Quản lý hoạt động dạy học môn ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường thcs quận long biên, thành phố hà nội

ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI

NGUYỄN MINH NGỌC

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ CHO HỌC SINH Ở
CÁCTRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN LONG BIÊN,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 8.14.01.14

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGÔ XUÂN HIẾU

Hà Nội, năm 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá
nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung
thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng lặp với bất cứ cơng trình
nào đã được cơng bố trước đây.
Tôi xin chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.

Hà Nội, tháng 8 năm 2022
Tác giả luận văn

Nguyễn Minh Ngọc

i


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Đánh giá việc thực hiện mục tiêu dạy học môn Ngữ văntheo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinhở các trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội .................................................... 53
Bảng 2.2. Đánh giá việc thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinhở các trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội .................................................... 56
Bảng 2.3. Đánh giá việc sử dụng phương tiện dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinhở các trường THCS quận
Long Biên, thành phố Hà Nội ............................................................. 61
Bảng 2.4. Đánh giá việc thực hiện phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinhở các trường THCS
quận Long Biên, thành phố Hà Nội .................................................... 58
Bảng 2.5. Đánh giá việc thực hiện hình thức dạy học mơn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinhở các trường THCS quận
Long Biên, thành phố Hà Nội ............................................................. 63
Bảng 2.6. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động chuẩn bị bài của giáo viên để
dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho
học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ..... 65
Bảng 2.7. Đánh giá về mức độ thực hiện quản lý việc tổ chức hoạt động dạy học
môn Ngữ văn trên lớp của giáo viên theo hướng phát triển năng lực
ngôn ngữ của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố
Hà Nội ................................................................................................. 67
Bảng 2.8. Đánh giá mức độ chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường
THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ......................................... 70
Bảng 2.9. Đánh giá về quản lý các điều kiện CSVC và trang thiết bị dạy học

môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở
các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ....................... 74
ii


Bảng 2.10. Đánh giá mức độ thực hiện quản lý hoạt động học môn Ngữ văn trên
lớp và đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng phát triển
năng lực ngôn ngữ ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà
Nội ....................................................................................................... 77
Bảng 2.11. Đánh giá mức độ chỉ đạo kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn
Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các
trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ............................. 81
Bảng 2.12. Đánh giá về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan đến quản
lý hoạt động dạy học dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển
năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên,
thành phố Hà Nội ................................................................................ 83
Bảng 2.13. Đánh giá về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan đến quản lý
hoạt động dạy học dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành
phố Hà Nội .......................................................................................... 85
Bảng 3.1. Kiểm chứng tính cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt động dạy
học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học
sinhở trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ................. 116
Bảng 3.2. Kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học
môn Ngữ văntheo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinhở
các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ..................... 120
Bảng 3.3. Tương quan giữa tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý
hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ của học sinh ở trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội
........................................................................................................... 124

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.3. Tương quan giữa mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp....... 126

iii


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 4
4. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................... 4
5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4
6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 5
7. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 5
8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN
NGỮ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ........................... 7
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu.................................................................... 7
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu về dạy học ............................................... 7
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về quản lý dạy học .................................. 9
1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................... 12
1.2.1. Dạy học môn Ngữ văn ..................................................................... 12
1.2.2. Ngôn ngữ và phát triển năng lực ngôn ngữ ..................................... 13
1.2.3. Dạy học môn Ngữ Văn ở trường THCS theo hướng phát triển năng
lực ngôn ngữ cho học sinh ......................................................................... 16
1.2.4. Quản lý dạy học môn Ngữ Văn ở trường THCS theo hướng phát
triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ........................................................ 18
1.3. Đổi mới giáo dục phổ thông và những yêu cầu đặt ra đối với dạy học

môn Ngữ Vănở trường THCS theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho
học sinh ........................................................................................................... 21
1.3.1. Trường trung học cơ sở trong hệ thống giáo dục quốc dân ............. 21
iv


1.3.2. Vị trí, vai trị của mơn Ngữ văn ở trường trung học cơ sở .............. 21
1.3.3. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và yêu cầu đặt ra với việc
dạy học môn Ngữ Văn trung học cơ sở ..................................................... 24
1.4. Hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở .............................................. 27
1.4.1. Mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở ......................................... 27
1.4.2. Chương trình, nội dung dạy học mơn Ngữ văn theo hướng phát triển
năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở ................. 28
1.4.3. Phương tiện và phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở ......... 30
1.4.4. Hình thức dạy học mơn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực
ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở ................................ 32
1.5. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở trường THCS theo hướng
phát triển năng lựcngôn ngữ cho học sinh...................................................... 34
1.5.1. Quản lý hoạt động chuẩn bị bài của giáo viên dạy môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ..................................... 34
1.5.2. Quản lý việc tổ chức hoạt động dạy học môn Ngữ văn trên lớp của
giáo viên theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ............. 35
1.5.3. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường trung học cơ sở . 35
1.5.4. Quản lý CSVC và trang thiết bị dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở . 36
1.5.5. Quản lý hoạt động học tập trên lớp và đánh giá kết quả học tập môn

