Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xã hội ở việt nam

mở đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Chính sách bảo hiểm xà hội và bảo hiểm y tế là những chính sách xÃ
hội quan trọng, đà đợc Đảng và Nhà nớc ta quan tâm thực hiện đối với ngời
lao động và lực lợng vũ trang ngay từ sau Cách mạng tháng Tám thành công.
Chính sách đó đà đợc từng bớc đợc bổ sung, sửa đổi và hoàn thiện cho phù
hợp với từng giai đoạn lịch sử đấu tranh thống nhất Tổ quốc và xây dựng đất
nớc Việt Nam x· héi chđ nghÜa.
Bíc sang thêi kú ®ỉi míi, ®Ĩ phù hợp với chủ trơng phát triển nền kinh
tế thị trờng theo định hớng xà hội chủ nghĩa, chính sách Bảo hiểm xà hội
(BHXH) đà đợc Nhà nớc kịp thời ®iỊu chØnh. Bé Lt Lao ®éng ®· ®ỵc Qc héi
khãa 9 thông qua tại kỳ họp thứ V ngày 25/06/1994, quy định tại chơng 12 về
BHXH áp dụng với ngời lao động ở mọi thành phần kinh tế. Chính phủ đà ban
hành Điều lệ BHXH đối với công nhân viên chức Nhà nớc (Nghị định số
12/CP ngày 26/01/1995) và đối với sĩ quan, hạ sĩ quan, chiến sĩ, công nhân
viên Quốc phòng (Nghị định 45/CP ngày 15/07/1995).
Để triển khai thực hiện chính sách, chế độ BHXH đối với ngời lao
động theo các Nghị định trên, Chính phủ đà ban hành Nghị định số 19/CP
ngày 16/02/1995 về việc thành lập Bảo hiĨm x· héi ViƯt Nam. B¶o hiĨm x·
héi ViƯt Nam đợc tổ chức theo hệ thống dọc ba cấp là: Bảo hiểm xà hội Việt
Nam; Bảo hiểm xà hội các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ơng và Bảo hiểm
xà hội quận, huyện, thị xÃ, thành phố thuộc tỉnh. Chức năng, nhiệm vụ, quyền
hạn chủ yếu của hệ thống Bảo hiểm xà hội Việt Nam là tổ chức thu BHXH,
giải quyết và chi trả các chế độ BHXH, thực hiện các hoạt động đầu t để bảo
toàn và tăng trởng quỹ BHXH; kiến nghị với Chính phủ và các cơ quan có liên
quan việc sửa đổi, bổ sung các chính sách, chế độ BHXH cho phù hợp với tình
hình đất nớc trong từng giai đoạn.
Qua 5 năm hoạt động, Bảo hiểm xà hội Việt Nam đà tăng nhanh số đối
tợng tham gia BHXH. Quü BHXH chñ yÕu do ngêi lao ®éng vµ ngêi sư dơng
1

