Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại ngân hàng thương mại việt nam luận án tiến sĩ tài chính ngân hàng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NCS. NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG

TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ
KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 08 NĂM 2020

Tai ngay!!! Ban co the xoa dong chu nay!!!


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NCS. NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG

TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ
KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
Chun ngành: Tài chính Ngân hàng

MÃ SỐ: 9 34 02 01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ LOAN

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 08 NĂM 2020


i

LỜI CAM ĐOAN
Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ sở đào tạo nào.
Luận án này là cơng trình nghiên cứu riêng của tác giả. Kết quả nghiên cứu là trung thực, trong
đó khơng có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện,
ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận án.
Tác giả

Nguyễn Thị Đoan Trang


ii

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM, khoa Sau
đại học của nhà trường đã giảng dạy và giúp đỡ, tạo điều kiện cho tơi học tập, nghiên cứu và
hồn thành luận án.
Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thị Loan, người đã tận tình hướng
dẫn, đưa ra các góp ý q báu và động viên để tơi có thể hồn thành tốt luận án.
Tơi xin cảm ơn Ban lãnh đạo khoa và các đồng nghiệp nơi tôi làm việc đã giúp đỡ, tạo
điều kiện cho tơi hồn thành q trình nghiên cứu này.
Tơi cũng xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã chia sẻ và động viên, giúp tơi n tâm nghiên
cứu để hồn thành luận án.

iii

TÓM TẮT LUẬN ÁN
Hiện nay, để đáp ứng xu hướng phát triển cạnh tranh và thực hiện đề án của Chính phủ,
các NHTM Việt Nam đã khơng ngừng mạo hiểm vào các lĩnh vực ngoài truyền thống, thực hiện
nhiều các hoạt động có thu nhập ngồi lãi làm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Khi thực
hiện đa dạng hóa thu nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
Qua lược khảo các nghiên cứu trước thì các nghiên cứu hiện tại trên thế giới về tác động của việc
đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM đưa đến các kết luận khác nhau.
Bên cạnh đó, việc lý giải tại sao các ngân hàng đa dạng hóa khác nhau cũng chưa được giải thích
rõ ràng mặc dù cũng có khá nhiều các nghiên cứu ở nước ngồi nghiên cứu về các yếu tố ảnh
hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Ở Việt Nam chỉ có một số ít nghiên cứu về tác động
của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu về
tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt
Nam có sự trái ngược nhau nên chưa có kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với ngân
hàng. Bên cạnh đó, ở Việt Nam cũng rất ít nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa
thu nhập, đặc biệt là cơng trình nghiên cứu tiếp cận theo hướng tìm hiểu đồng thời tác động của
đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam và các yếu tố ảnh hưởng
đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam trong bối cảnh độ mở tài chính ở Việt Nam ngày
càng mở rộng. Do đó, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN
HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận cũng
như bằng chứng thực nghiệm về vấn đề này.
Luận án kế thừa nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan để
xây dựng mô hình về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM
Việt Nam, trong đó xem xét ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và
hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của NHTM Việt Nam trong điều kiện tình hình kinh tế và
độ mở tài chính của Việt Nam. Luận án cũng kế thừa nghiên cứu của Hamdi, Hakimi và
Zaghdoudi (2017) và một số nghiên cứu khác để xây dựng mơ hình về các yếu tố tác động đến

đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, trong đó bổ sung thêm việc xét các yếu tố rủi ro trong
hoạt động ngân hàng (gồm rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro phá sản) và độ mở tài chính.
Ngồi ra, khi thực hiện đo lường đa dạng hóa thu nhập thì luận án cũng áp dụng lần lượt 2 cách
đo phổ biến là thông qua chỉ số Herfindahl Hirschman và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi. Luận án thu


iv
thập dữ liệu của 28 NHTM Việt Nam trong thời gian từ 2008 đến 2018 và sử dụng ước lượng
SGMM hai bước của Arellano & Bover (1995) và Blundell & Bond (1998) để chạy và kiểm định
mơ hình nghiên cứu.
Qua kết quả nghiên cứu, có thể kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với các
NHTM Việt Nam đó là đa dạng hóa làm tăng hiệu quả kinh doanh cũng như hiệu quả kinh doanh
điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Các yếu tố khác như biến trễ của hiệu quả kinh doanh, quy mô
ngân hàng, tốc độ phát triển, tỷ lệ an toàn vốn, tỷ lệ cho vay khách hàng, lạm phát, độ mở tài
chính có tác động cùng chiều đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam, trong khi các yếu
tố tác động ngược chiều là rủi ro tín dụng, tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động. Nghiên
cứu chưa tìm thấy mối quan hệ giữa các biến về tỷ lệ tiền gửi, tốc độ tăng trưởng kinh tế với hiệu
quả kinh doanh ngân hàng.
Ngược lại, hiệu quả kinh doanh cũng tác động cùng chiều đến đa dạng hóa thu nhập của
NHTM Việt Nam. Các yếu tố khác ảnh hưởng cùng chiều tới sự đa dạng hóa thu nhập tại NHTM
Việt Nam là sự đa dạng hóa thu nhập của kỳ trước, quy mơ ngân hàng, tỷ lệ an tồn vốn, rủi ro
tín dụng, độ mở tài chính. Trong khi đó, các biến về tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, tốc độ tăng
trưởng kinh tế và tỷ lệ lạm phát có tác động ngược chiều đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM
Việt Nam. Khi đo lường đa dạng hóa thu nhập thơng qua tỷ lệ thu nhập ngồi lãi thì kết quả cho
thấy rủi ro thanh khoản và rủi ro phá sản có ảnh hưởng ngược chiều đến mức độ đa dạng hóa thu
nhập của ngân hàng, trong khi tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động có ảnh hưởng cùng
chiều đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng tại NHTM Việt Nam.
Thơng qua kết quả nghiên cứu, luận án đã đưa ra một số kiến nghị đối với các NHTM
Việt Nam để các ngân hàng có thể tăng đa dạng hóa thu nhập và nâng cao hiệu quả kinh doanh.
Như vậy, kết quả nghiên cứu của luận án đã có đóng góp về mặt lý luận, đó là góp phần

kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng hiệu quả kinh doanh và tăng hiệu quả
kinh doanh điều chỉnh rủi ro của các NHTM Việt Nam, cũng như xác định được các yếu tố tác
động đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng trong điều kiện độ mở tài chính của Việt Nam. Ngồi
ra, luận án cũng có đóng góp về mặt thực tiễn, đó là gợi ý những chính sách để NHTM Việt Nam
có chiến lược đa dạng hóa thu nhập phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh và cung cấp những
thơng tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và
rộng hơn những vấn đề liên quan.


v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT
Từ viết tắt

Cụm từ tiếng Việt

BCĐKT

Bảng cân đối kế toán

BCKQKD

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh

HQKD

Hiệu quả kinh doanh

NHNN

Ngân hàng Nhà nước

NHTM

Ngân hàng thương mại

NHTMCP

Ngân hàng thương mại cổ phần

TN

Thu nhập

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH
Từ viết tắt

Cụm từ tiếng Anh

Cụm từ tiếng Việt

FEM

Fixed Effect Model

Mơ hình tác động cố định

GMM

Generalized Method of Moments

Phương pháp tổng quát hóa dựa trên
moment

IMF

International Money Fund

Quỹ tiền tệ thế giới

OLS

Ordinary Least Square

Bình phương nhỏ nhất thơng thường

REM

Random Effect Model

Mơ hình tác động ngẫu nhiên

SGMM
WB

System

Generalized

Method

of Phương pháp tổng quát hóa hệ thống dựa

Moments

trên moment

Worldbank

Ngân hàng thế giới


vi

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................................. ii
TÓM TẮT LUẬN ÁN ................................................................................................................ iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ............................................................................. v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH.............................................................................. v
DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH .................................................................................................................. viii
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ...................................................... 1
1.1. Lý do nghiên cứu ........................................................................................................... 1
1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 4
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 5
1.4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 5
1.5. Đóng góp của nghiên cứu .............................................................................................. 7
1.6. Kết cấu đề tài nghiên cứu ............................................................................................. 8
Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................................... 10

2.1. Cơ sở lý thuyết ............................................................................................................. 11
2.1.1.

Cơ sở lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập ngân hàng ..................................... 11

2.1.2.

Cơ sở lý thuyết về hiệu quả kinh doanh ngân hàng ....................................... 16

2.1.3.

Các lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh ngân hàng ...
............................................................................................................................. 21

2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm ...................................................................................... 26
2.2.1.
Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa thu nhập ngân
hàng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng ...................................................................... 26
2.2.2.
Các nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu
nhập của ngân hàng .......................................................................................................... 41
Tóm tắt chương 2 .................................................................................................................. 51
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................... 52
3.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................................. 52
3.2. Mơ hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh
ngân hàng ............................................................................................................................... 54
3.2.1.
Mơ hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh
doanh tại ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................................... 54

vii
3.2.2.

Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 57

3.3. Mơ hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng .. 66
3.3.1.
Mơ hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại ngân
hàng thương mại Việt Nam .............................................................................................. 66
3.3.2.

Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 69

3.4. Dữ liệu nghiên cứu....................................................................................................... 78
3.5. Phương pháp ước lượng.............................................................................................. 79
Tóm tắt chương 3 .................................................................................................................. 82
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................................... 83
4.1. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu ........................................................................... 83
4.2. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................................... 85
4.2.1.
Kết quả nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh
doanh của ngân hàng ........................................................................................................ 85
4.2.2.
hàng

Kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập ngân
........................................................................................................................... 102

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ........................................................ 115

5.1. Kết luận nghiên cứu .................................................................................................. 115
5.2. Gợi ý chính sách......................................................................................................... 118
5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ....................................... 127
Tóm tắt chương 5 .................................................................................................................... 128
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... i
PHỤ LỤC .................................................................................................................................... ix


vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Tên bảng
Bảng 2.1: Bảng tổng hợp các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập

Trang
36

đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng
Bảng 2.2: Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước về các yếu tố ảnh hưởng đa dạng

56

hóa thu nhập ngân hàng
Bảng 3.1: Mơ tả các biến trong mơ hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu

64

nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng
Bảng 3.2: Mơ tả các biến trong mơ hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa

76

dạng hóa thu nhập ngân hàng
Bảng 4.1: Thống kê mẫu nghiên cứu

84

Bảng 4.2: Hệ số tương quan giữa các cặp biến độc lập trong mơ hình tác động

87

của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng
Bảng 4.3: Kết quả hồi quy tác động của DIV lên ROA, ROE

88

Bảng 4.4: Kết quả hồi quy tác động của DIV lên SDROA, SDROE

90

Bảng 4.5: Hệ số tương quan giữa các biến độc lập trong mơ hình tác động của đa

97

dạng hóa thu nhập (NON) đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng
Bảng 4.6: Kết quả hồi quy tác động của NON lên ROA, ROE

98

Bảng 4.7: Kết quả hồi quy tác động của NON lên SDROA, SDROE

100

Bảng 4.8: Hệ số tương quan giữa các cặp biến độc lập trong mơ hình các yếu tố

104

tác động đến đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng
Bảng 4.9: Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập (đo

105

bằng chỉ số DIV)
Bảng 4.10: Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập (đo
bằng chỉ số NON)

111


viii

DANH MỤC HÌNH
Tên hình
Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu

Trang
53


1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1.