Ngữ văn của học sinh theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ ở các
trường trung học cơ sở ............................................................................... 37
1.5.6. Chỉ đạo kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường trung học cơ sở .... 37
v


1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Ngữ Văn ở các trường
trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ ............................. 39
1.6.1. Các yếu tố khách quan ..................................................................... 39
1.6.2. Các yếu tố chủ quan ......................................................................... 43
Kết luận chương 1........................................................................................... 47
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ CHO
HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN LONG BIÊN, THÀNH
PHỐ HÀ NỘI ...................................................................................................... 49
2.1. Khái quát về tình hình kinh tế, xã hội và giáo dục của quận Long Biên,
thành phố Hà Nội ............................................................................................ 49
2.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế, xã hội quận Long Biên, thành phố
Hà Nội ........................................................................................................ 49
2.1.2. Khái quát về giáo dục quận Long Biên, thành phố Hà Nội ............. 50
2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ................................................................ 51
2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................ 51
2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................ 51
2.2.3. Địa bàn, thời gian và đối tượng khảo sát ......................................... 51
2.2.4. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả ........................................... 52
2.3. Thực trạng dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh tại các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố
Hà Nội ............................................................................................................. 52
2.3.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo hướng

phát triển năng lực ngôn ngữ chohọc sinhở các trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội ........................................................... 52
2.3.2. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ ở các trường trung học cơ sở quận Long
Biên, thành phố Hà Nội.............................................................................. 55
vi


2.3.3. Thực trạng phương tiện, phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ chohọc sinhở các trường trung học cơ
sở quận Long Biên, thành phố Hà Nội....................................................... 57
2.3.4. Thực trạng hình thức dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển
năng lực ngôn ngữ chohọc sinhở các trường trung học cơ sở quận Long
Biên, thành phố Hà Nội.............................................................................. 62
2.4. Thực trạng quản lý dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực
ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành
phố Hà Nội ...................................................................................................... 64
2.4.1. Thực trạng quản lý hoạt động chuẩn bị bài của giáo viên để dạy học
môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các
trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội .................................... 64
2.4.2. Thực trạng mức độ thực hiện quản lý việc tổ chức hoạt động dạy học
môn Ngữ văn trên lớp của giáo viên theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ
của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ........... 67
2.4.3. Thực trạng chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường THCS quận
Long Biên, thành phố Hà Nội .................................................................... 70
2.4.4. Thực trạng quản lý CSVC và trang thiết bị phục vụ dạy học môn
Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các
trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội .................................... 73
2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động học tập trên lớp và đánh giá kết quả

học tập môn Ngữ văn của học sinh theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ ở các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố Hà Nội ..... 77
2.4.6. Thực trạng chỉ đạo kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các trường THCS
quận Long Biên, thành phố Hà Nội ........................................................... 80

vii


2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học dạy học
môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ở các
trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ......................................... 83
2.5.1. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan đến quản lý hoạt động
dạy học dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ
của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội...... 83
2.5.2. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan đến quản lý hoạt động
dạy học dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ
của học sinh ở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội...... 85
2.6. Đánh giá chung về thực trạng .................................................................. 87
2.6.1. Ưu điểm............................................................................................ 87
2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................. 89
Kết luận chương 2........................................................................................... 90
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN
NGỮ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN LONG
BIÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ......................................................................... 91
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................. 91
3.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính đồng bộ, hệ thống ................................... 91
3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn .................................................. 92
3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính phù hợp, khả thi ...................................... 93

3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo định
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội ................................................................ 93
3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan
trọng của dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố Hà
Nội .............................................................................................................. 94
viii


3.2.2. Bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về năng lực dạy học theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho giáo viên môn Ngữ văn........................ 97
3.2.3. Tổ chức hướng dẫn thực hiện giờ dạy học môn Ngữ Văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữcho học sinh ở các trường THCS quận Long
Biên, thành phố Hà Nội............................................................................ 100
3.2.4. Chỉ đạo đổi mới phương pháp và hình thức dạy học mơn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường THCS
quận Long Biên, thành phố Hà Nội ......................................................... 102
3.2.5. Chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường THCS
quận Long Biên, thành phố Hà Nội ......................................................... 106
3.2.6. Đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện dạy học môn Ngữ
Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh ................... 111
3.3. Mối quan hệ của các biện pháp ............................................................. 114
3.4. Khảo nghiệm mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất .... 114
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm................................................................... 114
3.4.2. Nội dung khảo nghiệm ................................................................... 114
3.4.4. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt
động dạy học mônNgữ văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của
học sinh ởcác trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ........... 116