lao động đóng góp có số d ngày càng lớn. Tổ chức chi trả các chế độ cho ngời
lao động tơng đối kịp thời, đảm bảo chính xác, đầy đủ, làm ổn định đời sống
của ngời lao động khi bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, mất sức lao động
và nghỉ hu; góp phần làm ổn định, an toàn và an ninh xà hội; tạo ra sự công
bằng, dân chủ và làm lành mạnh các quan hệ xà hội. Quỹ BHXH tạm thời
nhàn rỗi đà tham gia các hoạt động đầu t để phát triển kinh tế - xà hội của đất
nớc đà đem lại hiệu quả tơng đối tốt.
Chính sách bảo hiểm y tế do hệ thống B¶o hiĨm Y tÕ ViƯt Nam triĨn
khai tỉ chøc thùc hiện theo quy định tại Điều lệ Bảo hiểm Y tế đợc ban hành
kèm theo Nghị định số 299/HĐBT ngày 15/8/1992 của Hội đồng Bộ trởng
(nay là Chính phủ) và đà đợc điều chỉnh, bổ sung tại Nghị định số 47/CP ngày
6/6/1994 của Hội đồng Bộ trởng. Nhằm từng bớc hoàn thiện chính sách bảo
hiểm y tế phù hợp với tiến trình cải cách hành chính của Nhà nớc, để phục vụ
ngày càng tốt hơn nhu cầu khám, chữa bệnh của những ngời tham gia bảo
hiểm; ngày 13/8/1998, Chính phủ đà ban hành Nghị định số 58/1998/NĐ-CP
kèm theo Điều lệ Bảo hiểm Y tế mới thay thế cho Điều lệ Bảo hiểm Y tế cũ đợc ban hành kèm theo Nghị định số 299/HĐBT.
Để tổ chức thực hiện chính sách bảo hiểm y tế theo Nghị định số
58/1998/NĐ-CP, hệ thống bộ máy Bảo hiểm Y tế Việt Nam đợc thành lập, tổ
chức theo ngành dọc 3 cấp: Bảo hiểm Y tế Việt Nam, Bảo hiểm Y tế các tỉnh,
thành phố trực thuộc Trung ơng và Bảo hiểm Y tế ngành trực thuộc Bảo hiểm
Y tế Việt Nam; chi nhánh Bảo hiĨm Y tÕ qn, hun trùc thc B¶o hiĨm Y
tÕ tỉnh, thành phố.
Trong những năm qua, Bảo hiểm Y tế Việt Nam đà thu hút đợc số lợng
lớn ngời tham gia và hởng chế độ khám, chữa bệnh ngày càng tăng, với chất lợng phục vụ ngày càng chu đáo và đầy đủ. Quỹ bảo hiểm y tế tạm thời nhàn
rỗi đà tham gia hoạt động đầu t tăng trởng để góp phần phát triển kinh tế - xÃ
hội của đất nớc.
Để thực hiện cải cách tổ chức bộ máy của Chính phủ trong tình hình
mới, ngày 24/1/2002, Chính phủ đà ban hành Quyết định số 20/2002/QĐ-TTg

2


chun B¶o hiĨm Y tÕ ViƯt Nam sang B¶o hiĨm x· héi ViƯt Nam ®Ĩ thèng
nhÊt tỉ chøc thùc hiƯn các chính sách, chế độ bảo hiểm cho mọi ngời tham gia
và hởng các quyền lợi về bảo hiểm xà hội và bảo hiểm y tế.
Bên cạnh những kết quả mà cả hai hệ thống đà đạt đợc thời gian trớc
đây, trong quá trình hoạt động đà bộc lộ những tồn tại, hạn chế ngay trong
chính sách, chế độ và tổ chức triển khai thực hiện. Vì vậy để thực hiện đúng
với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn mới đợc giao nhằm phục vụ ngày càng
tốt hơn đối với mọi ngời lao động tham gia và hởng các chế độ bảo hiểm; hệ
thống BHXH Việt Nam cần phải tiếp tục cải tiến, hoàn thiện quản lý trên tất
cả các hoạt động của toàn ngành, đặc biệt là lĩnh vực quản lý tài chính.
Là ngời đà và đang tham gia trực tiếp quản lý trong lĩnh vực kế hoạch
tài chính của Bảo hiểm xà hội Việt Nam, tôi chọn đề tài "Hoàn thiện cơ chế
quản lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt Nam" nghiên cứu để nhằm quản lý
chặt chẽ và sử dụng có hiệu quả các loại vốn, nguồn vốn và tài sản của Nhà nớc, góp phần thúc đẩy BHXHVN phát triển ổn định, vững chắc.
2. Tình hình nghiên cứu
Hoạt động của BHXH nói chung và quản lý tài chính BHXH nói riêng
cũng đà có những công trình đợc công bố nh:
+ Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: "Thực trạng quản lý thu BHXH
hiện nay và các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu", mà số 9601-01/ ĐT, chủ nhiệm đề tài là TS Nguyễn Văn Châu.
+ Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ: "Thực trạng và định hớng hoàn
thiện tác nghiệp chi trả các chế độ BHXH hiện nay", mà số 96-03-03/ĐTT,
chủ nhiệm đề tài là TS Dơng Xuân Triệu.
+ Đề tài luận văn Thạc sĩ khoa học kinh tế: "Quản lý tài chính bảo
hiểm xà hội trên địa bàn tỉnh Nghệ An" của tác giả Trần Quốc Toàn - Học
viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1999.
Các công trình trên đà đề cập khá nhiều vấn đề có liên quan đến hoạt
động BHXH, nhng cha đề cập toàn diện, cha phân tích, đánh giá sâu sắc nội

