Bài 5 Tìm hiểu hoạt động của tim ếch pot

Bài 5. TÌM HIỂU HOẠT ĐỘNG CỦA TIM ẾCH
I. MỤC TIÊU
1. Quan sát tim ếch hoạt động theo chu kì, phân biệt các pha của một
chu kì tim.
2. Tìm và kích thích dây thần kinh giao cảm – đối giao cảm để hiểu
cơ chế điều hòa thần kinh đối với hoạt động của tim.
3. Thấy được tác động của adrenalin lên hoạt động của tim để hiểu cơ
chế điều hòa thể dịch đối với hoạt động của tim.
II. CƠ SỞ KHOA HỌC
Tim co giãn nhịp nhàng đều đặn theo chu kì. Mỗi chu kì hoạt động
của tim bắt đầu từ pha tâm nhĩ co, tiếp đó là pha tâm thất co và cuối cùng
là pha giãn chung (cả tâm nhĩ và tâm thất cùng giãn). Tiếp đó lại bắt đầu
một chu kì tim mới bằng pha tâm nhĩ co. Hoạt động co giãn của tim có thể
theo dõi bằng hệ thống cần ghi hoặc ghi lại đồ thị trên trụ ghi.
Sự co giãn nhịp nhàng đều đặn theo chu kì của tim là do hoạt động
của hệ dẫn truyền tim (bao gồm nút xoang nhĩ, nút nhĩ thất, bó His và
mạng Puốc-kin). Tuy nhiên hoạt động của tim được điều hòa bởi thần kinh
và thể dịch. Hệ thần kinh sinh dưỡng và tuyến nội tiết tiết ra hoócmôn có
thể làm tăng hay giảm nhịp và lực co tim.
Có hai đôi dây thần kinh (xuất phát từ trung ương thần kinh) chi phối
hoạt động của tim là đôi dây thần kinh giao cảm và đôi dây thần kinh đối
giao cảm (dây thần kinh não số X). Ở mỗi phía của tim (trái hoặc phải) đều
có một dây thần kinh giao cảm và một dây đối giao cảm. Dây thần kinh
giao cảm có sợi trước hạch ngắn và sợi sau hạch dài, dây thần kinh đối
giao cảm có sợi trước hạch (có bao mielin) dài và sợi sau hạch ngắn. Riêng
ở ếch, dây thần kinh cảm và đối giao cảm ở mỗi phía (trái hoặc phải) của
tim nhập lại làm một tạo thành dây thần kinh hỗn hợp (dây thần kinh giao
cảm-đối giao cảm). Như vậy có một đôi dây thần kinh hỗn hợp chi phối
hoạt động của tim. Trong mỗi dây thần kinh hỗn hợp có cả sợi thần kinh
giao cảm và sợi đối giao cảm.
Xung thần kinh từ trung ương thần kinh đi theo dây thần kinh giao

cảm đến tim làm tim đập nhanh và mạnh lên, ngược lại xung thần kinh từ
trung ương thần kinh đi theo dây thần kinh não số X đến tim làm tim đập
chậm lại và yếu đi.
Adrenalin do phần tủy tuyến thượng thận tiết ra tác dụng lên tim
tương tự như tác động của dây giao cảm, làm tim đập nhanh và mạnh lên.
III. THIẾT BỊ – HÓA CHẤT- MẪU VẬT
- Ếch.
- Dụng cụ mổ (kéo, dao mổ, panh, kim chọc tủy)
- Khay mổ, kim găm ếch
- Bông thấm nước, móc thủy tinh.
- Kẹp tim có buộc một đoạn chỉ.
- Hệ thống cần ghi hoặc máy ghi đồ thị (trụ ghi, giá treo, giấy ghi, bút ghi)
- Máy kích thích điện, nguồn điện 6 vôn.
- Dung dịch sinh lí Rinhgơ dùng cho động vật biến nhiệt (Cách pha: 0,6g
NaCl + 0,02g KCl + 0,02g CaCl
2
+ 0,02g NaHCO
3
+ 100ml nước cất). Có
thể thay dung dịch sinh lí bằng nước muối sinh lí (cách pha: 0,66g NaCl
+ 100ml nước cất).
- Dung dịch adrenalin 1/100 000 hoặc 1/50 000.
IV. TIẾN HÀNH THÍ NGHIỆM
1. Quan sát hoạt động của tim ếch
Phá hủy tủy sống để làm ếch bất động. Cách phá tủy sống (hình
1): Cầm ếch bằng tay trái, để mặt lưng lên trên. Tìm nơi tiếp giáp giữa
xương sống và hộp sọ, đó là chỗ lõm nằm ở đỉnh của tam giác đều có đáy
là đường nối giữa hai mắt ếch. Ấn mạnh kim chọc tủy xuống chỗ lõm và
đâm sâu xuống tủy sống, Nếu mũi kim chạm đúng tủy sống thì ếch sẽ có
phản ứng lấy hai chi trước che mặt. Nghiêng cán kim chọc tủy về phía đầu,