3.4.5. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt
động dạy học môn Ngữ văntheo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ của
học sinhở các trường THCS quận Long Biên, thành phố Hà Nội ........... 120
3.4.6. Tương quan giữa tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp........ 124
Kết luận chương 3......................................................................................... 127
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 128
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 132
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 137
ix


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Ngày nay, giáo dục có vai trị quan trọng hơn bao giờ hết trong tư duy
phát triển của các quốc gia. Giáo dục là sự đảm bảo cho tương lai cá nhân, là
động lực cho phát triển kinh tế, là thành phần của sự phát triển con người và là
chìa khóa để giải quyết các vấn đề xã hội và môi trường. Cũng như các quốc gia
phát triển trên thế giới, nền giáo dục Việt Nam đã và đang tích cực đổi mới
nhằm mang lại những đóng góp to lớn vào sự nghiệp trồng người, xây dựng và
bảo vệ đất nước. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục
là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang
một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính
chủ động, sáng tạo của người học. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng
11 năm 2013 tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy
và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận
dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một
chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự
học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát
triển năng lực”[47]. Định hướng quan trọng trong dạy học là phát huy tính

tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác
làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách
dạy học ở nhà trường phổ thông.
1.2. Trên thực tế, hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở các bậc học nói
chung, hoạt động dạy học mơn Ngữ Văn ở trường trung học cơ sở nói riêng vẫn
cịn nhiều bất cập đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng dạy học môn
Ngữ Văn ở các trường trung học cơ sở.

1


Việc nâng cao chất lượng giáo dục dạy học môn Ngữ Văn ở các trường
trung học cơ sở phụ thuộc vào nội dung chương trình, sách giáo khoa, các điều
kiện CSVC của nhà trường… và đặc biệt phụ thuộc vào hoạt động dạy của giáo
viên, hoạt động học của học sinh và mơi trường dạy học.
Bên cạnh đó, ở các trường trung học cơ sở, năng lực tự học, tự phục vụ
bản thân và đặc biệt kĩ năng giải quyết vấn đề của học sinh các trường trường
trung học cơ sở chưa đạt yêu cầu. Giáo dục ở các trường trung học cơ sở dù đã
có nhiều cố gắng song vẫn còn nặng về lý thuyết, chưa coi trọng việc thực hành
và ứng dụng thực tế.
Hoạt động dạy học môn Ngữ Văn và quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ
Văn ở trường trung học cơ sở có nhiều bất cập trước yêu cầu đổi mới giáo dục
hiện nay, chưa theo sát từng đối tượng học sinh; giáo viên vẫn còn làm thay cho
học sinh, trong giờ học còn đọc giảng nhiều, ít cho học sinh được bộc lộ điều mà
mình biết, học sinh chưa tự chiếm lĩnh tri thức, chưa phát huy được tính tích cực
học tập của học sinh, chưa chú trọng giáo dục đạo đức cho học sinh, chưa thực
hiện tốt việc giáo dục toàn diện, chưa có sự quan tâm đúng mức hay những quy
định cụ thể cho việc phát triển đội ngũ như bồi dưỡng bắt buộc những kĩ năng
mềm cho giáo viên, việc tổ chức kiểm tra, đánh giá ở một số trường trung học
cơ sở chưa thật sự nghiêm túc, kế hoạch cho sự phát triển giáo dục chưa lâu dài,

đồng thời công tác quản lý và các điều kiện bảo đảm chất lượng giáo dụctrung
học cơ sở cũng chưa theo kịp yêu cầu đổi mới.
Như vậy, có thể nói cơng tác quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở
trường trung học cơ sở chưa đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh, chưa
đáp ứng được sự phát triển của xã hội, chất lượng dạy học môn Ngữ Văn chưa
toàn diện, sự phối hợp các lực lượng giáo dục chưa đồng bộ.
1.3. Những năm qua, các trường trung học cơ sở ở quận Long Biên đã có
nhiều nỗ lực trong việc tổ chức quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ
Văn, các hoạt động dạy học môn Ngữ Văn, góp phần đưa cơng tác quản lý nhà

2


trường từng bước đi vào ổn định, đáp ứng xu thế phát triển giáo dục chung của
cả nước. Tuy nhiên, trước những yêu cầu mới của sự phát triển giáo dục, việc
quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn, theo hướng phát triển năng lực học
sinh ở các trường trường trung học cơ sở quận Long Biên vẫn còn nhiều bất cập
ngay trong từng khâu thực hiện chức năng quản lý: Kế hoạch - tổ chức - chỉ đạo
- kiểm tra...cũng như vai trò chủ thể quản lý của người Hiệu trưởng nhà trường.
Thực trạng quản lý và cung cách quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở các
trường trung học cơ sở nhìn chung chưa thích ứng được với sự thay đổi của xã
hội và yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó, cịn một
số trường, đội ngũ thầy, cơ giáo lớn tuổi chiếm tỷ lệ tương đối cao. Ở họ ý thức
đổi mới chưa nhiều, họ vẫn dạy học sinh theo cách dạy truyền thống, theo hướng
truyền thụ kiến thức, lấy người thầy làm trung tâm, học sinh là người nhận kiến
thức thụ động, áp đặt. Nhiều giáo viên chỉ thực hiện đổi mới theo hình thức,
mang tính chất đối phó khi có Ban giám hiệu hoặc giáo viên đến dự giờ hội
giảng, kiểm tra chuyên môn nghiệp vụ hay thi giáo viên giỏi. Vẫn còn một số
cán bộ quản lý và giáo viên còn mơ hồ, lúng túng, không hiểu những phương
pháp dạy học hiện đại, phát triển năng lực học sinh.

