Tôi xin chân thành c n các giáo viên, nhân viên phòng thí nghi
Khoa Sinh - Hoá, tr  h Tây B  t i ki thu l cho tôi
trong quá trình ti hành th nghi lu vn t phòng thí nghi.
Tôi xin chân thành c n nh ng thân trong gia , cùng các anh
ch em, b bè,  nghi  giúp ,  viên tôi trong quá trình th hi
và hoàn thành lu vn này.
Hà N, ngày tháng nm 2013
Tác giả


Bùi Thị Thanh Hải






DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
Viết tắt
Viết đầy đủ

1


2
HTB
 h Tây B
3
GV
Giáo viên
4
HS

5
KN
K ng
6
KSH
Khoa Sinh hoá
7
SGK
Sách giáo khoa
8
SV
Sinh viên
9
PPDH

10
THPT


11
THTN


MỤC LỤC
PHẦN I - MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 2
4. Giả thuyết khoa học 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu 2
6. Phƣơng pháp nghiên cứu 3
7. Phạm vi nghiên cứu đề tài 4
8. Những đóng góp mới của luận văn 4
9. Cấu trúc của luận văn
PHẦN II - NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 5
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 5
1.1.1. Kỹ năng 5
1.1.1.1. Khái niệm kỹ năng 5
1.1.1.2. Quy trình hình thành và rèn luyện kỹ năng 6
1.1.2. Kỹ năng thực hành thí nghiệm 7
1.1.2.1. Thực hành thí nghiệm 7
1.1.2.2. Kỹ năng thực hành thí nghiệm 10
1.1.3. Kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm 10
1.1.3.1. Khái niệm KN tổ chức thực hành thí nghiệm 10
1.1.3.2. Vai trò của kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học 10
1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 11
1.2.1. Đặc điểm nội dung kiến thức môn Phương pháp dạy học Sinh học 11
1.2.2. Thực trạng của việc dạy học các bài thực hành thí nghiệm ở một số trường

THPT thuộc tỉnh Sơn La 12
1.3.3. Thực trạng nhu cầu được rèn luyện kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm Sinh
học của sinh viên năm thứ 3, năm thứ 4 Trường ĐH Tây Bắc 14
1.3.4. Thực trạng về kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học
của sinh viên năm thứ 3 trường Đại học Tây Bắc 16
Chƣơng 2. RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG TỔ CHỨC THỰC HÀNH THÍ
NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN PPDH SINH HỌC I 18
2.1. QUY TRÌNH TỔ CHỨC THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM 18
2.1.1. Xây dựng quy trình tổ chức thực hành thí nghiệm 18
2.1.2. Ví dụ về vận dụng quy trình tổ chức thực hành thí nghiệm 20
2.2. RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG TỔ CHỨC THỰC HÀNH THÍ
NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN PPDH SINH HỌC I 22
2.2.1. Kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm 22
2.2.1.1. Kỹ năng xác định mục tiêu của bài thực hành 22
2.2.1.2. Kỹ năng chuẩn bị các yêu cầu của bài thực hành 23
2.2.1.3. Kỹ năng hướng dẫn học sinh các thao tác thực hiện các thí nghiệm hoặc các
yêu cầu của bài thực hành 24
2.2.1.4. Kỹ năng hướng dẫn HS quan sát các hiện tượng và giải thích các kết quả 25
2.2.1.5. Kỹ năng hướng dẫn học sinh viết thu hoạch hoặc viết báo cáo 25
2.2.1.6. Kĩ năng nhận xét, đánh giá, tổng kết bài thực hành 26
2.2.2. Quy trình rèn luyện cho sinh viên kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong
dạy học môn PPDH Sinh học I 27
2.2.3. Một số ví dụ về vận dụng quy trình rèn luyện cho sinh viên kỹ năng tổ chức
thực hành thí nghiệm trong dạy học môn PPDH Sinh học I 30
2.2.3.1. Ví dụ về vận dụng quy trình rèn luyện cho sinh viên kỹ năng xác định mục tiêu
của bài thực hành 30
2.2.3.2. Ví dụ về vận dụng quy trình rèn luyện cho sinh viên kỹ năng chuẩn bị các yêu
cầu của bài thực hành 32
2.2.3.3. Ví dụ về vận dụng quy trình rèn luyện cho sinh viên kỹ năng hướng dẫn HS
các thao tác thực hiện các thí nghiệm 34