Lý do nghiên cứu
Hiện nay, với chỉ riêng hệ thống các NHTM ở Việt Nam (gồm 4 NHTM Nhà nước, 31

NHTM cổ phần trong nước, 9 ngân hàng có 100% vốn nước ngồi và 2 ngân hàng liên doanh)
thì các NHTM Việt Nam đã và đang đối mặt với cạnh tranh ngày càng gay gắt, buộc các ngân
hàng phải tăng lãi suất huy động vốn và giảm lãi suất cho vay, đồng thời phải nâng cao chất
lượng và đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ để thu hút khách hàng. Việc “chuyển đổi mạnh mẽ
mơ hình kinh doanh của các ngân hàng thương mại theo hướng từ “độc canh tín dụng” sang mơ
hình đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ ngân hàng phi tín dụng” cũng là một trong những nội dung
trong Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020”
được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 mà các
NHTM Việt Nam đã và đang thực hiện nhằm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Như vậy, để
đáp ứng xu hướng phát triển cạnh tranh và thực hiện đề án của Chính phủ, các ngân hàng thương
mại đã không ngừng mạo hiểm vào các lĩnh vực ngoài truyền thống, mạnh dạn hơn trong việc
mở rộng các hoạt động trung gian truyền thống như huy động vốn, cho vay sang các hoạt động
có thu nhập ngồi lãi làm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Khi thực hiện đa dạng hóa thu
nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
Việc tìm hiểu mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của ngân
hàng là rất quan trọng đối với những nhà điều hành ngân hàng, người làm chính sách, những nhà
đầu tư vì việc hiểu liệu đa dạng hóa thu nhập có tạo thêm giá trị cho ngân hàng hay khơng là rất
quan trọng cho những người ra quyết định kể trên.
Hầu hết các tài liệu hiện có về đa dạng hóa thu nhập trong ngành ngân hàng tập trung vào
mối liên hệ giữa đa dạng hóa và hiệu quả hoạt động của ngân hàng hoặc tác động của đa dạng
hóa đối với rủi ro ngân hàng (Stiroh 2004a). Điều này có thể hiểu được khi các ngân hàng ổn
định thu nhập và khả năng chịu rủi ro của ngân hàng là mối quan tâm chính của các nhà quản lý

và giám sát. Có hai quan điểm trái ngược nhau về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu
quả kinh doanh của ngân hàng. Một quan điểm cho rằng khi các ngân hàng đa dạng hóa sẽ làm
tăng lợi nhuận và giảm rủi ro cho các ngân hàng bởi các ngân hàng có thể chia sẻ thơng tin, các


2
yếu tố đầu vào như lao động và công nghệ cùng lúc cho nhiều hoạt động khác nhau nên được
hưởng lợi ích về quy mơ, đồng thời các ngân hàng còn hạn chế được những rủi ro thay đổi lợi
nhuận mang tính chu kỳ, giúp ngân hàng ít bị phụ thuộc bởi biến động chung của thị trường tài
chính. Đã có những nghiên cứu thực nghiệm ủng hộ cho giả thuyết này như Elsas, Hackethal &
Holzhäuser (2010), Gurbuz, Yanik & Ayturk (2013), Meslier, Tacneng & Tarazi (2014), Lee,
Yang & Chang (2014), Moudud-Ul-Huq, Zheng, Gupta & Ashraf (2018). Quan điểm thứ hai cho
rằng đa dạng hóa làm giảm lợi nhuận của ngân hàng và làm tăng rủi ro cho ngân hàng. Một số
nghiên cứu ở các nước Mỹ và Châu Âu cho kết quả ủng hộ quan điểm thứ hai. Các nghiên cứu
của DeYoung và Rice (2004), Stiroh và Rumble (2006), Lepetit, Nys, Rous & Tarazi (2008) đã
đưa ra bằng chứng và luận điểm cho rằng đa dạng hóa thu nhập sẽ làm ngân hàng phát sinh nhiều
chi phí chuyển đổi, thu nhập bị biến động nhiều hơn, làm rủi ro tăng lên, do đó lợi ích của đa
dạng hóa thu nhập bị đánh đổi bởi sự biến động theo chiều hướng bất lợi của lợi nhuận.
Như vậy, các nghiên cứu hiện tại trên thế giới về tác động của việc đa dạng hóa thu nhập
đến hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng thương mại đưa đến các kết luận khác nhau. Bên
cạnh đó, việc lý giải tại sao các ngân hàng đa dạng hóa thu nhập khác nhau, nguyên nhân của đa
dạng hóa thu nhập cũng chưa được giải thích rõ ràng mặc dù cũng có khá nhiều các nghiên cứu
ở nước ngoài nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng (Landi
& Venturelli (2001), Hahm (2008), Pennathur và cộng sự (2012), Nguyen, Skully & Perera
(2012), Firth, Li & Wang (2013) Murharsito (2015), Meng, Cavoli & Deng (2017), Hamdi,
Hakimi & Zaghdoudi (2017), Ozek (2017), Capraru, Ihnatov & Pintilie (2018), Robertho &
Wibowo (2018)). Việc tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng cũng
rất cần thiết để ngân hàng có giải pháp tác động các yếu tố này nhằm thực hiện đa dạng hóa thu
nhập phù hợp, mang lại hiệu quả cao cho ngân hàng.
Ở Việt Nam cũng đã có một số nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu

quả kinh doanh của các ngân hàng. Các nghiên cứu này đều cho kết quả là đa dạng hóa làm tăng
hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam (Hồ Thị Hồng Minh và Nguyễn Thị Cành 2015;
Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai 2015; Lê Văn Hậu và Phạm Xuân Quỳnh 2016; Nguyễn
Minh Sáng 2017). Nhưng khi xét thêm yếu tố rủi ro thì kết quả tác động của đa dạng hóa thu
nhập đến hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro trong ngân hàng là khác nhau. Võ Xuân Vinh