Từ thực tế trên, việc nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động
dạy học môn Ngữ Văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh nhằm nâng
cao chất lượng các hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là một
việc làm quan trọng và cần thiết. Xuất phát từ những lý do trên tôi quyết định
chọn đề tài “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển
năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở cáctrường trung học cơ sở quận Long
Biên, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn Thạc sĩ của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng, tác giả đề xuất các
biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng
lực ngơn ngữ chohọc sinh nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn
Ngữ Văn ở các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
3


3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở trường trung học cơ sở.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực
ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố
Hà Nội.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động dạy học môn Ngữ Vănvà quản
lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ
cho học sinh ở trường trung học cơ sở.
4.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ Vănvà
quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Long Biên,

thành phố Hà Nội.
4.3. Đề xuất và khảo nghiệm một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học
môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các
trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
5. Giả thuyết khoa học
Hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn
ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Long Biên,
thành phố Hà Nội đã đạt được một số kết quả nhất định nhưng vẫn còn hạn chế
ở khâu quản lý.
Nếu các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh được thực hiện triệt để, phù hợp và
khoa học hơn thì sẽ nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ Văn ở các trường
trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
4


6. Phạm vi nghiên cứu
- Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở 07
trường trung học cơ sở công lập của quận Long Biên: THCS Gia Thụy, THCS
Chu Văn An, THCS Đức Giang, THCS Việt Hưng, THCS Ngô Gia Tự, THCS
Cự Khối, THCS Phúc Đồng.
- Thời gian nghiêm cứu: từ tháng 01/2022 đến nay.
- Khách thể điều tra:
+ Cán bộ quản lý các cấp: Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT, Ban Giám
hiệu của 07 trường trung học cơ sở: THCS Gia Thụy, THCS Chu Văn An,
THCS Đức Giang, THCS Việt Hưng, THCS Ngô Gia Tự, THCS Cự Khối,
THCS Phúc Đồng.
+ Đội ngũ TTCM và giáo viên dạy môn Ngữ Văn tại 07 trường trung học
cơ sở trên.
7. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp phân tích, tổng hợp lý thuyết: Hệ thống hóa các văn bản,
tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu nhằm xây dựng khung lí thuyết
cho đề tài.
- Phương pháp điều tra thực tiễn: Dùng phiếu hỏi để trưng cầu ý kiến
khảo sát đánh giá thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ Vănvà quản lý
hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ
cho học sinh ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn quận Long Biên,
thành phố Hà Nội.
- Phương pháp chuyên gia: Trao đổi, tọa đàm, xin ý kiến đánh giá của các
chun gia, các nhà quản lý có trình độ, nhiều kinh nghiệm về cơng tác QLGD.
Trên cơ sở phân tích, đánh giá đó kết hợp với thực trạng nghiên cứu rút ra kết
luận hợp lý nhất cho vấn đề nghiên cứu đề tài.
Ngồi ra cịn sử dụng phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn,
phương pháp thống kê toán học...
5


8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục; nội
dung chính của luận văn được trình bày trong 03 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn
theo hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở trường trung học cơ sở.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội.
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn theo
hướng phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh ở các trường trung học cơ sở
quận Long Biên, thành phố Hà Nội.