2.2.4. Thiết kế các công cụ rèn luyện kỹ năng cho sinh viên 36
2.2.4.1. Câu hỏi, bài tập hình thành kĩ năng xác định mục tiêu của bài thực hành 36
2.2.4.2. Câu hỏi, bài tập hình thành kĩ năng chuẩn bị các yêu cầu của bài thực hành 38
2.2.4.3. Câu hỏi, bài tập hình thành kĩ năng hướng dẫn học sinh các thao tác thực
hiện các thí nghiệm hoặc các yêu cầu của bài thực hành 39
2.2.4.4. Câu hỏi, bài tập hình thành kĩ năng hướng dẫn học sinh quan sát các hiện
tượng và giải thích các kết quả thu được từ quan sát 40
2.2.4.5. Câu hỏi, bài tập hình thành kĩ năng hướng dẫn học sinh viết thu hoạch hoặc
báo cáo thí nghiệm và kĩ năng nhận xét đánh giá, tổng kết bài thực hành 41
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 43
3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM 43
3.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM 43
3.3. ĐỐI TƢỢNG THỰC NGHIỆM 43
3.4. PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM 43
3.5. CÁCH TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM 43
3.5.1. Trước thực nghiệm 43
3.5.2. Thực nghiệm chính thức 43
3.5.3. Sau thực nghiệm 44
3.6. CÁCH ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM 44
3.7. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM 47
3.7.1. Kết quả trước thực nghiệm 47
3.7.2. Kết quả sau thực nghiệm 50
3.7.2.1. Phân tích định lượng 50
3.7.2.2. Phân tích định tính 52
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 55
1. Kết luận 55
2. Kiến nghị 56
TÀI LIỆU THAM KHẢO 57
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG

 12
 12
 15
 15
 15
 15
 45

 47

 50


1
PHẦN I - MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
 Nam v ang i trên con  công nghi hoá và hi  hoá theo c
ch h nh v qu t,  h các th h tng lai, nh ng lao ng m
nh ch nhân c  n ph bi cách hoà nh v th  và làm ch th .
Cho nên giáo d không ch t ra nh s ph, nh con ng tng lai ch có
ki th trong khi óc mà còn bi cách a ki th  ra ngoài và làm ch kin
th . Do   và nhà n ta  a ra  l ch trng chính sách 
 và h lý,  th hin trong Lu giáo d 2005. Lu giáo dc 2005  Qu
h n C hoà xã h ch ngh Vi Nam khoá X, kì h th 10 qui : "Ho
 giáo d ph  th hi theo nguyên lí h i i v hành, giáo d k
h v lao  s xu, lí lu g li v th ti, giáo d nhà tr k h
v giáo d gia  và giáo d xã h" [19]. Trong  c nêu rõ v phng pháp
giáo dc ph pháp huy tính tích c, t giác, ch , t duy sáng t ca ng h;

b d cho ng h nng l t h, kh nng th hành, lòng say mê h t và
ý chí vn lên.



DH 
  là
 


 






ì
Khi  
 




2


  





 

 trong d
tiêu chí giáo   
   
SV     
các thí   hành p
 
                
 : “Rèn luyện cho sinh viên sư phạm kỹ năng tổ chức
thực hành thí nghiệm thông qua dạy môn phương pháp dạy học Sinh học I”
2. Mục đích nghiên cứu

     SV           

thí 
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể
.
3.2. Đối tượng nghiên cứu

.
4. Giả thuyết khoa học

  
  THTN.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

3
- 
 
-  

- Xây 
-   d  
thông qua 
- 
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết



Ng11 và
.


6.2. Phương pháp điều tra
giáo viên

 k nng t ch th hành thí nghi c SV s ph

6.3. Phương pháp chuyên gia
        
I.
6.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
k nng t ch th hành thí nghi c SV s ph.
  

 - 


6.5. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
 



4
 


 




S =
C
B
x 100%
7. Phạm vi nghiên cứu đề tài
-   thí

- Hóa -
Khoa Sinh Hóa - - - - -

8. Những đóng góp mới của luận văn
- 
THTN .

- ánh giá  

-  quy trình v
  rèn lu cho SV THTN trong môn

9. Cấu trúc của luận văn
- Phn I: M 
- Ph II: N dung nghiên c

ng 2. R


- Ph III: K lu và ki ngh


5
PHẦN II - NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1.1. Kỹ năng
1.1.1.1. Khái niệm kỹ năng


  [9].
            




 [11].




 [14]

- 
 

KN  mà nó luôn 
-  




- 

 



6
-           
 " [14].
 Tuy nhiên, 
: theo chúng tôi 






1.1.1.2. Quy trình hình thành và rèn luyện kỹ năng




Trong t   
[9]:









 









7











n làm theo







  



  


1.1.2. Kỹ năng thực hành thí nghiệm
1.1.2.1. Thực hành thí nghiệm
* Khái niệm thí nghiệm
T       



8

Thí nghi
 [6].
           