chiều dài kim thẳng hàng với cột sống và điều chỉnh mũi kim đâm sâu vào
ống tủy xương sống để phá tủy sống. Nếu phá đúng tủy thì hai chân ếch sẽ
duỗi thẳng ra.
Hình 1. Phá hủy tủy sống ếch
Ghim ếch nằm ngửa trên khay mổ và mổ lộ tim bằng cách dùng panh
và kéo cắt bỏ một mảnh da ngực hình tam giác (có đỉnh là mỏm xương ức
và đáy là đường nối hai khớp vai). Tiếp đó dùng panh kẹp vào mỏm sụn
xương ức, nhấc thành trước lồng ngực lên và cắt bỏ đi một mảnh lồng
ngực theo hình tam giác như đã cắt ở da trước đó, thấy tim lộ rõ trong
xoang bao tim. Kéo hai chi trước sang hai bên và ghim lại để vết mổ rộng
hơn ra. Dùng panh kẹp nâng màng bao tim lên và dùng kéo cắt đứt màng
bao tim. Như vậy tim đã được bộc lộ hoàn toàn.
Quan sát trình tự hoạt động của tâm nhĩ và tâm thất, xác định các pha
co tim.
Dùng kẹp tim kẹp vào mỏm tim và mắc lên hệ thống khuếch đại để
theo rõi hoạt động tim phản ánh trên hoạt động của cần ghi. Tiếp đó đếm
số nhịp tim trong một phút.
Nếu ghi đồ thị hoạt động của tim ếch thì tiến hành như sau:
Dùng kẹp tim kẹp vào mỏm tim, kẹp tim được nối với hệ thống bút
ghi bằng một sợi chỉ. Điều chỉnh bút ghi vừa sát vào giấy ghi trên trụ ghi
rồi cho trụ ghi chạy. Bút ghi sẽ vẽ lên giấy đồ thị hoạt động của tim (hình
3).
Hình 3. Sơ đồ ghi đồ thị hoạt động của tim ếch.
1. Trụ ghi 2. Bút ghi 3. Kẹp tim
Lưu ý:
- Trong quá trình mổ nếu máu chảy thì dùng bông thấm đẫm dung
dịch sinh lí vắt vào chỗ máu chảy để hòa loãng máu, sau đó dùng bông đã
vắt kiệt thấm máu đã hòa loãng đó, làm như vậy quan sát tim dễ hơn.
- Trong qúa trình thí nghiệm, thường xuyên nhỏ dung dịch sinh lí lên
tim để tim không bị khô.

2. Tác động của thần kinh đối với hoạt động của tim ếch
Tìm dây thần kinh hỗn hợp (giao cảm - đối giao cảm): Dùng kéo cắt
bỏ da, xương ở góc hàm sát chi trên, bên phía muốn tìm dây thần kinh
(phía trái hoặc phải). Kéo chân (phía tìm dây thần kinh) sang bên và xuống
phía dưới và ghim chân lại, đồng thời dùng ghim cố định đầu ếch. Dùng
móc thủy tinh phá bỏ tổ chức liên kết ở góc hàm và chi trước sẽ để lộ ra
một hốc sâu. Nhìn xuống đáy hốc để tìm cơ nâng bả. Cơ này có hình tam
giác màu trắng hồng đục. Nằm vắt ngang qua cơ này là bó mạch - thần
kinh, trong đó có dây thần kinh lớn hơn cả nằm sát mạch máu đó là dây
thần kinh hỗn hợp. Dùng móc thủy tinh tách dây thần kinh ra khỏi mạch
máu và luồn sợi chỉ xuống phía dưới để có thể nâng dây thần kinh lên và
đặt vào điện cực kích thích (hình 4).
Hình 4. Dây thần kinh giao cảm - đối giao cảm
1. Dây thần kinh giao cảm-đốigiao cảm
2. Điện cực 3. Đũa thủy tinh
Đếm nhịp tim trong 1 phút. Dùng máy kích thích điện kích thích liên
tục dây thần kinh trong khoảng 15 - 20 giây (kích thích theo hệ thống rung
của máy). Theo dõi nhịp tim trong khi kích thích và sau khi ngừng kích
thích. So sánh nhịp tim trước, trong khi và sau khi kích thích.
Có thể ghi đồ thị hoạt động của tim ếch khi kích thích dây thần kinh
giao cảm - đối giao cảm. Cách làm như sau:
Cầm hai đầu sợi chỉ để nâng dây thần kinh lên và đặt vào điện cực của
máy kích thích điện. Dùng kẹp tim kẹp vào mỏm tim, kẹp tim được nối với
hệ thống bút ghi bằng một sợi chỉ. Điều chỉnh bút ghi vừa sát vào giấy ghi
trên trụ ghi rồi cho trụ ghi chạy để ghi đồ thị hoạt động bình thường của
tim, tiếp đó dùng máy kích thích điện kích thích liên tục dây thần kinh
(kích thích theo hệ thống rung của máy) trong khoảng thời gian 15 - 20
giây để ghi đồ thị tác động của dây thần kinh giao cảm - đối giao cảm lên
hoạt động tim.
3. Tác động của adrenalin lên hoạt động của tim ếch