6

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN
NGỮ CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu về dạy học
Các cơng trình nghiên cứu về dạy học đã được các nhà khoa học nghiên
cứu từ rất sớm. Có thể thấy ngay từ cuối Thế kỷ XIX - XX, duới sự tác động,
ảnh huởng của tiến bộ khoa học, kỹ thuật cũng như sự phát triển của các trào lưu
dân chủ, sự nhận thức về hoạt động dạy học trong nhà trường có sự phát triển
mới. John Dewey - nhà giáo dục Mỹ, đã phê phán cách thức tổ chức hoạt động
dạy học áp đạt, thiếu động lực phát triển các kỹ năng giao tiếp của học sinh. Ông
viết: “đa số trường học vận dụng những phương pháp có khuynh hướng khuyến
khích chủ nghĩa cá nhân, buộc tất cả học sinh trong lớp phải đồng loạt đọc cùng
những cuốn sách như nhau và thuộc lòng những bài học giống hệt nhau; trong
hồn cảnh đó, trẻ sẽ mất dần những động lực giao tiếp, nguời thầy sẽ không thể
tận dụng được những nhu cầu tự nhiên của đứa trẻ như cho, làm và phục vụ”
[21]. J.Dewey đã đề xuất thành lập nhà trường tích cực hướng vào nguời học,
lấy quá trình học tập của nguời học làm trung tâm; thực chất nhằm khuyến khích
tính học tập, tự chủ, tự chịu trách nhiệm của nguời học. Đây là tư tưởng cấp tiến,
thể hiện rõ tính dân chủ, mang tính cách mạng trong giáo dục, hoạt động dạy
học hướng vào người học; phát huy vai trị tích cực học tập giữa các cá nhân với
cộng đồng khi thực hiện quá trình dạy lúc bấy giờ.
Vào những năm 60 của Thế kỉ XX, nhiều cơng trình về mơ hình tổ chức
hoạt động dạy học và lý thuyết nền tảng của hoạt động dạy học được nghiên cứu
sâu sắc và vận dụng, trong đó phải kể tới chiến lược tổ chức hoạt động dạy học
của Karl Rogers, Kurt Lewin. Karl Rogers, Kurt Lewin đã xây dựng lý thuyết
7

hoạt động dạy học hướng vào từng cá nhân. Nền tảng của lý thuyết này là cách
thức dạy học phải liên kết các cá nhân, ở đó nguời học phụ thuộc lẫn nhau
nhưng không đồng nhất với nhau. Những thay đổi về hành vi cá nhân biểu hiện
sự thay đổi trong nhận thức, thái độ của người học hay nói cách khác là có sự tác
động qua lại giữa người học với môi trường học tập.
Ở Việt Nam, bàn về dạy học có nhiều nhà khoa học nghiên cứu theo các
cách tiếp cận của đề tài, luận văn, luận án, giáo trình, bài báo trên tập chí khoa
học, trong đó có thể kể đến các cơng trình của các tác giả, như:
Tác giả Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên) (1998), cuốn sách “quá trình dạy học” [57], tập trung luận bàn về hoạt động dạy học, đưa ra những trở lực cho
việc học, kinh nghiệm khắc phục và phương châm đi đến thắng lợi của hoạt
động dạy học. Đồng thời, một số xu thế mới về phát triển việc học trong quan hệ
biện chứng với hoạt động dạy cũng được tác giả đưa ra.
Tác giả Trần Đình Tuấn (2005), với đề tài nghiên cứu về: “Nâng cao chất
lượng, hiệu quả bài giảng các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các trường đại
học quân sự” [58]. Trong đề tài tác giả đã chỉ ra sự tác động kép của bài giảng
các môn khoa học xã hội và nhân văn đối với học viên ở trường đại học quân sự.
Tác giả khẳng định: thông qua phương pháp giảng của người dạy mà người học
hình thành khả năng đọc lập, sáng tạo. Chính người dạy đã định hướng, chỉ dẫn
về cách học cho người học thông qua giờ lên lớp của mình. Đồng thời, tác giả
khái quát những cách thức cụ thể của giảng viên trong quá trình giảng bài trên
lớp để giúp học viên tích cực hóa hoạt động nhận thức, chủ động, sáng tạo.
Tác giả Phan Văn Tỵ (2010), với luận án tiến sĩ về: “Vận dụng dạy học
hợp tác trong dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở đại học quân sự”
[59]. Qua nghiên cứu, tác giả khẳng định trong dạy học hợp tác, người học ln
được coi là chủ thể tích cực của q trình dạy học, có vai trị tự tổ chức, tự chỉ
đạo q trình học tập của mình thơng qua tương tác nhóm, thơng qua hợp tác,
chú trọng đến việc bồi dưỡng những kỹ năng tự học, tự nghiên cứu cho học viên.
8