- 
Tthành,
 
            

* Các quy tắc tiến hành thí nghiệm

TN - 









* Cách tiến hành thí nghiệm
T


Bước 1: 


Bước 2: 

Bước 3: 




9
Bước 4: 

Bước 5: 

Bước 6: 
* Phân loại thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học
+ Theo mục đích của lí luận dạy học
- 
- 
- - ánh giá.
- 
+ Theo thời gian cho kết quả TN
- 
- 
+ Theo địa điểm tiến hành TN
- TN trong phòng TN.
- 
- 
* Vai trò của thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học

 

  TN 





- 
 


10

- [8].
1.1.2.2. Kỹ năng thực hành thí nghiệm


KN            



 [17].

 

1.1.3. Kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm
1.1.3.1. Khái niệm KN tổ chức thực hành thí nghiệm
u. 



Tr
       

sinh


 


1.1.3.2. Vai trò của kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học
 
 
- c          n hoàn
.


11
- Hình thành KN giúp SV hoàn 
 
- Hình thành KN là trang 
 

1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.2.1. Đặc điểm nội dung kiến thức môn Phương pháp dạy học Sinh học
* Mục tiêu của học phần:
- Kiến thức:

 THPT nói riêng.
             









Sinh 
- Kĩ năng



 



- Thái độ


12


* Cấu trúc học phần: 
:



SH 10 THPT.




:







1.2.2. Thực trạng của việc dạy học các bài thực hành thí nghiệm ở một số trường
THPT thuộc tỉnh Sơn La
 
 
, - 
,  - 



Bảng 1.1: Tổng hợp các nội dung điều tra GV Sinh học THPT về
tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học


13
Nội dung điều tra

Số GV
đƣợc điều
tra
GV trả lời
rất cần
thiết
GV trả lời
cần thiết
GV trả lời
ít cần thiết
Sô

GV
trả
lời
Tỉ lệ
trả
lời
Sô
GV
trả
lời
Tỉ lệ
trả
lời
Sô
GV
trả
lời
Tỉ lệ
trả
lời
Vai trò 


25
18
72%
7
28%
0
0%

Vai trò c quy trình
chu h d t ch
th hành thí nghi
25
15
60%
10
40%
0
0%
Vai trò c l t hu
t ch th hành thí
nghi
25
13
52%
12
48%
0
0%
T b k qu thu  qua t h phi i tra, chúng tôi  khái quát
m  nh th c GV v vi t ch th hành thí nghi và tình hình hi nay
:
+ 100% GV  nh th  vai trò quan tr c th hành thí nghi
sinh h trong d  nh vai trò c l t hu t ch th hành thí nghi
trong quá trình gi d c mình.
+ 100% GV   vai trò c quy trình chu h dn t ch
thc hành thí nghi là c thi và nhu c mu  b sung quy trình này  GV
các tr ph thông chúng tôi  i tra.
Khi chúng tôi i tra v m  s d phng pháp th hành thí nghi

trong d h sinh h chúng tôi thu  k qu nh sau:
+ “Việc thực hiện dạy bài thực hành thí nghiệm Sinh học, Thầy (Cô)
đã thực hiện như thế nào ? 5 GV  21 m 84

 
Tóm l, h h GV  các trg ph thông nh th rõ  vai trò c vi
t ch th hành thí nghi trong d h Sinh h. Tuy nhiên, vi th hi t
ch th hành thí nghi hi nay còn h ch và có nhi b c. Ph l GV ph
thông khi  i tra  th rõ vai trò ca quy trình chu h d t ch thc
hành thí nghi và nhu c mu  b sung quy trình này.


14
1.3.3. Thực trạng nhu cầu được rèn luyện kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm
Sinh học của sinh viên năm thứ 3, năm thứ 4 Trường ĐH Tây Bắc





2 và ti hành x lý 

- Đối với 3 câu hỏi đầu tiên trong phiếu thăm dò: “ Câu 1. Theo các Bạn, thực
hành thí nghiệm sinh học trong dạy học ở trường THPT hiện nay là: ’’, “ Câu 2. Theo
các Bạn, ý nghĩa việc rèn luyện kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm Sinh học cho sinh
viên sư phạm ở mức độ nào:’’, “Câu 3. Muốn tổ chức tốt các thí nghiệm thực hành ở
trường phổ thông, theo các Bạn cần phải bổ sung thêm điều gì’’ 
6
2,4%) 