3


dung và phơng thức quản lý tài chính bảo hiểm xà hội. Để thực hiện đề tài, tôi
sẽ quan tâm tham khảo, kế thừa có chọn lọc những kết quả nghiên cứu đà đạt
đợc ở những công trình trên, kết hợp với khảo sát thực tiễn, phân tích, đánh
giá để đề xuất những giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm
xà hội ở Việt Nam.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận án
Mục đích:
- Xác định những nội dung cơ chế quản lý tài chính BHXH.
- Phân tích đánh giá quá trình đổi mới cơ chế quản lý tài chính qua các
giai đoạn, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài
chính BHXH.
Để thực hiện mục đích trên, luận án có nhiệm vụ:
Một là, làm rõ cơ sở lý luận về hoạt động BHXH và cơ chế quản lý tài
chính BHXH.
Hai là, phân tích đánh giá thực trạng cơ chế quản lý tài chính BHXH
để tìm ra những tồn tại, vớng mắc và nguyên nhân.
Ba là, đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính
BHXH.
4. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt Nam qua
ba giai đoạn, nhng tập trung chủ yếu trong giai đoạn từ năm 1995 đến nay.
Các vấn đề về tổ chức, bộ máy và những chính sách, chế độ bảo hiểm xà hội
đợc luận án ®Ị cËp ®Õn chØ ®Ĩ phơc vơ cho chđ ®Ị nghiên cứu.
5. Cơ sở lý luận và phơng pháp nghiên cứu
Luận án đợc thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và
t tởng Hồ Chí Minh; đờng lối chủ trơng chính sách của Đảng đợc đề ra trong
các kỳ đại hội VI, VII, VIII và IX về lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi.

4


Luận án sử dụng phơng pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, hệ
thống, khái quát, đối chiếu và so sánh, thống kê để đánh giá và làm sáng tỏ
các vấn đề cần quan tâm.
6. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án làm rõ thêm cơ sở khoa học về khái niệm, bản chất, vai trò
của BHXH và nội dung cơ chế quản lý tài chính BHXH ở Việt Nam.
- Nghiên cứu tổng kết mô hình và qu¶n lý q b¶o hiĨm x· héi cđa
mét sè níc trên thế giới để rút ra một số bài học kinh nghiệm có thể vận dụng
trong công tác quản lý tài chính BHXH ở Việt Nam.
- Luận án phân tích, đánh giá thực trạng cơ chế quản lý tài chính bảo
hiểm xà hội ở Việt Nam qua các giai đoạn. Rút ra những kết quả đạt đợc,
những tồn tại, vớng mắc của cơ chế quản lý tài chính.
- Từ mục tiêu phát triển của hệ thống BHXH Việt Nam đề xuất những
quan điểm và những giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý tài
chính BHXH ở Việt Nam.
- Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu phục vụ cho hoạt động
quản lý tài chính BHXH ở Việt Nam; đồng thời làm tài liệu tham khảo cho
các cơ quan hoạch định chính sách xà hội nói chung và chính sách BHXH nói
riêng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án
đợc kết cấu thành 3 chơng, 9 tiết.
Chơng 1: Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xà hội và cơ chế quản lý
tài chính bảo hiểm xà hội.
Chơng 2: Thực trạng cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt
Nam.