Đồng thời, tác giả đã đề xuất những cách thức cụ thể để học viên hợp tác trong
học tập thông qua bài giảng và xêmina.
Như vậy, cùng với sách, đề tài khoa học, luận văn, luận án, các bài báo
khoa học của các tác giả đã bàn đến những vấn đề cụ thể của dạy học như nội
dung, phương pháp giảng dạy, những thuận lợi, khó khăn trong q trình giảng
dạy. Đây là những gợi mở quan trọng giúp tác giả luận văn có thể tiếp thu để
nghiên cứu làm rõ những vấn đề trong dạy học môn Ngữ Văn ở các trường trung
học cơ sở theo hướng phát triển năng lực nhận thức.
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về quản lý dạy học
Bàn về vấn đề quản lýgiáo dục và đào tạo nói chung, quản lýgiảng dạy ở
các cấp học, bậc học nói riêng là vấn đề được nhiều nhà khoa học đã và đang
nghiên cứu, với những cách tiếp cận khác nhau. Cụ thể như:
Tác giả Dương Trần Bình (2016 ), với luận án tiến sĩ về: “Quản lýhoạt
động dạy học ở trường tiểu học tại Thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh đổi
mới căn bản và toàn diện giáo dục”. Luận án đã làm rõ các vấn đề lý luận, khảo
sát và phân tích thực trạng quản lýdạy học ở các trường tiểu học tại Thành phố
Hồ Chí Minh trong bối cảnh đổi mới tồn diện và căn bản giáo dục. Trên cơ sở
nghiên cứu lý luận, thực trạng, tác giả đề xuất 03 nhóm biện pháp quản lý hoạt
động dạy học ở trường tiểu học tại Thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh đổi
mới căn bản và tồn diện giáo dục, đó là: giải pháp chung về nâng cao nhận thức
cho đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục các cấp và giáo viên về công tác quản lý
hoạt động dạy học ở trường tiểu học tại Thành phố Hồ Chí Minh; nhóm biện
pháp quản lýhoạt động dạy ở trường tiểu học và nhóm biện pháp quản lý hoạt
động học ở trường tiểu học tại Thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh đổi mới
giáo dục toàn diện và căn bản.
Tác giả Trần Trung Dũng (2016), với luận án tiến sĩ về “Quản lý hoạt
động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh”. Luận án của tác giả đã phát triển và bổ sung cơ sở lý luận của vấn đề

9


quản lýhoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực
học sinh như: xây dựng một hệ thống các khái niệm công cụ, đặc biệt là khái
niệm quản lýhoạt động dạy học tại các trường THPT theo định hướng phát triển
năng lực cho học sinh; đồng thời chỉ rõ quản lý hoạt động dạy học ở trường
THPT theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh, là cơ hội để nâng cao
chất lượng dạy và học, đồng thời cũng là thách thức lớn đối với cán bộ quản lí,
giáo viên trường THPT. Luận án đã khảo sát, phân tích thực trạng quản lýhoạt
động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực cho người
học; chỉ rõ những điểm mạnh, những điểm yếu và nguyên nhân, từ đó đề xuất
các giải pháp quản lýhoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát
triển năng lực cho người học.
Tác giả Viên Thị Dung (2012) trong luận văn thạc sĩ về “Biện pháp quản
lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng các trường tiểu học tại thành phố Thanh
Hóa”, đã đi sâu nghiên cứu làm rõ nội dung về vai trò của hiệu trưởng nhà
trường trong quản lýtrường học nói chung, quản lýhoạt động giảng dạy của giáo
viên nói riêng. Sau khi nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng, tác giả đã đề
xuất 6 biện pháp quản lýhoạt động dạy học của hiệu trưởng của các trường tiểu
học ở thành phố Thanh Hóa.
Cùng với các đề tài, luận án, luận văn thạc sĩ, còn nhiều bài báo khoa học
viết về quản lý dạy học, như: Tác giả Đinh Quang Thanh Bình (2018), với bài
báo “Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng các trường trung
học phổ thông huyện Nhà Bè, Thành phố Hồ Chí Minh”. Bài báo khẳng định
chất lượng dạy học ở các trường THPT trên địa bàn huyện Nhà Bè, có những
chuyển biến tích cực nhưng cũng cịn nhiều hạn chế. Điều này đặt ra là cần tìm
được các biện pháp quản lýdạy học để nâng cao chất lượng giáo dục của các nhà
trường đáp ứng yêu cầu hiện nay về đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, các biện pháp

phải xuất phát từ thực tiễn giáo dục địa phương, do đó bài viết nêu lên thực
trạng quản lýdạy học của hiệu trưởng các trường THPT huyện Nhà Bè – Thành
phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
10


Tác giả Huỳnh Mộng Tuyền - Nguyễn Thị Việt Thương (2019), với bài
“Thực trạng và một số biện pháp quản lýhoạt động dạy học của tổ trưởng
chuyên môn ở các trường trung học cơ sở quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ”.
Bài báo khẳng định: Để nâng cao chất lượng giáo dục, hoạt động dạy học giữ
vai trò rất quan trọng. Bởi vì, thơng qua dạy học, người học lĩnh hội hệ thống
kiến thức khoa học cơ bản, hiện đại, hình thành năng lực, phẩm chất đáp ứng
yêu cầu xã hội. Hoạt động dạy học có phát triển, đạt hiệu quả cao hay không phụ
thuộc vào những biện pháp tác động của các chủ thể quản lý, đặc biệt là tổ
trưởng chun mơn. Vì vậy, nhà quản lý cần có biện pháp tác động, như: kế
hoạch hóa hoạt động dạy học của tổ trưởng chuyên môn theo định hướng đổi
mới giáo dục trung học cơ sở hiện nay; tổ chức thực hiện mục tiêu, nội dung dạy
học khoa học, hiện đại, đạt hiệu quả giáo dục cao trong thực tiễn; chỉ đạo đổi
mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo hướng trải nghiệm nh m phát
triển tốt ngăng lực, phẩm chất người học; tổ chức huy động nguồn lực, sử dụng,
phát huy phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại đổi mới, nâng cao chất lượng
dạy và học; đổi mới kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học theo hướng phát
triển năng lực, phẩm chất của người học.
Tác giả Nguyễn Thị Tịnh (2019) với bài viết “Thực trạng quản lý hoạt
động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở
thành phố Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu”. Bài viết khẳng định: Hoạt động
trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn giúp học sinh có hứng thú đối với mơn
học, khám phá và cảm thụ cái đẹp, cái hay của tác phẩm văn học nhằm phát
triển tồn diện về trí tuệ và tâm hồn. Tuy nhiên, thực tế dạy học Ngữ văn trong
nhà trường những năm gần đây còn tách rời với thực tế cuộc sống, nặng tính hàn