K qu th kê trên 3 câu h  tiên c phi thm dò cho th ng h
c cho r th hành thí nghi sinh h  tr ph thông là công vi c
thi, cng nh èn luy k ng t ch th hành thí nghi là công vi quan
tr, c thit  v SV s ph và phn l SV có nhu c mu  cung c
b sung m quy trình chu h d t ch th hành trong quá trình h t c
mình trên gh nhà tr. Vì v, có th kh  r vi rèn luy cho SV ngành
SP Sinh h và SP Sinh - Hoá k nng t ch th hành thí nghi là vi c thi
àm  nhà tr SP và nó c xu phát t nhu c c ng h, ch không
ph xu phát t suy ngh ch quan c ng làm nghiên c và ng.
- Đối với câu hỏi thứ 8, 9: Câu 8. Khi tổ chức thực hành thí nghiệm, các Bạn
nghĩ nên thực hiện những công việc nào? (Hãy đánh dấu vào những công việc được
lựa chọn và có thể viết thêm những công việc khác)’’, “Câu 9. Khi tổ chức thực hành
thí nghiệm, các Bạn đã từng thực hiện những công việc nào? (Hãy đánh dấu vào


15
những công việc được lựa chọn và có thể viết thêm những công việc khác)’’ 
Khi tổ chức thực hành thí nghiệm, các Bạn nghĩ nên thực hiện
những công việc nào (Hãy đánh dấu vào những công việc được lựa chọn và có thể viết
thêm những công việc khác
"
Khi tổ chức thực hành thí nghiệm, các Bạn đã từng thực hiện những công việc nào
(Hãy đánh dấu vào những công việc được lựa chọn và có thể viết thêm những công
việc khác)", 1.2.
Bảng 1.2: Kết quả thăm dò về những việc SV đã từng thực hiện
khi tổ chức thực hành thí nghiệm

Công việc (KN) thuộc tổ chức thực hành
thí nghiệm
Số lượng SV đã từng
thực hiện công việc
(trong tổng số 164 SV )
X
55
C
48
          

65


71
o
66

53
- Đối với câu hỏi số 10: th dò nhu c  rèn luy t nhóm KN thu
KN t ch th hành thí nghi trong d h Sinh h, chúng tôi thu  k qu
th kê nh trong b 1.3
Bảng 1.3: Kết quả thăm dò nhu cầu được rèn luyện các kỹ năng trong
nhóm kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm
KN
Số lượng SV có nhu cầu
được rèn luyện
A. X
89
B. C

85
           

149
D. 

155
E. 
94
F
97


16
T các b th kê s li trên, cho th t c các nhóm KN  có nhi
SV ( t 50% tr lên) cho r có nhu c  rèn luy ho  rèn luy thêm
 là các nhóm KN "
"H

"", 

*Giải thích kết quả thăm dò

 
 
I" PPDH - KSH - HTB





 
SV 
ì  
 nhóm

*Kết luận rút ra từ kết quả thăm dò
u 8, 9, 




               
PPDH  - KSH - HTB 
chúng tôi  cho SV.
1.3.4. Thực trạng về kỹ năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học
của sinh viên năm thứ 3 trường Đại học Tây Bắc


17


 

+ Đối với câu hỏi 5 và 6“Các Bạn đã được rèn luyện kỹ năng tổ
chức thực hành thí nghiệm trong học phần Phương pháp dạy Sinh học chưa” và “Các
Bạn hãy tự đánh giá khả năng tổ chức thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học
của bản thân:” tr
               
 


* Giải thích kết quả thăm dò
  








1. Ph l GV ph thông khi  i tra  th rõ vai trò ca quy trình
chu h d t ch thc hành thí nghi và nhu c mu  b sung quy
trình này.










18
Chƣơng 2. RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KỸ NĂNG TỔ CHỨC
THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN PPDH SINH HỌC I
2.1. QUY TRÌNH TỔ CHỨC THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM
2.1.1. Xây dựng quy trình tổ chức thực hành thí nghiệm
ác



quy trình THTN


Bước 1



Bước 2



Bước 3. 



Bước 4



Bước 5.  - 

Bước 3.1. GV kiểm tra sự chuẩn bị
của HS
Bước 3.2. Phân chia nhóm thực hành
Bước 3.3. GV hướng dẫn các thao tác
thực hành
Bước 3.4. HS tiến hành thực hành,
GV theo dõi và điều chỉnh

19
*) Giải thích quy trình tổ chức thực hành thí nghiệm
Bước 1. Xác định mục tiêu thí nghiệm






Bước 2. Chuẩn bị nguyên liệu, dụng cụ, hóa chất



      
hàn HS ngoà
 thì 



Bước 3. Tổ chức thực hành thí nghiệm
 :
Bước 3.1. GV kiểm tra sự chuẩn bị của HS

Bước 3.2. Phân chia nhóm thực hành. Phân chia nhó




Bước 3.3. GV hướng dẫn các thao tác thực hành