Đếm nhịp tim trong một phút, sau đó nhỏ vài giọt dung dịch
adrenalin lên tim ếch và đếm nhịp tim trong một phút, quan sát thêm
cường độ co tim. So sánh nhịp tim trước và sau khi nhỏ dung dịch
adrenalin lên tim.
V. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM VÀ VIẾT BÁO CÁO
- Ghi lại số nhịp tim ếch trong một phút.
- Ghi lại quan sát hoạt động của tim: mô tả trình tự co và giãn
của tâm nhĩ và tâm thất trong một chu kì tim. Tại sao trong mỗi chu kì tim
trình tự co của tâm nhĩ và tâm thất lại diễn ra như vậy ? Trình tự co giãn
của tâm nhĩ và tâm thất có vai trò như thế nào trong vận chuyển máu qua
các buồng tim ?
- Nếu ghi được đồ thị hoạt động của tim, hãy dán đồ thị vào báo
cáo và phân tích đồ thị bằng cách điền các pha co tâm nhĩ, co tâm thất và
pha giãn chung của một chu kì tim vào đồ thị.
- Giải thích tại sao tim co giãn nhịp nhàng theo chu kì ? Tim co
giãn nhịp nhàng như vậy có tác dụng gì ?
- Ghi kết quả đếm nhịp tim trước, trong khi và sau khi kích thích
dây thần kinh giao cảm-đối giao cảm và giải thích tại sao nhịp tim lại thay
đổi ?
- Nếu ghi được đồ thị hoạt động của tim ếch khi kích thích dây
thần kinh giao cảm-đối giao cảm, hãy dán đồ thị vào báo cáo và phân tích
đồ thị bằng cách đánh dấu vị trí tác động của thần kinh đối giao cảm và
của giao cảm lên đồ thị.
- Dựa vào cấu tạo của dây thần kinh giao cảm và đối giao cảm giải
thích tại sao khi kích thích dây thần kinh giao cảm-đối giao cảm ở ếch
nhưng thời điểm tác động của chúng lên tim lại khác nhau ?
- Ghi lại kết quả đếm nhịp tim trước và sau khi nhỏ vài giọt dung dịch
adrenalin lên tim ếch. So sánh nhịp tim trước và sau khi nhỏ dung dịch
adrenalin lên tim. Cho biết tác động của adrenalin lên hoạt động của tim
ếch

Kết luận
- Kết luận về hoạt động của tâm nhĩ và tâm thất trong chu kì tim.
- Kết luận về tác động của thần kinh giao cảm và đối giao cảm đối
với hoạt động của tim.
- Kết luận về tác động của adrenalin lên hoạt động của tim.
VI. CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ VÀ MỞ RỘNG VẤN ĐỀ
1. Trong trường hợp bệnh lí, tim co giãn không đều, có lúc bỏ một vài
nhịp đập, điều này có ảnh hưởng đến huyết áp không ? Tại sao ?
2. Tại sao tim co giãn từng đợt ngắt quãng nhưng máu chảy trong
mạch máu vẫn thành dòng liên tục ?
3. Tại sao các loài thú có nhịp tim khác nhau?
4. Trình bày cơ chế thần kinh và thể dịch trong điều hòa hoạt động
tim.
5. Khi bị stress, hàm lượng adrenalin trong máu thay đổi như thế nào?
Tại sao? Hàm lượng adrenalin thay đổi ảnh hưởng như thế nào lên hoạt
động của tim ?