lâm, đồng thời không mang lại cho học sinh hứng thú. Những hạn chế ấy do các
nguyên nhân chủ quan và khách quan... Do vậy, cần thực hiện đồng bộ các nội
dung như chỉ đạo xây dựng chương trình, kế hoạch hoạt động trải nghiệm trong
dạy học môn Ngữ văn; đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức các
hoạt động trải nghiệm...
11


Tóm lại, qua tổng quan các cơng trình nghiên cứu trên đây, tác giả nhận
thấy các cơng trình đã đưa ra được những vấn đề thực tiễn dạy học, quản lý dạy
học, quản lý dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở…. Kết quả
nghiên cứu của các tác giả đã được áp dụng và mang lại hiệu quả trong quản lý
dạy học. Tuy nhiên, hiện nay chưa có cơng trình nghiên cứu nào nào đi sâu
nghiên cứu về quản lý dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS theo hướng
phát triển năng lực ngôn ngữ, đặc biệt ở địa bàn quận Long Biên, thành phố Hà
Nội. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Quản lý dạy học môn Ngữ văn ở các
trường trung học cơ sở quận Long Biên, thành phố Hà Nội theo hướng phát
triển năng lực ngơn ngữ” nhằm tìm ra các biện pháp quản lý dạy học là hết sức
cần thiết, có giá trị về mặt lý luận và thực tiễn.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Dạy học môn Ngữ văn
1.2.1.1. Dạy học
Theo lý giải của Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Dạy học là dạy học trị
theo chương trình và theo cấp học” [60].
Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Dạy học là một chức năng xã hội, nhằm
truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy được, nhằm biến
kiến thức, kinh nghiệm xã hội thành phẩm chất và năng lực cá nhân” [25].
Tác giả Nguyễn Ngọc Quang cho rằng “Dạy học là một hoạt động bao
gồm quá trình dạy của thầy và quá trình học của trị, hai q trình này có mối
quan hệ biện chứng, tồn tại và sinh ra vì nhau, thúc đẩy nhau phát triển” [52].

Dạy học là bộ phận quan trọng trong quá trình sư phạm tổng thể để thực
hiện mục đích giáo dục.
1.2.1.2. Dạy học mơn Ngữ văn
Dạy học mơn Ngữ văn là một q trình tồn vẹn với đầy đủ các thành tố
như nội dung và mục tiêu dạy học, người dạy, người học, phương pháp, phương
tiện và hình thức tổ chức dạy học, kết quả dạy học, các thành tố đó ln tương
12


tác với nhau, thâm nhập, tác động qua lại thúc đẩy nhau cùng phát triển. Trong
các thành tố ấy, sự tác động qua lại giữa dạy và học mang tính chất năng động,
sáng tạo quyết định kết quả của quá trình và hoạt động dạy của giáo viên giữ vai
trị chủ đạo, định hướng người học thực hiện tốt việc lĩnh hội kiến thức, phát
triển năng lực chung, năng lực chuyên môn và phẩm chất cho học sinh.
Từ những quan niệm trên, tác giả cho rằng: trong quá trình sư phạm, dạy
học bộ môn Ngữ văn là bộ phận quan trọng, là sự phối hợp nhất quán giữa hoạt
động của giáo viên và hoạt động của học sinh nhằm truyền thụ và lĩnh hội
những tri thức văn học, hình thành, hoàn thiện kỹ xảo, kỹ năng, khả năng tư duy
sáng tạo, giáo dục những nhân cách và phẩm chất cần thiết cho học sinh.
1.2.2. Ngôn ngữ và phát triển năng lực ngôn ngữ
Năng lực con người là sản phẩm của q trình phát triển xã hội, địi hỏi
mỗi cá nhân phải nắm được các hình thức hoạt động trong quá trình lịch sử và
xã hội mà lồi người đã tạo ra. Bởi vậy, năng lực con người trước hết là do trình
độ mà nhân loại đạt được trong quá trình phát triển lịch sử, ngồi ra cịn do hoạt
động của não bộ quyết định.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Năng lực là khả năng, điều kiện chủ
quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó”, “phẩm chất tâm
lý và trình độ chun mơn tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt
động nào đó với chất lượng cao” [60].
Tác giả Bernd Meier và Nguyễn Văn Cường thì cho rằng: “năng lực là