3
và Trần Thị Phương Mai (2015) có kết luận đa dạng hóa làm giảm hiệu quả kinh doanh điều
chỉnh rủi ro của ngân hàng. Batten và Võ Xuân Vinh (2016) cũng cho kết quả tương tự là đa dạng
hóa làm tăng rủi ro cho ngân hàng, giảm hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro. Trong khi đó các
nghiên cứu của Nguyễn Quang Khải (2016), Lê Văn Hậu và Phạm Xuân Quỳnh (2017) cho kết
quả đa dạng hóa làm tăng hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Như vậy, các
nghiên cứu thực nghiệm cũng chưa có kết luận thống nhất về tác động của đa dạng hóa thu nhập
đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam. Đối với các nghiên cứu về
các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập thì ở Việt Nam có nghiên cứu của Nguyen Minh
Sang & Thai Thi Thuy Linh (2018) thực hiện nghiên cứu các yếu tố gồm quy mô, tỷ lệ an toàn
vốn, tỷ lệ nợ xấu, thu nhập lãi thuần, khủng hoảng và tăng trưởng kinh tế ảnh hưởng như thế nào
đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam.
Qua các nghiên cứu về đa dạng hóa thu nhập tại các NHTM được tìm thấy, có thể thấy
rằng ở Việt Nam chỉ có một số ít nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả
kinh doanh của NHTM. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến
hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam có sự trái ngược nhau nên chưa có
kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với ngân hàng. Mặt khác, qua số liệu trên báo
cáo tài chính, rõ ràng các ngân hàng có mức độ đa dạng hóa thu nhập khác nhau. Nguyên nhân
của sự khác nhau về mức độ đa dạng hóa ngân hàng là gì? Việc tìm hiểu vấn đề này sẽ giúp ngân
hàng có chiến lược và kế hoạch kinh doanh, điều chỉnh các yếu tố nhằm thực hiện đa dạng hóa
thu nhập, đem lại hiệu quả kinh doanh cao hơn cho ngân hàng. Tuy nhiên, ở Việt Nam cũng rất
ít cơng trình nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Đặc biệt,
theo hiểu biết của tác giả, có rất ít cơng trình nghiên cứu đầy đủ cả về tác động của đa dạng hóa

thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng
hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, để từ đó ngân hàng có sự đánh giá đầy đủ về lợi ích của đa
dạng hóa thu nhập và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập, nhằm tác động đến các
yếu tố này để thay đổi mức độ đa dạng hóa thu nhập, mang lại hiệu quả kinh doanh cao nhất cho
ngân hàng.
Vì vậy, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU
QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận cũng như


4
bằng chứng thực nghiệm về sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và
hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam, cũng như xác định các yếu tố
ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Từ đó, giúp các NHTM Việt Nam có
cơ sở để thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.

1.2.

Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu tổng quát: Vận dụng lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại trong việc

đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng thì đa dạng hóa thu nhập đem lại lợi ích cho ngân hàng là
sẽ làm tăng hiệu quả kinh doanh và giảm rủi ro, do đó làm tăng hiệu quả kinh doanh và hiệu quả
kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Tuy nhiên, các nghiên cứu thực nghiệm ở Việt Nam
cho kết quả khác nhau về vấn đề này. Vì vậy, mục tiêu của nghiên cứu này là cung cấp thêm cơ
sở lý luận và bằng chứng thực nghiệm để kết luận về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu
quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam. Bên cạnh đó,
để có thể điều chỉnh tăng hoặc giảm mức độ đa dạng hóa thu nhập nhằm tăng hiệu quả kinh doanh
của ngân hàng thì cần hiểu rõ những yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập, từ đó ngân
hàng sẽ thay đổi các yếu tố này nhằm góp phần điều chỉnh đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Vì
thế, luận án thực hiện xác định các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập để từ đó gợi ý các

giải pháp cho các NHTM Việt Nam thay đổi các yếu tố này cũng như thực hiện đa dạng hóa thu
nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân
hàng.
Mục tiêu nghiên cứu cụ thể:
-

Đánh giá tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh
doanh có điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam

-

Đánh giá các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam

-

Đề xuất các giải pháp thực hiện đa dạng hóa thu nhập để góp phần tăng hiệu quả kinh
doanh tại NHTM Việt Nam

Câu hỏi nghiên cứu:
- Đa dạng hóa thu nhập tác động như thế nào đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt
Nam?


5
- Đa dạng hóa thu nhập tác động như thế nào đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại
NHTM Việt Nam?
- Các yếu tố nào tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam? Các yếu tố đó
tác động theo chiều hướng như thế nào?
- Các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập và tác động của đa dạng hóa thu nhập
đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro gợi ý giải pháp nào giúp các

NHTM Việt Nam tăng hiệu quả kinh doanh ngân hàng?

1.3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh

tại NHTM Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu: 28 NHTM Việt Nam gồm ABB, ACB, AGR, BVB, BIDV, CTG,
EIB, HDB, KLB, LPB, MBB, MSB, NAB, NCB, OCB, PGB, SCB, SEAB, SGB, SHB, STB,
TCB, TPB, VAB, VCB, VIB, VCA, VPB. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tính
đến 31/12/2018 thì các NHTM Việt Nam gồm 4 NHTM Nhà nước và 31 NHTMCP trong nước.
Trong các NHTM Nhà nước thì dữ liệu nghiên cứu khơng bao gồm 3 ngân hàng bị mua lại với
giá 0 đồng. Trong 31 NHTMCP thì dữ liệu khơng bao gồm NHTMCP Đơng Á (đang trong tình
trạng “kiểm sốt đặc biệt”), NHTMCP Bắc Á, NHTMCP Đại chúng Việt Nam (Pvcombank),
NHTMCP Việt Nam Thương Tín (Vietbank) do không thu thập được đầy đủ thông tin BCTC
của các ngân hàng này trong giai đoạn nghiên cứu.
Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2008 đến năm 2018, là khoảng thời gian từ khi khủng
hoảng tài chính thế giới năm 2008 đến nay.