Chơng 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính
bảo hiểm xà hội ở Việt Nam.

5


Chơng 1
Những vấn đề cơ bản về Bảo hiểm xà hội
và cơ chế quản lý tài chính Bảo hiểm xà hội

1.1. Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm xà hội
1.1.1. Khái niệm, bản chất bảo hiểm xà hội.
1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xà hội trong hệ thống chính sách xà hội.
1.2. Cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội
1.2.1. Khái niệm, bản chất cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội.
1.2.1.1. Khái niệm, bản chất tài chính bảo hiểm xà hội.
1.2.1.2. Vị trí, vai trò tài chính bảo hiểm xà hội trong hệ thống tài
chính quốc gia.
1.2.1.3. Khái niệm, bản chất cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội
1.2.2. Nội dung cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt Nam
1.2.2.1. Cơ chế quản lý thu bảo hiểm xà hội.
1.2.2.2. Cơ chế quản lý chi bảo hiểm xà hội.
1.2.2.3. Cơ chế quản lý chi hoạt động bộ máy.
1.2.2.4. Cơ chế quản lý hoạt động đầu t tăng trởng quỹ BHXH.
1.2.2.5. Cơ chế cân đối quỹ bảo hiểm xà hội.
1.2.2.6. Cơ chế giám sát, kiểm tra, kiểm toán tài chính BHXH.
1.2.3. Những nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện cơ chế quản lý tài
chính bảo hiểm xà hội
1.2.3.1. Những nguyên tắc hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính bảo
hiểm xà hội.

1.2.3.2. Những yêu cầu hoàn thiện cơ chế quản lý tµi chÝnh BHXH.
6


1.3. Tổng quan về tài chính bảo hiểm xà hội của một số nớc trên
thế giới
(Đức, Australia, Philipin, Malaysia, Nhật) )
1.3.1. Mô hình và cơ chế quản lý quỹ bảo hiĨm x· héi.
1.3.2. Mét sè nhËn xÐt vµ bµi häc kinh nghiệm có thể vận dụng vào
quản lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt Nam.

Chơng 2
Thực trạng cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội
ở Việt Nam

2.1. Đặc điểm hình thành và phát triển của Bảo hiểm xà hội Việt
Nam
Giai đoạn 1: Trớc năm 1995.
Giai đoạn 2: Từ năm 1995 đến năm 2001.
Giai đoạn 3: Từ năm 2002 đến nay.
ở mỗi giai đoạn trình bày 3 nội dung:
2.1.1. Về cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý hoạt động BHXH.
2.1.2. Về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn từng cấp.
2.1.3. Phơng thức hoạt động.
2.2. Quá trình đổi mới cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội
2.2.1. Phân tích cơ chế quản lý tài chính giai đoạn trớc 1995.
2.2.2. Phân tích cơ chế quản lý tài chính giai đoạn từ 1995 đến
năm 2001.
2.2.3. Phân tích cơ chế quản lý tài chính giai đoạn từ năm 2002
đến nay.

7


2.3. Đánh giá chung về cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội
2.3.1. Những kết quả đạt đợc.
2.3.2. Những tồn tại vớng mắc.
2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, vớng mắc.

Chơng 3
quan điểm và giải pháp hoàn thiện cơ chế
quản lý tài chính Bảo hiểm xà hội ở Việt Nam