khả năng thực hiện có hiệu quả và có trách nhiệm các hành động, giải quyết các
nhiệm vụ, vấn đề thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trong
những tình huống khác nhau trên cơ sở hiểu biết, kỹ năng, kỹ xảo và kinh
nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động” [13].
Từ lý giải về năng lực của các nhà khoa học, có thể hiểu: năng lực là tổng
hợp những đặc điểm tâm lí và sinh lý cá nhân đảm bảo đạt hiệu quả cao trong
các hoạt động được thực tiễn.
13


Qua các khái niệm “năng lực” cho thấy: năng lực là tổ hợp các đặc điểm
tâm lý của một cá nhân, vận hành theo mục đích nhất định nhằm hồn thành
nhiệm vụ đặt ra, gắn với một loại hoạt động nào đó cụ thể mà cá nhân đang thực
hiện. Khi thực hiện nghiên cứu về năng lực, người ta chia thành 2 loại là năng
lực chuyên biệt và năng lực chung, trong đó năng lực ngơn ngữ của mỗi học
sinh chính là một trong những năng lực chung.
Năng lực ngơn ngữ là năng lực hành động biểu đạt mạch lạc, rõ ràng các
ý nghĩ và tình cảm của mình bằng lời nói, cũng như nét mặt, cử chỉ, và điệu bộ.
Năng lực ngôn ngữ của học sinh phổ thông gồm ba năng lực chủ yếu: năng lực
làm chủ ngôn ngữ (tiếng Việt), năng lực sử dụng ngôn ngữ (tiếng mẹ đẻ) để giao
tiếp và năng lực sử dụng ngôn ngữ (tiếng Việt) để tạo lập văn bản.Năng lực làm
chủ ngôn ngữ địi hỏi học sinh phải có một vốn từ ngữ nhất định, hiểu và cảm
nhận được sự giàu đẹp của tiếng Việt, nắm được các quy tắc về từ ngữ, ngữ
pháp, chính tả để sử dụng tốt tiếng Việt. Năng lực giao tiếp ngơn ngữ địi hỏi
học sinh phải biết sử dụng thuần thục tiếng mẹ đẻ (tiếng Việt) để giao tiếp trong
nhiều tình huống khác nhau với những đối tượng khác nhau trong gia đình, nhà
trường và xã hội. Năng lực sử dụng ngôn ngữ để tạo lập văn bản là một năng
lực đặc trưng rất quan trọng của năng lực ngôn ngữ học sinh trong nhà trường.
Bởi mục đích cuối cùng của nó là để tạo ra được những văn bản chuẩn mực và
đẹp. Đó là những văn bản nghị luận (gồm nghị luận chính trị xã hội và nghị luận

văn học), những văn bản nghệ thuật (kể chuyện, tả cảnh, tả người,…) và những
văn bản khác (viết báo, viết đơn, làm báo cáo,…). Để tạo lập được các văn bản
trên, học sinh phải biết tạo lập ý, sắp xếp ý thành dàn bài, và viết thành bài văn
hoàn chỉnh.
Nghiên cứu về phát triển, theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “phát triển
là biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, thấp đến cao,
đơn giản đến phức tập” [60].

14


Qua khái niệm năng lực, năng lực ngôn ngữ và phát triển, chúng tôi cho
rằng: Phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS là quá trình tác động có
kế hoạch, có mục đích của giáo viên tới học sinh thông qua dạy học môn Ngữ
văn, giúp học sinh phát triển năng lực biểu đạt mạch lạc, rõ ràng ý nghĩ và tình
cảm của mình bằng lời nói kết hợp với nét mặt, cử chỉ và điệu bộ.
Phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh, giúp học sinh giỏi về tiếng mẹ
đẻ (tiếng Việt) và thành thạo tiếng nước ngồi. Do vậy, mơn Ngữ văn ở THCS
được xem là môn học chủ đạo phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh.
Phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh THCS, cần tập trung vào phát
triển 3 năng lực đó là: năng lực làm chủ ngơn ngữ tiếng Việt (học sinh cần có
một vốn từ nhất định, hiểu và cảm nhận được sự giàu đẹp của tiếng Việt, nắm
được quy tắc về từ ngữ, ngữ pháp và chính tả); năng lực sử dụng tiếng Việt để
giao tiếp (học sinh phải biết sử dụng thuần thục tiếng Việt trong nhiều tình
huống khác nhau, mơi trường khác nhau và đối tượng khác nhau) và năng lực sử
dụng ngôn ngữ để tạo lập văn bản (đây là năng lực rất quan trọng đối với học
sinh) trong nhà trường phổ thông.

15