1.4.

Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ nhất, luận án đã xây dựng mô hình nghiên cứu lý

thuyết về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam dựa
trên nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan. Mơ hình nghiên cứu
này áp dụng đối với cả hai cách đo lường đa dạng hóa thu nhập là đo lường thơng qua chỉ số
Herfindahl Hirschman và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi.
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ hai, luận án đã dựa trên nghiên cứu của Hamdi,

Hakimi và Zaghdoudi (2017) và một số nghiên cứu liên quan, đồng thời điều chỉnh, lược bỏ và


6
bổ sung một số biến để xây dựng mơ hình nghiên cứu lý thuyết các yếu tố tác động đến đa dạng
hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Điểm mới so với các nghiên cứu trước là nghiên cứu này xem
xét đồng thời 3 rủi ro trong hoạt động ngân hàng gồm rủi ro phá sản, rủi ro tín dụng, rủi ro thanh
khoản và bổ sung biến độ mở tài chính vào mơ hình nghiên cứu.
Đối với cả hai mơ hình nghiên cứu ở trên thì luận án đã sử dụng ước lượng SGMM
(SystemGMM) hai bước của Arellano & Bover (1995) và Blundell & Bond (1998), một phương
pháp nghiên cứu hiệu quả trong các nghiên cứu trước để khắc phục các khuyết tật của mơ hình.
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ ba, nghiên cứu này dựa trên kết quả nghiên cứu của
hai mơ hình trên để gợi ý các giải pháp nhằm điều chỉnh các yếu tố ảnh hưởng đa dạng hóa thu
nhập cũng như thực hiện đa dạng hóa, góp phần tăng hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam.
Các bước chính của nghiên cứu được tiến hành như sau:
Bước 1: Xác định vấn đề nghiên cứu, đó là đa dạng hóa thu nhập ngân hàng và hiệu quả kinh
doanh của ngân hàng thương mại.
Bước 2: Tổng quan cơ sở lý thuyết, đồng thời khảo lược các nghiên cứu thực nghiệm trên thế
giới và Việt Nam về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập và tác động của đa dạng hóa
thu nhập ngân hàng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng, từ đó đề xuất mơ hình nghiên cứu lý
thuyết.
Bước 3: Thu thập và xử lý dữ liệu nghiên cứu. Các dữ liệu của các NHTM Việt Nam được thu
thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm tốn, các dữ liệu về kinh tế vĩ mô được thu thập trên trang
web của Quỹ tiền tệ quốc tế (International Monetary Fund – IMF) và Ngân hàng thế giới
(Worldbank). Dựa trên các dữ liệu này, luận án tính tốn các số liệu cần thiết cho việc chạy mơ
hình nghiên cứu.
Bước 4: Chạy mơ hình và kiểm định mơ hình nghiên cứu. Nghiên cứu này thực hiện kiểm định
mơ hình hồi quy với ước lượng SystemGMM hai bước trên phần mềm Stata 13.0 để đảm bảo kết
quả của mơ hình nghiên cứu là phù hợp.
Bước 5: Trình bày và thảo luận kết quả nghiên cứu. Luận án trình bày kết quả nghiên cứu ở Việt

Nam, đồng thời thảo luận và so sánh với kết quả của các nghiên cứu trước liên quan.


7
Bước 6: Kết luận và gợi ý chính sách. Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đưa ra kết luận và
các gợi ý chính sách để tăng mức độ đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của NHTM
Việt Nam.

1.5.

Đóng góp của nghiên cứu
So với các nghiên cứu trước, nghiên cứu này có một số đóng góp mới sau:
-

Nghiên cứu tiếp cận theo hướng vừa nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa
thu nhập vừa nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh
tại NHTM Việt Nam, trong khi các nghiên cứu khác ở Việt Nam thường chỉ xem xét
tác động của của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam.

-

Nghiên cứu đã hệ thống hóa các nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố tác động đến
đa dạng hóa thu nhập và các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến
hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.

-

Nghiên cứu này thực hiện kiểm tra tác động của đa dạng hóa thu nhập tới hiệu quả
kinh doanh, và tác động của đa dạng hóa thu nhập tới hiệu quả kinh doanh có xét đến
yếu tố rủi ro của các NHTM Việt Nam, trong khi các nghiên cứu khác ở Việt Nam

thường chỉ xem xét ở một khía cạnh hiệu quả kinh doanh. Kết quả nghiên cứu giúp
đưa ra kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng hiệu quả kinh doanh
và cả hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam. Ngồi ra, nghiên
cứu cũng xem xét mơ hình trong bối cảnh kinh tế và độ mở tài chính của Việt Nam và
kết quả cho thấy độ mở tài chính có tác động cùng chiều đến hiệu quả kinh doanh và
hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của NHTM Việt Nam.

-

Trong mơ hình về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam,
nghiên cứu này đã xác định và kiểm định cả ba loại rủi ro trong rủi ro của hoạt động
ngân hàng gồm rủi ro phá sản, rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. Hơn nữa, nghiên
cứu còn đánh giá các tác động này trong điều kiện độ mở tài chính ở Việt Nam ngày
càng mở rộng và kết quả cho thấy độ mở tài chính cũng là một trong các yếu tố tác
động cùng chiều đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam.