3.1. Phơng hớng phát triển ngành Bảo hiểm xà hội và cơ chế quản
lý tài chính bảo hiểm xà hội ở Việt Nam
3.1.1. Mục tiêu phát triển của ngành BHXH Việt Nam.
3.1.2. Quan điểm hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội.
3.1.2.1. Tài chính bảo hiĨm x· héi lµ mét bé phËn n»m trong hƯ thống
tài chính quốc gia, do đó cần phải đợc quản lý và tuân thủ theo những quy
định, chế độ tài chính cơ bản của Nhà nớc trong từng thời kỳ phù hợp với trình
độ phát triển của nền kinh tế-xà hội.
3.1.2.2. Cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội cần phải đợc bổ
sung, sửa đổi kịp thời để hoàn thiện nhằm đáp ứng và phù hợp với hoạt động
trong từng giai đoạn theo tiến trình phát triển của hệ thống Bảo hiểm xà hội
Việt Nam.
3.1.2.3. Quản lý toàn diện, đồng bộ, chặt chẽ đảm bảo an toàn, chính
xác, kịp thời và hiệu quả các loại vốn, nguồn vốn, tài sản đúng pháp luật.
3.1.2.4. Quản lý tập trung, thống nhất; đảm bảo công bằng, công khai,
dân chủ trong toàn hệ thống.
3.1.2.5. Phân cấp và quy định cụ thể rõ ràng chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn, trách nhiệm của từng ngành, từng cấp, từng đơn vị và từng cá nhân

khi thực hiện quản lý tài chính bảo hiểm xà hội.
8


3.2. Giải pháp chủ yếu hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính bảo
hiểm xà hội ở Việt Nam
3.2.1. Hoàn thiện cơ chế quản lý thu bảo hiểm xà hội.
3.2.1.1. Quản lý đối tợng tham gia bảo hiểm xà hội.
3.2.1.2. Quản lý quỹ tiền lơng.
3.2.1.3. Quản lý quá trình thu, nộp BHXH, thanh quyết toán.
3.2.2. Hoàn thiện cơ chế quản lý chi bảo hiểm xà hội.
3.2.2.1. Quản lý đối tợng hởng bảo hiểm xà hội.
3.2.2.2. Phơng thức chi trả.
3.2.2.3. Tổ chức chi trả, thanh quyết toán kinh phí.
3.2.3. Hoàn thiện cơ chế quản lý chi hoạt động bộ máy.
3.2.3.1. Chi đầu t xây dựng cơ sở vật chất.
3.2.3.2. Chi hoạt động bộ máy thờng xuyên.
3.2.4. Hoàn thiện cơ chế hoạt động đầu t tăng trởng quỹ BHXH.
3.2.4.1. Lĩnh vực đầu t.
3.2.4.2. Tỷ lệ đầu t vào từng lĩnh vực.
3.2.4.3. Hình thức đầu t.
3.2.4.4. Quản lý dự án đầu t.
3.2.5. Hoàn thiện cơ chế cân đối quỹ bảo hiểm xà hội.
3.2.5.1. Giai đoạn 2001-2010.
3.2.5.2. Giai đoạn 2010-2040.
3.2.6. Hoàn thiện cơ chế giám sát, kiểm tra, kiểm toán tài chính BHXH.
3.2.6.1. Các chủ thể bên ngoài đối với ngành Bảo hiểm xà hội Việt Nam.
3.2.6.2. Trong nội bộ ngành Bảo hiểm xà héi ViÖt Nam.

9

3.3. Điều kiện để thực hiện các giải pháp
3.3.1. Kiện toàn tổ chức bộ máy và cán bộ.
3.3.1.1. Hoàn thiện phân cấp quản lý và xác định rõ chức năng, nhiệm
vụ, quyền hạn, trách nhiệm từng cấp, từng đơn vị và từng cá nhân.
3.3.1.2. Xây dựng, đào tạo đội ngũ cán bộ.
3.3.2. Đầu t trang thiết bị cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động và
quản lý tài chính của ngành theo hớng hiện đại hóa.
3.3.3. Một số kiến nghị đối với Chính phủ và các ngành liên quan về
chính sách, chế độ bảo hiểm xà hội; về cơ chế, chính sách tổ chức, bộ máy,
cán bộ và cơ chế quản lý tài chính bảo hiểm xà hội.

Kết luận

10