-

Trong cả hai mơ hình nghiên cứu thì đa dạng hóa thu nhập được lần lượt đo bằng hai
cách, thông qua chỉ số đa dạng hóa (DIV) và tỷ lệ thu nhập ngồi lãi (NON). Kết quả


8
nghiên cứu của cả hai cách đo lường này không có mâu thuẫn với nhau, càng khẳng
định thêm các kết quả nghiên cứu này là đáng tin cậy.
Ngoài ra, về mặt thực tiễn, nghiên cứu này góp phần giúp các NHTM Việt Nam xác định
lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với hiệu quả kinh doanh ngân hàng và xác định được các
yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập trong hoạt động ngân hàng, đồng thời gợi ý những
chính sách để ngân hàng thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh
ngân hàng. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cung cấp những thơng tin hữu ích cho những nhà

nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và rộng hơn những vấn đề liên quan.

1.6.

Kết cấu đề tài nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu gồm 5 chương:

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU.
Chương 1 giới thiệu về lý do nghiên cứu, phạm vi, đối tượng nghiên cứu, mục tiêu nghiên
cứu cũng như phương pháp nghiên cứu và đóng góp của nghiên cứu. Thơng qua chương này,
người đọc sẽ hình dung tổng quát về đề tài nghiên cứu
Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM.
Chương 2 giải thích khái niệm, cách đo lường hiệu quả kinh doanh, đo lường đa dạng hóa
thu nhập và giới thiệu một số lý thuyết liên quan đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh
của ngân hàng. Chương này cũng lược khảo các nghiên cứu trước liên quan đến đề tài gồm các
nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và các nghiên cứu về
các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập.
Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
Chương 3 trình bày mơ hình nghiên cứu, giải thích cách đo lường các biến và đưa ra các
giả thuyết nghiên cứu. Ngồi ra, chương này cũng trình bày nguồn dữ liệu và phương pháp ước
lượng của mơ hình nghiên cứu.
Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.
Chương 4 trình bày kết quả nghiên cứu và thảo luận kết quả nghiên cứu của 2 mơ hình là
tác động của đa dạng hóa thu nhập đến NHTM Việt Nam và các yếu tố tác động đến đa dạng hóa
thu nhập tại NHTM Việt Nam. Biến đa dạng hóa thu nhập trong các mơ hình lần lượt được đo
lường thơng qua chỉ số đa dạng hóa DIV và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi NON.


9
Chương 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH.

Chương 5 trình bày kết luận rút ra từ nghiên cứu và gợi ý một số giải pháp, chính sách
để các NHTM Việt Nam thực hiện tăng đa dạng hóa thu nhập và tăng hiệu quả kinh doanh. Ngoài
ra, chương 5 cũng trình bày hạn chế của nghiên cứu này và hướng nghiên cứu tiếp theo liên quan
đến chủ đề này.


10

Tóm tắt chương 1
Hiện nay các NHTM Việt Nam đang thực hiện “chuyển đổi mạnh mẽ mơ hình kinh doanh
của các ngân hàng thương mại theo hướng từ “độc canh tín dụng” sang mơ hình đa dạng hóa sản
phẩm dịch vụ ngân hàng phi tín dụng” nhằm đa dạng hóa thu nhập. Khi thực hiện đa dạng hóa
thu nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Qua lược khảo một
số nghiên cứu trước thì ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề này và kết quả nghiên
cứu cũng khác nhau. Do đó, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP
ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận
cũng như bằng chứng thực nghiệm về sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh
doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam cũng như về các yếu
tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, để từ đó gợi ý các giải pháp thực
hiện đa dạng hóa thu nhập góp phần tăng hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.
Luận án kế thừa nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan để
xây dựng mơ hình về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM
Việt Nam. Luận án cũng kế thừa nghiên cứu của Hamdi, Hakimi và Zaghdoudi (2017) và một số
nghiên cứu liên quan để xây dựng mơ hình về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại
NHTM Việt Nam. Luận án thu thập dữ liệu của 28 NHTM Việt Nam trong thời gian từ 2008 đến
2018 và sử dụng ước lượng SGMM (SystemGMM) hai bước của Arellano & Bover (1995) và
Blundell & Bond (1998) để chạy mơ hình nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của luận án có đóng
góp về mặt lý luận, đó là giúp đưa ra kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng
hiệu quả kinh doanh và tăng hiệu quả kinh doanh điều chỉnh theo rủi ro của các NHTM Việt
Nam, cũng như xác định các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại các NHTM Việt Nam,

đặc biệt trong điều kiện độ mở tài chính ở Việt Nam ngày càng mở rộng. Ngồi ra, luận án cũng
có đóng góp về mặt thực tiễn, đó là gợi ý những chính sách để NHTM Việt Nam thực hiện đa
dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh ngân hàng và cung cấp những thơng
tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và rộng
hơn những vấn đề liên quan.


11

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ
NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
2.1.

Cơ sở lý thuyết

2.1.1. Cơ sở lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập ngân hàng
2.1.1.1. Khái niệm đa dạng hóa thu nhập ngân hàng
Theo Sanya & Wolfe (2011), đa dạng hóa là một chiến lược đầu tư được thiết kế nhằm
giảm bớt rủi ro bằng cách kết hợp một loạt các khoản đầu tư khác nhau. Việc kết hợp này tạo ra
một danh mục đầu tư theo nhiều hướng và khơng có khả năng tất cả các khoản đầu tư di chuyển
theo cùng một hướng.
Theo Ansoff (1957), thuật ngữ đa dạng hóa thường được gắn liền với sự thay đổi những
đặc điểm dịng sản phẩm của cơng ty hoặc thị trường, trái ngược với sự thâm nhập thị trường,
phát triển thị trường hay phát triển sản phẩm, đa dạng hóa đại diện cho sự thay đổi trong cơ cấu
sản phẩm. Đối với doanh nghiệp nói chung, đa dạng hóa là phương tiện mà một công ty mở rộng
kinh doanh cốt lõi của mình vào thị trường sản phẩm khác. Các doanh nghiệp đa dạng hóa khi
mong muốn kinh doanh đồng thời từ hai lĩnh vực khác nhau trở lên. Trong ngành ngân hàng, đa
dạng hóa xảy ra khi các ngân hàng mở rộng ngành kinh doanh cốt lõi của mình là thu nhập từ
lãi, thu nhập truyền thống vào thị trường sản phẩm dịch vụ khác.
Theo phân loại của Mercieca, Schaeck & Wolfe (2007), đa dạng hóa trong lĩnh vực ngân

hàng có ba khía cạnh: (i) đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ tài chính, (ii) đa dạng hóa địa lý và
(iii) kết hợp đa dạng hóa địa lý và kinh doanh.
Với nhiều cách thức đa dạng hóa, mỗi ngân hàng đều có thể lựa chọn trong chiến lược
kinh doanh của mình. Mục tiêu cuối cùng cho các quyết định lựa chọn ấy vẫn là làm sao gia tăng
doanh thu, giảm thiểu tối đa chi phí, ngày càng đạt nhiều lợi nhuận, lôi kéo càng nhiều khách
hàng và đảm bảo cho ngân hàng tồn tại, phát triển ổn định, bền vững. Một trong các chỉ tiêu để
phản ánh thành quả đó là thu nhập ngân hàng tăng lên. Do đó, đa dạng hóa thu nhập được xem
là chỉ tiêu tốt nhất phản ánh kết quả của các chiến lược đa dạng hóa nhiều hơn là xem đó như
một hình thức đa dạng hóa trong q trình hoạt động của ngân hàng (Campa và Kedia 2002,
Baele và cộng sự 2007, Chiorazzo và cộng sự 2008, Lepetit và cộng sự 2008).


12
Theo Rose và Hudgins (2008), đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng được thể hiện qua sự
thay đổi tỷ lệ của thu nhập ngoài lãi trong tổng thu nhập của ngân hàng. Nếu như nguồn thu nhập
của ngân hàng có được chỉ duy nhất từ thu nhập lãi rịng thì được gọi là tập trung, nhưng nếu
nguồn thu này có được phân chia giữa thu nhập ngồi lãi và thu nhập từ lãi thì được gọi là đa
dạng hóa. Hoạt động đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng chủ yếu tập trung vào lĩnh vực kinh
doanh thương mại và các hoạt động tạo phí và hoa hồng. Với việc đa dạng hóa thu nhập, ngân
hàng khơng cịn tập trung vào mảng kinh doanh truyền thống (hoạt động tín dụng) mà dần chuyển
dịch sang kinh doanh phi truyền thống (hoạt động dịch vụ, hoa hồng, kinh doanh khác) tạo thêm
nguồn thu nhập cho ngân hàng.
Theo Elsas và cộng sự (2010), các NHTM thường đa dạng hóa thu nhập bằng cách dịch
chuyển từ các hoạt động kinh doanh truyền thống nhằm thu lãi như tiền gửi và tiền vay sang các
hoạt động thu phí; sau đó dựa trên cơ sở thu nhập từ phí ổn định, các ngân hàng tiếp tục đẩy
mạnh các hoạt động phi truyền thống khác như hoạt động đầu tư nhằm gia tăng tỷ trọng thu nhập
ngoài lãi trong tổng thu nhập hoạt động.
Như vậy, đa dạng hóa thu nhập ngân hàng chính là việc các ngân hàng khơng cịn tập
trung vào các hoạt động kinh doanh truyền thống mà phân chia giữa thu nhập lãi và thu nhập
ngoài lãi trong tổng thu nhập của ngân hàng.

2.1.1.2. Phương pháp đo lường đa dạng hóa thu nhập
Theo Asif và Akhter (2019), đa dạng hóa thu nhập trong ngân hàng chủ yếu được đo lường
thông qua tỷ lệ thu nhập ngoài lãi và chỉ số Herfindahl Hirschman. Qua lược khảo các nghiên
cứu trước về đa dạng hóa thu nhập, Asif và Akhter (2019) đã thống kê có 44% bài nghiên cứu sử
dụng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi và 29% bài nghiên cứu sử dụng chỉ số Herfindahl Hirschman để đo
lường đa dạng hóa thu nhập. Ngồi ra các thành phần của thu nhập ngoài lãi cùng với tỷ lệ thu
nhập ngoài lãi cũng được sử dụng trong các nghiên cứu này (Asif và Akhter, 2019).
 Đo lường đa dạng hóa thu nhập thơng qua tỷ lệ thu nhập thuần ngoài lãi
Thu nhập của ngân hàng chia thành 2 loại thu nhập chính là thu nhập từ lãi và thu nhập
ngoài lãi (Gurbuz và cộng sự 2013). Trong khi đó, Elsa và cộng sự (2010) chia thu nhập của ngân
hàng bao gồm thu nhập từ lãi, thu nhập từ phí dịch vụ (commission revenue), thu nhập từ kinh
doanh, đầu tư (trading revenue) và thu nhập khác. Do đó, nếu chia thu nhập thành 2 loại là thu


13
nhập lãi và thu nhập ngồi lãi thì thu nhập ngồi lãi sẽ gồm thu nhập từ phí dịch vụ, thu nhập từ
kinh doanh, đầu tư và thu nhập khác.
Theo nghị định 93/2017/NĐ-CP và thông tư 16/2018/TT-BTC, thu nhập ngân hàng là
những khoản thu được từ hoạt động kinh doanh ngân hàng bao gồm thu nhập lãi và các khoản
thu nhập tương tự; thu nhập từ hoạt động dịch vụ; thu từ hoạt động kinh doanh ngoại hối và vàng;
thu từ hoạt động kinh doanh chứng khoán, thu từ hoạt động góp vốn, chuyển nhượng phần vốn
góp, cổ phần; thu từ hoạt động khác. Trong đó, thu nhập lãi chính là các khoản thu lãi tiền gửi,
thu lãi cho vay, thu lãi từ kinh doanh, đầu tư chứng khoán nợ, thu từ nghiệp vụ bảo lãnh, thu lãi
cho thuê tài chính, thu lãi từ nghiệp vụ mua bán nợ, thu khác từ hoạt động tín dụng. Thu nhập
ngồi lãi bao gồm thu nhập từ hoạt động dịch vụ; thu từ hoạt động kinh doanh ngoại hối và vàng;
thu từ hoạt động kinh doanh chứng khốn, thu từ hoạt động góp vốn, chuyển nhượng phần vốn
góp, cổ phần; thu từ hoạt động khác.
Trên báo cáo tài chính của các ngân hàng, các hoạt động đầu tư, kinh doanh chứng khoán,
kinh doanh ngoại hối được trình bày trên cơ sở thuần nên các nghiên cứu tính thu nhập ngân hàng

trên cơ sở thuần. Cụ thể, tổng thu nhập thuần bằng tổng tổng thu nhập lãi thuần và thu nhập ngoài
lãi thuần, trong đó, thu nhập lãi thuần là chênh lệch giữa thu nhập lãi và chi phí lãi, thu nhập
ngồi lãi thuần là chênh lệch giữa thu nhập ngoài lãi và chi phí ngồi lãi (Lepetit và cộng sự
2008, Gurbuz và cộng sự 2013).
Như vậy:
Thu nhập lãi thuần = Thu nhập lãi – Chi phí lãi
Thu nhập thuần ngồi lãi

= Thu nhập ngồi lãi – Chi phí ngồi lãi

= Thu nhập thuần từ dịch vụ + Thu nhập thuần từ kinh doanh đầu tư + Thu nhập thuần khác
Tổng thu nhập thuần = Thu nhập lãi thuần + Thu nhập thuần ngoài lãi
Trên báo cáo tài chính của NHTM Việt Nam, tổng thu nhập thuần của ngân hàng bao gồm
thu nhập lãi thuần, thu nhập thuần từ hoạt động dịch vụ, thu nhập thuần từ hoạt động kinh doanh
ngoại hối, thu nhập thuần từ mua bán chứng khoán kinh doanh, thu nhập thuần từ mua bán chứng
khoán đầu tư, thu nhập thuần từ hoạt động khác và thu nhập từ góp vốn, mua cổ phần. Do đó,
thu nhập ngồi lãi thuần của các NHTM Việt Nam trong luận án này được tính như sau:


14
Thu nhập thuần ngoài lãi = Thu nhập thuần từ hoạt động dịch vụ + Thu nhập thuần từ hoạt
động kinh doanh ngoại hối + Thu nhập thuần từ mua bán chứng khoán kinh doanh + Thu nhập
thuần từ mua bán chứng khoán đầu tư + Thu nhập thuần từ hoạt động khác + Thu nhập từ góp
vốn, mua cổ phần
Tỷ lệ thu nhập thuần ngoài lãi trên tổng thu nhập thuần của ngân hàng thường được sử
dụng để đo lường đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng trong các nghiên cứu liên quan như Stiroh
(2004b), Lepetit và cộng sự (2008), Lee và cộng sự (2014), Batten và Vo (2016), Moudud-UlHud (2018). Tỷ lệ này được tính như sau:
=

ℎ

ℎậ
ổ

ℎ ầ
ℎ ℎậ

à ã
ℎ ầ

Với giả thiết các khoản thu nhập thuần đều dương thì tỷ lệ NON có giá trị từ 0 đến 1. Giá
trị của NON càng cao thì đa dạng hóa thu nhập càng cao.
 Đo lường đa dạng hóa thu nhập thơng qua chỉ số Herfindahl Hirschman
Chỉ số Herfindahl Hirschman được ứng dụng mở rộng để đo lường mức độ tập
trung của các nguồn thu nhập của ngân hàng. Thành phần thu nhập ngân hàng gồm
hai phần cơ bản: thu nhập lãi và thu nhập ngoài lãi. Theo các bài nghiên cứu của Sanya và Wolf
(2011), Gurbuz và cộng sự (2013), Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai (2015), cách tính chỉ
số đa dạng hóa thu nhập như sau:
HHI = (INT2 + NON2)
INT: Tỷ lệ thu nhập lãi thuần trên tổng thu nhập thuần
NON: Tỷ lệ thu nhập thuần ngoài lãi trên tổng thu nhập thuần.
Trong đó:
Thu nhập lãi thuần = Thu nhập lãi – Chi phí lãi
Thu nhập thuần ngồi lãi

= Thu nhập ngồi lãi – Chi phí ngồi lãi

= Thu nhập thuần từ dịch vụ + Thu nhập thuần từ kinh doanh đầu tư + Thu nhập thuần khác
Tổng thu nhập thuần = Thu nhập lãi thuần + Thu nhập thuần ngoài lãi
Với giả thiết các khoản thu nhập thuần đều dương thì HHI có giá trị từ 0,5 đến 1. Khi HHI

có giá trị bằng 0,5 nghĩa là đa dạng hóa hồn tồn, trong khi HHI bằng 1 nghĩa là mức thấp nhất